АҲАМИЯТ ВА ХУСУСИЯТҲОИ ИНФРАСОХТОРИ САБЗ ДАР РУШДИ УСТУВОРИ ШАҲРҲО Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

УДК: 33.42

АХДМИЯТ ВА ХУСУСИЯТ^ОИ ИНФРАСОХТОРИ САБЗ ДАР РУШДИ УСТУВОРИ ША^Р^О

Ч,умаев А.К.

Аннотатсия. Созмони Милали Муттауид дар конфронси худ дар соли 1992 консепсияи рушди устуворро тауия ва дар соли 2015 СММ 17 уадафи рушди устуворро цабул кард. Татбици ин уадафуо ба цонеъ гардонидани эутиёцоти цори бидуни осебрасонидан ба цобилияти цонеъ гардонидани эутиёцот дар оянда мувофиц аст. Рушди инфрасохтори сабз метавонад ба татбици чауор уадафи мазкур мусоидат намояд. Барои арзёбии сатуи рушди минтацауои гуногун вобаста ба ноил шудан ба мацсадуои рушди устувор, нишондиуандауо истифода мешаванд, ки имкони хусусиятуои барои як минтаца ауамиятнокро аз лиуози мицдори чен менамояд. Барои Цумуурии Тоцикистон, ин нишондиуандауо метавонанд уамчун воситаи мониторинги вазъи экологии цори ва уамчун дастур барои банацшагирии барномауои худ дар соуаи рушди устувор мууиманд. Объектуои инфрасохтори сабз эутимолан ба ицтидори фаъолияти экологи, индекси сайёраи зинда ва гайра таъсири мусбат расонида метавонанд. Х,амин тавр, фазои сабз як суръатбахши гузариш ба рушди устувор мебошанд.

Калидвожах,о: рушди устувор, инфрасохтори сабз, х,адафх,ои рушди устувор, нишондих,андах,ои рушди устувор, иктисоди камкарбон.

Барои иктибос: Чумаев, А. Ахдмият ва хусусиятуои инфрасохтори сабз дар рушди устувори шах,рх,о / А. Чумаев // Паёми молия ва иктисод. - 2024. - No. 3(42). - С. 135-144

ЗНАЧЕНИЕ И ОСОБЕННОСТИ ЗЕЛЕНОЙ ИНФРАСТРУКТУРЫ В УСТОЙЧИВОМ РАЗВИТИИ ГОРОДОВ

Джумаев А.К.

Аннотация. Организация Объединенных Наций разработала концепцию устойчивого развития на своей конференции в 1992 году, а в 2015 году ООН приняла 17 целей устойчивого развития. Реализация этих целей уместна для удовлетворения текущих потребностей без ущерба для способности удовлетворять будущие потребности. Развитие зеленой инфраструктуры может способствовать реализации этих четырех целей. Для оценки уровня развития различных регионов относительно достижения целей устойчивого развития используются показатели, количественно измеряющие возможность реализации важных для региона характеристик. Для Республики Таджикистан эти показатели могут быть важны как средство мониторинга текущей экологической ситуации и как ориентир при планировании ее программ в области устойчивого развития. Объекты зеленой инфраструктуры потенциально могут оказать положительное влияние на экологическую эффективность, индекс живой планеты и т. д. Таким образом, зеленые насаждения являются ускорителем перехода к устойчивому развитию.

Ключевые слова: устойчивое развитие, зеленая инфраструктура, цели устойчивого развития, индикаторы устойчивого развития, низко углеродная экономика.

THE IMPORTANCE AND FEATURES OF GREEN INFRASTRUCTURE IN SUSTAINABLE CITY DEVELOPMENT

Dzhumaev A.K.

Abstract. The United Nations developed the concept of sustainable development at its conference in 1992, and in 2015 the UN adopted 17 Sustainable Development Goals. The implementation of these goals is appropriate to meet current needs without compromising the ability to meet future needs. The development of green infrastructure can contribute to the implementation of these four goals. To assess the level of development of different regions in relation to the achievement of sustainable development goals, indicators are used that quantitatively measure the possibility of implementing characteristics important for the region. For the Republic of Tajikistan, these indicators can be important as a means of monitoring the current environmental situation and as a guideline in planning its sustainable development programs. Green infrastructure facilities can potentially have a positive impact on environmental efficiency, the Living Planet Index, etc. Thus, green spaces are an accelerator of the transition to sustainable development.

Keywords: sustainable development, green infrastructure, sustainable development goals, sustainable development indicators, low-carbon economy.

