CC BY
0ЭОЖ: 614.253.52:616.24-002.2
«0КПЕНЩ СОЗЫЛМАЛЫ ОБСТРУКТИВТ1 АУРУЛАРЫ БОЙЫНША МЕЙ1РГЕР БАСЦАРАТЫН 1С-ШАРАЛАР»
БУХАРБЕК АЦНИЕТ БАЙЛАРБЕКЦЫЗЫ АМАН БАЛН¥Р ЖАЦСЫМ¥РАЩЫЗЫ, СЕРИКОВА БАГДАТ ДЖУЛДИБАЕВНА
«Мешргер iti-1» кафедрасы, «Ощуспк ^азакстан медицина академиясы» А^ жанындагы медицина колледжi
Шымкент, ^азакстан
ЭБД1ГАНИ АЛТЫНАЙ Н¥РБЕЩЫЗЫ
Жетекшiсi, «Мешргер ici-1» кафедрасы, «Ощуспк ^азакстан медицина академиясы» А^ жанындагы медицина колледжi
Шымкент, ^азакстан
Тушндеме. Эр жыл сайын тыныс алу органдарыныц патологиясы денсаулыц сацтау ЖYйесiндегi ец взект1 мэселелердщ бгргне айналуда, сондыцтан бул ауруды басцару жэне оныц емдеуi науцастардыц физикалыц белсендшт мен ецбек цабтеттшгт сацтау ерекше мацызды.
Окпенщ созылмалы обструктивтi аурулары (ЭСОА) - бул тыныс алу жолдарыныц созылмалы цабынуы нэтижестде пайда болатын жэне вкпетц ауа втюзгшттн шектейтт аурулар тобы. Бул ауру емделмеген жагдайда науцастыц вмiр суру узацтыгы цысцарады жэне оныц вмiр сапасы твмендейдi. ОСОА-га квбтесе созылмалы бронхит пен эмфизема кiредi. Бул аурулар науцастыц вмiр сапасын айтарлыцтай твмендетт, олардыц кYнделiктi iс-эрекеттерiне кедергi жасайды. Аурудыц асцынуы мен ауырлыгы эртYрлi факторларга байланысты: туцым цуалаушылыц, темет шегу, зиянды химиялыц заттар мен ауаныц ластануы сияцты. Аурудыц прогрессиясын тоцтату немесе баяулату Yшiн дэрi-дэрмекпен емдеу, тыныс алу жаттыгулары, вмiр CYPУ салтын взгерту сияцты шаралар цабылдануы керек. Сонымен цатар, ОСОА бар науцастарга кYтiм жасау кезтде мешргердщ рвлi ерекше мацызды. Мешргерлер науцастыц жагдайын бацылау, дэршк терапияны басцару, тыныс алу жаттыгуларын ЖYргiзу жэне эмоционалдыц цолдау кврсету бойынша негiзгi мiндеттердi орындайды. ОСОА бар науцастарга арналган ец тиiмдi кYтiм эд^терШц бiрi - дэрi-дэрмектердi дурыс цабылдау мен олардыц эсерт бацылау. Мешргер пациентке бронходилататорлар, стероидтар, антибактериалды дэршер сияцты препараттарды дурыс пайдалануды Yйретiп, олардыц жанама эсерлерi туралы ацпарат бередi. Мешргер тыныс алу техникасын дурыс цолдануды Yйрету арцылы науцастыц тыныс алу цабметт жацсартады.
Клт свздер: «вкпенщ созылмалы обструктивтi ауруы», «мешргерлж кyтiм», «мешргерлж араласулар», «мешргер басцаратын сшаралар».
