УДК: 336,2 (075.8)
ИСТИФОДАИ ТАЧРИБАИ КИШВАР^ОИ ХОРИЦЙ ДАР САМТИ АНДОЗБАНДИИ СОХДИ
КИШОВАРЗЙ БО ИСТИФОДА АЗ УСУЛ^ОИ ИННОВАТСИОНЙ
Холматов Бахром Махмадсултонович
Аннотатсия. Дар шароити рушди соуибистицлолии Чумуурии Тоцикистон масъалауои ташаккул, фаъолияти самарабахш ва тацрибаи цауонии пешрафти илмию техники дар соуаи кишоварзй нишон дода аст, ки соуаи кишоварзй дорои щтидори назарраси инноватсионй мебошад. Бо мацсади муайян намудани самтуои уавасмандгардонии давлатии фаъолияти инноватсионй дар соуаи кишоварзй тацрибаи кишваруои хорицй омухта шуд. Дар мамлакатхои мутараццй асосан афзоиши истехсоли махсулоти кишоварзй бо роуи цорй намудани комёбщои илму техника ба даст оварда мешавад. Дар натицаи дастгирии давлатй, махсусан дар самтуои стратегии пешрафти илмию техники ва тауцицоти бунёдй, инчунин дар паун намудани идеяуои илмию техники ба цузъи мууими заминаи молиявии рушди инноватсионй табдил ёфт. Принсипуои асосии дастгирии давлатй: танзими нарх, андозбандй, царздиуй, ба эътидол овардани бозори маусулоти кишоварзй мебошад, ки истифодаи самараноки технологияи инноватсионй низ дар шароти имрузаи Чумуурии Тоцикистон фоидавора аст.
Калидвожа^о: дастгирии давлатй, тацрибаи хорицй, раванди инноватсионй, андозбандй, субсидияуо, царздиуй, маусулоти кишоварзй.
Барои ицтибос: Холматов, Б. М. Усули инноватсионй ва андозй ба истеусолкунандагони маусулоти кишоварзй: тацрибаи кишваруои хорицй / Б. М. Холматов // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2.1 (41). -С. 123-130.
ИСПОЛЗОВАНИЕ ОПЫТА ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО НАЛОГООБЛАЖЕНИЮ АГРАРНОГО
СЕКТОРА С ПРИМИНЕНИЕМ ИННОВАЦИОННЫХ МЕТОДОВ
Холматов Бахром Махмадсултонович
Аннотатсия. В условиях экономического развития Республики Таджикистан вопросы формирования, эффективного функционирования и мировой опыт научно-технического прогресса в сфере сельского хозяйства показали, что сфера сельского хозяйства обладает значительным инновационным потенциалом. Изучен опыт зарубежных стран с целью определения направлений государственного стимулирования инновационной деятельности в сфере сельского хозяйства. В развитых странах увеличение производства сельскохозяйственной продукции достигается главным образом за счет внедрения научно-технических достижений. В результате государственной поддержки, особенно по стратегическим направлениям научно-технического прогресса и фундаментальных исследований, а также распространения научно-технических идей, она стала важной частью финансовой основы инновационного развития. Основными принципами государственной поддержки являются: ценовое регулирование, налогообложение, кредитование, стабилизация рынка сельскохозяйственной продукции, эффективное использование инновационных технологий также выгодно в современных условиях Республики Таджикистан.
Ключевые слова: государственная поддержка, зарубежный опыт, инновационный процесс, налогообложение, субсидирование, кредитование, сельскохозяйственная продукция.
USING THE EXPERIENCE OF FORIENCE COUNTRIES IN TAXATION OF THE AGRICULTURAL
SECTOR USING INNOVATIVE METHODS
Kholmatov Bakhrom Makhmadsultonovoch
Annotation. In the conditions of economic development of the Republic of Tajikistan, problems of formation, effective operation and the global experience of scientific and technical progress in the field of agriculture have shown that the field of agriculture has significant innovative potential. The experience offoreign countries was studied in order to determine the areas of state stimulation of innovative activity in the field of agriculture. In developed countries, the increase in the production of agricultural products is mainly achieved by the
123
introduction of scientific and technical achievements. As a result of state support, especially in the strategic areas of scientific and technical progress and basic research, as well as in the dissemination of scientific and technical ideas, it has become an important part of the financial basis of innovative development. The main principles of state support are: price regulation, taxation, lending, stabilization of the market of agricultural products, the effective use of innovative technology is also beneficial in the current conditions of the Republic of Tajikistan. Key words: state support, foreign experience, innovation process, taxation, subsidies, lending, agricultural products.
