Научная статья на тему 'МУКАММАЛГАРДОНИИ МЕХАНИЗМИ ИДОРАКУНИИ САНДУҚИ КАРЗИИ БОНКҲОИ ТИҶОРАТИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

МУКАММАЛГАРДОНИИ МЕХАНИЗМИ ИДОРАКУНИИ САНДУҚИ КАРЗИИ БОНКҲОИ ТИҶОРАТИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сандуқи қарзӣ / идоракунии хавфҳо / даромаднокӣ / қобилияти қарзӣ / бонкҳои Тоҷикистон / устувории молиявӣ / автоматикунонӣ / хавфҳои асъорӣ / танзим. / кредитный портфель / управление рисками / прибыльность / кредитоспособность / банки Таджикистана / финансовая стабильность / автоматизация / валютные риски / регулирование.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шарипов С. Б., Чориева Ф. М.

Дар мақола ҷанбаҳои назариявӣ-методологии идоракунии сандуқи қарзии бонкҳои тиҷоратии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин роҳҳои такмили он бо назардошти мушкилот ва тамоюлҳои муосири бозори молиявӣ баррасӣ карда шудаанд. Мушкилоти асосии идоракунии хавфҳои қарзӣ, диверсификатсияи сандуқи қарзӣ, инчунин баланд бардоштани сифат ва даромаднокии он ошкор карда шуданд. Тавсияҳо оид ба татбиқи усулҳои самараноки баҳодиҳии қарзгирандагон, оптимизатсияи сохтори сандуқи қарзӣ ва истифодаи технологияҳои муосири рақамӣ барои автоматикунонии равандҳои идоракунӣ пешниҳод карда шудаанд. Ба зарурати ба назар гирифтани хусусияти миллии иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла таъсири омилҳои беруна, аз қабили муҳоҷирати меҳнатӣ ва тағйирёбии асъор таъкид карда шудаанд. Натиҷаҳои таҳқиқот метавонанд барои мутахассисони бонкӣ, танзимгарон ва муҳаққиқони соҳаи молия муфид бошанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE MECHANISM FOR MANAGING THE LOAN PORTFOLIO OF COMMERCIAL BANKS OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

В статье рассматриваются теоретико-методологические аспекты управления кредитным портфелем коммерческих банков Республики Таджикистан, а также пути его совершенствования с учетом современных вызовов и тенденций финансового рынка. Выявлены основные проблемы, связанные с управлением кредитными рисками, диверсификацией портфеля, а также повышением его качества и доходности. Предложены рекомендации по внедрению более эффективных методов оценки заемщиков, оптимизации структуры кредитного портфеля и использования современных цифровых технологий для автоматизации процессов управления. Сделан акцент на необходимости учета национальной специфики экономики Таджикистана, включая влияние внешних факторов, таких как трудовая миграция и валютные колебания. Результаты исследования могут быть полезны для банковских специалистов, регуляторов и исследователей в области финансов.

Текст научной работы на тему «МУКАММАЛГАРДОНИИ МЕХАНИЗМИ ИДОРАКУНИИ САНДУҚИ КАРЗИИ БОНКҲОИ ТИҶОРАТИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

УДК: 336.7

МУКАММАЛГАРДОНИИ МЕХАНИЗМИ ИДОРАКУНИИ САНДУКИ КАРЗИИ БОНК^ОИ ТИЧ,ОРАТИИ чумхурии ТОЧИКИСТОН

Шарипов С.Б.

Чориева Ф.М.

Аннотатсия: Дар макола чанбахои назариявй-методологии идоракунии сандуки карзии бонкхои тичоратии Чумхурии Точикистон, инчунин роххои такмили он бо назардошти мушкилот ва тамоюлхои муосири бозори молиявй баррасй карда шудаанд. Мушкилоти асосии идоракунии хавфхои карзй, диверсификатсияи сандуки карзй, инчунин баланд бардоштани сифат ва даромаднокии он ошкор карда шуданд. Тавсияхо оид ба татбики усулхои самараноки баходихии карзгирандагон, оптимизатсияи сохтори сандуки карзй ва истифодаи технологиями муосири ракамй барои автоматикунонии равандхои идоракунй пешниход карда шудаанд. Ба зарурати ба назар гирифтани хусусияти миллии иктисодиёти Чумхурии Точикистон, аз чумла таъсири омилхои беруна, аз кабили мухочирати мехнатй ва тагйирёбии асъор таъкид карда шудаанд. Натичахои тахкикот метавонанд барои мутахассисони бонкй, танзимгарон ва мухаккикони сохаи молия муфид бошанд.

Калидвожах,о: сандуки карзй, идоракунии хавфхо, даромаднокй, кобилияти карзй, бонкхои Точикистон, устувории молиявй, автоматикунонй, хавфхои асъорй, танзим.

Барои ицтибос: Шарипов С.Б. Мукаммалгардонии механизми идоракунии сандуки карзии бонкхои тичоратии Чумхурии Точикистон/ С.Б. Шарипов, Ф.М. Чориева // Паёми молия ва иктисод. - 2024. - N0. 3(42). - С. 397-407.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕХАНИЗМА УПРАВЛЕНИЯ КРЕДИТНЫМ

ПОРТФЕЛЕМ КОММЕРЧЕСКИХ БАНКОВ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

Шарипов С.Б.

