CC BY
0МЕДИЦИНСКИЕ НАУКИ MEDICAL SCIENCES
ЭОЖ 616.61-008.6-083
«СОЗЫЛМАЛЫ БYЙРЕК ЖЕТ1СПЕУШ1Л1Г1 БАР НАУЦАСТАРГА ОТТ1М ЖЭНЕ ДИАЛИЗ ТЕРАПИЯСЫН ЖYРГIЗУДЕГI МЕЙ1РГЕРДЩ Р0Л1»
ОРАЗАЛЫ АЯЖАН ЦАЙРАТЦЫЗЫ СЕРИКОВА БАГДАТ ДЖУЛДИБАЕВНА, КАДЫРОВА ЖАНАР Н¥РЖАУЦЫЗЫ
«Мешргер юь1» кафедрасы, «Ощуспк ^азакстан медицина академиясы» А^ жанындагы медицина колледж! Шымкент, ^азакстан
Тушндеме: Цазгргг уацытта созылмалы буйрек жет^пеушшт элем бойынша кец таралган аурулар цатарына жатады. Бул аурудыц дамуы мен вршуг медициналыц жуйеге Yлкен салмац тYсiредi, себеб1 науцастардыц квпшшт диализ процедураларын цажет етед1. Сонымен цатар, диализ терапиясы барысында мешргерлердщ кэЫби бшктшт мен дагдыларыныц мацызы зор. Олар науцастарды диализ процедураларына дурыс дайындап, олардыц цаутЫздтн цамтамасыз етедi. Диализдщ асцынуларын болдырмау Yшiн мешргерлердщ тэжiрибсi меен бiлiмдерi мацыздырвл атцарады. Бул тургыдамешргерлердщ кэЫби дамуы мен арнайы бшм алуы цажеттшкке айналады. Сонымен цатар, мешргерлердщ науцастарга бшм беру цызметi де мацызды, себебi дурыс кYтiм жасау мен диализ процедураларын тYсiну науцастардыц емдеу процеане белсене цатысуына ыцпал етедi.
Клт свздер: «Созылмалы бYйрек жет^пеушшт», «Диализ терапиясы», «Науцастарга кyтiм кврсету».
^азакстанда созылмалы бYЙрек жетюпеушшп когамныц денсаулыгына айтарлыктай эсер ететш мацызды мэселелердщ бiрi болып табылады. Максаты - созылмалы бYЙрек жетюпеушшш бар наукастардыц eмiр CYPУ сапасын жаксартуда мешргерлш колдаудыц мацыздылыгын зерттеу. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДДС¥) мэлiметтерi бойынша, соцгы жылдары бYЙрек ауруларыныц саны eсiп келедь Бул ^азакстандагы халыктыц eмiр салтыныц eзгеруi, кант диабетi мен артериялык гипертензияныц кец таралуымен байланысты.
^азакстандагы бYЙрек ауруларыныц eршуi мен Шымкент каласындагы жагдайды салыстырганда, елiмiзде бул мэселенiц каншалыкты eзектi екенi айкын кeрiнедi. 2023 жылгы деректер бойынша, ^азакстанда бYЙрек ауруларына шалдыккан 5000-нан астам адам диализдi кажет етедi. Республикада 40-тан астам гемодиализ орталыгы жумыс ютесе де, олардыц бiркелкi орналаспауы ауыл тургындары Yшiн ем алу мYмкiндiгiн шектейдi. Бул жагдай Шымкент каласында да байкалады, онда облыс бойынша 20 мыцнан астам бYЙрек ауруы бар наукас тiркелген, олардыц 3004 гемодиализге тэуелдь
Шымкентте бYЙрек аурулары бойынша наукастар саны соцгы жылдары 22%-га арткан, бул кeрсеткiш жалпы республикадагы уксас тенденциямен сэйкес келедь Артериялык гипертензия мен кант диабет сиякты негiзгi факторлар аймак тургындарыныц денсаулыгына терiс эсерiн тигiзуде. Сонымен катар, Шымкент каласында бYЙрек ауруларымен кYресу Yшiн мацызды медициналык жабдыктардыц жетiспеушiлiгi, сондай-ак маман тапшылыгы байкалады. Бул мэселе де республика ^лемшде eзектi болып, медициналык кызметтердiц колже^мдшпне эсер етедi.
^азакстанда жыл сайын шамамен 200-300 бYЙрек трансплантациясы жасалады, бiрак донорлык органдардыц тапшылыгы суранысты толык канагаттандырмайды. Шымкентте де
ЖУЛБАРИСОВА ГУЛЗАДА УРАЗЦЫЗЫ
Жетекшiсi, «Мешргер iсi-1» кафедрасы, «Ощуспк ^азакстан медицина академиясы» А^ жанындагы медицина колледж Шымкент, ^азакстан
осы тапшылык байкалады, ейткеш тек 80 наукас бYЙрек трансплантациясынан еткен. Трансплантациялардыц саныньщ аз болуы донорлык органдардыц жетюпеушшгш KepceTin, емдеудщ тиiмдiлiгiн тeмeндeтeдi.
