CC BY
0ТА^ЛИЛИ РУШДИ ФАЪОЛИЯТИ ИННОВАТСИОНЙ ДАР ХО^АГИИ ЦИШЛОЦИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР МИСОЛИ ВИЛОЯТИ ХАТЛОН
АШУРЗОДА СУ^РОБИ ХУРШЕД
Омузгори кафедраи молия-Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носир Хусрав
Аннотация. Фаъолияти инноватсиони дар хоцагии цишлоци вилояти Хатлон барои баланд бардоштани уосилноки ва устувории бахши аграри щтидори калон дорад. Бо вуцуди ин, барои бомуваффацият татбиц кардани инноватсия чорауои комплексы, аз цумла рушди инфрасохтор, омузиши деуцонон, баланд бардоштани сатуи тауцицотуои илми ва уамкории фаъол бо шарикони байналмилали зарур аст. Цорй намудани технологияуои инноватсиони, ба монанди обёрии цатраги, навъуои нави тухми ва усулуои истеусолии экологи метавонанд вазъияти хоцагии цишлоци минтацаро ба таври назаррас беутар кунанд ва ба рушди минбаъдаи он мусоидат кунанд. Дар ниуоят, муваффацият дар ин самт аз талошуои муштараки давлат, бахши хусуси ва ташкилотуои байналмилали вобаста аст, ки ба ташкили ицтисодиёти устувор ва инноватсионии аграри дар вилояти Хатлон ва дар мацмуъ дар Цумуурии Тоцикистон равона шудаанд.
Калимахри асоси: Инноватсия, минтаца, ко мплекси агросаноати, манбаъуои маблаггузори, кишоварзй, дастовардуои илми-техники, фаъолияти сармоягузори, рушди ицтимоию ицтисоди.
Хочагии кишлок бахши асосии ицтисодиёти Чумхурии Точикистон мебошад. Таваччухи бештари мехнати дехотй, ахамияти баланди сохаи аграрй барои таъмини амнияти озукаворй ва суботи ичтимой дар кишвар масъалаи баланд бардоштани самаранокии кишоварзиро бенихоят мухим мегардонад. Яке аз омилхои асосй, ки метавонад ба ин мусоидат кунад, ин навоварихо барои баланд бардоштани хосилнокй, бехтар кардани сифати махсулот ва устувории кишоварзй мебошад. Дар робита ба ин, омузиши рушди фаъолияти инноватсионй дар сохаи кишоварзии Чумхурии Точикистон, алалхусус дар минтакахое, ба монанди вилояти Хатлон, ки дар истехсоли аграрии кишвар накши назаррас дорад, мухим аст.
Хусусияти хочагии кишлок дар Чумхурии Точикистон
Чумхурии Точикистон асосан мавзеи кухистонй дорад, ки ин ба рушди кишоварзй махдудиятхои муайянро мегузорад. Махсулоти асосии кишоварзй пахта, галладона, мева, сабзавот мебошанд. Гушти ширй ва гуштй низ дар таъмини амнияти озукаворй ва таъмини ахолй бо махсулоти гизой накши мухим мебозад. [175,с.180].
Сарфи назар аз гуногунии захирахои табий ва шароити иклимй, кишоварзии Точикистон бо як катор мушкилот ру ба ру аст. Инхо камбуди захирахои об, мушкилоти обёрй, сатхи пасти механизатсия, норасоии кадрхои ботачриба ва имкониятхои махдуд барои чорй кардани технологияхои муосирро дар бар мегиранд. Дар робита ба ин, рушди фаъолияти инноватсионй дар бахши аграрй самти мухими сиёсати давлатй мегардад ва хам дар сатхи чумхурй ва хам дар сатхи вилоятхои алохида дастгирй карда мешавад.
Вилояти Хатлон, ки дар кисмати чанубии Точикистон чойгир аст, яке аз минтакахои пешрафтаи аграрии кишвар аст. Он дар истехсоли пахта, галладона, меваю сабзавот мавкеи калидй дорад. Дар минтака захирахои назаррас барои рушди кишоварзй, аз чумла шароити мусоид барои обёрй ва хокхои хосилхез мутамарказ карда шудаанд.