Чориева Ф.М.

Аннотация: В статье рассматриваются теоретико-методологические аспекты управления кредитным портфелем коммерческих банков Республики Таджикистан, а также пути его совершенствования с учетом современных вызовов и тенденций финансового рынка. Выявлены основные проблемы, связанные с управлением кредитными рисками, диверсификацией портфеля, а также повышением его качества и доходности. Предложены рекомендации по внедрению более эффективных методов оценки заемщиков, оптимизации структуры кредитного портфеля и использования современных цифровых технологий для автоматизации процессов управления. Сделан акцент на

необходимости учета национальной специфики экономики Таджикистана, включая влияние внешних факторов, таких как трудовая миграция и валютные колебания. Результаты исследования могут быть полезны для банковских специалистов, регуляторов и исследователей в области финансов. Ключевые слова: кредитный портфель, управление рисками, прибыльность, кредитоспособность, банки Таджикистана, финансовая стабильность, автоматизация, валютные риски, регулирование.

IMPROVING THE MECHANISM FOR MANAGING THE LOAN PORTFOLIO OF

COMMERCIAL BANKS OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

Sharipov S.B.

Chorieva F.M.

Annotation: The article examines the theoretical and methodological aspects of managing the loan portfolio of commercial banks of the Republic of Tajikistan, as well as ways to improve it taking into account modern challenges and trends in the financial market. The main problems related to credit risk management, portfolio diversification, as well as improving its quality and profitability are identified. Recommendations are proposed for the introduction of more effective methods of assessing borrowers, optimizing the structure of the loan portfolio and using modern digital technologies to automate management processes. The emphasis is placed on the need to take into account the national specifics of the Tajik economy, including the influence of external factors such as labor migration and currency fluctuations. The results of the study may be useful for banking professionals, regulators and researchers in the field of finance. Keywords: loan portfolio, risk management, profitability, creditworthiness, banks of Tajikistan, financial stability, automation, currency risks, regulation.

Гузориши масъала. Дар робита ба рушди низоми бонкй, густариши муносибатх,ои иктисодй ва васеъгардии доираи амалиётх,ову хизматрасоних,ои бонкй такозо мегардад, ки хизматрасоних,ои бонкй вобаста ба талаботи муштариён такмил дода шаванд ва роху усулх,ои муассири пешних,оди хизматрасоних,о мавриди коркард карор гиранд.

Тах,лили тах,кикотх,ои охир ва нашриёт. Хизматрасоних,ои бонкй аз нигох,и иктисодй метавонад заминаи мусоиди рушди ичтимой-иктисодиро дар кишвар фарохдм оварад ва чараёни муносибатх,ои муштариёнро ба ташкилотх,ои карзй густариш бахшад.

Максади макола - ин

мукаммалгардонии механизми идоракунии сандуки карзии бонкх,ои тичоратии Чумхурии Точикистон

Мух,тавои асосии мавод. Такмили механизми идоракунии сандуки карзии бонки тичоратй дар Чумхурии Точикистон ба як катор омилх,ои мух,им вобаста аст, ки ба суботи молиявй ва рушди иктисодии кишвар таъсири назаррас мерасонанд. Иктисодиёти Чумхурии Точикистон мисли бисёре аз кишвархои ру ба тараккй бо мушкилоти зиёд, аз чумла, таваррум, тагийрёбии арз ва вобастагии шадид аз кумакхои хоричй ва интиколи пули мухочирони корй рубару аст. Ин омилхо

барои низоми бонкй хавфхои зиёдро ба вучуд оварда, идоракунии самараноки сандуки карзиро бо максади кам кардани талафоти эхтимолй ва нигох доштани суботи бонкхо такозо мекунанд.

Тагйироти меъёрй низ дар ахамияти ин мавзуъ накши мухим мебозад. Дар солхои охир Бонки миллии Точикистон ба чорй намудани меъёрхо ва стандартхои нав, ки ба тахкими устувории молиявии бонкхо нигаронида шудаанд, фаъолона чорй карда истодааст. Ин тадбирхо пурзур кардани талабот ба сармоягузорй, такмил додани низоми идоракунии хавфхо ва мутобик кардани фаъолияти бонкхоро ба стандартхои байналмилалй дар бар мегиранд. Бонкхои тичоратй бояд ба ин тагйирот мутобик шаванд, ки ин такмил додани чараёнхои идоракунии дохилии карзхоро такозо мекунад.

Мушкилоти чиддие сатхи баланди карзи батаъхирафтода бокй мемонад, ки он аз таърихи нокифояи карз ва суст будани механизмхои чамъоварии маълумот дар бораи карзгирандагон шаходат медихад. Ин баходихии кобилияти карзии мизочонро душвор мегардонад ва хавфи пардохт накарданро зиёд мекунад. Идоракунии самараноки сандуки карзй метавонад меъёрхои пешфарзро ба таври назаррас кохиш дихад ва сифати дороихои бонкхоро бехтар созад, ки барои солимгардонии молиявии онхо мухим аст. [1, С. 39]

Илова бар ин, бахши бонкии Чумхурии Точикистон, бахусус бо зухури фанноварихои нави молиявй ва хизматрасонии бонкии ракамй,

ракобатпазиртар мешавад. Дар шароити афзояндаи ракобат, бонкхо бояд тачрибахои инноватсионии идоракунии карз, аз чумла истифодаи маълумоти калон ва тахлилро барои бехтар арзёбй кардани хатар ва кабули карорхои огохона кабул кунанд. Ин ба онхо имкон медихад, ки ракобатпазир

бокй монанд ва ба шароити зудтагйирёбандаи бозор мутобик шаванд.

