УКД 338.2
ТАЪСИРИ ЩТИСОДИ РАЗАМИ БА РУШДИ УСТУВОРИ КОРХОНА^ОИ САНОАТЙ
Маъруфов А.М.
Аннотатсия. Дар мацолаи мазкур мощяти щтисоди рацами кушода шуда, нацш ва а^амияти он дар таъмини рушди устувори корхона^ои саноати ба^огузори шудааст. Кайд шудааст, ки ицтисоди рацами омили калидии баланд бардоштани рацобатпазирии корхона^ои саноати мебошад. Самт^ои асосии рацамикунонии саноати Цум^урии Тоцикистон нишон дода шудаанд. Таъкид шудааст, ки дар цум^ури цори намудани лоща^ои пилоти оид ба ташкили корхона^ои рацами дар саноати истихроци маъдан ва коркард ба нацша гирифта шудааст, ки дар ин раванд технологияи Саноат 4.0 татбиц карда мешавад. Аз цониби муаллиф таъсири технологищои рацами ба цузщои рушди устувор муайян карда шудаанд. Кайд шудааст, ки дар со^аи саноат имконият^ои асосии табдили рацами дар асоси технологищои рацамии зерин амали мегардад: татбици системами идоракуни барои ашё^ои Интернет, робототехника ва исте^солоти автоматикунонидашуда, маълумоти калон, технологищои биниши мошин ва гайра. Муаллиф SWOT-та^лили цщат^ои дохили ва берунии рацамикунонии исте^солоти саноатиро дар Цум^урии Тоцикистон гузаронидааст. Вазифа^ои асосие, ки барои фаро^ам овардани фазои мусоид дар цараёни рацамикунонии корхона^ои саноатии Цум^урии Тоцикистон зарур муайян карда шудаанд. Муаллиф самт^ои асосии рушд ва такмили рацамикунонии корхона^ои саноатии Цум^урии Тоцикистонро муайян намудааст.
Калидвожахр: ицтисоди рацами, рушди устувор, корхона^ои саноати, технологищои рацами, инфрасохтори рацами, цароруои рацами, исте^солот, та^лил, сармоягузори, зеуни сунъи.
Барои ицтибос: Маъруфов А.М. Таъсири ицтисоди рацами ба рушди устувори корхона^ои саноати / А.М. Маъруфов // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - № 4 (43). -С. 282-291.
ВЛИЯНИЕ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ НА УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ
ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ
Маъруфов А.М.
Аннотация. В данной статье раскрывается сущность цифровой экономики, оценивается ее роль и значение в обеспечении устойчивого развития промышленных предприятий. Отмечается, что цифровая экономика является ключевым фактором повышения конкурентоспособности промышленных предприятий. Обозначены основные направления цифровизации промышленности Республики Таджикистан. Подчеркнуто, что в республике планируется внедрение пилотных проектов по созданию цифровых предприятий горнодобывающей и перерабатывающей промышленности, на которых будет применяться технология Индустрии 4.0. Автором определено влияние
цифровых технологий на компоненты устойчивого развития. Отмечается, что в сфере промышленности основные возможности цифровой трансформации реализуются на основе следующих цифровых технологий: внедрение систем управления Интернетом вещей, робототехники и автоматизированного производства, больших данных, технологий машинного зрения и др. Автор провел SWOT-анализ внутренних и внешних аспектов цифровизации промышленного производства Республики Таджикистан. Определены основные задачи, необходимые для создания благоприятной среды в процессе цифровизации промышленных предприятий Республики Таджикистан. Автор определил основные направления развития и совершенствования цифровизации промышленных предприятий Республики Таджикистан.
Ключевые слова: цифровая экономика, устойчивое развитие, промышленные предприятия, цифровые технологии, цифровая инфраструктура, цифровые решения, производство, анализ, инвестиции, искусственный интеллект.
IMPACT OF THE DIGITAL ECONOMY ON THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF INDUSTRIAL ENTERPRISES Marufov A.M.