Гузориши масъала. Х,адафхои Рушди Устувор бехтар намудани некуахволй ва хифзи сайёраи мо мебошанд. Давлатхо эътироф мекунанд, ки талошхо барои аз байн бурдани камбизоатй бояд бо талошхо барои баланд бардоштани рушди иктисодй ва халли як катор масъалахо дар сохаи маориф, тандурустй, хифзи ичтимой ва шугл, инчунин мубориза бо тагирёбии иклим ва хифзи мухити зист хамрох бошанд.Баланд бардоштани сатхи ичтимой-иктисодии ахолй яке аз хадафхои калидии кишварамон аст.

Тахлили тах,кикотх,ои охир ва нашриёт. Тадкикотхои даврахои охир нишон медиханд, ки дар самти тадбики хадафхои рушди устувор аз чониби як катор олимон тадкикотхо гузаронида шудаанд, ки дар хакикат кобили кабул буда, бахри рушди давлат, минтака, махал ва шахрхо мусоидат менамояд. Аз чумла чунин олимон Бенедикт М.А., Манчон Э.Т- кайд намудаанд, ки инфрасохтори сабз - заминаи экологй барои устувории экологй, ичтимой ва иктисодй мебошад, ки системаи табиии таъмини хаёти кишвар аст. [2]. Бобылев С.Н тасаввуроти мунтазами рушди устуворро хамчун парадигмаи рушди инсонй дар асри XXI пешниход менамояд, ки асоси он ташаккули иктисоди «сабз» мебошад [4]. ва дигарон.

Максади макола. Ин омузиш ва тахти тахкикот карор додани хусусиятхои

инфрасохтори сабз ва таъсири он ба рушди устувори ичтимой-иктисодй ва экологй, ки барои бо шароити хуби зиндагонй фарогир шудани шахрхо бахшида шудааст.

Мух,тавои асосии макола. Дар асоси Консепсияи Рушди Устувори Созмони Милали Мутахид, Барномаи Рушди устувори Чумхурии Точикистон, Стратегияи рушди милли Чумхурии Точикистон то давраи 2030 дар амал тадби; ва расидан ба хадафхои рушди устувор инчунин таъмини некуахволии ахолй, паст намудани сатхи камбизоатй, нигох доштани табиат - олами наботот ва хайвонот ва суръатбахшии раванди гузариш, таъмини хадафхои Рушди устувор аст.

Дар соли 2015 Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Муттахид хадафхои рушди устуворро то соли 2030 [1] тахия намуд, ки татбики он бояд наздиктар ба устуворй ва мувозинат дар сохахои иктисодй, ичтимой ва экологй мусоидат намояд. Барномаи ноил шудан ба ин хадафхо ба таври умум пазируфта шуда, дар заминаи он, дар навбати худ, барномахои миллии рушди устувор ташаккул ёфта истодаанд.

Таваччухи махсус дар Барномаи Рушди Устувори Чумхурии Точикистон ба инфрасохтори сабз ва тамоюли он ба тачрибаи пешрафтаи миллй ва хоричй дода мешавад.

Тибки таърифе, ки дар соли 1999 аз чониби Фонди чахонии табиати ёбой ва Вазорати кишоварзии ИМА тахия шудааст, инфрасохтори сабз «системаи табиии хаёт мебошад, ки тавассути шабакаи ботлокзорхо, чангалзорхо, макони зисти хайвонот ва минтакахои гуногуни табий пайваст аст; пайрахахои сабз, богхо, чангалхо ва дигар минтакахо, инчунин майдонхои кушод, ки равандхои экологии табий, захирахои об ва хаворо дастгирй мекунанд ва ба сифати хаёт ва саломатии одамон мусоидат мекунанд» [2]. Ба ибораи дигар, ин «...мачмуи ба накша гирифташудаи минтакахои табиии дорои майдонхои сабз, аз кабили минтакахои наздишахрии кишоварзй, чангалхои шахрй, богхо, гулгаштхо ва гайра мебошад. Яке аз вазифахои асосии ин мачмаа нигохдорй ва хифзи гуногунии биологй ва вазъи экологй мебошад"[3]. Аз таъриф бармеояд, ки инфрасохтори сабз ба бехбудии вазъи мухити зист ва ба рушди устувори минтака мусоидат менамояд.

Объектхои инфрасохтори сабз ба рушди устувори мухити шахр, пешгирии тагирёбии иклим ва бехтар кардани сифати зиндагии шахрвандон ва вазъи экологй мусоидат мекунанд. Дар навбати худ, омузиши таъсири экологй ва иктисодии фазои сабз сохахои нави таъсири мусбати онхоро муайян менамояд, ки хангоми бунёди шахрхои нав дар Точикистон ва рушди шахрхои мавчуда ба назар гирифта мешаванд.