Рушди иктисодиву ичтимоии кишвар низ ба самаранокии бахши бонкй вобастагии мустаким дорад. Бонкхои тичоратй дар дастгирии сохибкории хурду миёна, ки мухаррики рушди иктисодй ва таъсиси чойхои нави корй дар Чумхурии Точикистон мебошанд, накши калидй доранд. Бехтар намудани идоракунии сандуки карзй ба рушди сохибкорй, бехтар шудани дастрасй ба маблаг ва аз ин ру, бехтар шудани фазои иктисодии кишвар мусоидат мекунад.

Аммо дар баробари чанбахои дар боло зикршуда як катор мушкилоте мавчуданд, ки ба идоракунии самараноки сандуки карзй халал мерасонанд. Аз чумла, сатхи пасти саводнокии молиявии ахолй, махдуд будани имкониятхои диверсификатсияи

иктисодиёт, акибмонии технологии низоми бонкй ва мушкилот дар таъмини гарав ва чамъоварии гарав. Ин мушкилот муносибати хамачониба ва татбики стратегияхоеро талаб мекунанд, ки барои бартараф кардани онхо нигаронида шудаанд. [8, С. 75]

Х,амин тарик, такмили механизми идоракунии сандуки карзии бонкхои тичоратй дар Чумхурии Точикистон на танхо мухим, балки тадбири зарурии таъмини суботи молиявии низоми бонкй ва дастгирии рушди иктисодии кишвар мебошад. Сармоягузорй ба рушди фанноварихои молиявй, баланд бардоштани саводнокии молиявии ахолй ва бехбуди мухити меъёрй барои расидан ба ин хадафхо ва тахкими суботи иктисодии Чумхурии Точикистон мусоидат мекунад.

Дар идомаи тахкикоти мазкур, баррасии самтхо ва стратегияхои мушаххасеро, ки барои ноил шудан ба идоракунии устувор ва самараноки карз амалй кардан мумкин аст, зарур аст.

Бояд гуфт, ки яке аз самтхои асосй ин истифодаи фаъолонаи технологиями муосир ва воситахои тахлилй мебошад. Маълумоти калон ва омузиши мошинсозй ба бонкхо имкон медиханд, ки хавфхои карзй ва рафтори карзгиронро дакиктар тахлил кунанд. Татбики чунин технологияхо сармоягузории назаррасро талаб мекунад, аммо манфиатх,ои эхтимолй дар шакли кохиши меъёрхои пешфарз ва бехтар кардани сифати дороихо ин сармоягузориро арзишманд мегардонанд.

Чанбаи мухим ин баланд бардоштани саводнокии молиявии ахолй мебошад. Набудани дониш дар бораи махсулот ва хизматрасонихои молиявй аксар вакт боиси кабули карорхои нодурусти карзгирандагон мегардад, ки ин хатархоро барои бонкхо зиёд мекунад. Барномахои саводнокии молиявй, ки хам бонкхо ва хам муассисахои давлатй рохандозй мекунанд, метавонанд сатхи муфлисиро ба таври кобили мулохиза кохиш диханд ва карзгирии масъулиятнокро хавасманд кунанд. Ба барномахои таълимии мактабхо ва донишгоххо дохил намудани курсхои саводнокии молиявй, инчунин гузаронидани маъракахои иттилоотй дар байни калонсолон метавонад дар ин самт тадбирхои муассир бошанд.

Барои баланд бардоштани самаранокии идоракунии сандуки карзй инчунин такмил додани заминаи хукукй ва механизмхои чамъоварии гарав зарур аст. Соддасозии расмиёти мурофиаи судй ва ичрои карорхои судй ба бонкхо кумак мекунад, ки дороихои осебдидаро зудтар ва бо арзиши камтар баркарор кунанд. Ин хамкории зичи бахши бонкй ва макомоти давлатй барои тахия ва татбики механизмхои бештар муассири хукукиро такозо мекунад. [10, C. 13]

Диверсификатсияи сандуки карзй стратегияи мухими кохиш додани хавф мебошад. Бонкхо бояд кушиш кунанд, ки карзро дар бахшхои гуногуни иктисод пахн

кунанд, то вобастагй аз баъзе сохахо, аз кабили кишоварзй ё истихрочро кохиш диханд. Ин метавонад карздихии шадид ба сохахои инноватсионй ва рушдёбанда, аз кабили технологияхои иттилоотй, энергияи баркароршаванда ва тичорати хурдро дар бар гирад. Дастгирии стартапхо ва тичорати нав тавассути барномахои махсуси карзй ва кафолатхо инчунин метавонад ба диверсификатсия ва хавасмандгардонии рушди иктисодй мусоидат кунад.