ry3opumu Mact&ra. ,3,ap TaxKHKoT ^onn6naT gap oh 6yg, kh Taxnnnn Tag6upxon xyKyMaTH MaMnaKarxon TapaKKHKapga HHmoH gog, kh 6apou TapaKKneTH xonaruH KHmnoK oMnnxon 3epnHpo HCTH^oga 6ypgaH 3apyp acT: Ma6narry3opnH MaKcagHOKH coxan KoMnneKcn arpocaHoaTH; TamaKKynn MexaHH3MH TamKH^HM HKTHcognn ^atonnaTH KoMnneKcn arpocaHoaTH gap acocn hmkohhhtxoh HHHoBaTcnoHH; nyp3yp HaMygaHH HaKmn TamKnnoTxon gaBnaTH gap 6anaHg 6apgomTaHH ^atonuaTH HHHoBaTcnoHH; Tainan 6apHoMaxon MHHTaKaBHH HHHoBaTcnoHHH pymgn KoMnneKcn arpocaHoaTH; TaKMnnn cncTeMau TaHep KapgaHH Kagpxo gap coxau HHHoBaTcnoHH, TatMHHH a$3onmn ^atonnaTH HHHoBaTcnoHHH TamKnnoTxo Ba TH^opaTHKyHoHHH Hara^axon TagKHKoTH hjmh. Taxnnnxo HnmoH MegnxaHg, kh ^yMxypnn To^hkhctoh 6oag ^atonuaTH HHHoBaTcnoHnpo $aton co3ag. OTpaTeruan pymgn HHHoBaTcnoHHH KoMnneKcn arpocaHoaTH, xaga^xon acocnn oh, Ba3H$axo Ba MexaHH3Mxon gacTrnpnH 6apHoMaxo Ba nonxaxon HHHoBaTcnoHH 6oag gap acocn cnecaTH HHHoBaTcnoHHH gaBnaT MyaHaH Kapga maBag, kh Ba3H$an acocnn oh ca$ap6ap HaMygaHH Hepyxon nnMHM TexHHKH 6okh MeMoHag. HKTngopn caHoaT 6apon a3HaBco3HH TexHHKH Ba TexHonornn xonarnn KHmnoKH BaraHH. TaMoMH Kopn HMKoHna3nppo gngaH no3HM acT, kh TapaKKHeTH MHH6atgan xonaruH KHmnoK 6a Mogenn HaBoBapoHa acoc e6ag, kh oh Ha3ap 6a gnrap coxaxon HKTHcogneT Te3Tap HamtyHaMon oHpo TaiMHH HaMoag.
Tax.ro.™ TaxKHKOTxou oxhp Ba HampueT. ®paHnecKo MaHTHHo BonKoBa gap TaxKHKoTxon xyg aHgo36aHgnn coxau KHmoBap3npo mapx goga, nyHHH KaHg HaMygaacT: ",3,ap Ma^Myt, xaBacMaHgrapgoHHH gaBnaTH 6a paBaHgxon HHHoBaTcnoHH gap gaBnaTxon xopn^H 6o ce ycynn MyxHMH acocH 6a aMan 6apoBapga MemaBag: HMTHe3xon aHgo3H (HMTHe3xon aHgo3, MHHTaKaxo, KpegnTxo Ba raHpa); xaBacMaHgrapgoHH TaBaccyTH cnecaTH ncTexnoK (aMopTroarcua); cy6cngHaxoH 6eBocnTan 6y^eTH 6a KopxoHaxoe, kh HaMygxon HaBH MaxcynoT Me6apopaHg." [4. O. 231].
MaKcagu MaKO^a - hh Taxnnnn MyaMMoxo Ba poxxon TaKMHnn aHgo36aHgnn coxan KHmoBap3H 6o ncra^oga a3 Ta^pn6aH gaBnaTxon nempa^Ta Me6omag, kh gap paBaHgn TaxKHK MyaMMoxon MaB^yg6yga Kang rapguga, caMapaHoKHH ncTH^ogau Ta^pn6aH ^axoHH a3 Hnroxn Myannn^ oBapga mygaacT.
MyxTaBOH acocuH MaBog. PaBaHgn HaBoBapH gap KoMnneKcn arpocaHoaTH npo6neMaxon 3negepo 6a MneH Mery3opag, kh xannn ^aBpnpo Tana6 MeKyHag. MatnyM acT, kh ^opH HaMygaHH KoMe6nxoH nnMy TexHHKa TaHxo aKe a3 ^y3txon ^apaeHH HHHoBaTcnoHH Me6omag, kh Taxua, Tar6nK Ba naxH HaMygaHH TexHonornaxon HaBpo xaM 6apon MaxcynoTH aHtaHaBH Ba xaM 6apon ncTexconn nyHHH HaMygxon MaxcynoT $apo Mernpag. X,aM3aMoH paBaHgn HaBHrapuxon nnMHM TexHHKH, Tana6oTH HaBH h^thmohpo 6oag KoHet rapgoHaHg.
HcTexconKyHaHgaroHH xypgn Mon gap coxan KHmoBap3H Kognp HecTaHg, kh TagKHKoTH nnMH-TaxKHKoTnpo 6a aHgo3au 3apypH Ma6narry3opH KyHaHg, gaBnaTxo hh Ba3H$apo 6a yxga MernpaHg. ^ap KHmBapxon nempa^Ta xagaMoTH Maxcyce Tatcnc goga mygaacT, kh a3 xnco6n 6y^eT Ma6narry3opH MemaBag Ba 6apon xaMan gexKoHoH Ba cokhhohh gexoT gacTpac acT, 6apon TaT6nKH HarH^axon nnMH Ba TaBcuaxon gap TamKHnoTxon nnMH rnpn^Tamyga gap 6axmn gaBnaTH gacTpac acT. ^ap HaTH^a, gacrrnpHH gaBnaTH, 6axycyc gap caMTxon cTpaTernn nempa^TH nnMHM TexHHKH Ba TagKHKoTH 6yHegH, HHHyHHH gap naxH KapgaHH roaxon nnMHM TexHHKH ^y3tn MyxHMH 3aMHHan MonuaBHH pymgn HHHoBaTcnoHH rapgng [3] .