Annotation. This article reveals the essence of the digital economy, assesses its role and importance in ensuring the sustainable development of industrial enterprises. It is noted that the digital economy is a key factor in increasing the competitiveness of industrial enterprises. The main directions of digitalization of the industry of the Republic of Tajikistan are outlined. It is emphasized that the republic plans to implement pilot projects to create digital enterprises in the mining and processing industries, which will use Industry 4.0 technology. The author determines the impact of digital technologies on the components of sustainable development. It is noted that in the industrial sphere, the main opportunities for digital transformation are realized on the basis of the following digital technologies: the introduction of Internet of Things management systems, robotics and automated production, big data, machine vision technologies, etc. The author conducted a SWOT analysis of the internal and external aspects of digitalization of industrial production in the Republic of Tajikistan. The main tasks necessary to create a favorable environment in the process of digitalization of industrial enterprises of the Republic of Tajikistan are identified. The author identified the main directions of development and improvement of digitalization of industrial enterprises of the Republic of Tajikistan. Key words: digital economy, sustainable development, industrial enterprises, digital technologies, digital infrastructure, digital solutions, production, analysis, investments, artificial intelligence.
Гузориши масъала. Табдили ракамй дар сохди саноат дар чах,они муосир, ки технология дар рушди фаъолияти сох,ибкорй накши калидй мебозад, торафт ахдмияти бештар пайдо мекунад. Рушди босуръати технологиями ракамй, аз кабили зех,ни сунъй, ашёх,ои Интернет, маълумоти калон ва гайра, равишх,оро оид ба ташкил ва
идоракунии истех,солоти саноатй ба куллй тагйир медихднд. Иктисоди ракамй омили калидии баланд бардоштани ракобатпазирии корхонах,ои саноатй мегардад. Корхонах,ое, ки карорх,ои ракамиро бомуваффакият татбик мекунанд, нисбат ба ракибони худ бартарии назаррас пайдо мекунанд. Ракамикунонии корхонах,ои саноатй имкон медихдд, ки
самаранокии амалиёт ба таври назаррас баланд гардида, харочот кам карда шуда, чараёнхои истехсолй мувофик гардонида шаванд. Чорй намудани технологиями ракамй ташаккули салохият ва малакахои навро дар байни кормандони корхонахои саноатй талаб мекунад. Х,амин тарик, иктисоди ракамй ба рушди босубот ва устувори корхонахои саноати таъсири мусбат расонида, тахкики ин масъала ахдмияти назариявй ва амалй дорад.
Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Х,арчанд ракамикунонй танхо дар солхои охир мавзуи тахкикии фаъоли олимон ва мухаккикон гардида бошад хам, вале дурнамои табдили ракамй ва гузариш ба иктисоди ракамй хануз дар охири асри ХХ дар байни олимон мавриди баррасй карор гирифта буд. Бояд кайд намуд, ки хануз дар солхои 1980-ум М. Либерман ва Д. Монтгомери кайд карда буданд, ки пешохангй дар самти технологияи иттилоотй ба фаъолияти сохибкорй имкон медихад, ки аз афзалиятхои пионерони соха истифода бурда, фоиданокии онро дар давраи дарозмуддат баланд бардорад [8, с.47].
Ч,ихатхои назариявй ва амалии масъалахои тахлил ва баходихии ракамикунонии иктисодиёт, аз он чумла корхонахои саноатй, дар асархои олимони зерини хоричй тахкик шудааст: Ю.М. Акаткин, В.В. Акбердин, А.А. Алабугин, С.В. Амелин, Г.Н. Андреев, Э. Брайнджолфсон, Х. Гилл, Б. Кахин, Х. Кинг, Р. Клинг, Р. Лэмб, Т.Л. Мезенбург, Н. Негропонте, Р. Сабатини, Д. Тапскотт, Г.В. Федотов, Е.Б. Хоменко, Е.В. Ширинкин, К. Эштон ва дигарон.
Максади макола - кушодани мохияти иктисодии ракамикунонй ва баходихии накши технологияхои ракамй дар таъмини рушди устувори корхонахои саноатй мебошад.