Назорати самараноки дохилй ва идоракунии хавфхо асоси идоракунии муваффаконаи сандуки карзй мебошанд. Бонкхо бояд системахои огохкунии пешакй ва мониторингро чорй кунанд, ки ба онхо имкон медиханд, ки сари вакт муайян ва ба тагйирот дар сифати дороихо вокуниш нишон диханд. Стресс-тестхои мунтазам ва тахлили сенарияхо ба арзёбии устувории бонк ба сенарияхои гуногуни иктисодй ва кабули карорхои окилонаи идоракунй кумак мекунанд. [4, C. 202] Рушди аудити дохилй ва такмили ихтисоси кормандоне, ки ба идоракунии хавфхо машгуланд, низ кадамхои мухим дар ин самт мебошанд.

Инчунин метавон хулоса кард, ки такмили механизми идоракунии сандуки карзии бонкхои тичоратй дар Чумхурии Точикистон муносибати мачмуй, аз чумла чорй намудани технологияхои муосир, баланд бардоштани саводнокии молиявй, такмили заминаи хукукй, диверсификатсияи сандуки карзй ва пурзур намудани назорати дохилиро талаб мекунад. Ин тадбирхо на танхо ба бонкхо дар мубориза бо мушкилоти мавчуда мусоидат мекунанд, балки барои рушди устувор ва рушди бахши бонкй дар дарозмуддат замина фарохам меоранд. Мухим он аст, ки сохторхои давлатй ва хусусй дар татбики ин стратегияхо, ки низоми молиявиро тахким бахшида, ба шукуфоии умумии иктисодии Точикистон мусоидат мекунанд.

Дар асоси тахкикот метавон гуфт, ки яке аз мушкилоти чиддие, ки ба идоракунии босамари сандуки карзии бонкхои тичоратй дар Чумхурии Точикистон халал мерасонад, нарасидани кадрхои баландихтисос мебошад. Нарасидани мутахассисони дорои донишу малакаи амид дар сохаи тахлили карз, арзёбии хавф ва идоракунии сандуки дарзй, метавонад боиси як катор окибатхои манфй гардад.

Аввалан, он хавфи карзиро зиёд мекунад. Тахлили нокифояи карз метавонад боиси хатогихо дар арзёбии кобилияти карзии карзгирандагон гардад, ки дар навбати худ боиси додани карз ба мизочони беэътимод ва зиёд шудани хавфи барнагаштани маблаг мегардад. Баходихии носахехи таваккал низ накш мебозад: дуруст муайян накардан ва муайян накардани намудхои гуногуни хавфхои карзй боиси идоракунии бесамари хавфхо ва талафоти назарраси бонк мегардад.

Дуввум, ин боиси паст шудани сифати сандуки карзй мегардад. Афзоиши дороихои

мушкилй аз сабаби сари вакт муайян накардани карзгирандагони мушкил ва усулхои бесамари кор бо онхо ба амал меояд, ки ин боиси афзоиши мухлат ва барнагардонидани карзхо мегардад. Илова бар ин, набудани диверсификатсияи сандуки карзй, ки дар натичаи ба инобат гирифта нашудани хатархои сохавй ва минтакавй ба вучуд омадааст, онро ба ходисахои номусоиди иктисодй осебпазир мегардонад.

Савум, самаранокии бонкро паст мекунад. Харочот зиёд мешавад, зеро зарурати чалби мутахассисони хоричй ё бозомузии кормандон, ки боиси харочоти иловагй мегардад. Аз даст додани мизочон низ дар сурате имконпазир мегардад, ки бонк махсулот ва хизматрасонихои карзии баландсифатро пешниход карда натавонад, ва ин омил дар навбати худ боиси хуручи муштариёну аз даст додани мавкеи бозор мегардад.

Муаммоххо Сабабхо Таъсир ба идоракунии сандуки карз Роххои халли пешниходшуда

Сифати пасти тахлили карзй -норасоии маълумоти тахассусй; - набудани тачриба. - хулосахои нодуруст хангоми арзёбии кобилияти карзй; - афзоиши сатхи карзи батаъхирафтода. - рушди тахияи барномахои таълимй. - такмили ихтисоси кормандон

Хавф-менечменти гайрисамарнок Норасоии дониш дар бораи усул ва воситахои муосири идоракунии хавфхо - Арзёбии нодуруст ва идоракунии хавфхо; - талафоти молиявй - Татбики барномахои таълимии мунтазам; - семинархо ва тренингхо оид ба идоракунии хавфхо.

Ч,адвали № 1. - Проблемахо ва роххои такмил додани идоракунии сандуки карз.

Истифодаи нокифояи технологияхои муосир Набудани малака дар кор бо маълумотхои хачмнок ва усулхои тахлилй. - кохиш ёфтани дарачаи ракобатпазирй; - аз даст додани имкониятхо оид ба такмил додани идоракунии карз. - хамкорй бо созмонхои байналмилалй; - курсхои тахлилй ва технологй.

Интиколи кадрхо - сатхи пасти музди мехнат; - набудани афзоиши дарачаи касбй. - аз даст додани мутахассисони сохибихтисос; - харочоти доимй барои омузиши кормандони нав. - зиёд кардани музди мехнат; - барномахои хавасмандкунй ва рушди дарачаи касбй.