Вилояти Хатлон такрибан 40% хачми умумии махсулоти кишоварзии кишварро истехсол мекунад. Яке аз самтхои асосии кишоварзй пахтакорй мебошад, ки дар иктисодиёти минтака чойгохи мухим дорад. Бо вучуди ин, мисли дигар кисматхои кишвар, кишоварзии Хатлон бо мушкилот, аз кабили усулхои кухнашудаи коркарди замин, сатхи пасти таъминоти технологй ва набудани дониш ва малакаи муосири дехконон рубару аст.
Бо вучуди иктидори назаррас, вилояти Хатлон бо як катор мушкилот ру ба ру мешавад, ки рушди фаъолияти инноватсиониро дар сохаи кишоварзй махдуд мекунанд. Яке аз
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
мушкилоти асосй махдудияти дастрасии дехконон ва корхонахои кишоварзй ба технологияхои муосир ва усулхои инноватсионии истехсолот мебошад. Ин ба харочоти гарон барои чорй кардани технологияхои нав, набудани инфрасохтор барои пахнкунии онхо ва надоштани маълумоти кофй дар байни дехконон вобаста аст.
Мушкилоти дигари мухим норасоии кадрхои ботачриба мебошад. Дар нохияхои дехоти вилоят мутахассисони кобилияти чорй намудани усулхои инноватсионй ва идоракунии самараноки технологияхои муосири аграрй намерасанд. Ин, дар навбати худ, рушди сохаи кишоварзиро бозмедорад ва ба баланд бардоштани хосилнокй монеъ мешавад.
Илова бар ин, масъалаи обтаъминкунй ва обёрй мухим бокй мемонад. Гарчанде ки вилояти Хатлон дорои системаи обёрй мебошад, он барои самаранок истифода бурдани захирахои об навсозй ва такмилро талаб мекунад. Технологияхои инноватсионии обтаъминкунй, аз кабили системахои обёрии тампонй, метавонанд дар бехтар кардани истифодаи об ва баланд бардоштани хосилнокй накши мухим дошта бошанд. (5. сах 70-75)
Солхои охир дар Точикистон барои дастгирии фаъолияти инноватсионй дар сохаи кишоварзй, аз чумла барномахое, ки ба чорй намудани технологияхои нав, омузиши дехконон ва бехтар кардани инфрасохтор равона шудаанд, кушишхо ба харч дода мешаванд. Унсури мухими ин барномахо хамкорй бо ташкилотхои байналмилалй ва шарикон мебошад, ки дар чорй кардани халли инноватсионй ва расонидани кумаки техникй кумак мерасонанд.
Ч,адвали 1. Истифодаи технологияхои инноватсионй дар вилояти Хатлон.
№ Технология/Усул Тавсифи Истифода дар Истифода дар
технология вилояти Хатлон вилояти Хатлон
1 Обёрии катрагй. Системаи обёрии Дар баъзе Баланд бардоштани
бевосита ба хочагихои хосилнокй, сарфаи
решахои фермерй чорй об.
растанихо. карда шудааст.
2 Намудхои тухмии аз Истифодаи Дар плантасияхои Баланд бардоштани
чихати генетикй навъхои ба хушкй пахта истифода устуворй ба
такмилёфта. ва беморихо мешавад. беморихо ва бехтар
устувор. намудани
хосилнокй.
3 Кишоварзии дакик. Истифодаи Огози татбик дар Кам кардани
сенсорхо ва GPS баъзе хочагихои харочот, баланд
барои назорати дехконй. бардоштани
дакики равандхои самаранокй.
кишоварзй.
4 Мухофизати Истифодаи Истифодаи Кам кардани
биологии растанихо. дорухои табий кисман дар истифодаи
барои мухофизати сабзавоткорй. пеститсидхои растанихо аз химиявй . _хашарот._
Сарчашма: коркарди муаллиф
Дар сатхи вилояти Хатлон низ барои бехтар намудани кишоварзй талошхо ба харч дода мешаванд. Аз чумла, як катор ташаббусхое мавчуданд, ки ба баланд бардоштани самаранокии истифодаи захирахои об, чорй намудани обёрии катрагй ва истифодаи технологияхои устувори кишоварзй равона карда шудаанд. Баъзе дехконон ва корхонахои кишоварзй аллакай роххои инноватсиониро, аз кабили истифодаи навъхои генетикй такмилёфтаи растанихо ва усулхои нави мубориза бо зараррасонхо огоз кардаанд.