Мухтавои асосии мавод. Х,адафи чоруми стратегии Чумхурии Точикистон саноатикунонии босуръати иктисодиёти
чумхурй буда, барои ноил шудан ба ин хадаф аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон «Барномаи саноатикунонии босуръати Чумхурии Точикистон барои солхои 20202025» кабул гардидааст. Барномаи мазкур ба татбики барномахои сохавии кабулшуда, лоихахои сармоягузорй, таъмини самаранокй ва сифати онхо, чалби сармояи мустаким, таъсиси корхонахои нави истехсолй ва чойхои корй, инчунин то соли 2030 ба 22,0% расонидани хиссаи саноат дар сохтори мачмуи махсулоти дохилии мамлакат равона шудааст. Яке аз хадафхои асосии саноатикунонии босуръати иктисодиёти Чумхурии Точикистон гузаштан аз намуди иктисодиёти аграрй-саноатй ба намуди саноатй-аграрй ба шумор меравад.
Дар рохи таъмини саноатикунонии босуръати иктисодиёти чумхурй
ракамикунонии иктисодиёт накши мухим ва халкунанда дорад. Чараёни ракамикунонй имруз яке аз самтхои мухимми рушди ичтимой-иктисодии Чумхурии Точикистон буда, бо назардошти мухиммияти ин масъала бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30 декабри соли 2019 "Консепсияи иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон" тасдик гардидааст. Дар консепсияи мазкур, ки се мархиларо дар бар мегирад, чараёни ракамикунонии хамаи сохахои хочагии халки мамлакат, аз чумла сохаи саноат, барои солхои 2021-2040 муайян шудааст.
Мувофики "Консепсияи иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон" чорй намудани техникаи автономй ва ба таври автоматикй танзим намудани чараёнхои асосии истехсолот имкон медихад иштироки одам дар ин чараёнхо то хадди акал кам карда шуда, сатхи бехатарии истехсолот баланд бардошта шавад [2].
Ракамикунонии саноати истихрочи маъдан ва коркард яке аз самтхои асосии афзалиятноки рушди саноати Чумхурии Точикистон мегардад. Дар мархилахои дуюм (солхои 2026-2030) ва сеюми (солхои 2031-
2040) "Консепсияи ицтисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон" чорй намудани лоихахои пилотй оид ба ташкили корхонахои ракамй дар саноати истихрочи маъдан ва коркард ба накша гирифта шудааст, ки дар ин раванд технологияи Саноат 4.0 татбик карда мешавад.
Технологиями ракамй хамчун як самти калидии рушди корхонахои саноатии муосир, дар хама самтхои фаъолияти ин корхонахо, аз истехсолот то банакшагирй ва идоракунй васеъ истифода мешаванд. Истифодаи технологияхои ракамй мувофиксозии харочотро таъмин намуда, самаранокии технологй ва истехсолиро баланд мебардоранд.
Иктисоди ракамй ва рушди устувор ду мафхумеанд, ки дар адабиёти илмй дар дахсолаи охир таваччухи бештар пайдо кардаанд, зеро онхо вокеан куввахои тагирдихандаи сохибкорй ва чомеа мебошанд. Ин ду мафхумро мухаккикон ва рохбарияти корхонахое, ки технологиями ракамиро дар амал татбик мекунанд, хдмчун падидахои алохида баррасй мекунанд.
Як катор тахкикотчиёни хоричй кайд намудаанд, ки таъсири технологияхои
иктисодиёти ракамй (технологияхои ракамй) ба рушди устувор равшан аён аст. Тахкикотчии итолиёвй А. Чиарини [4, с.90] таъсири технологияхои нави ракамиро ба мухити зист баррасй кардааст. Д. Гастеллани, Ф. Ламперти ва дигарон [5, с.70] тасдик мекунанд, ки технологияи иктисоди ракамй барои баланд бардоштани махсулнокй ва суръати афзоиши хачми мачмуи махсулоти дохилй имкон фарохам меорад.