Сарчашма: тахияи муаллиф

Тавре ки тахлили чадвали мазкур нишон медихад, мушкилоти марбут ба идоракунии сандуки карзй сифати пасти тахлили карзро аз сабаби надоштани тахсилоти махсус ва тачрибаи ичтимой дар бар мегирад, ки аксаран боиси баходихии нодурусти кобилияти карзгирандагон ва афзоиши карзи мухлатнашуда мегардад. Ин норасоихо ба сандуки умумии карз таъсир расонида, онро камтар эътимоднок мегардонанд ва хавфхои карзиро зиёд мекунанд.

Аз ин чадвал хулоса баровардан мумкин аст, ки идоракунии бесамари таваккал, ки дар натичаи надонистани усулхои муосири идоракунии хавф ба вучуд меояд, боиси баходихии нодурусти хавф ва талафоти молиявй мегардад. Ин кобилияти бонкро дар идоракунии самараноки хатархо заиф месозад ва аз ин ру, идоракунии сандуки карзии бонкро низ бад менамояд.

Илова бар ин, надоштани малакаи кор бо технологияхои муосир ва воситахои тахлилй ракобатпазирии бонкро кохиш дода, имкониятхои такмили идоракунии карзхоро аз даст медихад. Ин бонкро ба шароити тагйирёбандаи бозор ва хатархои эхтимолй камтар мутобик месозад.

Нихоят, ивазшавии зиёди кадрхо аз сабаби паст будани музди мехнат ва набудани дурнамои касб харочоти омузиши доимии кормандони навро зиёд мекунад ва

боиси аз даст додани мутахассисони сохибихтисос мегардад. Омили мазкур ба устуворй ва самаранокии идоракунии сандуки карзии бонк таъсири манфй мерасонад.

Бояд гуфт, ки тахассуси нокифояи кадрхо боиси як катор мушкилоти чиддии идоракунии сандуки карзй мегардад:

1. мутахассисони ба таври нокифоя омодашуда хангоми арзёбии кобилияти карзии карзгирандагон, метавонанд хулосахои нодуруст пешниход намоянд, ки ин хатари додани карзхои мушкилиовар ва дар натича зиёд шудани сатхи карзи ба таъхирафтода меафзояд;

2. мутахассисоне, ки сатхи зарурии тахассусй надоранд, наметавонанд хамаи хавфхои эхтимолии вобаста ба карздихиро ба инобат гиранд, ки ин боиси нодурусти арзёбй ва идоракунии хавф мегардад. Ин омил метавонад барои бонк хисороти зиёди молиявй расонад;

3. усулхои муосири идоракунии карз, ба монанди тахлили маълумотхои хачмнок ва омузиши иттилоотй, тахассуси баланд ва дониши махсусро талаб мекунад. Кормандоне, ки сатхи тахассусиашон паст мебошад, барои истифодаи самараноки ин технологияхо малакахои заруриро надоранд, ва ин омил ракобатпазирии бонкро кохиш медихад.

Барои халли мушкилоти дар боло зикршуда, дар асоси ин тадкикот мо чорахои зеринро пешниход менамоем:

1. рушди хамкории бонкхо ва муассисахои таълимй чихати ташкили барномахои махсуси таълимй ва курсхои такмили ихтисос мухим аст. Ин барои тайёр кардани насли нави мутахассисони дорои донишу малакаи зарурй кумак мерасонад;

2. бонкхо бояд барномахои доимии такмили ихтисоси кормандони худро, аз чумла тренингхо, семинархо ва курсхои такмили ихтисосро амалй намоянд. Ин ба мутахассисон имкон медихад, ки аз навтарин усулхо ва технологияхои идоракунии карз огох бошанд;

3. бардоштани музди мехнат ва додани имтиёзхои иловагй метавонад мутахассисони сохибихтисосро бештар чалб ва нигох дошта шаванд. Он инчунин кормандони мавчударо барои рушди касбй ва такмил додани малакаи худ хавасманд месозад;

4. чалби коршиносони байналмилалй ва иштирок дар ташаббусхои чахонии таълимй, метавонад ба бонкхои Точикистон дар кабули тачрибахои бехтарин ва тачрибахои идоракунии карз кумак расонад. Он инчунин ба баланд бардоштани дониш ва малакаи умумии кормандон мусоидат мекунад.

Мушкилоти кадрхои пастихтисос дар сохаи идоракунии сандуки карзии бонкхои тичоратй дар Чумхурии Точикистон таваччухи фаврй ва муносибати хамачонибаро такозо мекунад. Х,алли ин мушкилот тавассути тахияи барномахои таълимй, фарохам овардани шароит барои такмили пайвастаи ихтисос ва бехбуди шароити кори мутахассисони бонк имконпазир аст. Чунин тадбирхо на танхо сифати идоракунии сандуки карзиро бехтар мегардонанд, балки устувории молиявии низоми бонкиро тахким бахшида, ба рушди

умумии иктисодй ва рушди кишвар мусоидат менамоянд. [6, C. 83]

