УДК: 334.02
РУШДИ ИКТИСОДИЁТИ РАКАМЙ ВА ТАМОЮЛ^ОИ ОН ДАР ЗАМОНИ МУОСИР
Мирзоев Н.Х,.
Мусоева М.А.
Аннотатсия. Дар щтисодиёти муосир тамоюли автоматикунони ва азнавсозии асоси низоми идоракуни мебошад. Ин низом ба щсобдори низ таъсири худро расонидааст, тацрибан уамаи ташкилот^о ба раванди автоматикунони ворид шудаанд. Бащсобгирии мууосибй бе диццат намондааст, %оло технологияи иттилооти ба касби му^осиб мустациман марбут аст.
Мацола масъалаи тагйир додани ин касбро дар шароити нави "рацами" ба миён мегузорад.
Калидвожахр: ицтисодиёти рацами, уукумати электрони, ууццатуои электрони, зе^ни тицорати, технологищои мобили, рацамисози, платформами электрони. Барои ицтибос: Мирзоев, Н. X.. Рушди ицтисодиёти рацами ва тамоюлуои он дар замони муосир /Н. X. Мирзоев, М. А. Мусоева //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 3(42). - С. 238-245.
РАЗВИТИЕ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ И ЕЁ ТЕНДЕНЦИИ НА СОВРЕМЕННОЕ ЭТАПЕ
Мирзоев Н.Х.
Мусоева М.А.
Аннотация. В современной экономике основным трендом автоматизации и реструктуризации является система управления. Эта система также оказала влияние на бухгалтерский учет, практически все организации вступили в процесс автоматизации. Бухгалтерский учет не остался без внимания, теперь информационные технологии напрямую связаны с профессией бухгалтера. В статье поднимается вопрос изменения этой профессии в новых «цифровых» условиях.
Ключевые слова: цифровая экономика, электронное правительство, электронные документы, бизнес-аналитика, мобильные технологии, цифровизация, электронные платформы.
DEVELOPMENT OF DIGITAL ECONOMY AND ITS TRENDS IN MODERN STAGE Mirzoev N.H. Musoeva M.A.
Annotation. In the modern economy, the main trend in automation and restructuring is the management system. This system also had an impact on accounting, with almost all organizations entering the process of automationAccounting has not been left without attention; now information technology is directly related to the accounting profession. The article raises the issue of changing this profession in the new "digital" conditions.
238
Keywords: digital economy, e-government, electronic documents, business analytics, mobile technologies, digitalization, electronic platforms.
ry3opnmn Miacba.ia. ^ap aMHH 3aMOH, gap ceKTopu BOKeuu HKTucogueT Ta.a6oT 6a MyTaxaccucoHH Kac6uu Myxocu6, MyoBHHOHH ohxo, Myxocu6oHH Ka.0H, Myxocu6oHH gap aMa.ueTH gapoMag Ba xapo^OT umTupoKgomTa Mea$30ag. ry3amTa a3 hh, TaMoro.H rycrapumu Taxaccycu KopMaHgoH gap 6axmu 6axuco6rHpH 6a Ha3ap Mepacag. HKTHCogueTH paKaMH Ba xyKyMaTH э.пeктpонн xaMHyH a$3a.uaTx0H crpaTeruau htth.ooth cap Kapga a3 co.xoh 2016-2022 MyaMaH Kapga mygaaHg. ^ap hh gaBpa 6apH0Mau pymgu HKTHCogueTH paKaMH Ba ^OMeau htth.ooth aMa.H Kapga mygaacT. nem a3 xaMa, cyxaH gap 6opau ucTH^ogau hh30mxoh ugopaKyHHH xy^aTxou э.пeктpонн Ba ycy.xou Tat^HMH TexHO.oruaxou xyKyMaTH э.пeктpонн 6apou pox6apoHH MaKOMOTH gaB.aTH pa^Taacr.