Яке аз намунахои барчастаи чорй намудани карорхои инноватсионй дар хочагии кишлоки вилояти Хатлон истифодаи обёрии катрагй мебошад. Ин усул истеъмоли обро ба таври назаррас кохиш медихад ва хосилнокиро баланд мебардорад. Дар баъзе минтакахои вилоят, кишоварзони бо омузиши мувофик таъминшуда ин технологияро ба таври фаъол истифода бурданд, ки на танхо ба баланд бардоштани хосилнокй, балки кохиш додани харочоти об таъминкунй мусоидат кард.
Намунаи дигар истифодаи навъхои нави тухмй мебошад, ки ба шароити иклими минтака тобовартаранд ва хосили баландтар медиханд. Дар якчоягй бо ташкилотхои байналмилалй дар вилояти Хатлон тачрибахо оид ба чорй кардани чунин навъхо гузаронида шуданд, ки ба бехтар шудани нишондихандахои хосилнокй ва кам шудани харочоти парвариши зироатхои кишоварзй оварда расонд. (2. сах 15-23)
Инчунин, ташаббусхо оид ба чорй намудани усулхои муосири коркарди хок ва истифодаи воситахои биологии мухофизати растанихо бояд кайд карда шаванд. Ин навоварихо ба бехтар кардани сифати махсулоти кишоварзй ва кам кардани истифодаи нурихои кимиёвй ва пеститсидхо мусоидат мекунанд, ки ба вазъи экологии минтака таъсири мусбат мерасонанд.
Имкониятхои рушди фаъолияти инноватсионй дар хочагии кишлоки вилояти Хатлон бевосита бо фарохам овардани шароит барои чорй намудани технологияхои нав, васеъ намудани дастрасии дехконон ба донишхои муосир ва бехтар намудани инфрасохтор алокаманд аст. Дар ин замина, баланд бардоштани сатхи тахсилот ва омодасозии кадрхо дар сохаи аграрй кадами мухим аст. Барои ин, муассисахои таълимй ва марказхои омузиширо таъсис додан лозим аст, ки дехкононро бо дониш ва малакаи зарурй барои истифодаи технологияхои нав таъмин кунанд.
Илова бар ин, дастгирии давлатй ва фарохам овардани шароити мусоид барои сармоягузорй ба бахши аграрй низ омилхои мухими рушди фаъолияти инноватсионй мебошанд. Мухим аст, ки корхо оид ба такмили низоми обёрй, рушди системахои мониторингу тахлили маълумотхо идома дода шаванд, ки ба идоракунии самараноки истехсоли кишоварзй ва баланд бардоштани устувории он ба тагирёбии иклим имкон медиханд.
Илова бар ин, кори минбаъда барои рушди инфрасохтор ва ташкили платформахо барои мубодилаи дониш ва тачриба байни дехконон, муассисахои тадкикотй ва ташкилотхои байналмилалй зарур аст. Ин имкон медихад, ки чорй намудани технологияхо ва усулхои инноватсионй ба хочагии кишлоки вилояти Хатлон суръат ёбад.
АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА
1. Ашурзода С.Х. Асосхои методологии муайян кардани меъёрхои баходихй ва низоми нишондихандахои самаранокии фаъолияти инноватсионй/ Рузномаи Донишгохи миллии Точикистон. Силсилаи илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. Душанбе, 2023.N/4 С. 175184
2. Ашуров И.С. Самаранокии иктисодии лизинг дар хочагии кишлоки Точикистон - Душанбе, «Эр-Граф», 2020. - 174с.
3. ^онуни Чумхурии Точикистон Дар бораи дастгирии давлатии сохахои комплекси агросаноатии Чумхурии Точикистон (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли 2007, No3, мод.174; соли 208, No12, кисми 2, мод.1007)
4. Рахмонов Дж.Р. Идоракунии равандхои инноватсионй дар корхонахои саноатй дар шароити иктисодиёти гузариш аз руи ихтисоси иктисодиёт ва идоракунии хочагии халк (идоракунии инноватсияхо)
5. Статистический ежегодник Республики Таджикистан. Статсборник - Душанбе: АПСПРТ, 2024. -С. 68-92.