Ba Ha3ap rnpn^TaH no3HM acT, kh nporpeccn nnMHM TexHHKH gap xonaruH KHmnoK xycycuaTH xocn xygpo naHgo MeKyHag, kh 6o Tatcnpn oMnnxon Ta6nnM 6nonorH anoKaMaHg acT. X,ap aKe a3 ny3txon 6nonornH TaKpopncrexconKyHH gap KnmoBap3H (3aMHH, pacTaHH, xaHBoHoT) acocn caMTxon anoxngan TagKHKoTH nnMH Ba pymgn TexHonorH Me6omag, kh gap HaB6aTH xyg 6oag gap TexHonoruaxon HaBH KHmoBap3H 6apon Hcrexconn HaBtxon aHtaHaBHH MaxcynoT 6a TaBpn opraHHKH Myrraxng Kapga maBaHg.
nporpeccn nnMH-TexHHKH gap coxau KHmoBap3H aK KaTop coxaxon KnaccnKupo gap6ap Mernpag: nonxaKamH Ba ncTexconn HaMyHaxon Ta^pn6aBHH BocuTaxon ncTexconoT; 6a By^yg oBapgaHH 3otxoh HaBH nopBo Ba HaBtxon TyxMH, kh MaKcag a3 oh gap aMan Bacet nopH HaMygaHH ohxo; TaKMnn gogaHH TexHonorua Ba TamKHnn ncTexconoT; gnrapryHun cn^aTaH 3axnpaxon MexHaTH.
^ap Ma^Myt, xaBacMaHgrapgoHHH gaBnaTH 6a paBaHgxon HHHoBaTcnoHH gap gaBnaTxon xopn^H 6o ce
усули мухими асосй ба амал бароварда мешавад: имтиёзхои андозй (имтиёзхои андоз, минтакахо, кредитхо ва гайра); хавасмандгардонй тавассути сиёсати истехлок (амортизатсия); субсидияхои бевоситаи бучетй ба корхонахое, ки намудхои нави махсулот мебароранд.
Тадбирхои андоз дар шакле, ки дар ИМА, Канада ё Австралия татбик карда мешуданд, таъсири хеле пуркуввати хавасмандкунанда доштанд ва корхонахо ба паст шудани нархи тадкикоти илмй бо афзоиши харочоти худ посух доданд. Масалан, дар ИМА маълум шуд, ки давлат дар шакли андозе, ки метавонист ин намуди фаъолиятро маблаггузорй кунад, маблагхои кофй нагирифта бошад, фирмахо ба тадкикоти илмй-тахкикотй такрибан хамин микдор маблагхои иловагиро сармоягузорй кардаанд. Умуман, то 40-60% фоидаи андозбандинашавандаи корпоратсияхо барои навсозии истехсолот ва фондхои асосй ба тадкикоти илмй равона карда мешаванд [4].
Дар Британияи Кабир, Олмон, Италия, Канада, ИМА ва Ч,опон корхонахое, ки бо фоида кор мекунанд, хукук доранд, ки 100% харочоти тадкикоти илмй-тахкикиро аз манбаи андоз тарх кунанд. Дар Австрия ин нишондиханда 105%, дар Австралия ва Дания -125% (тибки маълумоти Созмони хамкории иктисодй ва рушд) мебошад [5].
Дар кишвархои хоричй низ ба истилох карзи андоз маъмул аст. Бо ёрии он корхонахо метавонанд андоз аз даромади аллакай хисобкардаи худро ба андозаи фоизи муайяни харочоти тадкикоти илмй-тадкикотй кам кунанд. Дар ИМА, Ч,опон ва Фаронса ин имтиёзи андоз аз афзоиши харочот барои фаъолияти тадкикотй ва ихтироъкорй пас аз як давраи муайян вобаста аст. Дар Канада ва Нидерландия маблаги кредити андоз ба афзоиши хачми умумии харочоти тадкикотй ва коркард мутаносиб аст. Ба хисоби миёна дар хорича ин фоида 20 фоизи афзоиши харочоти тадкикоти илмиро (дар ИМАДопон, Канада) ташкил медихад ва хамчун манбаи мухими зиёд кардани фоидаи корхонахо хизмат мекунад. Дар системаи карздихии инвестисионй карзхо мавкеи махсусро ишгол мекунанд. барои азхуд кардани техника ва технологияи пешкадам. Ва хамин тарик, дар Фаронса яке аз калонтарин банкхои "Кредит Агрокон" барои харидани тачхизот карз медихад, ки барои ин максадхо то 70 фоиз карз медихад. Барои тезонидани раванди навсозии кишоварзй ва таъмини ракобатпазирии истехсолоти кишоварзй хукумат карзхои махсуси имтиёзнок чудо кардааст. Х,амин тарик, фоизи ин карзхо вобаста ба шароити истехсолоти кишоварзй ва таъиноти карз аз 3,1 то 8,9 фоизро ташкил дод [6].
Дар Ташкилоти Давлатхои Муттахида яке аз афзалиятхои асосии сиёсати пешгирифта прогресси илму техника гардид. Дар асноди расмии хукумат сармоягузорй ба сохаи илмию техники "сармоягузорй ба оянда" ном бурда, фаъолияти инноватсионй дар комплекси агросаноатй яке аз роххои муассири расидан ба хадафхои стратегии миллй махсуб мешавад. Пешрафтхои бунёдии дониш ба таври расмй асоси рушди иктисодй эътироф карда мешаванд, зеро тибки маълумоти мавчуда дар ИМА, ба хар як доллари сармоягузорй дар сохаи тадкикоти илмй-тахкикотй, афзоиши ММД 9 долларро ташкил медихад.
Дар кишвар заминаи тахияшудаи меъёрй мавчуд аст, ки раванди инноватсиониро аз аввал то ба охир хамрохй мекунад. Тачдиди мунтазами имтиёзхои давлатй имкон медихад, ки фаъолияти инноватсиониро дар сохахои афзалиятнок ба таври максаднок хавасманд намуда, на танхо ба сохтор ва шумораи ташкилотхои илмию инноватсионй, балки мухимтар аз хама сохтори истехсолот таъсир расонад.