Асосхои назариявй, консепсия ва хадафхои рушди устувор

Созмони Милали Муттахид консепсияи рушди устуворро дар конфронси соли 1992 кабул намуд, аммо шакли муосири он соли 1994 дар Британияи Кабир пайдо шуд [4]. Дар он ба баланд бардоштани сифати зиндагй ва фарохам овардани шароити мусоиди зиндагй барои наслхои оянда ахамияти махсус дода мешавад. Бо ин рох, рушди устувор ба эхтиёчоти чорй бидуни осеб расонидан ба кобилияти конеъ кардани ниёзхои ояндаро тамин менамояд.

Тавре дар боло зикр гардид, дар соли 2015 СММ 17 хадафи рушди устуворро

кабул кард. ^айд кардан лозим аст, ки инфрасохтори сабз ба хадафи 15-ум (Х,ифз, баркарорсозй ва истифодаи окилонаи экосистемахои заминй, мубориза бар зидди хушкшавии замин ва биёбоншавй, боздоштани равандхои таназзули замин ва кохиши гуногунии биологй, идоракунии окилонаи фазои сабз ва чангалхо мувофикат менамояд), зеро мавчудияти онхо ба таназзули замин ва нигохдории гуногунии биологй мусоидат мекунад ва инчунин истифодаи окилонаи майдонхои сабзро дар худуди шахр инъикос мекунад. Онхо инчунин кисман ба Х,адафи 11-ум (Кафолати таъмини шахрхои бехатари устувор ва махалхои ахолинишин) тавассути пешбурди банакшагирй ва идоракунии устувори истифодаи замин ва кисми инфрасохтори экологии шахрй мувофикат мекунанд [1].

Илова бар ин, инфрасохтори сабз ба таври гайримустаким ба татбики хадафхои 1-ум ва 13-ум, аз чумла: бархам додани камбизоатии дунявй ва татбики чорахои пешгирй, муковимат, мубориза бо тагирёбии иклим ва окибатхои он мусоидат менамояд.

Х,адафи 1-ум:

- Камбизоатй дар бисёре аз кишвархои чахон як мушкилии умумибашарй аст. Кор ба дарачаи муътадили зиндагонй кафолат намедихад. Дар соли 2018 8 % ахолии замин дар саросари чахон дар камбизоатии шадид зиндагй мекарданд.

- Пандемияи COVID-19 ба некуахволии иктисодии мардум таъсири манфй расонида, вазъи камбизоатиро боз хам бадтар кардааст.

- Мувофики маълумоти оморй, дар соли 2020 такрибан 120 миллион нафар дубора ба холати факри шадид дучор шуданд [1].

Имруз таъсири мусбати инфрасохтори сабз ба афзоиши мачмуи махсулоти минтакавй тасдик карда шудааст.

Х,адафи 11-ум [1]:

- Талабот ба таъмини инфрасохтори экологй: кабудизоркунии шахрхо, санитария, обтаъминкунй ва коркарди партовхо.

Бунёди майдонуои сабз ба «сабзшавии» шауруо ва фароуам овардани шароити мусоиди зиндагй мусоидат менамояд.

Х,адафи 13-ум:

- Тагйирёбии иклим бо обшавии пиряхуо, аз байн рафтани баъзе намудуои наботот ва уайвонот, баланд шудани уарорати миёна ва сатуи укёнуси чауонй, таъсири газуои гулхонагй, хушк шудани заминуо алокаманд аст.

- Тагйирёбии глобалии иклим боиси ноустувории обу уаво ва афзоиши шумораи офатуои табий мегардад.

- Тагйир додани низоми иклим метавонад боиси бад шудани саломатии одамон гардад, зеро баландшавии уарорат барои инкишофи микроорганизмуои зараровар, ки боиси инкишоф ва пауншавии бемориуоанд, шароити мусоидтар фароуам меорад [5].

- Тагйирёбии иклим ба кишоварзй, амнияти озукаворй, уосилхезии хок ва гуногунии экологй таудид мекунад.

Инфрасохтори са,бз дар уалли ин мушкилот кумак мекунад, зеро он таъсири газуои гулхонавиро тавассути чаббиш коуиш медиуад, намй ва уаворо хунук ва тагирёбии иклимро суст мекунад.

Х,адафи 15-ум [1]:

- Зиёда аз чоряки намудуои олами наботот ва уайвоноти ба Китоби Сурх воридшуда дар хатари нобудшавй карор доранд ва гуногунии биологй аз байн меравад.

- Деградатсия ва биёбоншавии замин, аз уад зиёд буридани дарахтон ва кам шудани майдони чангал ба назар мерасад.

- Талабот ба идоракунии окилонаи майдонуои сабз.

Минтакауои сабз барои бисёр паррандагон ва уайвонот макони зист фароуам оварда, ба ин васила барои нигоу доштани гуногунии биологй мусоидат менамояд.