Дар дахсолахои охир дар хама мамлакатхои мутараккй, инчунин дар бисёре аз кишвархои ру ба тараккй, ракамикунонии пуршиддати ширкатхои истехсолй дар доираи консепсияи Саноат 4.0 чараён дорад. Табдили ракамй ба корхонахо имкон медихад, ки самаранокии чараёнхои бизнес, кам кардани харочот, баланд бардоштани хосилнокии мехнат ва сатхи даромаднокии истифодаи фондхои асосй, истифодаи окилонаи ашёи хом ва ба даст овардани натичахои зиёди дигар таъмин карда шавад [2, с.78].
Дар асоси омузиши адабиёти иктисодии муосир мо таъсири технологияхои ракамиро ба чузъхои рушди устувор муайян намудем (чадвали 1).
Ч,адвали 1. - Таъсири технологияхои раками ба чузъх,ои рушди устувор
Ч,узъи иктисодИ Ч,узъи ичтимоИ Ч,узъи экологИ
Кам кардани харочоти амалиётй аз хисоби самаранокии энергетикй дастрасй ва чандирии захирахо Зиёд шудани талабот ба мутахассисони баландихтисос оид ба технологияхои ракамй Имкониятхои кам кардани хачми партовхо ва энергияи истеъмолшаванда аз хисоби "идоракунии зехнии чараёнхои истехсолй"
Болоравии сатхи хосилнокии мехнат ва зиёд шудани хачми мачмуи махсулоти дохилй Баланд шудани сатхи хавфи аз кор рафтани кормандон бо сабаби роботизатсияи хатхои истехсолй Расонидани таъсири манфй ба мухити атроф аз хисоби шумораи зиёди энергияе ки аз тарафи системахои истехсолии зехнй истеъмол мешаванд
Татбики раванди таксимкунии самараноки захирахо, энергия ва об аз хисоби модулхои зехнй Баланд бардоштани сатхи бехатарии чойхои корй аз хисоби баланд шудани сатхи Мураккаб шудани масъалахои экологй, ки аз хисоби микдори зиёди партовхои электронй, аз
роботизатсияи амалиёти мураккаб ва хавфнок чумла, батареяхо ба вучуд меоянд
Хеле кам шудани мухлати ба кор андохтани истехсолоти нав Татбик накардан ё дертар татбик кардани технологияхои ракамй метавонад сабаби аз кор рафтани мутахассисонии боистеъдоде гардад, ки бештар ба корхонахои ракамишуда афзалият медиханд
Сарчашма: тахияи муаллиф дар асоси адабиёт
Дар фаъолияти корхонахои саноатй чорй намудани технологияхои ракамй имкон фарохам меорад, ки чараёни истехсолот куллан ба таври сифатй дигаргун карда шавад. Гайр аз ин, дар давлатхои ру ба тараккй чараёни ракамикунонй, чун коида, кувваи харакатдиханда ва пешбарандаи тараккиёи иктисодй ба шумор меравад, зеро он имкон фарохам меорад, ки захирахои мавчуда окилонаву самараноктар истифода бурда шуда, чараёнхои хамгироии иктисодиёти миллй ба системаи байналхалкии таксимоти мехнат хавасманд карда шавад.
Максади табдили ракамй истифодаи технологияхои пешкадами муосир ва усулхои тахлили иттилоот барои баланд бардоштани самаранокии амалиётй, мувофиксозии чараёнхои истехсолй ва ноил шудан ба натичахои сифатан баланд, харочоти камтар ва хизматрасонии баландсифат мебошад.
Дар Чумхурии Точикистон давлат ва бахши хусусй дар самти ракамикунонй фаъолона иштирок менамоянд. Вале, дар мархилаи муосир, аксари корхонахои саноатии Чумхурии Точикистон танхо дар мархилаи ибтидоии табдили ракамй карор доранд.
Дар зери мафхуми ракамикунонии корхона азнавкунии бизнес-чараёнхои мавчуда ва табдил додани онхо ба
хаммонандхои ракамиашон, бо максади гирифтани самараи амалиётй ва молиявй фахмида мешавад. Инчунин, азнавсозии бизнес-чараёнхо ба воситаи табдили онхо амалй карда шуда, воситахои ракамй имкон медиханд, ки маълумоти объективй оид ба истехсолот тахия карда, дастгохи математикй ва унсурхои зехни сунъй барои сифатан баланд бардоштани самаранокии амалиёт ва нигохдории таъсири ба даст овардашуда, барои давраи дарозмуддат, амалй карда шавад.