Tax,.H.n Tax,KHKOTx,OH oxnp Ba Hampner. Bo6acTa 6a MaB3yu Ma3Kyp ^agoMaTOB H., Ky3u6aeBa E. M., OaM3y..oeB M. K. Ba gurapoH Kopxou h^mh aH^OM gogaaHg. X,aM3aM0H Bo6acTa 6a MaB3yu Ma3Kyp Mya..u$0H a3 aK KaTop MaBogxou э.пeктpоннн aMco.H naeMH npe3ugeHTH HyMxypuH TO^HKHCTOH, nemBOH MH..aT MyxTapaM Эмомa.пн PaxMOH 6a Ma^.ucu O.hh HyMxypuH To^hkhctoh «^ap 6opau caMTxou acocuH cuecaTH goxu.H Ba xopu^HH ^yMx,ypß» Ba 3axupaxou э.пeтpоннн xopu^H HcTH^oga HaMygaaHg.
MaKcagn iviaKO.ia - 0My3umu pymgu HKTucogueTH paKaMH Ba TaM0ro.nx,0H oh gap 3aMOHH Myocup Maxcy6 Mee6ag.
MyxraBOH acocHH MaBog. Acocry3opu cy.xy BaxgaTH mh..h, nemBOH MH..aT, npe3ugeHTH HyMxypuu To^hkhctoh, Эмoмa.н Pax,MOH gap naeMH xem 6a Ma^.ucu O.hh ^yMxypuH To^hkhctoh KaMg HaMygaHg: «...TaT6uKH 6apH0Maxou Ka6y.HaMygau mo 6apou ry3amTaH 6a hh paBaHg KOHetKyHaHga HecTaHg Ba 3apyp acT, kh Hopaxou 6a TamaKKy.H mapouT 6apou TaKBHaTH coxau paKaMHKyHOHH
MycougaTKyHaHga aHgemuga maBaHg». MHHyHHH KaMg KapgaHg, kh «...6o MaKcagu TaxKHMH acocxou HHcTHTyTcHOHa.HH
HKTucogu paKaMH, pymgu HH^pacoxTopu HTTH.ooTHBy KOMMyHHKaTcHOHH gap TaMOMH Ka.aMpaBH KumBap, paKaMHKyHOHHH coxaxou HKTucogu MH..H Ba ByctaT6axmuu paBaHgu aMa.H HaMygaHH "xyKyMaTH э.eктpонн" 6a XyKyMaTH MaM.aKaT Ba coxTopy MaKOMOTH gax.gop cynopum goga MemaBag, kh goup 6a Tatcuc gogaHH AreHTHH HHHOBaTcua Ba TexHO.orHaxoH paKaMHH Ha3gu npe3ugeHTH To^hkhctoh Hopa^yH HaMoaHg».[4,33]
HaKmau Hopa6uHHxo gap 6axmxou MyxTa.H^ a3 coxau h^thmoh to 6axmu 6ohkh 6a HaKma rupu^Ta myg. A3 ^yM.a, gap coxau th6 gap gaBpau MyKappapmyga, ^apaeHH Kop 6oag nyppa 6a maK.H э.eктpонн Ta6gu. goga maBag, gap MaKOMOTH gaB.aTH - 95%, gap coxau xH3MaTpacoHHH MaKOMOTH gaB.aTH - Ha KaMTap a3 75%. X,aMau hh gap 3aMHHau pymgu HH^pacoxTopu Te.eKOMMyHHKaTcHOHH ^opH HaMygaHH ma6aKaxou 4G Ba MapKa3x,ou Mat.yMOT aMa.H Kapga mygaacT.
MaH$uaTx,OH HKTucogueTH э.eктpонн hh MaB3yu cerMeHTH paKaMHH HKTucog 6a Ty^aM.H TarHupoTH cu^aTHH gap HKTucogueT Ba ^OMea 6aaMa.OMaga My6paM rapgug. TexHO.oruaxo Ba n.aT^opMaxou HaB 6a pox,6apHHTH KopxoHaxo Ba maxcoHH a.oxuga hmkoh MeguxaHg, kh xapo^OTH My0MH.0TH xaMKopupo gap MHKecu BacetTap Koxum guxaHg Ba po6uTaxou Ha3gHKTappo 60 cy6i>eKTx,0H coxu6KopH Ba MaKOMOTH gaB.aTH Hurox gopaHg.