Осылайша, Шымкент каласындагы статистикалык мэлiмeттep мен eлiмiздeгi жалпы жагдай, бYЙpeк ауруларыныц алдын алу, емдеу жэне трансплантациялау саласында медициналык жYЙeнi ныгайту кажеттшгш тагы бip рет дэлeлдeйдi.
Ауру децгешнщ артуы кептеген себептерге байланысты, олардыц кeпшiлiгi денсаулык сактау жYЙeciнiц эcepiнeн тыс. Дегенмен, когамдык денсаулык созылмалы аурулармен кYpecудi бастауы керек, ал медбикелер олардыц алдын алуга гана емес, сонымен катар созылмалы аурулардан зардап шегетш миллиондаган пациенттерге кемектесуге Yлкeн Yлec коса алады. Бул ауруларга ciлтeмe жасау Yшiн бip-бipiмeн тыгыз байланысты кептеген терминдер колданылады, олар кeбiнece езара алмастырылады: созылмалы аурулар, созылмалы жагдайлар, узак мepзiмдi жагдайлар, eмip салты аурулары, жукпалы емес аурулар. ДД¥ созылмалы ауруларды «баяу дамитын узак мepзiмдi аурулар», созылмалы жагдайларды «наукастарды узак уакыт eмдeудi кажет eтeтiн денсаулык проблемалары» деп сипаттайды.
Мeйipбикe кызмeткepлepi Yшiн денсаулыкты сактау, аурудыц алдын алу жэне оны кажет ететшдерге тиicтi кемек керсету Yшiн колга алынуы керек мэселенщ аукымын, оларды шешуге байланысты мiндeттepдi тYciну ете мацызды.
Мeйipгepлiк кYтiм - бYЙpeк жeтicпeушiлiгi мен гемодиализ терапиясы кезшде наукастыц денсаулыгын кeшeндi бакылау мен колдаудыц мацызды аcпeктici болып табылады. Бул кYтiм наукастыц физикалык, психологиялык жэне эмоционалдык эл-аукатын жаксартуга багытталган.
БYЙpeк жeтicпeушiлiгiндeгi мeйipгepдiц нeгiзгi мшдеп - наукастыц жагдайын жан-жакты багалау. Ол пациeнттiц шагымдарын тыцдайды, ауру тарихын зepттeйдi жэне физикалык тексеру жYpгiзeдi. Бул тексеру барысында кан кысымы, дене салмагы, ici^ жэне тepiнiц жагдайы тeкcepiлeдi. Мешргер зертханалык нэтижелер мен диагностикалык дepeктepдi де мукият талдап, бYЙpeк кызметшщ бузылу дeцгeйiн аныктайды. Осыдан кешн наукастыц кажeттiлiктepiнe сэйкес кYтiм жоспары жасалады, бул жоспар бYЙpeк жет1спеушшпнщ нeгiзгi мэceлeлepiн шешуге багытталады. Мешргер кантамырлар мен iciнулepдi бакылап, диетаны кадагалайды, су-туз тeцгepiмiн peттeйдi жэне дэpi-дэpмeктepдi уакытында кабылдауды камтамасыз етедь
Гемодиализ терапиясы барысында мeйipгep езше тэн жауапкepшiлiктi аткарады. Ол наукасты процедурага дайындап, оныц физикалык жэне психологиялык жагдайын багалайды. Гемодиализге дешн кан анализдepi тeкcepiлiп, процедураныц кажеттшп тYciндipiлeдi. Процедура кeзiндe мeйipгep гемодиализ аппаратыныц паpамeтpлepiн бакылап, артерио-венозды фистуланы немесе катeтepдi дурыс колдануды камтамасыз eтeдi. Инфекцияныц алдын алу Yшiн барлык кауiпciздiк шаралары сакталады, ал процедура кeзiндe наукастыц гемодинамикалык кepceткiштepi бакылауда болады.
Процедурадан кешн мешргер пациенттщ жагдайын мукият бакылайды. Ол кан кысымын кайта елшеп, дене салмагын тeкcepeдi, фистула аймагын тeкcepeдi жэне мYмкiн аскынулардыц алдын алу Yшiн кажет шаралар колданады. Гемодиализден кeйiн шаршау мен элаздш ceкiлдi бeлгiлepдi бакылап, кажет болган жагдайда косымша шаралар кабылдайды.