Жаhандык аукымда екпенщ созылмалы ауруы (ЭСА) проблемасы толык диагноз койылмаган ^йде калып отыр. Таралуына карамастан, екпенщ созылмалы обструктивт ауруыньщ (ЭСОА) диагнозы койылмайды жэне кептеген наукастарда ауру клиникалык тYрiне дамыганга дешн диагноз койылмайды. Жакында жYргiзiлген iргелi гылыми жэне клиникалык зерттеулер диагнозды жаксарту, ауруды тYрлендiретiн терапияны максат ету жэне ерте араласудан пайда алатын пациенттердi аныктау Yмiтiмен ЭСОА-дагы ерте физиологиялык жэне патобиологиялык езгерютерге назар аударды. Соцгы 20-жылда екпенщ созылмалы обструктивт ауруын (ЭСОА) емдеудщ кол жетiмдi эдicтерi жаца ауызша жэне ингаляциялык препараттардыц, сондай-ак жаца хирургиялык жэне бронхоскопиялык процедуралардыц пайда болуымен айтарлыктай кецейдь Экпенщ созылмалы обструктивт ауруы (ЭСОА) -
дYние жYзiнде eлiмнiц Yшiншi себебi болып табылады, ал 2019 жылы 3,23 миллион адам кайтыс болды. Диагноз эдетте тыныс алу жолдарыныц б^елушщ болуын растайтын симптомдар мен спирометрия нэтижелерiне непзделген. Дегенмен, бул жагдайда жиi диагноз койылмайды. ЭСОА ерте картаюмен жэне оньщ диагностикасы мен емделушщ болмауын iшiнара тYсiндiретiн баска да аурулармен байланысты. ЭСОА белгiлерiн жещлдетуде тшмдшп дэлелденген бiрнеше фармакологиялык жэне фармакологиялык емес араласулар бар.
Жаhандык екпенщ созылмалы обструктивтi ауруы (ЭСОА) жагдайларыныц терттен Yштен астамы Табысы темен жэне орташа елдерде орын алатындыктан, бул созылмалы аурумен кYресу осы жагдайларда денсаулык сактау жYЙелерi Yшiн мацызды жэне барган сайын кYPделi мэселе болып табылады. БYкiл халык Yшiн максатты кYш-жiгер жэне денсаулык сактау жYЙесiн реформалау болмаган жагдайда, олардыц кeпшiлiгi жеткiлiксiз ресурстармен камтылган болса, екпенщ созылмалы обструктивтi ауруы жаhандык ауыртпалыгын айтарлыктай темендетуге кол жетюзу киын мiндет болып калуы мYмкiн.
ЭСОА-ныц даму себептерi непзшен узак уакыт бойы зиянды заттармен, эсiресе темекi тYтiнiмен немесе eндiрiстiк ластаушылармен тыныс алу аркылы дамиды. Сонымен катар, бул аурудыц дамуында тукым куалаушылык факторлар, инфекциялар, эаресе балалар жасында жиi болатын респираторлык инфекциялар мацызды рел аткарады. Жас кезшдеп тыныс алу жолдарыныц инфекциялары мен астма сиякты аурулар да ЭСОА-ныц пайда болуына эсер етуi мYмкiн. ^оршаган орта факторлары, мысалы, ауа ластануы, жумыс жагдайлары мен зиянды химиялык заттармен жумыс ютеу, сондай-ак отбасында тыныс алу жYЙесiнiц аурулары бар адамдардыц болуы да бул аурудыц даму каутн арттырады.Сондай-ак, бронхтардыц кабыргалары кабынып, калыцдайды. Бул жагдай бронхтардагы сiлекейдiц жиналуына экелщ тыныс алу жолдарын тарылтады. Сонымен катар, эмфизема дамыган жагдайда екпе альвеолаларыныц кабыргалары бузылып, eкпенiц сертмдшп тeмендейдi, бул ауаныц толык шыгып кетуiн киындатады. Нэтижесiнде eкпедегi ауа коры кебешп, тыныс алу киынга согады.
ЭСОА (eкпенiц созылмалы обструктивт ауруы) бойынша мейiргерлiк кYтiм пациенттщ жагдайын жаксартуга, аурудыц аскынуын болдырмауга жэне eмiр сапасын арттыруга багытталган кешендi шараларды камтиды. Мейiрбике ЭСОА диагнозы койылганнан кейiн, пациенттiц жалпы жагдайын багалайды, ауру тарихын жинайды жэне кажеттi зерттеулердi уйымдастырады. Бул кезецде мешрбике пациенттiц тыныс алу жYЙесiнiц жагдайын бакылап, екпе функциясын аныктау Yшiн спирометрия сиякты тексерулер жYргiзуге кeмектеседi. Сонымен катар, мешрбике аурудыц непзп белгiлерiн - кашель, кысылу, тыныс алу киындыктарын бакылап, аурудыц даму сатысын багалайды.