^ap HaTH^a, HKTucogueT gap acocu xugMaTxoH ma6aKaBH TamaKKy. Mee6ag. Xygu Ma^xyMH MpaKaMHc03HM Mapxu.au HaBH TaKMH.H ugopaKyHHH ucTexco.H mo.xo Ba xugMaTxo Ba xygu Hcrexco.OTpo gap acocu TaT6uKH "to 6a oxup" -h TexHO.oruau Myocup, a3 amexoH HHTepHeTH to TexHO.oruaxou xyKyMaTH э.eктpонн HumoH Meguxag. Ca6a6u acocuH TaBceau cerMeHTH paKaMHH HKTucogueT a^30umu 6axmu My0MH.0T Me6omag, kh gap KumBapxou nempa^Ta 6em a3 70% MM^-h MH..upo TamKH. Meguxag. Ea hh 6axm m0MH.aHg: ugopaKyHHH gaB.aTH, xagaMOTH MamBapaTH Ba htth.ooth, MO.ua, caBgoH aK.yxT Ba HaKaHa, HHHyHHH
расонидани хадамоти гуногуни коммуналй, шахсй ва ичтимой, хар радаре, ки дарачаи диверсификатсия ва динамикаи иктисодй зиёдтар бошад, хамон кадар хачми маълумоти нодир дар дохили кишвар ва берун аз он пахн мешавад ва мувофикан, меъёри иттилоотй дар дохили иктисодёти миллй зиёдтар мешавад.
Аз ин ру, иктисодёти ракамй дар бозорхо бо шумораи зиёди иштирокчиён ва сатхи баланди фарогирии хадамоти техналогияи иттилооти компютерй самараноктар амал мекунад. Пеш аз хама, ин ба сохахои вобаста ба шабакаи интернет наклиёт, савдо, логистика ва гайра дахл дорад, ки хиссаи сегменти электронй такрибан 10% ММД, беш аз 4% шуглро ташкил медихад ва ин нишондихандахо тамоюли равшани рушд мебошад. Дар чанбаи технологй, иктисодёти ракамй бо чор тамоюл муайян карда мешавад: технологиями мобилй, зехни тичоратй, хисобкунии абрй ва васоити ахбори омма; дар саросари чахон - шабакахои ичтимой аз кабили Facebook, YouTube, Twitter, LinkedIn, Instagram ва гайра. Ин маънои онро дорад, ки хангоми ташаккули сегменти миллй истифодаи имконоти онхо мухим аст.[8,9]
Х,амзамон, барои баргардонидани самаранокии сармоягузорй ба иктисодёти миллии ракамй ва гирифтани дивидендхо аз он, на танхо инфрасохтори техналогияи иттилооти компютерй дар заминаи шабакахои чахонй, балки "иловахои аналогй": фазои мусоиди тичоратй, сармояи назарраси инсонй ва идоракунии хуб медихдд. Асоси рушди иктисодй ин, мушаххасоти онхо дар самти муайян кардани афзалиятхо ва мачмуи тадбирхо, баходихии сармоягузорихои зарурй ва хавфи баргардонидани хадди аксар барои мутахассисон ва шахсони мансабдори хукумат, ки барои ташаккул масъуланд, мушкилоти мураккаб ва таъхирнопазир аст сегменти ракамии иктисодй мебошад.
Шарти асосии иктисодиёти ракамй IDC пешбинй мекунад, ки то соли 2018 аз се як хиссаи 20 ширкати пешрафта дар аксари сохахо бо ракобати чиддии ракибони нав ру ба ру хоханд шуд ва ширкатхои "кухна" -ро
бо истифода аз платформахои электронй барои эчоди хидматхо ва моделхои нави тичоратй баркарор мекунанд.