Хусусияти характерноки сиёсати аграрии ИМА дар хамаи мархилахои истехсолоти хочагии кишлок фаъолона чорй намудани таклифхои навоварона: механиконй, селексия, химизасия, махсусгардонии минтакавй ва истифодаи биотехнология мебошад. Чунин муносибат имкон дод, ки дар сурати умуман кам кардани микдори ресурсхои дар хочагии кишлок истифодашаванда (замин, кувваи кор, моддахои химия, техника, тухмй, чорво) хеле зиёд ва сифати махсулот бехтар карда шавад. Дар баробари ин, НТП на танхо дар навсозии истехсолот, балки дар усулхои нави ташкилию идоракунй, усулхои муосири пешбурди сохибкорй, шаклхои гуногуни сохибкорй, тадбиру механизмхои гуногуни таъсири давлат низ зухур ёфт. Ин дарачаи афзоиши хосилнокии сахрохо ва фермахои ИМА, сифатн баланд ва арзиши аслии махсулоти истехсолшаванда, самаранокй ва хосилнокии баланди мехнатро дар хочагии кишлок мефахмонад.
Танзими андози давлатй дар дастгирии рушди кишоварзй дар Иёлоти Муттахида накши мухим дорад. Аз соли 1990 инчониб ставкахои андоз аз фоида дар хочагии кишлок ба андозаи 15 ва 28 фоиз бо назардошти он, ки пеш бо тарифхои фосилавй аз 11 то 50 фоизро ташкил медоданд, мукаррар карда мешаванд. Хочагихое, ки даромадашон аз 50 000 доллар зиёд нест, 15% ва барои хар 25 000 доллари минбаъда 28% андоз месупоранд. Аз соли 1989 сар карда, маблаги фоидаи аз андоз озодшуда ба 2000 доллар ва аз соли 1990 ба 5000 доллар расонда шуд.
Ба чамъиятхои кооперативии дехконон имтиёзхои махсуси андоз дода мешаванд. Х,амин тарик, мевахое, ки кооперативхо парвариш мекунанд, инчунин техникаи аз чониби хочагй харидашуда аз пардохти андози иловагй озод карда мешаванд [7].
Дехкон хукук доpaд aз мyxлaти мyсоидтapини пapдоxти aндоз истифодa 6apaA. Кишовapзоне, ки дap бapномaхои дaвлaтии кишовapзй иштиpок мекуганд, хукук доpaнд пapдоxти aндозpо бинобap зиёд шyдaни мaблaFгyзоpии aсосй то 6a оxиp paсидaни paвaнди сapмоягyзоpй 6a тaъxиp aндозaнд. MaблaFи aндоз бо тaвappyм кaм шyдa, мaблaFи aндоз 6a солxо, дap фосилaxои мyaйян тaксим кapдa мешaвaд. Тaнзими aндози xyкyмaти ИМА 6a дехконон имкон медиxaд, ки бо истифодa aз имтиёзхо вa тaxфифxои гуногуни aндоз мaблaFи aндозpо тaFЙиp диxaнд. Имтиёзхои сеpшyмоpи aндоз вaзифaxои молиявии низоми aндозбaндиpо дap бaxши кишовapзй то xaдди aкaл кохиш медиxaнд.
Дap ин бобaт гакши aœrâ 6a конyнгyзоpии xочaгии кишлок тaaллyк доpaд. X^an aмaлиёт шaклy Усулхои aсосии тaъсиpи дaвлaтиpо 6a xочaгии кишлок мyaйян мекyнaд. Дap солхои оxиp гакши мaблaFxои 6учетй, ки 6a дaстгиpии нapxxо дap истехсолоти кишовapзй вa дapомaди дехконон, инчунин тaнзими соxтоpи бозоpии истехсолоти кишовapзй вa мадсулоти озувд paвонa кapдa шyдaaнд, зиёд гapдид.
Тaшкили мaблaггyзоpии тaъминоти илмии xочaгии кишлок вa aз тapaфи он инкишоф додaни нaвовapйй мapоки aмaлй доpaд. Дap ИМА дaвлaт 6a pyшди илми кишовapзй сaxми кaлон мегyзоpaд - дap як сол тaкpибaн 1 миллиapд доллap. Ин мaблaFxо aз фондxои 6учети федеpaлй вa дaвлaтй ибоpaтaнд. Ти6ки конун, мaблaFxои федеpaлй 6a дaвлaтxо 6a шapте чудо кapдa мешaвaнд, ки xap кадоми онхо aз 6y^an xyд га кaмтap aß он чизе, ки aß дaвлaт мегиpaд, чудо кугад. Дap бaъзе иёлотхо xиссaи мaблaFгyзоpии илми митя^вй aз 60 фоизи xaчми умумй зиёд aст. ^apоpxо дap боpaи интиxоби сaмтxои pyшди илм дap дaвлaтxо кaбyл кapдa мешaвaнд, гapчaнде ки дap зеpи нaзоpaти дaвлaт кapоp доpaнд.
Тaнxо дap дaвоми ду соли оxиp вaзни киёсии 6учети федеpaлй дap xaчми умумии xapочоти тадкикоти илмй дap сектоpи дaвлaтии тaъминоти илмии комплекси aгpосaноaтии ИМА бештap as 50 фоизpо тaшкил дод. Оpгaнxои мaxaллии хокимият дap мaблaггyзоpии тадкикоти илмй aмaлaн иштиpок нaмекyнaнд. Аммо онхо дap сaмти 6о пул тaъмин нaмyдaни бapномaxои инкишофи комё6ихои илму теxникa вa тaчpибaи пешкaдaми истеxсолоти xочaгии кишлок нaкши талон мебозaнд. Сaxми онхо дap мaблaFгyзоpии коpxои aмaлй 19 фоиз, мaкомоти федеpaлй 30, xyкyмaтxои штaтxо 48, дж-ap соxтоpxо 3 фоизpо тaшкил медихад.