Илова бар ин, майдонуои сабз хидматуои экосистема, инчунин манфиатуои иктисодй ва ичтимой пешкаш мекунанд [6]. Вазифауои маъмултарини иншооти инфрасохтори сабз инуоянд:

1. Тозакунандаи уаво. Ба гуфтаи Созмони Х,амкориуои Иктисодй ва Рушд, афзоиши олудагии уаво таъсири манфии иктисодй ва ичтимой дорад, ки ба он оварда мерасонад:

- зиёд шудани касалиуо, хеле зиёд шудани харочоти зиёд ба соуаи тандурустй, паст шудани уосилнокии меунат ва уосили хочагии кишлок. Интизор меравад, ки дар сурати идомаи чунин динамика, окибатуо то соли 2060 ба талафоти назарраси иктисодй оварда мерасонанд, ки такрибан 1% ММД-и чауониро ташкил медиуад [7]. Илова бар ин, консентратсияи шадиди газуои гулхонай дар уаво (диоксиди карбон С02, метан СН4, озон 03) боиси таъсири газуои гулхонай (баланд шудани уарорати кабатуои поёнии атмосфера) мегардад, ки дар навбати худ боиси тагйирёбии иклим ва гармшудани курраи замин оварда мерасонад. Безарар гардонидан ва кам кардани таъсири манфии ифлосшавии уаво ба ноил шудан ба уадафи 13-ум мусоидат мекунад [1]. Суръати пауншавии чараёни ифлоси уаво аз уисоби майдонуои сабз кам мешавад, зеро як кисми чангу моддауо дар руи баргуо ва ё алафзоруо боки монда, уангоми боридани борон ба сатуи замин шуста мешаванд. Объектуои инфрасохтори сабз чангро дар минтакаи чойгиршавии худ такрибан 4550% кам мекунанд [5]. Х,амаи ин ба саломатй ва сифати зиндагии одамон таъсири мусбй расонда, сифати уаворо бехтар намуда, окибатуои манфии ифлосшавии уаворо кам мекунад.

2. Изолятсияи садо. Обектуои инфрасохтори сабз сатуи ифлоснамоии садоиро коуиш медиуад, зеро бо фарогирии сабза, соябони зич ва баргуои зич ларзишуои садо суст мешаванд.

3. Баланд шудани намии уаво. Майдонуои сабз кобилияти бухор кардани микдори зиёди обро доранд ва ба ин васила намй зиёд мешаванд ва сардшавии уаворо таъмин мекунанд.

4. Сарфаи энергия. Растаниуо барои хунук кардани атмосфера кумак мекунанд, ки харочоти энергияро барои хунук кардани биноуо коуиш медиуанд. Дар ин бобат самаранокии иктисодй меафзояд [6].

5. Баландшавии арзиши амволи гайриманкул. Минтакахои шахр бо майдонхои сабзи фаровон барои сокинон ва сармоягузорон хеле чолибанд. Мавчудияти майдонхои сабз метавонад арзиши амволи гайриманкулро аз 5 то 15% афзоиш дихад. Объектхои инфрасохтори сабз низ метавонанд яке аз омилхои чалби сармояе бошанд, ки ба рушди иктисодй мусоидат намояд [8].

6. Танзими низоми шамол. Майдонхои сабз суръати чараёни шамолро кохиш дода, ба ин васила аз шамолхои сахт бинохоро мухофизат мекунанд.

7. Х,имоя аз обхезй. Тагйирёбии глобалии иклим боиси афзоиши микдори боришот ва обхезихо гардид: аз соли 2000 то соли 2010 шумораи обхезихо дар минтакахои алохидаи кураи замин нисбат ба солхои 90-уми асри гузашта 1,5 маротиба зиёд шудааст [9]. Инфрасохтори сабз барои мубориза бо обхезии кучахо кумак мекунад ва хамчун системаи обгурез хизмат мекунад, зеро хок ва растанихо микдори муайяни обро азхуд мекунанд. Барои мубориза бо обхезй, дар наздикии минтакахои сабз чойгир кардани обгурезхо самаранок аст, ки оби зиёдатии боронро, ки растанихо пурра истеъмол карда наметавонанд, нест мекунанд.

8. Бехтар намудани микроиклим дар худуди шахр. Дар натичаи тагйир ёфтани шароити иклим, ки дар натичаи ободонй, кабудизоркунй, сохтани обанборхои сунъй ба амал меояд, микроиклими махсус ба вучуд меояд. Афзоиши микдори корхонахои саноатй, роххи сангфарш ва бинохои истикоматй боиси баланд шудани харорати миёнаи солонаи ин ё он минтака гардад.

Майдонхои кабудизоркунй ва ба таври илова шинондани майдонхои сабз ба нарм шудани микроклимат ёрй мерасонанд.