Тахмин меравад, ки дар солхои 20182020 мархилаи саноатии афзоиши иктисодёти чахонй хотима меёбад ва рушди минбаъдаи он тахти таъсири афзояндаи омилхо ва истехсолоти маърифатй дар асоси принсипхои нано ва биотехнологияхо амалй карда мешавад. Х,ачми иттилооти зарурй барои тахия ва кабули карорхои идоракунй мувофикан меафзояд; ислохоти сохтори идоракунии истехсолот барои истехсоли молхо ва хидматхо; дар низоми хамкории ахолй ва тичорат бо макомоти давлатй тагирот ба амал меояд.
Омилхои асосии мархилаи гузариш ба гардиши мусбати рушди ичтимоию иктисодй инхоянд: то татбики консепсияи хукумати электронй;
- татбики идеяи шахри ракамй, ки ба иттилооти комплексии наклиёт, хочагии манзилию коммуналй ва гайра вобаста аст;
-пайдоиш дар бозори молхои насли нави технологй (масалан, истехсоли мошинхои бесарнишин ва г.);
-истифодаи зиёди принтерхои 3D; -татбики идеяи сохтани хонаи окилона ва бенихоят экологй, ки микдори зиёди масолехи нави пардоз ва сохтмонро талаб мекунад;
-талабот ба дорухои инноватсионй, ки барои чавон гардонидани организм ва табобати он; то пахн намудани хар гуна шаклхои шугл ба монандй аутсоринг (хизматхои мухосибй, барномасозй ва фаъолияти аудиторй ва гайрахо);
-сохтани якчанд сетхои кабелй, ки дар он кордехони оянда супоришхо мегузоранд.
Омилхои номбаршуда бо кохиш додани харочот дар истехсолот ва идоракунй тавассути истифодаи платформахои иктисодиёти ракамй алокаманданд, ки онхоро метавон мачмуи молхо ва хидматхои электронй хисобид.
Пеш аз хама, сухан дар бораи чунин платформахо меравад, ба монанди фармоиш додани хидматхо, мубодилаи захирахо, интихоби пудратчиён, тичорати электронй, пардохтхо ва гайрахо. Иктисодиёти ракамй аз чихати технологй як мухитест, ки дар он
шахсони хукукй ва вокей метавонанд дар бораи фаъолияти муштарак бо хам тамос гиранд.[6, 80]
Бо шарофати технологияхои иттилоотй, истехсоли муосир беш аз пеш бо суръати баланд ва гуногунии хидматхо ва баровардани молхо тавсиф карда мешавад. Охиринхо бо рушд ва пайдоиши махсулоти нав ва умри торафт кутохтар хосанд.
Дар робита ба хидматхо, технологияхои ракамй кодиранд халли вазифахои маъмулиро бо хачми зиёди амалиёт хеле арзонтар, тезтар, кулайтар ва бе миёнарав кунанд, мисоли онхо чунин технологияхо мебошанд, ба монанди фармоиши такси Uber (калимаи "uberization" "тичорат ба лексика дохил карда шудааст), савдои электронй, интернети бонкдории бошиддат яъне, барои баланд бардоштани даромаднокй дар бисёр сохахои иктисод, миёнаравонро бо хидматхои автоматикии шабакавй иваз кардан мумкин аст. Чунин ташкилоти сохибкорй имкон медихад, ки на танхо арзиши хидматрасонй ба таври назаррас кохиш ёбад, балки ба сохтори нави иктисодиёт оварда мерасонад, ки дар он шаклхои гуногуни истехсоли инфиродй ва шугли гайрирузй метавонанд накши бартарият дошта бошанд. Тамоюли бархам додани миёнаравхо, рушди интернет ва хидматхои автоматикунонидашудаи
интеллектуалй инчунин тасвири гузариш аз и;тисодиёт дар асоси истихрочи арзиши изофа ба иктисодиёт дар асоси хамкорй ва мубодилаи молхо мебошад.
Аз ин ру, ракобат бештар ба хамкорй ва хамкории мутакобилан судманд чой хохад дод ва бештар на ба робитахои амудй, балки ба муносибатхои баробар, ки ба хамдигар хидматхои иловагй мерасонанд, асос меёбад. Аз ин ру афзоиши шумораи хидматхо ва афзоиши хачми савдои электронии хидматхо зиёд мешавад.