Корхонахое, ки ба талаботи иктисоди ракамй саривакт чавобгу шуда наметавонанд, бо хавфи чиддии гум кардани афзалиятхои ракобатй ва хатто аз фаъолият бозмондан дучор мешаванд. Бо сабаби тагйирёбии муносибатхои ракобатй алока дар байни фаъолони бозор ва иштирокчиёни нави он хело дур мешавад.
Ч. Манийка ва дигар муаллифон кайд мекунанд, ки табдили ракамй ба фаъолияти сохибкорй имкониятхои сифатан нав фарохам оварда, даромаднокии дороихоро афзун намуда, чараёнхои идоракунии инноватсияхоро мувофик карда, захирахои мехнатиро самараноктар таксим ва идора мекунад [9, с.70]. Л. Фунтелсанз ва дигарон чунин мешуморанд, ки чорй намудани технологияхои ракамй бо рохи тагйир додани чараёнхои истехсолй ба даромаднокии
корхонахои саноатй таъсири мустаким мерасонад [7, с. 1176].
Ба андешаи А. МакАфи ва Э. Бринолфссон, чорй намудани технологиями ракамй барои баланд бардоштани суръати ракобат дар сохахои гуногун мусоидат мекунад [10, с. 118].
Х. Бауман ва дигарон дар байни рохбарони корхонахои саноатии 11 мамлакат пурсиш гузаронида, дар натича ба чунин хулоса омаданд: корхонахое, ки чараёнхои асосии фаъолияти худро ракамй гардонидаанд, чун коида, стратегиями хеле самарабахши рушдро амалй мекунанд [3, с.15].
Р. Доббс ва дигар муаллифон ба хулосае омаданд, ки зиёд шудани даромаднокии
сохахои алохидаи иктисодиёт аз дарачаи ракамикунонии онхо вобаста буда, корхонахое аз хисоби сармоягузорй хачми фоидаи худро ба сатхи максималй мерасонанд, ки хамаи мархилахои асосии табдили ракамиро гузаштаанд [6, с.58].
Мувофики тахкикоти охирин, чорй намудани технологияхои ракамй ба рушди иктисодиёти мамлакатхои калонтарини чахон таъсири мусбат мерасонад. Ракамикунонй дар сатхи макроиктисодй болоравии иктисодии хамаи мамлакатхоро муайян мекунад. Мувофики пешгуии Бонки Ч,ахонй, татбики технологияхои ракамй дар мамлакатхои чахон боиси он мегардад, ки то соли 2030 мачмуи махсулоти дохилии (ММД) чахонй 30% афзоиш ёбад (расми 1).
Расми. 1. Сахми технологияхои раками дар афзоиши мачмуи махсулоти дохилии чахонй (бо %)
Сарчашма: World Bank. World development report 2016 [Электронный ресурс]. URL: https://www.worldbank.org/en/ publication/wdr2016.
Истифодаи технологияхои ракамй дар корхонахои саноатй набояд сурогавй, балки мачмуй ва системавй бошад. Аз як тараф, табдили ракамии бизнес-чараёнхои корхонахои саноатй зарур бошад, аз тарафи дигар, таъмини ракамисозии мухити беруна
дар сатхи муайян, яъне ташаккули фазои ракамй бо технологияхои саноатй, хамчун макоми асосй, зарур аст.
Ракамикунонии корхонахои саноатй чараёни чорй кардани технологияхои ракамй ба як ё якчанд бизнес-чараёнхо дар дохили
корхона ва тагйироти минбаъда дар сохтори сармоягузорй ва идоракунии корхона ба шумор меравад. Бояд кайд кард, ки чорй намудани технологияхои ракамй ба мухити соха ва хар як бахши фаъолияти хочагидорй таъсир мерасонад.