Хусусияти фapккyнaндaи мaблaFгyзоpии иктисодиёти ИМА дap он aст, ки мaблaFxои 6учети федеpaлй пеш aa xaмa 6a бapномaxои мaксaдноки axaмияти чyмxypиявй чудо кapдa мешaвaнд, мaсaлaн, <^a эътидол овapдaни дapомaд», «Xизмaти илм вa вa коpxои илмй», «Тaxкикоти инновaтсионй» дap соxибкоpии xypд». , «Интиколи теxнологияxои
тичоpaти xypд». Иловa 6ap ин, зиёдa a5 10 бapномaи мaксaдноки бaйнисоxaвии доpои axaмияти миллй мaвчyд aст, ки мaнфиaтxои кишовapзй вa деxкононpо дap сaтxи федеpaлй тaъмин мекyнaнд. Бa инхо бapномaxои хифзи xок вa гиpифтaни нaмyнaxои xок, кyмaки Fизой 6a axолии ниёзмaнд, мapкетинг вa сaнчиши pyшди ичтимоии дехот доxил мешaвaнд [6].
Тaxлили гат^^ои истехсолоти кишовapзй вa тaдбиpxои дaвлaтй, ки дap мaмолики сaноaтй пешpaфтa aндешидa шyдaaнд, нишон дод, ки бapои pyшди кишовapзй мaчмyи омилхои зеpинpо истифодa бypдaн лозим aCT: тaнзими сaмapaбaxши дaвлaтй химояи истеxсолкyнaндaгони вaтaнии кишовapзй, ки 6a гавсозии теxникй вa теxнологии соxa нигapонидa шyдaaст, истифодaи теxнологияxои инновaтсионй, ки 6a пypзyp нaмyдaни дaстгиpии дaвлaтии истеxсолкyнaндaгони мaxсyлоти кишовapзй тaмоюл доpaнд; мaблaггyзоpии мaксaдноки 6учети комплекси aгpосaноaтй, ки a5 6олои тapтиби 6о мaблaг тaъмин кapдaн вa идоpaкyнии иxтисоснок нaзоpaти кaтъй гиpифтa шaвaд.
Дap кишвapxои тapaккикapдa, a5 вд6или aъзои Иттиходи Aвpyпо, Ч,опон вa Faйpa дaвлaт 6a кишовapзй мyнтaзaм дaстгиpй мекугад [2].
Дaстгиpии дaвлaтии комплекси aгpосaноaтии Иттиходи Aвpyпоpо метaвон 6a ду гypyx тaксим кapд:
— xифзи бозоpxо вa о6одонии деxот;
— тapaккиёти истеxсолоти xочaгии кишлок вa
xочaгй.
Дap соли 2009 бapои мapкетинги кишовapзй дap кишвapxои Иттиходияи Aвpyпо 6еш a5 42 миллиapд евpо, a5 чyмлa 3,13 миллиapд евpо бapои хифзи бозоp мaсpaф шyдaaст. Зиёдa a5 39 миллиapд евpо чоpaбиниxо бapои дaстгиpии бевоситaи мapкетинги кишовapзй бyдaнд. Тaмоми чоpaбиниxо оид 6a pyшди мapкетинги кишовapзй a5 хисо6и 6учети Иттиходи Aвpyпо мaблaFгyзоpй кapдa мешaвaнд.
Дap aйни зaмон дap истехсол вa истеъмоли мадсулоти кишовapзй дap ч^он мaвкеи пешсaфиpо ИМА вa Иттиходи Aвpyпо ишFOл мекyнaнд. Онхо зиёдa aз нисфи содиpоти мадсулоти кишовapзии чaxонpо тaъмин мекyнaнд [3].
Тaчpибaи 6a aмaл бapовapдaни сиёсaти дaвлaтй дap xочaгии кишлоки Штaтxои Myттaxидapо мyфaссaлтap дидa мебapоем.
X,aдaфxои aсосии сиёсaти кишовapзии ИМА бaлaнд бapдоштaни сaтxи истехсоли мaxсyлоти xyшсифaти кишовapзй, дaстгиpии
истеxсолкyнaндaгони мадсулоти кишовapзй xaм дap доxил вa xaм дap xоpичи кишвap вa тaъмини Fизои мyтaвозини axолии кишвap ме6ошад [4].
Дap соxти истеxсолй вa тaшкилии xочaгии кишлоки ШМА коопеpaтивxо чои мaxсyсpо ишгол мекуганд. Вaзифaxои коопеpaтивxо фypyши мaxсyлоти xочaгии кишлок, a5 чyмлa aмaлиёти чaмъовapй, нигоx доштaн, xyшкондaн, коpкapд,
кашондан ва фурухтан; истехсол, фурухтан ва ба дехконон додани масолех ва масолех; расонидани хизматхои молиявй.
Дар пешрафти илмию техникии муосир ба технологияхои илмталаб - биотехнология ва информатика, ки рушди сохаи кишоварзиро дар асри 21 муайян мекунанд, афзалият дода мешавад, зеро онхо метавонанд ракобатпазирии молхоро дар бозори чахонй баланд бардоранд, таъсири манфии мухити зистро ба хадди акал расонанд. окибатхои химиконидан (истифодаи оммавии нурихои минералй ва пестисидхо).