Ахамияти иктисодиёти ракамй тибки хисобхои гуногун, иктисодиёти ракамй барои беш аз 50% сохахои мухталиф дигаргунихои азим ба амал меорад. Ин аз он сабаб ба амал омадааст, ки технологияхо ва платформахои иттилоотй моделхои тичоратиро ба таври куллй тагир медиханд, самаранокии онхоро тавассути бархам
додани миёнаравхо ва соддагардонй зиёд мекунанд. Тавре мутахассисони бонки чахонй муайян кардаанд, афзоиши шумораи корбарони интирнети баландсуръат 10% метавонад афзоиши солонаи ММД-ро аз 0,4 ба 1,4% расонад[5, 62].
Эътирофи ахамияти накши
иктисодиёти электронй афзоиши солонаи хиссаи он дар ММД-и кишвархо такрибан 20% мебошад, дар кишвархои пешрафта ин ракам ба хисоби миёна 7% -ро ташкил медихад. Дар соли 2010 Бостон Консалтинг Гурух андозаи ракамисозиро барои як гурухи 20 кишвар 2,3 триллион доллар ё такрибан 4,1% ММД-и онхоро хисоб карда буд. Дар сурати идома ёфтани суръати афзоиш дар 10-15 сол, хиссаи чунин иктисодиёт дар ММД-и чахонй, мувофики пешгуихои гуногун, ба 30-40% мерасад. Дар кишвархои тараккикарда, бахши технологияи итилоотии компютерй такрибан 1% кувваи кориро ташкил медихад, ки ин микдори нисбатан ками чойхои кориро ба вучуд меорад, аммо шумораи одамоне, ки дар дигар сохахо кор мекунанд, ки ба рушди онхо технологияхои баланд мусоидат мекунанд, меафзояд (4,9 чойхои корй ба 1 нафар дар технологияи иттилоотии компютерй).
Дар иктисодиёти ракамй имкониятхои нав барои сохибкорй ва мустакилона босуръат васеъ мешаванд. Дар бисёр холатхо, сармоягузорй ба рушди технологияхои иттилоотй имкон дод, ки дивидендхо дар шакли рушди иктисодй, ташкили чойхои нави корй, пайдоиши намудхои нави хидматрасонй ба ахолй ва сохибкорй кохиши харочот идоракунии давлатй дар доираи лоихахои хукумати электронй зиёд шуда истодааст.
Аммо, дар як катор кишвархо, таъсири мачмуй аз истифодаи онхо назар ба чашмдошт заифтар гашт ва нобаробар таксим карда шуд. Барои ба хадди аксар расонидани дивидендхои ракамй, бехтар фахмидани хусусияти хамкории
технологияхо бо дигар омилхои мухими рушд зарур аст, ки дар гузориши Гурухи Бонки Ч,ахонй "иловаи аналогй" номида шудааст.
Инхо чузъхои зеринро дар бар мегиранд:
-заминаи меъёрию хукукие, ки мухити динамикии тичориро фарохам меорад ва ба корхонахо ва хонаводахо имкон медихад, ки технологияхои ракамиро барои ракобат ва навоварй пурра истифода баранд, харочоти гуногунро кам кунанд, мухити зистро бехтар кунанд;
-малакахое, ки ба сохибкорон ва хизматии давлатй имкон медиханд, ки кудрати ТИ-ро истифода баранд;
-муассисахо (муассисахои давлатй ва ширкатхои хусусй), ки ба истифодаи технологияхои иттилоотй кумак
мерасонанд.