Дар баробари ин, чорй намудани технологияхои ракамй аз шароити мушаххаси мавчудаи соха вобаста мебошад. Коршиносони Boston Consulting Group чунин мешуморанд, ки дар сохаи саноат имкониятхои асосии табдили ракамй дар асоси технологияхои ракамии зерин амалй мегардад: татбики системахои идоракунй барои ашёхои Интернет, робототехника ва истехсолоти автоматикунонидашуда,
маълумоти калон, технологияхои биниши мошин ва гайра.
Корхонахои саноатии Чумхурии Точикистон бо сабаби арзиши баланд доштани технологияхои ракамй дар татбики ин технологияхо хануз тачрибаи кам доранд.
Корхонахои саноатй дар рушди инноватсионии мамлакат накши халкунанда доранд, зеро онхо чараёни ичрои нишондихандахои асосии рушди
инноватсиониро таъмин мекунанд. Корхонахои саноатй ба истехсоли махсулоти инноватсионй машгул буда, инноватсияхоро дар чараёни истехсолот тахия ва татбик карда, чойхои кории баландтехнологй ташкил намуда, иктидори инноватсионии сармояи инсонии мамлакатро зиёд мекунанд.
Дар шароити ракамикунонй рушди минбаъдаи инноватсионии корхонахои саноатй ва дар мачмуъ давлат бидуни чорй намудан ва истифода бурдани технологияхои
ракамй дар раванди истехсолот гайриимкон мебошад. Дар ин самт бо максади баланд бардоштани сатхи самаранокии истифодаи технологияхои ракамй татбики усулхои идоракунии системахои ин фаъолият зарур мебошад. Яке аз чунин усулхои прогрессивй ва санчидашуда равиши системавй ба шумор рафта, дар шакли якчояи методологии далелхо, чорй намудани технологияхои ракамй дар идоракунии корпоративй ва чараёнхои техникй, тахияи накшахои стратегии ракамикунонии корхонахои саноатй амалй карда мешавад. Усули аз хама самараноки татбики табдили ракамй гузариш аз рисолати сохибкорй ба технологияхои нави ракамй мебошад, ки тавассути он аввал сарчашмаи маблаггузорй ва баъдан технологияхои барои корхона мувофик интихоб карда мешаванд.
Яке усулхои мухимму самараноки банакшагирии стратегй SWOT-тахлил мебошад, ки имкон медихад чихатхои кавй ва сусти ташкили хама гуна чараён, дар мисоли мо ракамикунонии корхонахои саноатй, инчунин имкониятхо ва хавфхое, ки дар рохи расидан ба хадафхо ва вазифахои ракамикунонй мавчуданд, муайян карда шаванд. Тавассути SWOT-тахлили холати кунунй ва иктидори ракамикунонии истехсолоти саноатй, инчунин омилхои калидии ба чараёни ракамикунонй таъсиркунанда хаматарафа бахогузорй карда мешавад.
Барои тахлили масъалахо ва самтхои такмили ракамикунонии истехсолоти саноатй дар Чумхурии Точикистон SWOT-тахлилро пешниход менамоем (чадвали 2).