Дар асоси тадкикот омилхоеро муайян кардем, ки ба сандуки карзии бонки тичоратй таъсир расонида, онхоро метавон ба иктисодй ва гайрииктисодй чудо кард. Ин омилхо дар ташаккули сиёсати карзии бонк накши калидй доранд ва натичахои молиявиву устувории онро муайян месозанд. Минбаъд омилхои иктисодиеро, ки ба идоракунии сандуки карзии бонкхои тичоратй таъсир мерасонанд, баррасй хохем кард. Омилхои иктисодй ба идоракунии сандуки карзии бонк таъсири калон мерасонанд. Рушди иктисодй, сатхи бекорй, таваррум ва дигар нишондихандахои макроиктисодй мустакиман ба талабот ба карзхои корхонахо ва шахсони вокей таъсир мерасонанд. Афзоиши рушди иктисодй, масалан, одатан талаботро ба карзхо афзоиш медихад, ки ин омил метавонад дороихои сандуки карзии бонкро афзоиш дихад.

Тагйирёбии курби асъор ва таваррум низ накши калидй доранд. Сатхи баланди таваррум метавонад хатари ичро накардани карзро зиёд кунад, зеро карзгирандагон метавонанд бо сабаби паст шудани кобилияти харидорй дар пардохти карз мушкилй дошта бошанд. Тагйирёбии курби асъор мухим аст, хусусан агар карзгирандагон бо асъори хоричй карз гиранд, ки ин метавонад вазъи молиявии онхоро ба таври назаррас тагйир дихад. [11, C.306]

Меъёрхои фоизии мукарраркардаи Бонки миллии Точикистон омили дигари мухими иктисодй мебошанд. Тагйирёбии меъёрхои фоизй метавонад ба харочоти чалби захирахо аз чониби бонк ва шартхои пешниходи карз ба мизочон ба таври назаррас таъсир расонад. Баландшавии фоизхо метавонад талаботро ба карзхо кохиш дихад, ки дар навбати худ метавонад ба гардиши пули накд дар бонк ва таркиби сандуки карзии он таъсир расонад.

Омилхои гайрииктисодй низ ба идоракунии сандуки карзии бонк таъсири калон мерасонанд. Суботи сиёсй ва хукукй низ накши калидй мебозад. Зеро ноустувории сиёсй ё тагйирот дар конунгузорй метавонад барои низоми бонкй хатархои иловагй, аз чумла шартхои пардохти карз ва ухдадорихоро эчод созад.

Омилхои ичтимой ва демографй низ накши назаррасро мебозанд. Тагйироти демографй, аз кабили тагйироти ахолй ва тамоюлхои ичтимой, метавонанд талабот ба карз ва таркиби онро тагйир диханд. Масалан, афзоиши шумораи оилахои чавон метавонад талаботро ба карзхои ипотекй афзоиш дихад, дар холе ки тагирот дар афзалиятхои истеъмолй метавонад ба талабот ба карзхои истеъмолй таъсир расонад.

Тагйироти технологй ва навоварй низ бояд ба назар гирифта шавад. Рушди технологияхои нав ва ракамикунонии хизматрасонихои молиявй ба роххои пешниходи карзхо ва идоракунии сандуки карзй таъсири назаррас мерасонад. Бонкхое, ки бомуваффакият ба технологияхои нав мутобик мешаванд, метавонанд равандхои карздихиро такмил диханд, хатархои амалиётиро кохиш диханд ва хизматрасонии муштариёнро бехтар созанд.

Омилхои иктисодй ва гайрииктисодй ба сандуки карзии бонки тичоратй таъсир расонида, сохтор, хавфхо ва самаранокии идоракуниро муайян мекунанд. Фахмидани ин омилхо ба бонкхо дар тахияи сиёсати мутобикгардонии карзй ва стратегияхои идоракунии хавфхо кумак мерасонад, ки барои нигох доштани кудрати молиявй ва рушди тичорат мусоидат мекунад.

Барои бехтар намудани идоракунии сандуки карзии бонкхои тичоратй мо як катор тадбирхоро пешниход менамоем, ки ба бехтар шудани сифати сандуки карзй, кам кардани хавфхо ва баланд бардоштани

самаранокии идоракунй мусоидат мекунанд, ки инхоро дар бар мегиранд:

1. такмили раванди арзёбии скоринги царзй ва арзёбии цобилияти царзй:

- татбики моделхои муосири арзёбии скоринги карзй дар асоси маълумоти хачмнок ва тахлил;

- тахияи системаи автоматикунонидашудаи арзёбии кобилияти карзии карзгирандагон;

- татбики мониторинг ва тахлили сандуки карзй барои саривакт ошкор намудани мушкилоти эхтимолй;

2. тацвияти чора^о оид ба цамъоварй ва тахлили маълумоти муштариён:

- тахияи усулхои тафтиш ва тасдики маълумоти муштариён;

- истифодаи маълумот аз манбаъхои беруна барои бехтар кардани сифати тахлили хатархо;

- татбики низоми мониторинги тагйирот дар вазъи молиявии карзгирандагон;

3. диверсификатсияи сандуци царзй:

- тахияи стратегияхои диверсификатсияи хавфхои карзй аз руи соха ва намудхои карзгиргирандагон;

- васеъ намудани доираи махсулоти карзй барои сегментхои мухталифи бозор;

- мониторинг ва назорати тамаркузи хавфхо дар сандуки карзй;