Бо вучуди ин, арзёбии самараи иктисодётии ракамй мушкил аст, зеро мушкилоти марбут ба хисоб кардани пайвастагие, ки барои объектхои иктисодй тавассути хидматхои электронй ва дастрасй ба метамаълумот имконпазир аст. Дар натича, асоснок кардани имконпазирии сармоягузорй ба лоихахои гуногуни иттилоотонй, алахусус дар сатхи давлатй, осон нест. Аён аст, ки хисоб кардани арзиши маълумоти гигабайтхои сохташуда дар сохаи мушаххаси фаъолият на хамеша имконпазир аст. Бахогузорй метавонанд хеле гуногун бошанд. Ракамикунй хамчун омили ташаккули технологияхои нави иктисодй мебошад. Моделхои нави ичтимоии хамкорй, ки дар якчоягй бо платформахои муосири иттилоотй асос ёфтааст, боиси амалисозии технологияхои нави иктисодй мегардад. [9,103]
Ба акидаи мо, онхо хамчун мачмуи воситахо ва усулхои принсипи нави коркарди маълумот, ки ба низомхои идоракунии ташкилй дохил карда шудаанд, дар платформахои чудонашавандаи технологй барои эчодиёти максаднок, интикол, нигохдорй ва намоиши махсулоти иттилоотй (маълумот, гояхо, донишхо) ва таъмин намудани кам кардани харочоти муомилот барои хамкории агентхои иктисодй фахмида мешаванд.
Принсипхои асосии технологияи итилоотии компютерй инхоянд:
- тахияи моделхои нави тичорат;
- омезиши оптималии технологияхои гуногуни иттилоотй ва усулхои истифодаи онхо дар равандхои ташкилй ва технологии бахши вокеии иктисод;
- кам кардани харочоти муомилот ва захирахои моддие, ки дар истехсолот истифода мешаванд. Шабакахои иттилоотй дар заминаи технологияхои муосири иттилоотй ва мутобик ба шароити вокеии иктисодй рушд мекунанд. Агар каблан истехсолот, савдо, технологияхои молиявй мунтазам инкишоф меёфтанд, пас то имруз технологияхои нави иктисодй пайдо шуданд, ки асоси иктисодиёти муосири иттилоотй, ки ба хамкории уфукй (худтанзимкунй ва хусусият), сохибкории инноватсионй (худидоракунй) асос ёфтааст, мухандисии иттилоотй ва автоформализатсия равандхои иктисодй мебошад.
Асоси моддии технологияхои нави иктисодиро марказхои додахо ва платформахои муосири технологияи итилоотй барои низом ва коркарди тахлилии иттилоот муаррифй мекунанд. Рушди "провайдер" -и хидматрасонии машваратии менечмент ва тахлили тичорат таъхирнопазир аст. Асоси ташкили бехтар намудани мухити сохибкорй институтхои нав - хадамоти иттилоотй, машваратй ва агентихои давлатии рушд мебошанд. Тадбирхо барои кохиш додани хатари ракамисозй. Омили асосй ва муассиртарини иктисодёти ракамй давлат - фармоишгари асосй ва истеъмолкунандаи махсулоти он мебошад.
Масалан, Чин барои ин максадхо такрибан 9 миллиард доллари ИМА сарф мекунад. Сарчашмаи пуркудрати шабакаи интернет захирахои Алибаба бо сармоя аз 210 миллиард доллар тасдики самаранокии сармоягузорй мебошад. Барои ба хадди аксар расонидани манфиатхои ракамисозй, давлат бояд бозори махсулоти марбут ба технологияи муосирро ташкил ва дастгирй карда, хамзамон назоратро аз болои платформахои асосии иктисодиёти электронй нигох дошта, барои фарохам овардани заминаи сохтмон мусоидат намояд.
Бояд кайд кард, ки Ч,опон пешсафиро дар навоварй асосан дар натичаи он аз даст дод, ки бо рохи хариди технологияхо мавчуд буд, натавонист тавлидоти худро бунёд кунад ва хамеша сатхи баланди рушди техникиро нигох дорад. Баръакс, Кореяи Ч,анубй ба хисоби миёна 1% -и бучаи кишварро барои хукумати электронй ва миёнаравй (барои пешбурди тичорати электронй ва гузаронидани харидхои тендери давлатй) сарф мекунад, ки солона аз 10 то 15 миллиард доллар фоида ба даст меорад, ки ин ба кишвар фоида меовард.
Аз чихати ташкилй, ин таъсир тавассути ташкили марказхои алокаи давлатй ва хусусй, тахияи замимахои мобилй ва тачдиди платформахои давлатии Интернет ба даст оварда мешавад. Самти мухимтарин дар ин самт тайёр кардани кадрхо барои фаъолияти низомхои иттилоотй дар идоракунии давлатй мебошад.