9. Х,ифзи гуногунии биологй. Мавзехои чангал, богхо ва богх,ои шахрй системахои зисти табиии бисёр намудхои паррандагон ва хайвонотро таъмин мекунанд ва ба ин васила ба нигох доштани зиёдшавй ва кам кардани эхтимоли нобудшавии намудхо мусоидат мекунанд.

10. Вазифахои ороишй, эстетикй. Майдонхои сабз симои меъморй ва

ландшафтхои шахрхоро ганй мегардонанд, робитаи инсон ва табиатро нигох медоранд ва якпорчагии рушди шахрхоро таъмин мекунанд [5].

11. Таъмини богхои фарогатй ва фарогати шахрвандон [10]. Объектхои инфраструктураи сабз ба ташкили истирохати ахолии шахр ёрй мерасонанд. Сокинон метавонанд сайру гашт карда, аз хавои тоза нафас гиранд ва ба ин васила кувва пайдо кунанд. Ин ба некуахволй ва саломатии шахрвандон таъсири мусбат расонида, ба баланд шудани некуахволй ва каноатмандии зиндагии онхо мусоидат мекунад.

12. Объектхои инфрасохтори сабз инчунин метавонанд хамчун минтакахои хифзи санитарй баромад намоянд. Чунин майдонхо дар байни корхонахои саноатй ва бинохои истикоматй вокеъ гардида, хамчун фазо барои пароканда ва кисман безарар гардондани моддахои ифлоскунанда, боздоштани суръати шамол ва пахншавии заррахои номусоид хизмат мекунанд. Намудхои гуногуни растанихо дарачахои гуногуни самаранокии тозакунии хаво доранд, хамаи онхо барои бартараф кардани таъсири манфии партовхои зараровар кумак мекунанд.

13. Минтакахои сабз кисми технологияхои табий мебошанд, ки барои рушди устувори шахрхо истифода мешаванд. Масалан, мувофики таърифи Комиссияи Аврупо, инхо "технологияхое мебошанд, ки аз табиат илхом гирифта шудаанд ва аз он барои халли самараноки мушкилот, гамхорй ба некуахволии мухити зист ва саломатии инсон истифода мешаванд" [11]. Лоихахои гуногун фазои сабзро хамчун макони зисти гардолудкунии хашаротхо, минтакахои наздисохилй барои кохиш додани эрозияи сохилй, системахои тозакунии хаво, нигох доштани гуногунии биологй ва мубориза бо биёбоншавй истифода мебаранд.

Онхо инчунин барои банд кардани моддахои зараровар дар роххои серодам ва хунук кардани хаво мухиманд [12].

14. Шахрхои Точикистон аз хисоби майдони бузурги наботот ва шароити мусоиди табиию чугрофй дорои иктидори

рушди устувор мебошад. Дар тули солуои соуибистиклоли уудудуои алоуидаи шаур, ки аз минтакауои сабз иборатанд, ба шаур уусни алоуида бахшида истодаанд. Бо сабаби тагирёбии иклим, болоравии уарорати миёнаи солона ва микдори зиёди партовуои зараровар ба атмосфера, шаур бояд чойуои нави сабзро чойгир намояд. Дар шауруо таъсис додани майдончауои истироуатй ва богуои истироуатй пешбинй шудааст. Функсияуои каблан додашудаи сабз, ниуолшинонй ва усулуои татбики онуо уамчун технологияуои табиатшиносй ба наздик шудани шаур ба рушди устувор мусоидат менамоянд.

Дар Чумуурии Точикистон инчунин барномауои давлатй оид ба баланд бардоштани сифати зиндагй, навсозии иктисодиёт, таъмини рушди мутавозини минтакавй ва амнияти миллй амалй карда мешаванд. Дар соли 2016 "Стратегияи рушди милли Чумуурии Точикистон то давраи 2030" бо ^арори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Ч,Т аз 1.12.2016 №636 бо дарназардошти ниёзуои рушди устувор дар Чумуурии Точикистон эътибор пайдо кард. [14]

Мутобики маълумоти Созмони миллалли мудауид индекси рушди инсонй дар Чумуурии Точикистон соли 2021 0,685 бо ишголи чои 122 дар чауонро дошт[13].

Барои арзёбии сатуи рушди субъекти дахлдор (кишвар, минтака, воуидуои маъмурй ва г.) вобаста ба ноил шудан ба уадафуои рушди устувор нишондиуандауо

барои ченкунй барои як минтакаи муайян аз чиуати микдорй ауамият доранд, истифода мешаванд.

Онуо дар арзёбии сату ва назорати ноил шудан ба уадафуои рушди устувор кумак мерасонанд. Вобаста ба сатуи нишондиуандауо самтуои минбаъдаи фаъолият муайян гардида, сиёсати рушди устувор тауия карда мешаванд [15]. Нишондиуандауои гуногун чузъуои иктисодй, экологй, ичтимоиро инъикос мекунанд, бинобар ин, уангоми баррасй ва омухтани онуо уар се чанбаи консепсия ба назар гирифта мешаванд. Нишондиуандауо метавонанд вазъиятро дар якчанд сату инъикос намоянд:

-глобалй;

- кишваруои мушаххас;

- минтакавй;

- шаурй;

- мауаллй.