Талабот дар бозори миллй дар зери таъсири сохтори истеъмоли шахсй ташаккул меёбад, ки он хосилаи сатхи даромади пулии ахолй ва омили демографй, аз чумла суръати миёнаи солонаи афзоиши ахолй мебошад. Афзоиши даромади пулии ахолй, тагйирёбии сохтори шугли он, инчунин афзалиятхои истеъмолкунандагон (шумораи афзояндаи амрикоихо ва аврупоиён ба тарзи хаёти солим риоя мекунанд) боиси окилона гардонидани сохтори гизо, аз чумла афзоиши дар истеъмоли навъхои логар гушт, махсусан мург, равгани растанй, меваю сабзавоти тару тоза хангоми кам кардани истеъмоли гушти гов, равгани хайвонот, тухм, шакар.
Сиёсати умумии кишоварзй (САП) кишвархоеро, ки дарачахои гуногуни рушди иктисодй доранд, муттахид мекунад. Воситаи асосии хифзи истехсолкунандагони миллй дар доираи САП махдудиятхои гайритарифй мебошад.
EAP ба принсипхои зерин асос ёфтааст [7] :
- ягонагии бозори дохилии Иттиходи Аврупо, ки бе ягон махдудият муомилоти озоди молхои кишоварзиро дар назар дорад, нарххои ягонаи молхои якхелаи кишоварзй, ба низом даровардани меъёрхои санитарию гигиенй ва байторй, риояи принсипи ракобати озод;
- афзалияти молхои дар ИА истехсолшаванда, ки дар сиёсати гумрукй мукаррар карда шудааст;
- хамбастагии молиявии давлатхои узв таъмин менамояд, ки харочоти вобаста ба татбики НАР аз чониби хамаи аъзои ИА пардохт карда мешавад. Сохтори кунунии АТМ аз ду блоки молиявй иборат аст [8]: 1) дорои воситахое мебошад, ки барои танзими бозор пешбинй шудаанд (хариди дахолат, системаи квотахои истехсолй ва f.) ва пардохтхои мустаким, ки дастгирй ва устувории фаъолияти истехсолкунандагонро таъмин мекунанд. даромадхо.
Х,амин тарик, метавон гуфт, ки дар айни замон кишоварзии чахонй дар самти баланд бардоштани дониши махсулоти истехсолшуда пеш меравад.
Ин махсусан дар мисоли мамлакатхои аз чихати иктисодй тараккикарда равшан дида мешавад. Махз хамин чиз ба онхо имкон медихад, ки дар бозори дохилии озука мувозинатро аз чихати талабот ва пешниход нигох дошта, ба осонй ба бозорхои
пешкадами чахонй ворид шаванд ва истехсолкунандагони миллиро аз байн баранд. Тачрибаи давлатхои дорои иктисоди бозорй пешрафта нишон медихад, ки илм, технологияи баланд, фаъолияти самарабахши инноватсионй кувваи ибтидоии тамоми хаёти иктисодй буда, афзоиши бартаридоштаи истехсолоти кишоварзй тавассути татбики дастовардхои илму техника таъмин карда мешавад. Хаминро гуфтан кифоя аст, ки дар ИМА дар давоми дахсолахои охир кариб аз се ду хиссаи афзоиши махсулоти кишоварзй аз хисоби чорй намудани комёбихои прогресси илму техника ба даст оварда шудааст.
Сиёсати кишоварзии Иттиходи Аврупо намунаи муваффактарин модели ташаккул ва рушди иктисодиёти кишоварзй мебошад. Хочагии кишлоки Аврупои Гарбй, ки дар як муддати кутох харобихои баъд аз чангро бартараф карда, ба калонтарин истехсолкунандаи озукаворй табдил ёфт, ки иктидори бузурги экспортй дорад. Хамаи ин ба шарофати сиёсати пурсамар кор карда баромадани хочагии кишлок бо воситахои барои хамаи мамлакатхои иттиходи муттахидшуда имконпазир гардид. Ба фикри мо, омухтани сохтори хочагии кишлоки Аврупои Гарбй, мархалахои ташаккул ва инкишофи сиёсати аграрй дар ИА на танхо барои шароити Казокистон, балки дар доираи кушишхои дар ИДМ ташкил намудани бозори ягонаи озукаворй низ ахамияти махсус дорад.
Бахши кишоварзии Иттиходи Аврупо афзалияти асосй буда, механизми иктисодии Сиёсати ягонаи кишоварзии Иттиходи Аврупо бо назардошти эродхо ва пешниходхои созмонхои чахонй пайваста такмил дода мешавад [6]. Сиёсати умумии кишоварзй (САП) аз соли 1962 амал мекунад ва тавассути Хазинаи аврупоии рохнамой ва кафолати кишоварзй (EAGGF), ки аз мохи июли соли 1964 амал мекунад, маблаFгузорй мешавад. САР ба танзими бозорхо, таъмини рушди иктисодй дар ИА нигаронида шудааст. давлатхои аъзо ва тараккй додани истехсолоти агросаноатй.