Чихатхои дохили
Тарафхои кави Тарафхои суст
Автоматикунонии чараёни истехсолот Нокифоягии захирахои худии корхонахо
Баланд бардоштани сатхи хосилнокй Талабот барои бозомузии кормандон
Мувофиксозии истифодаи захирахо Мавчудияти хавфхои бехатарии иттилоотй
Чадвали 2. - SWOT-тахлили чихатхои дохили ва берунии ракамикунонии истехсолоти саноати дар Чумхурии Точикистон
Бехтар намудани сифати махсулот Эхтимоли кафо мондан аз ракибон дар холати ракамикунонии гайрисамаранок
Имкониятхо Хавфхо
Истехсоли намудхои нави махсулот Хеле зиёд шудани харочот барои татбики технологияхои нав
Рушди инфраструктураи ракамй Дастрасии дигарон ба маълумотхои корхона
Чорй намуддани технологияхои Аз кор рафтани баъзе кормандон
хушманд ва системахои зехни сунъй
Чихатхои беруни
Тарафхои кавИ Тарафхои суст
Зиёд шудани талаботи чахонй ба Мавчуд набудани инфраструктураи ягонаи
технологияхои ракамй ракамй
Имконияти чалби сармоягузорихо ба Норасоихои техникй ва технологй
лоихахои ракамй
Бехтар шудани ракобатнокй дар сатхи Вобастагй аз воридоти технологияхои хоричй
байналхалкй
Имконияти рушди содироти карорхои Мавчудияти масъалахо оид ба воридоти
ракамй сармояи хоричй
Имкониятхо Хавфхо
Мустахкам намудани мавкеи худ дар Ракобат аз чониби корхонахои хоричй
бозорхои чахонй
Баланд бардоштани самаранокии Хавфи "хорич шудани" моликияти зехнй
хамкорй бо шарикони хоричй
Рушди экосистемахои ракамй ва Таъсири манфй ба экология ва саломатии
кластерхои инноватсионй одамон
Сарчашма: тахияи муаллиф
Барои фарохам овардани фазой мусоид дар чараёни ракамикунонии корхонахои саноатии Чумхурии Точикистон халли вазифахои зерин зарур аст:
- афзун намудани хачми сармоягузории ватанй ва хоричй барои рушди инфрасохтори ракамй;
- омода намудани мутахассисони баландихтисос дар самти ракамикунонй;
- ташкили системаи самараноки кибербехатарй;
- тахия ва такмили конунгузорй;
- хавасмандгардонии фаъолияти корхонахои хурду миёна барои татбики карорхои ракамй.
Самтхои асосии рушд ва такмили ракамикунонии корхонахои саноатии Чумхурии Точикистон инхо мебошанд:
1. Ташаккул ва рушди инфрасохтори рацами:
- тахлили инфрасохтори ракамии мавчуда ва муайян кардани намудани монеахо, камбудихо;
- тадричан чорй намудани технологияхои ракамй, аз чараёнхои калидии истехсолй сар карда то тадричан васеъ намудани он дар дигар самтхо;
- тахияи харитаи рох дар бораи ташкил ва навсозии инфрасохтори ракамй, бо назардошти махдудиятхои бучетй ва вазифахои афзалиянок.
2. Баланд бардоштани фар^анги рацамии кормандон:
- ташкили барномахои таълимй ва тренингхо оид ба технологияхо ва воситахои ракамй барои кормандон дар хамаи сатххо;
- ташкили гуруххои коршиносони дохилии ракамй ё марказхои салохият, ки кормандонро оид ба масъалахои ракамй дастгирй карда, ба онхо машварат медиханд;
- истифодаи мухити ракамй ё вертуалии интерактивии мустаким ва захирахои омузишй барои худомузии кормандон.
3. Кам кардани уацми хароцот барои цорй намудани технологияхои рацамй:
- тахия ва татбики барномахои дастгирии молиявй ё имтиёзхои андозй барои корхонахое, ки технологияхои ракамиро чорй мекунанд;
- чустучуи имкониятхо барои маблаггузории муштарак ва татбики карорхои ракамй бо ташкилотхои давлатй ва хусусй;
- тахлил ва интихоби карорхои ракамии аз хама самаранок ва аз нигохи харочот камхарч, ки ба самтхои калидии ракамикунонй нигаронида шудаанд.
4. Тащяи стандартно ва меъёр^о:
- иштирок дар ташкилотхои сохавй ва ташаббусхо оид ба тахияи стандартхо ва меъёрхои ракамикунонии саноат;
- хамкории тарафайн бо макомоти давлатй ва макомоти танзимкунанда оид ба фарохам овардани фазои мусоид барои тахия ва татбики технологияхои ракамй;
- мубодилаи тачриба бо дигар корхонаю сохахо барои тахияи стандартхои ягона.
5. Таъмини бехатарии иттилооти:
- тахия ва татбики сиёсат ва расмиёти бехатарии иттилоотй, аз чумла аутентификатсия (чараёни санчиши хакконияти истифодабарандагони маълумот), рамзгузории маълумот ва мониторинги хавфхо;
- омузиши кормандон дар самти бехатарии иттилоотй ва огохии хавфхо;
- татбики системахои мониторинг ва чавобдихй ба ходисахои бехатарии иттилоотй.