Дар ин чо мо метавонем тачрибаи Белгияро ба назар гирем, ки дар он чо солхои 70-ум дар асри гузашта гуруххои махсуси мобилии мутахассисон таъсис дода шуданд (аз чумла аз муаллимон ва донишчуёни донишгоххои махсус), ки кормандони давлатиро таълим медоданд ва мустакиман дар чойхои кории худ низомхо месохтанд ва то он вакте ки дар он чо буданд, дар он чо монданд.
Хавфи ракамисозй инчунин аз зарурати мухандисии катъй барои тахия ва истифодаи низомхои мураккаби ракамй иборат аст, зеро барномасозй (хамчун як намуди фаъолият) аз чихати технологй ба кадри кофй пешрафта нест. Аз чониби барномасоз бо нобаёнй бисёр чизхо кабул карда мешаванд ва карорхои асосй дар шархи матни манбаъ кабул карда намешаванд. Гайр аз он, хуччатхои барномахо аксар вакт ношоиста мебошанд. Аз ин ру, хангоми кор, назорат аз болои махсулоти нармафзор аз даст дода мешавад. Ин хавфхо аз он сабаб шадидтар мешаванд, ки дар лоихахои иттилоотонй, одатан, харочоти нигохдорй пешбинй нашудааст, ки метавонад назаррас бошад. [11,48]
Х,амин тарик, бо дарназардошти он, ки иктисодёти ракамй чахонй аст, хамаи
лоихахои давлатии иттилоотонй (аз хукумати электронй то хадамоти манзилию коммуналй) ва ракамисозй бояд хамачониба ва дар асоси низоми чудонашавандаи рамзгузорй ва муайянкунии маълумоти иктисодй ва идоракунй баррасй карда шаванд. Шарти асосии муваффакият ва мархилаи мушкилтарини рушди сегменти "ракамй" -и иктисод содда кардани мухити тичорат ва хадди аксар кам кардани харочоти хамкории ахолй ва тичорат бо давлат мебошад. Дурнамои минбаъдаи ракамисозй бо татбики модели хамкории байни ташкилотй (бисёр агенти) ду тараф дар доираи шарикии давлат ва бахши хусусй алокаманд аст. Аз хамин лихоз асоси бунёдии ин раванд платформахои иктисодёти ракамй мебошад, ки тавассути онхо гузариш аз парадигмаи хамкории «як ба як» ва «як ба бисёр» ба парадигмаи «бисёр ба бисёр» сурат мегирад.
Дар навбати худ, тагирёбии ташкил ва технологияи муносибатхои байни субъектхои хочагидорй дар якчоягй бо марказхои машваратй ва тичорати техникй бо кумаки давлат таъсисёфта, ки ба дастгирии сохибкории хурду миёна тахассус доранд, ба таври худкор боиси дигаргунихои сохторй дар бахши иктисодиёт ва фарохам овардани шароит барои ташаккули иктисодёти инноватсионй вокей мегардад.
АДАБИЁТ
1. Электронная экономика. Википедия. https: //ru. wikipedia. org/wiki/ Электронная _ экономика.
2. Электронный ресурс: The Economics of Modern Manufacturing: Technology, Strategy, and Organization, Paul Milgrom and John Roberts, The American Economic Review, June 1990.
3. Цифровые дивиденды. World Bank. Обзор и оглавление Доклада о мировом развитии «Цифровые дивиденды». Электронный ресурс: www- wds. worldbank. org/. /Worl dOdevelopm 0l0 dividendsO overview.pdf.
4. Паёми Президента Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй», 26.01.2021.
5. Дадоматов Д.Н., Саидчонов С.Ш. Масъалахои мубрами бахисобгирй ва аудит дар шароитхои иктисодиёти ракамй / Конференсияи байналмилалии илмй-назариявй тахти унвони "Х,амкорихои байналмилалии Чумхурии Точикистон дар шароити ракамикунонии иктисодиёт: холат ва дурнамо" / Зери назари д.и.и., профессор Шарифзода М.М. - Хучанд: "Дабир", 2021. - 476 с. С. 62-67.