Дар асоси нишондиуандауои дахлдор мавкеи байналмилалй ё байниминтакавии субъектуоро тартиб додан мумкин аст, то онуоро аз руи самтуои муайян бо уамдигар мукоиса намоем. Барои Точикистон, ин нишондиуандауо метавонанд уамчун воситаи назорати вазъи экологии чорй ва уамчун дастур барои банакшагирии барномауои худ дар соуаи рушди устувор мууим мебошанд.

Якчанд нишондиуандауои

чудонашавандаи рушди устуворро буда, ба кадоме аз онуо инфрасохтори сабз таъсир расонида метавонад, баррасй менамоем.

Нишондиуандауои рушди устувор

р\т Номгуи нишондиуа ндауо Шаруи нишондиуандауо Навъи чанбаи рушд Сатуи баррасй

Индекси самаранокии мууити зист Муваффакиятуои кишварро аз нуктаи назари вазъи экологй ва истифодаи окилонаи захирауо, уифзи гуногунии биологй ва пешгирии тагирёбии иклим инъикос мекунад. экологй давлатй

Индекси рушди Дарачаи иктисодии зиндагии ауолй, давомнокии умр ва сатуи таусилот уамчун Ичтимой-иктисодй давлатй

захирахои инсонй хусусиятхои мухими неруи инсонй ба инобат гирифта мешаванд.

Индекси сайёраи зинда Дар ин хисоб маълумот дар бораи афзоиши навъхои сутунмухрадорон ва динамикаи миёнаи саршумори онхо ба назар гирифта мешавад. Х,олати гуногунии биологй ва тагйироти онро нишон медихад. экологй дунявй

Зарар ба саломатии ахолй аз ифлосшавии мухити зист Бад шудани саломатии чамъиятро аз беморихое, ки аз шароити номусоиди мухити зист ба вучуд омадаанд, инъикос мекунад. Ичтимой-экологй-иктисодй Давлатй, минтакавй

Индекси Х,адафхои рушди устувор Пешравии кишварро барои ноил шудан ба хадафхои рушди устувор нишон медихад. Дар асоси нишондихандахои устувории иктисодй, ичтимой ва экологй хисоб карда шудааст. Ичтимой-экологй-иктисодй давлатй

Пасандозхои холиси тасхехшуда Инъикоси устувории рушди минтакавй. Чднбахои вазъи ичтимоию экологй ва иктисодии минтакахои кишвар ба назар гирифта мешаванд. Х,исобкунй дар асоси нишондихандахои минтакавии экологй, иктисодй ва ичтимой сурат мегирад. Сармояи асосй, инсонй ва табииро дар бар мегирад. Ичтимой-экологй-иктисодй минтакавй

махсулоти тозаи ватанй ба мухити зист мутобик карда шуда Махсулоти тозаи ватаниро ба микдори барои зарари экологй ва иктисодй аз ифлосшавии мухити зист ва арзёбии камшавии захирахои табииро тасхех нишон медихад. Х,амин тавр, на танхо иктисодй, балки окибатхои экологии фаъолияти сохибкорй низ ба назар гирифта мешаванд. Экологй-иктисодй давлатй

Сарчашма: Аз чониби муаллиф бо истифода аз маълумоти сарчашмахо тартиб дода шудааст.

Инфрасохтори сабз метавонад тавассути хифзи гуногунии биологй ва бехбуди вазъи атмосфера ба Индекси самаранокии мухити зист ва Индекси сайёраи зинда таъсири мусбат расонад. Ба шарте, ки робитаи байни майдонхои сабз ва мачмуи махсулоти минтакавй ба хар сари ахолй муайян карда шавад, метавон ба таври тачрибавй тахмин кард, ки инфрасохтори сабз ба нишондихандаи рушди инсонй бавосита таъсир мерасонад. Азбаски майдонхои сабз ба татбики хадафхои рушди устувор мусоидат намуда, ин ба афзоиши арзиши нишондихандаи мувофик мусоидат мекунад. Инчунин, майдонхои сабз

метавонанд хисоротро ба саломатии ахолй аз ифлосшавии мухити зист кисман кам менамояд, зеро онхо то андозае моддахои зарарноки дар атмосфера мавчудбударо ба худ мегиранд.

Объектхои инфрасохтори сабз ба ташаккули мухити босифати шахр мусоидат мекунанд ва вазифахои муфидро ичро мекунанд.