4. тацвияти назорат аз болои сифати дорощо:

- тахияи тартибу усулхо барои барвакт муайян кардани дороихои мушкилнок;

- такмили равандхои ситонидани карз ва идоракунии нопардохтхо;

- татбики низоми захиравй дар холати талафоти эхтимолии карз;

5. Тарбия ва такмили кадрхо:

- гузаронидани тренингхо ва курсхои мунтазам барои кормандон оид ба идоракунии хавфхои карзй;

- тахияи барномахои тачрибаомузй ва табодули тачриба бо бонкхои пешрафта ва ташкилотхои молиявй;

- таъсиси системаи хавасмандгардонй ва мукофотпулй барои мутахассисоне, ки дар идоракунии сандуки карзй машгуланд;

6. истифодаи технология ва инноватсищои муосир:

- татбики системахо ва технологияхои автоматикунонии равандхои идоракунии сандуки карзй;

- истифодаи тахлили маълумот барои пешгуии хавфхои карзй ва кабули карорхо;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- тахия ва татбики воситахои ракамй барои бехтар кардани хамкорй бо мизочон ва муносибияти чараёнхо;

7. Такмили заминаи меъёрию ууцущ:

- хамкории мутакобила бо макомоти давлатй чихати соддагардонии мурофиаи судй ва ситонидани карзхо;

- рушди чараёнхои хукукии дохилй ва назорати риояи конунии амалиёти бонкй.

Идоракунии самараноки сандуки карзии бонки тичоратй чанбаи асосии таъмини суботи молиявй ва ракобатпазирии он дар бозори хизматрасонии молиявй мебошад. Барои ноил шудан ба ин хадаф, муносибати мачмуй, аз чумла на танхо чорй намудани технологияхо ва усулхои нав, балки тагир додани фарханги корпоративй ва хамохангсозии сохахои гуногуни функсионалии бонк зарур аст.

Унсури мухими идоракунии муваффаконаи сандуки карзй хамкории зичи байни шуъбаи молиявй ва шуъбаи идоракунии хавфхо мебошад. Шуъбаи молия маълумоти заруриро оид ба вазъи молиявии бонк ва мизочони он пешниход менамояд, ки барои арзёбии кобилияти карзгирандагон ва кабули карорхои асоснок оид ба додани карз истифода мешавад. Дар навбати худ, хавф-менечмент ин маълумотро аз руи хатархои эхтимолй тахлил намуда, стратегияхои кохиш ё идоракунии онхоро тахия мекунад. [2, C. 89]

Шуъбахои фуруш ва хизматрасонии муштариён инчунин бо пешниходи маълумот дар бораи ниёзхо ва шароитхои муштариён, ки метавонанд ба вазъи молиявии муштариён таъсир расонанд, накши мухим мебозанд. Х,амкории онхо бо идоракунии сандуки карзй барои эчоди махсулоти карзии дакик ва мутобикшуда мусоидат мекунад.

Шуъбаи технологияхои иттилоотй дар чараёни идоракунии сандуки карзй вазифаи калидй дошта, чорй намудани карорхои ракамй барои автоматикунонии чараёнхо, эчоди воситахои тахлилй ва бехтар кардани бахои карзиро ичро мекунад. Х,амкории байни Шуъбаи технологияхои иттилоотй ва шуъбахои дигар барои бомуваффакият хамгирой намудани технологияхои нав ва мутобик сохтани чараёнхои дохилй ба шароити тагйирёбандаи бозор зарур мебошад.

Дастгирии рохбарияти олй ва сахмдорон дар татбики бомуваффакияти стратегияхои идоракунии сандуки карзй накши халкунанда мебозад. Нигохи дакики стратегй ва дастгирии молиявй ба тагйирот барои навсозии технология ва баланд бардоштани малакаи кормандон мусоидат мекунад. Инчунин ташаккул додани фарханги хавфхо ва идоракунии тагйирот барои он мухим аст, ки ба кормандон дар дарки накши хеш вобаста ба таъмини суботи молиявй ва кам кардани хатархои карзй кумак менамояд.

Х,амин тарик, мачмуи ин тадбирхо ба баланд бардоштани самаранокии равандхои амалиётй, кам кардани хавфхои карзй ва баланд бардоштани устувории молиявии бонк нигаронида шудааст. Татбики бомуваффакияти онхо муттахид намудани саъю кушиши тамоми вохидхои асосии сохтории бонк ва дастгирии рохбарияти олиро талаб мекунад, ки рушди устувори ташкилоти бонкиро дар шароити бозори муосири молиявй таъмин менамояд.

Хулоса метавон гуфт, ки такмили Ин ба бонкхо кумак мекунад, ки хавфи механизми идоракунии сандуки карзии карзиро дакиктар арзёбй кунанд ва бонки тичоратй дар Чумхурии Точикистон стратегияхои худро вобаста ба мухити вазифаи мухими стратегй буда, ба таъмини кунунии иктисодй ва ниёзхои муштариён суботи молиявй ва баланд бардоштани мутобик созанд.