Мешргер пациенттщ диетасын жэне суйыктык кабылдауын бакылауда ерекше рел аткарады. Ол наукаска туз, калий мен суйыктыкты шектеу кажeттiгiн тYciндipiп, дурыс тамактану бойынша кецес бepeдi. Сонымен катар, пациентке дэpi-дэpмeктepдi уакытылы кабылдауын камтамасыз етедь Наукастыц ез жагдайын бакылап, фистуланы ^ту дагдыларын YЙpeту Yшiн мeйipгep арнайы нускаулар бepeдi. Сонымен бipгe, наукастыц психологиялык жагдайына кецш бeлiп, оган эмоционалдык колдау керсетедь
Мeйipгepлiк кYтiмнiц нeгiзгi максаты - бYЙpeк жeтicпeушiлiгiнeн туындаган аурулардыц аскынуын алдын алу жэне гемодиализ терапиясын тиiмдi жYpгiзу. Мeйipгepдiц кэciби кызмет! наукастыц eмip сапасын жаксартуга, оны физиологиялык жэне психологиялык тургыдан
МЕДИЦИНСКИЕ НАУКИ MEDICAL SCIENCES
турактандыруга багытталган. Ол ap6ip наукастыц каушаз api колайлы жагдайда ем алуын камтамасыз етш, оныц аурумен кYpесyде колдау кepсетедi.
Корытынды:
^азакстандагы созылмалы бYЙpек жетiспеyшiлiгi, эаресе Шымкент каласында, мацызды медициналык мэселе болып отыр. Бул аурудыц epшyi халыктыц eмip салтына жэне кант диабeтi мен артериялык гипертензияныц кец таралуына байланысты. Елiмiздe бYЙpeк ауруларымен кYpecyдiц тиiмдi жолдары мен шeшiмдepi элi де толык eнгiзiлмeгeн, соныц iшiндe диализ процедураларына колжeтiмдiлiктiц жeтicпeyшiлiгi мен маман тапшылыгы нeгiзгi киындыктар болып табылады. ^азакстанда жыл сайын жасалатын бYЙpeк трансплантациясыныц саны суранысты толык канагаттандырмайды, бул ез кeзeгiндe аурудыц таралуына эсер етедь
Мeйipгepлiк кYтiм бул мэселеш шешуде мацызды рел аткарады. Диализ терапиясы мен бYЙpeк жeтicпeyшiлiгiн емдеуде мешргерлердщ кэciби бiлiктiлiгi мен тэжipибeci наукастардыц eмip сапасын жаксартуга, олардыц каушаздшн камтамасыз етуге жэне аскынуларды болдырмауга багытталган. Мeйipгepлep наукастардыц физикалык жэне психологиялык жагдайын бакылап, дурыс ^^м жасауга, кажeттi дэpi-дэpмeктepдi уакытында кабылдауга, сондай-ак, диализ процедураларын дурыс жYpгiзyгe кeмeктeceдi.
Сонымен катар, мешргерлердщ наукастарга бiлiм беру кызмeтi мацызды болып табылады, ceбeбi пациeнттepдiц eз жагдайларын бакылап, дурыс тамактану мен денсаулыгына камкорлык кepceтy дагдыларын мeцгepyi олардыц емдеу пpоцeciнe белсене катысуына ыкпал eтeдi. Бул, eз кезеггнде, бYЙpeк ауруларыныц алдын алу мен баскаруды жаксартуга кeмeктeceдi.
^азакстандагы созылмалы бYЙpeк жeтicпeyшiлiгi мэceлeci медициналык жYЙeнi ныгайту жэне мамандардыц кэciби дамуымен тыгыз байланысты. Бул мэceлeнi шешуде мешргерлердщ peлi eтe мацызды, жэне олардыц бшктшггн арттыру, сондай-ак наукастарга дурыс ^^м кepceтy дагдыларын мецгерту кажеттшп зор.
1. Гавас К, Боннер А, Дуглас Ч. БYЙpeктiц созылмалы ауруымен ауыратын адамдарга eзiн-eзi баскаруды колдау: Пациeнттiц кeлeшeгi. J Ren Care 2016; 42(1):7-14.
2. Кокс KZ, Паршалл МБ, Эрнандес ША, Парвез SZ, Unruh ML, Орталыкта гемодиализ алатын наукастар арасындагы симптомдар: Сапалык зерттеу. Гемодиал инт 2016; 21(4):524-533.
3. Goff SL, Eneanya ND, Feinberg R, Germain MJ, Marr L, Berzoff J, Cohen LM, Unruh M. Алдын ала кYтiмдi жоспарлау: диализбен ауыратын наукастар мен отбасыларды сапалы зерттеу. Clin J Am Soc Nephrol 2015; 10(3):390-400.
4. Шлипер Г, Гесс К, Флоэге Дж жэне т.б. БYЙpeктiц созылмалы ауруымен ауыратын осал наукас. Нефрология Диализ трансплантациясы 2016; 31:382-90.
ЦОЛДАНЫЛFАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