Формулаи нишондихандаи

пасандозхои софи тасхехшуда (ПСТ)-ро барои минтакахо дида мебароем:

ПСТ =

ТУСА+АМТММ+ХХМЗ+ХБРСИ-СФА-КЗТ-ЗИМЗ, ки дар он

-ТУСА ташаккули умумии сармояи асосй (пасандозуои соф, миллион сомонй);

-АМТММ арзёбии минтакауои табиии махсус мууофизатшаванда (даромад аз фаъолияти эутимолии кишоварзй бинобар нигоу доштани минтакауои махсус мууофизатшаванда) мебошад. АМТММ майдони заминуое, ки дар он коруои кишоварзй имконпазир аст, кам мекунанд, аммо ба беутар кардани вазъи экологй ва нигоу доштани гуногунии биологй ва захирауои захиравй барои наслуои оянда саум мегузоранд, миллион сомонй);

- ХХМЗ - харочот барои уифзи мууити зист (маблаггузории чорабиниуо оид ба уифзи табиат ва беутар намудани вазъи экологй, миллиард рубл);

- ХБРСИ - харочоти бучетй, ки ба рушди сармояи инсонй нигаронида шудааст (харочоти бучети минтакавй ба соуаи тандурустй, маориф ва варзиш, миллион сомонй);

- СФА - сармоягузорй ба фондуои асосй (дар самти "Кууй", миллион сомонй);

- КЗТ - камшавии захирауои табий (бауодиуии арзиши умумии иловашуда дар самти "Кууй" ва арзиши тагирёбии захирауои уезум дар минтака, миллион сомонй);

- ЗИМЗ — зараре, ки аз ифлосшавии мухити зист (сметаи харокоти зарар аз партови гази карбон ва дигар моддахои ифлоскунанда ба атмосфера дар як сол, миллион сомонй).

Харочоти экологй ба пасандозуои софи тасуеушуда таъсири мусбат мерасонад. Харочоти экологй

нишондиуандаи экологй ва иктисодй мебошад, ки ба беутар шудани вазъи экологй мусоидат мекунад. Муайян кардани робитаи мусбй байни уачми фазои сабз ва харочоти уифзи мууити зист маънои онро дорад, ки амволе, ки мавриди омузиш карор дорад, ба пасандозуои софи тасуеушуда таъсири судманд мерасонад ва таъсири мусбати экологй ва иктисодй дорад. Бо афзоиши майдонуои сабз ба уар сари ауолй, харочоти уифзи мууити зист метавонад афзоиш ёбад, зеро шаурвандон уангоми иуотаи доимии табиат метавонанд ба нигоуубин ва мууофизати он бештар шуруъ

кунанд, зеро он барои онуо як макони зисти табий мегардад. Одамон метавонанд кушиш намоянд, ки таъсири манфии антропогениро коуиш диуанд.

Харочоти экологй ба пасандозуои софи тасуеушуда таъсири мусбат мерасонад. Харочоти экологй

нишондиуандаи экологй ва иктисодй мебошад, ки ба беутар шудани вазъи экологй мусоидат мекунад. Муайян кардани робитаи мусбй байни уачми фазои сабз ва харочоти уифзи мууити зист маънои онро дорад, ки амволе, ки мавриди омузиш карор дорад, ба пасандозуои софи тасуеушуда таъсири судманд мерасонад ва таъсири мусбати экологй ва иктисодй дорад. Бо афзоиши майдони майдони сабз ба уар сари ауолй, харочоти уифзи мууити зист метавонад афзоиш ёбад, зеро шаурвандон уангоми иуотаи доимии табиат метавонанд ба нигоуубин ва мууофизати он бештар шуруъ кунанд, зеро он барои онуо як макони зисти табий ва шинос мегардад. Одамон метавонанд кушиш кунанд, ки таъсири манфии антропогениро коуиш диуанд.

Хулоса. Инфрасохтори сабз дар уудуди шаур уам манфиатуои экологй ва уам иктисодй меорад. Ташаккули инфрасохтори сабз самти мубрам ва ояндадор буда, рушди минбаъдаи он ба устувории шауру ноуияуо мусоидат мекунад. Имруз, пешвоёни рейтингуои экологй дар байни минтакауо ба майдонуои сабз таваччууи махсус медиуанд, ки ин уам арзиши инфрасохтори сабзро таъкид мекунад. Барои баланд бардоштани дарачаи таъсир ба атмосфера, кам кардани таъсири манфй ба мууити зист ва ноил шудан атмосфераи кам карбон, декарбонизатсия вазифаи мууим аст.