самаранокии амалиёт нигаронида шудааст. Х,амчунин ба рушди захирахои инсонй

Бархурди хамачониба ба ин масъала, аз дар бахши бонкии Точикистон, таъмини чумла чорй намудани технологияхои нав, тахассуси зарурии кормандон ва эчоди хамохангсозии самтхои гуногуни фарханги масъулиятшиносии идоракунии функсионалии бонк ва тагйироти фархангй хавфхо таваччухи хоса бояд дод. Ин барои бомуваффакият мубориза бурдан бо тадбирхо на танхо барои тахкими мавкеи мушкилоти мухити муосири бонкй зарур бонк дар бозор, балки ба баланд бардоштани аст. эътимоди муштариён ва сармоягузорон

Чорй кардани карорхои муосири IT, ба мусоидат мекунанд, ки омили мухими монанди тахлили додахо ва омузиши рушди устувори низоми молиявии кишвар мошинсозй, равандхои идоракунии сандуки мебошад. карзиро шаффофтар ва муассиртар мекунад.

АДАБИЁТ

1. Абдуалимзода, X. А. Роххои таъмини амнияти низоми молиявй дар шароити чахонишавй / X. А. Абдуалимзода // Паёми Донишгохи давлатии тичорати Точикистон. - 2024. - №. 2(52).

2. Абдуалимзода, X. А. Усулхои идоракунии сандуки карзии бонкхо дар шароити муосир / X. А. Абдуалимзода, Ф. М. Чориева // Паёми молия ва иктисод. - 2023. - №. 4-2(39). - С. 87-96.

3. Азизов, С. А. Банковская система Республики Таджикистан и его значимость для развития экономики страны / С. А. Азизов, М. Ш. Шарипов // Вестник Таджикского государственного университета коммерции. - 2020. - № 1(30). - С. 63-69.

4. Азизов, С. А. Методика оценки деятельности кредитных организаций и ее роль в определении коэффициентов и пороговых значений индикаторов финансовой безопасности (часть вторая) / С. А. Азизов, Б. Шарипов // Таджикистан и современный мир. - 2019. - № 1(64). - С. 205-215.

5. Ахадов, И. Заминахои ташаккули дороихои бонкй дар шароити иктисодиёти бозорй / И. Ахадов // Паёми молия ва иктисод. - 2021. - №. 4-1(29). - С. 219-226.

6. Ашуров, Г. М. Анализ финансовых показателей банковской системы в условиях финансового кризиса / Г. М. Ашуров, С. Д. Махшулов // Финансово-экономический вестник. - 2018. - № 3(15). - С. 80-84.

7. Махшулов, С. Ч,. Устувории молиявии низоми бонкй ва таъсири он ба рушди иктисодиёт / С. Ч. Махшулов, М. X. Чулиев, З. А. Чихонова // Паёми молия ва иктисод. - 2022. - №. 1(30). - С. 169-176.

8. Нуралиева, Д. К. Сифати сандуки карзй ва таъсири он ба вазъи молиявй-иктисодии бонкхои тичоратй / Д. К. Нуралиева // Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. - 2022. - №. 4. - С. 72-79.

9. Сайфуров, К. Ф. Баландбардории сифати сандуки карзй ва тахкими он дар шароити муосир / К. Ф. Сайфуров // Паёми Донишгохи давлатии тичорати Точикистон. - 2021. - №. 4-2(39). - С. 283-291.

10. Сайфуров, К. Ф. Идоракунии хавфи карзй ва таъсири он ба раванди фаъолияти бонкхои тичоратй / К. Ф. Сайфуров // Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. - 2022. - №. 7. - С. 12-18.

11. Султонов, З. С. Истифодаи тачрибаи пешкадами бонкхои чахонй дар низоми бонкии кишвар / З. С. Султонов, С. Озодаи // Паёми Донишгохи давлатии тичорати Точикистон. -2022. - №. 2(41). - С. 304-307.

12. Чориева, Ф. М. Теоретические аспекты управления кредитного портфеля коммерческих банков / Ф. М. Чориева // Вестник Хорогского университета. - 2023. - № 4(28). - С. 296308.

Маълумот дар бораи муаллифон

Шарипов Садриддин Бадридинович - PhD, мудири кафедраи иктисодиёти чахони Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, шахри Душанбе, кучаи Нахимов 64/14. Тел: +992 93-888-37-73. E-mail: s [email protected].

Чориева Фариза Махмадназирова - унвончуи кафедраи фаъолияти бонкии Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, шахри Душанбе кучаи Нахимов 64/14. Телефон: +992 102-10-10-49. E-mail: [email protected].

Информация об авторах

Шарипов Садриддин Бадридинович - PhD, заведующий кафедрой мировой экономики Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, город Душанбе, улица Нахимова 64/14. Тел: +992 93-888-37-73. E-mail: s [email protected].

Чориева Фариза Махмадназирова - соискатель кафедры банковского дела Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, город Душанбе улица Нахимова 64/14. Телефон: +992 102-10-10-49. E-mail: [email protected].

Information about the authors

Sharipov Sadriddin Badridinovich -PhD, Head of the Department of World Economy of the Tajik State University of Finance and Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Nakhimov str. 64/14 Tel.: +992 93-888-37-73. E-mail: [email protected] . Chorieva Fariza Mahmadnazova - Applicant of the Department of Banking of the Tajik State University of Finance and Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Nakhimov str. 64/14 Phone: +992 102-10-10-49. E-mail: [email protected].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.