6. Мирзоев Н.Х,. Ракамикунонии иктисодиёт ва накши он дар рушди иктисодиёти миллй. Маводи Конференсияи чумхуриявии илмию амалй дар мавзуи «Муаммохои гузариш ба иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон: вазъи кунунй ва дурнамо» (18- уми октябри соли 2023) -Душанбе, 2023. сах. 80-87
7. Мирзоев НД. Технологияхои нави иттилоотй-омили мухими рушди иктисоди ракамй. Маводи конференсияи байналмилалии илмию амалй дар мавзуи «Саноатикунонии босуръат ва масоили амалигардонии он дар Точикистон» (ш. душанбе, 17 феврали соли 2023)сах. 181-185
8. Мирзоев Н.Х,. Муаммохои идоракунии корхонахо дар шароити иктисоди ракамй. Паёми Донишгохи Миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй 2024. №4. ^исми 1. Душанбе 2024. сах. 9-19
9. Мирзоев НД. Муаммохо ва дурнамои инкишофи иттилоотикунонии чомеа. Паёми Донишгохи Миллии Точикистон Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй 2024. №4. ^исми II (ISSN 2413-5151) Душанбе 2024. сах. 103-110
10. Мирзоев Н.Х,. Тахдидхои иттилоотй ба иктисоди ракамй ва хусусиятхои он дар сохахои иктисоди миллй. Маводи Конференсияи байналмиллалии илмию амалй дар мавзуи «Масъала мубрами рушди бахисобгири мухосибй, тахлил, аудит, андозбандй, назорати давлатии молиявй: тахдидхои муосир ва самтхои рушд» (19- 20-уми январи соли 2024) -Душанбе, 2024. сах. 533-538
11. Кузибаева Б.М., Зоидова М. Цифровая экономика в бухгалтерском учете // Экономика и право в условиях глабализации: Международная научно - практическая конференция, (Палтава, 15 февраля 2021г.). - Палтава: ЦфЕНД, 2021, 131 с. (48-53)
12. Файзуллоев М.К. Основы формирования национальной инновационной системы. Монография: Душанбе: Ирфон, 2015. -354 с.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Мирзоев Неъматулло Х,акимович- дотсенти кафедраи системахои иттилоотй дар иктисодиёти ДМТ. Сурога: ш. Душанбе, Хиёбони Рудакй 17. тел: (+992) 918-35-35-14 Мусоева Мадина Асомуддиновна - Донишгохи миллии Точикистон, докторанти (PhD) курси дуюми кафедраи "Системаи иттилоотй дар иктисодиёт"-и факултети бахисобгирй ва иктисоди ракамй. Сурога: 734005, Чумхурии Точикистон, ш.Душанбе, Буни Х,исорак, Бинои 8. Телефон: (+992) 987991128. Почтаи электронй: [email protected]
Сведения об авторе:
Мирзоев Неъматулло Хакимович - доцент кафедры информационных систем в экономике ТНУ. Адрес: Душанбе, проспект Рудаки 17. Телефон: (+992) 918-35-35-14 Мусоева Мадина Асомуддиновна - Таджикский национальный университет, PhD-докторант второго курса кафедры «Информационные системы в экономике» факультета бухгалтерского учета и цифровой экономики. Адрес: 734005, Республика Таджикистан, г.Душанбе, Буни Хисорак, Здание 8. Телефон: (+992) 987991128. Электронная почта: [email protected]
Information about the author:
Mirzoev Nematullo Hakimovich - Associate Professor of the Department of Information Systems in Economics, TNU. Address: Dushanbe, Rudaki Avenue 17. Tel: (+992) 918-35-35-14 Мусоева Мадина Асомуддиновна - Tajik National University, Second - year PhD student at the Department of Information Systems in Economics, Faculty of Accounting and Digital Economics. Address: 734005, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Buni Hisorak, Build. 8. Phone: (+992) 987991128. E-mail: [email protected]_