Сиёсати умумии кишоварзй (САП) кишвархоеро, ки дарачахои гуногуни рушди иктисодй доранд, муттахид мекунад. Воситаи асосии хифзи истехсолкунандагони миллй дар доираи САП махдудиятхои Fайритарифй мебошад.ЕАР ба принсипхои зерин асос ёфтааст [7] :
- ягонагии бозори дохилии Иттиходи Аврупо, ки бе ягон махдудият муомилоти озоди молхои кишоварзиро дар назар дорад, нарххои ягонаи молхои якхелаи кишоварзй, ба низом даровардани меъёрхои санитарию гигиенй ва байторй, риояи принсипи ракобати озод;
- афзалияти молхои дар ИА истехсолшаванда, ки дар сиёсати гумрукй мукаррар карда шудааст;
- хамбастагии молиявии давлатхои узв таъмин менамояд, ки харочоти вобаста ба татбиди НАР аз чониби хамаи аъзои ИА пардохт карда мешавад. Сохтори кунунии АТМ аз ду блоки молиявй иборат аст [8]: 1) дорои воситахое мебошад, ки барои танзими бозор пешбинй шудаанд (хариди дахолат, системаи квотахои истехсолй ва г.) ва пардохтхои мустадим, ки дастгирй ва устувории фаъолияти
истехсолкунандагонро таъмин мекунанд. даромадхо.
Чдраёни нави САП дар соли 2014 огоз мешавад, ки бо пайдоиши чахорчуби муосири молиявй барои харочоти ИА ба вучуд омадааст ва метавонад хам ба рушди эволютсионй ва хам индилобй нигаронида шавад. Дар чараёни гуфтушунидхо оид ба мухтавои САП аз соли 2013 хукумати федералй чонибдори идома додани рохи тахкими тамоюли бозории ин сиёсат, баланд бардоштани радобатпазирии корхонахои кишоварзй, инчунин истехсоли устувор бо истифодаи одилонаи захирахои табий мебошад. захирахо. Дар доираи НАР тахия шуда истодааст, барои такмил додани сиёсати чорй як датор тагйиротхо пешбинй шудаанд [8].
1. Истифодаи самараноки захирахо ва гузаштан ба идтисоди кишоварзии ба идлим тобовар мусоидат намояд.
2. Мусоидат ба интидоли дониш ва инноватсия дар сохаи кишоварзй.
3. Баланд бардоштани радобатпазирии хама намудхои тичорат.
4. Мусоидат ба ташкили занчираи таъминоти озудаворй ва идоракунии хавфхо дар сохаи кишоварзй.
5. Бардароркунй, хифз ва тахкими экосистемахои вобаста ба кишоварзй.
6. Мусоидат ба фарогирии ичтимой, паст кардани сатхи камбизоатй ва рушди идтисодии дехот. Таъмини сохахои рушдёфта, ба гуфтаи Комиссияи Аврупо, бо тагирёбии назаррас дар як датор воситахои САП бидуни кохиши назарраси харочоти бучети ИА барои татбиди он алодаманд аст. Маблаггузории бучетй дар самтхои "классикй" ва воситахои НАМ барои солхои 2014-2020. бо нарххои чорй тадрибан 420 миллиард евро хохад буд, яъне. андозаи он барои солхои 2007-2013 зиёдтар хохад буд.Зиёда аз 75 фоизро харочот дар доираи додани субсидияхои бевосита ва чорахои бозорй, 24 фоизро бо харочот дар доираи ободонии дехот ташкил медихад [9]. Гайр аз ин, дар оянда «плани хафтсолаи молиявии» ИА таклиф карда мешавад, ки самтхо ва шаклхои ташкили харочоти иловагии КАП, ки ба шароитхои нав дар доираи ИА ва иктисодиёти чахон мувофиканд, чорй карда шаванд. Барои расонидани кумаки гизой ба шахрвандони ниёзманди Иттиходияи Аврупо пардохтхо аз Сандуди ичтимоии Аврупо ба маблаги тадрибан 3 миллиард евро пешбинй шудааст.
Пешниход шудааст, ки барои таъмини амнияти озудаворй тадрибан 2,5 миллиард евро сарф шавад. Дар назар аст, ки барои мудовимат ба бухрон дар бозори дохилй захира таъсис дода шавад (тадрибан 4 миллиард евро), ба Фонди мутобидшавй ба чахонишавй дар Иттиходи Аврупо "дисми кишоварзй" (тадрибан 3 миллиард евро) илова карда шавад. Маблаггузорй бо самтхои асосии ислохоти НАП катъиян алокаманд аст. Дар робита ба субсидияхои мустадим аз соли 2014 тагйири куллй дар модели дастгирии дехдонон дар назар аст, ки хачми он ба майдони заминхои кишоварзии онхо вобаста бо назардошти истехсоли хам махсулоти кишоварзй ва хам "моли чамъиятй" » (экологи, ландшафт ва дигар таъсирхои аз чихати ичтимой фоидабахш). Дар соли 2019, хама кишвархо нихоят аз усули даблии "таърихй муайяншудаи" хисоб кардани субсидияхо (барои кишвархои нави ИА номусоид) ба пардохтхои ягонаи як гектар барои таъмини "тадсимоти одилона"-и кумак байни фермерон, минтадахо ва кишвархо мегузаранд. Хддди болоии субсидияхои мустадим 300 хазор евроро ташкил медихад [10]. Барои аввалин бор бастаи махсус тадбирхои рушди таддидот ва инноватсия дар сохаи кишоварзиро (тадрибан 5 миллиард евро) дар бар мегирад.Ба надша гирифта шудааст, ки хачми таддидоти агрономй дар байни солхои 2014 ва 2020, ки аз чониби маблаггузории махсуси дар боло зикршуда дар доираи Барномаи чахорчубаи таддидоти ИА дастгирй карда мешавад, ду баробар зиёд карда шавад. Барои бехтар хамохангсозии маблаггузории Хазинаи аврупоии кишоварзии рушди дехот ва дигар фондхои сохтории ИА таъсиси «Шарикати аврупой оид ба навоварй дар махсулнокй ва устувории кишоварзй» ба надша гирифта шудааст. Мутобик кардани дониш ва малакахои амалии дар ИА дар сохаи чихатхои ташкилию иктисодии татбики сиёсати ягонаи аграрй ба шароити Россия чамъ кардашуда, ба фикри мо, имкон медихад, ки системаи тадбирхои комплексии худамон барои устувории иктисодиёти мамлакат барпо карда шавад. тараккй додани хочагии кишлок.