Емдеу кезещнде мейiрбике дэрiгердiц тагайындаган емдеу жоспары бойынша дэрь дэрмектердi дурыс колдануды бакылап, ингаляторларды колдану эдютерш тYсiндiредi. ЭСОА-ныц аскыну мYмкiндiгiн азайту Yшiн, мейiрбике пациентке темею шегуден бас тарту, шац мен газдан аулак болу, дурыс тамактану жэне дене белсендiлiгiн арттыру бойынша кецес береди
^олдау керсету кезещ де мацызды, eйткенi ЭСОА бар пациенттердщ психоэмоционалдык жагдайы жиi нашарлайды. Мейiрбике пациенттерге психологиялык колдау керсетщ оларды ауруды баскаруга жэне eмiр CYPУ сапасын жаксартуга багыттайды. Пациентке косымша акпарат берiп, ЭСОА туралы бiлiмiн арттыруга кeмектеседi, оларга ауруды баскару жолдары мен eмiр салтын езгерту туралы кецестер бередi.
ЭСОА бойынша мешргерлш кYтiмнiц эрбiр кезещ пациенттщ жагдайын жаксартуга багытталган, аурудыц аскынуын болдырмау жэне пациенттщ денсаулыгын бакылауды камтамасыз ету максатында жYзеге асырылады.
Дорыта келе, Экпенiц созылмалы обструктивт ауруларын баскаруда мейiргердiц аткаратын рeлi зор. Мейiргерлер пациенттердiц денсаулыгын жаксарту Yшiн медициналык ю-шараларды жогары децгейде уйымдастырып, аурудыц ершуш болдырмауга кeмектеседi. ЭСОА-мен ауыратын наукастар Yшiн тыныс алу жаттыгуларын YЙрету, дэрi-дэрмектердi дурыс колдануды бакылау, eмiр салтын тYзету бойынша кецес беру аркылы олардыц ^нделшт eмiр сапасын арттыруга Yлес косады.
Сонымен катар, мешргерлердщ психологиялык колдауы мен элеуметпк колдауды ныгайтуга багытталган ape^irepi наукастардьщ аурумен KYpecy мотивациясын арттырады. Осылайша, мешргердщ жумысы тек медициналык кемекпен шектелмей, пациенттщ eмipiнe сапалы эсер етуге мYмкiндiк бepeдi. Экпенщ созылмалы обструктивт ауруларын баскаруда мешргерлердщ тиiмдi iс-шаpалаpы аурудыц аскынуын болдырмай, пациенттщ жагдайын турактандыруга кeмeктeсeдi, ал бул ез кезепнде узак мepзiмдi кезецде наукастардыц eмip сапасын жаксартуга непз болады.
1. Авдеев С.Н., Емельянов А.В., Айсанов З.Р., Синопальников А.И., Фомина Д.С., Ненашева Н.М., Лещенко И.В., Зайкова-Хелимская И.В., Визель А.А., Демко И.В., Шапорова Н.Л., Шульженко Л.В., Шабанов Е.А.. Проблемы и возможности для повышения диагностики бронхиальной астмы и хронической обструктивной болезни легких в России: Заключение Совета Экспертов // Терапевтический архив. 2022. №4.
2. Ван С., Хуанг С., Гао Ж., Цзян Х., Лу С. Созылмалы обструктивт екпе ауруы бар наукастарда ^нделшт eмipдeгi эрекеттерге байланысты мYгeдeктiгiмeн ассоциирленген васогeндi цepeбpальдi iсiнy. Ми жэне мшез-кулык. 2018 ж. тамыз; 8(8):e01065. doi: 10.1002/brb3.1065. Электронды жарияланым 2018 ж. 13 шшде. PMID: 30004190; PMCID: PMC6085924.
3. Созылмалы Респираторлык Аурулар Жумыс Тобы. Созылмалы респираторлык аурулардыц таралуы мен денсаулыкка тиeтiн салмакты жYктeмeсi, 1990-2017: 2017 жылгы Глобальды ауру жYктeмeсi зepттeyiнiц жYЙeлi талдауы. Ланцет Респираторлык Медицина. 2020 ж. маусым; 8(6):585-596. doi: 10.1016/S2213-2600(20)30105-3. PMID: 32526187; PMCID: PMC7284317.
4. Джибо Д.А., Голдштейн Ж., Форд Дж.Г. Созылмалы обструктивт екпе ауруы бар ересек адамдар арасында мYгeдeктiк таралуы, 2016-2017 жылдардагы мiнeз-кулыктык кауш факторларыныц бакылау жYЙeсi. PLoS One. 2020 ж. 27 акпан; 15(2):e0229404. doi: 10.1371/journal.pone.0229404.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