Ташаккули мавзеъуои сабз ба принсипуои гузаштан ба иктисодиёти камкарбон, ки дар навбати худ ба рушди устувор мусоидат мекунад. Афзоиши харочот барои уифзи мууити зист ба уар сари ауолй ва мачмуи маусулоти минтакавй ба уар нафар аз уисоби зиёд шудани майдони сабз ба уар сари ауолй ба баланд шудани сифати зиндагй мусоидат мекунад ва ба устуворй наздиктар мешавад, зеро он ба бандуои 1, 11, 13 ва 15 аз руи руйхати

хадафхои рушди устувор мувофи; аст [1]. Гузариш ба инфрасохтори сабз аз он шаходат медихад, ки Чумхурии Точикистон хамчун аъзои комилхукуки чомеъаи чахонй барои гузаштан ба рушди устувор нигохдорй ва бунёди мавзеъхои сабз хисса

гузошта ба Х,адафхои хазорсола, ки аз чониби СММ кабул гаштааст, сахми худро гузошта истодааст.

Х,амин тавр, майдонхои сабз як суръатбахши гузариш ба рушди устувор мебошанд.

АДАБИЁТ

1. SDGS UN. URL: https://sdgs.un.org/; https://sdgs.un.org/goals; https://sdgs.un.org/ goals/goal1; https://sdgs.un.org/goals/goal15; https://sdgs.un.org/topics/ sustainable-citiesand-human-settlements; https://sdgs.un.org/topics/climate-change

2. Benedict M.A., Manchon E.T. Green infrastructure: smart conservation for the 21st century. Washington D C. : Island Press, 2006.

3. Подойницына Д.С. Критический анализ концепции «зеленая инфраструктура» // Архитектура и современные информационные технологии. 2016. № 1 (34). С. 12.

4. Бобылев С.Н. Экономика устойчивого развития. М. : Московский государственный университет им. М.В. Ломоносова, 2021. 672 с.

5. Денисов В.В., Кулакова Е.С., Гутенев В.В., Денисова И.А., Фесенко Л.Н., Скрябин А.Ю., Москаленко С.А. Экология города. Ростов н/Д: Феникс, 2015. 568 с.

6. Arch20. URL: https://www.arch2o.com/urban-green-spaces-challenge-cities/

7. Organization of economic cooperation and development. The economic consequences of outdoor air pollution. Policy highlights, 2016.

8. Haq S. Urban green spaces and an integrative approach to sustainable development // Journal of environmental protection. 2011. № 02(05). Р. 601-608. doi: 10.4236/jep.2011.25069

9. Информационное агентство ТАСС : сайт. URL: https://tass.ru/plus-one/5499520; https://tass.ru/info/4291130

10. Alekseeva I., Menshikh D., Kudryavtseva O.V. Greening as an element of sustainable urban development: valuation of economic feasibility, policyassessment and practical examples // RUDN Journal of Agronomy and Animal Industries. 2016. № 4. Р. 51-62. doi: 10.22363/2312-797X-2016-4-51-62

11. Maes J., Jacobs S. Nature-based solutions for Europe's sustainable development. Conservation letters, 2015.

12. Устойчивое развитие территорий / под науч. ред. О.В. Кудрявцевой. М. : Экономический факультет МГУ имени М.В. Ломоносова, 2021. 492 с.

13. Human Development Report 2022 (англ.) // United Nations Development Programme / Concei9ao Pedro. — N. Y.: United Nation, 2022. — ISBN 978-92-1-005516-1. — ISSN 2412-3129

14. ^арори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии ЧТ аз 1.12.2016 №636 "Стратегияи рушди милли Чумхурии Точикистон то давраи 2030" тасди; шудааст.

15. Бобылев С.Н., Кудрявцева О.В., Соловьева С.В., Ситкина К.С. Индикаторы экологически устойчивого развития: региональное измерение // Вестник Московского университета. Серия 6. Экономика. 2018. № 2. С. 21-33.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Ч,умаев Аскарчон Каюмович- н.и.и., дотсенти кафедраи молия, бонк ва фаъолияти гумруки МД ДБХ ДБССТ. Сурога: 735700. Чумхурии Точикистон, ш. Хучанд, мах. 27, хонаи 1. Телефон: (+992)92-763-76-11. E-mail: [email protected].

Информация об авторе:

Джумаев Аскарджон Каюмович - кандидат экономических наук, доцент кафедры Финансы, банк и таможенное дело ГУ ХМИ МУТПТ. Адрес: 735700, Республика Таджикистан, г. Худжанд, мкр-27,дом 1. Телефон: (+992)92-763-76-11. E-mail: [email protected]

Information about the author:

Dzhumaev Askarjon Kayumovich - Candidate of Economic Sciences, Associate Professor of the Department of Finance, Banking and Customs Affairs, State Institution Khujand International Institute, International University of Tourism and Entrepreneurship of Tajikistan. Address: 735700, Republic of Tajikistan, Khujand, microdistrict 27, building 1. Phone: (+992)92-763-76-11. E-mail: [email protected]_