Тахлили вазъи кунунй нишон медихад, ки Чумхурии Точикистон бояд фаъолияти инноватсиониро дар самти истехсоли махусулоти кишоварзй фаъол созад. Стратегияи рушди инноватсионии комплекси агросаноатй, хадафхои асосии он, вазифахо ва механизмхои дастгирии барномахо ва лоихахои инноватсионй бояд дар асоси сиёсати инноватсионии давлат муайян карда шавад, ки вазифаи асосии он сафарбар намудани нерухои илмию техники бодй мемонад. иктидори саноат барои азнавсозии техникй ва технологии хочагии кишлоки ватанй. Механизми асосии бо истехсолоти хочагии халд пайвастани илми хочагдорй барномахои максадноки чумхуричй мебошад.
АДАБИЁТ
1. Дар бораи Консепсияи сиёсати андози Чумхурии Точикистон барои давраи миёнамухлат: Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 1 октябри соли 2016. № 541. [Манбаи электронй]. www.minfin.tj
2. Паёми Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олй аз 23 декабри соли 2023. [Манбаи электронй]. www.president.ti.
3. Матюшок В.М. Инновационная эконо-мика в странах ЕС: формирование и методы ее количественной оценки // Экономика природопользования. - 2012. - № 2. - С. 118-141.
4. Франческо Мантино. Сельское развитие в Европе. Политика, институты и действую-щие лица на местах с 1970-х годов до наших дней. Совместное издание Продовольствен-ной и сельскохозяйственной организации ООН и Business Media of the Sole 24 Ore. - FAO, 2010.
5. Калятин В.О., Наумов В.Б., Никифоро-ва Т.С. Опыт Европы, США и Индии в сфере государственной поддержки инноваций // Российский юридический журнал. - 2011. - № 1. - С. 171183.
6. Маслова В.В., Кузнецова Н.А. Особен-ности инвестиционного развития в сельском хозяйстве на современном этапе // АПК: экономика, управление. - 2011. - № 11.
7. Дорошенко Ю.А. Отражение по звень-ям: оценка эффективности инноваций в АПК // Креативная экономика. - 2012. - № 3. - С. 81-86.
8. Федоренко В.Ф. Научно-информацион-ное обеспечение инновационного развития в сфере сельского хозяйства: науч. изд. - М.: ФГБНУ «Росинформагротех», 2011. - 368 с.
9. АПК зарубежных стран: тенденции раз-вития / М.Ю. Коган, Л.С. Корбут, Т.С. При-ходько, А.Н. Хитров; ВАСХНИЛ. Всесоюзный НИИ информации и технико-экономических исследований АПК. -М., 2009.
10. Бернякова Е.В. Международный опыт государственной помощи сельскому хозяйству.// Вестник Удмуртского университета. -2011 -№10.с.10-15.
11. Постникова Л.В.,Прокофьева Н.В. Учетно-аналитическое обеспечение государственной помощи в сельскохозяйственных организациях в условиях экономичекой интеграции: монография. — МСХА, 2011.-160с.
12. Колесник И.А. Государственное регулирование сельского хозяйства за рубежом //Вестник Красноярского государственного аграрного университета - 2012.-№6. - С.306-309.
13. Папцов А.Г., Козлова С.В. Стратегический план поддержки сельского хозяйства США // Экономика сельскохозяйственных и перерабатывающих предприятий. -2009.-№6.- С.75-77.
14. Holwerda D., P.T. Voskuil, Ministry of Economie Affairs, Agriculture and Innovation, P.O. Box 20401, 2500 EK The Hague, The Netherlands www.rijksoverheid.nl/ministeries/eleni
15. Общая аграрная политика Евросоюза до 2020г. // Экономика сельского хозяйства России. - 2011. - № 2. - С. 68-73
16. Сельское хозяйство России на перепутье // Экономика сельского хозяйства России. - 2010. - № 8. - С. 84-85.
17. Юркенайте, Н. Реформа единой аграрной политики Европейского союза на период после 2013 года // Экономика сельскохозяйственных и перерабатывающих предприятий. - 2012. - № 3. - С. 26-30.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Холматов Бахром Махмадсултонович - Донишгохи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллохи Рудакй, муаллими калони кафедраи молия ва карз. Сурога: 735360, Чумхурии Точикистон, ш. Кулоб, кучаи С. Сафаров 16. Телефон: (+992) 918-17-58-99. E-mail: Kholmatov [email protected]
Сведения об авторе:
Холматов Бахром Махмадсултонович - Кулябски государственный университет имени Абуабдуллох Рудаки, старший преподаватель кафедры финансы и кредит. Адрес: Республика Таджикистан, г. Куляб, улица С. Сафаров 16. Телефон: (+992) 918-17-58-99. E-mail: Kholmatov [email protected]
Information about the author:
Kholmatov Bakhrom Makhmadsultonovoch - Kulyab State University named after Abuabdulloh Rudaki, Senior Lecturer of the Department of Finance and Credit. Address: Republic of Tajikistan, Kulyab, S. Safarov street 16. Phone: (+992) 918-17-58-99. Email: Kholmatov [email protected]_