Дар амал ичро намудани вазифахои мазкур имкон медихад, ки масъалахои вобаста ба ракамикунонии корхонахои саноатй бартараф карда шуда, самаранокии мувофик, чандирй ва ракобатпазирии корхонахо таъмин карда шавад
Хулоса. Технологияхои ракамии дар корхонахои саноатй истифодашаванда ва таъсири онхоро ба рушди устувори ин корхонахо тахкик намуда, ба чунин хулоса омадем:
1. Технологияхои ракамй дар вокеан ба рушди устувори корхонахои саноатй на танхо аз чихати назариявй, балки дар амал низ таъсири назаррас мерасонанд.
2. Технологияхои ракамй аз хама бештар ба кисми иктисодии рушди устувори корхонахои саноатй таъсир мерасонанд
3. Тамоюлхои асосии рушди технологияхои ракамй дар доираи консепсияи рушди устувор, ки хоси хамаи корхонахои саноатй мебошанд, инхо ба шумор мераванд:
- чорй намудани муомилоти электронии хуччатхо бо шарикон;
- истифодаи телефони боварй, ки дархостхои ба он воридшуда тавассути технологияи иттилоотй коркард мешавад;
- ракамикунонии шабакахои фуруш;
- рушди экосистемаи расонахои ракамй, мавкеи фаъол пайдо кардани корхонахо дар фазои интернет;
- системахои роботй, ки эхтиёчоти дахолати инсонро ба минтакахои хавфнок аз байн мебарад;
- назорати автоматии сифати махсулот бо истифода аз технологияхои ракамй, ки сатхи сифати махсулот ва бехатарии кормандонро баланд мебардорад;
- рушди салохиятхои кормандон дар сохаи технологияхои ракамй бо истифода аз шаклхои навтарини таълим.
Адабиёт
1. Консепсияи иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон. ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 30 декабри соли 2019. - 33 с.
2. Лясковская Е. А. Индустрия 4.0 и устойчивое развитие: от устойчивых бизнес-моделей к цифровой устойчиво- сти // Вестник Южно-Уральского государственного университета. Серия: Экономика и менеджмент. - 2021. Т. 15, № 4. С. 74-83.
3. Bouwman H., de Reuver M., Nikou S. The impact of digitalization on business models: how IT artefacts, social media, and Big Data force firms to innovate their business model // Proceedings of the 14th International Telecommunications Society (ITS) Asia-Pacific Regional Conference "Mapping ICT into transformation for the next information society". Calgary, 2017. URL: Bouwman-Reuver-Nikou.pdf. P. 11-18.
4. Chiarini A. Industry 4.0 technologies in the manufacturing sector: Are we sure they are all relevant for environmental performance? // Business Strategy and the Environment. 2021. P. 85-94
5. Castellani D., Lamperti F., Lavoratori K. Measuring adoption of industry 4.0 technologies via international trade data: insights from European countries // J. Ind. Bus. Econ. - 2022. № 49. P. 51-93.
6. Dobbs R. et al. Playing to win: the new global competition for corporate profits. Washington: McKinsey Global Institute, 2015. 120 p.
7. Fuentelsaz L., Gómez J., Palomas S. The effects of new technologies on productivity: an intrafirm diffusion-based assessment // Research policy. 2009. Vol. 38. No. 2. P. 1172-1180.
8. Lieberman M.B., Montgomery D.B. First-mover advantages // Strategic management journal. - 1988. Vol. 9. No. S1. P. 41-58.
9. Manyika J. et al. The Internet of things: mapping the value beyond the hype. Washington: McKinsey Global Institute, 2015. 144 p.
10. McAfee A., Brynjolfsson E. Investing in the IT that makes a competitive difference // Harvard business review. 2008. - P. 112-122.
11. World Bank. World development report 2016 [Электронный ресурс]. URL: https://www.worldbank.org/en/ publication/wdr2016.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Маъруфов Абдукадхор Маъруфович - Донишгохи байналмилалии забонхои хоричии Точикистон ба номи С. Улугзода, муаллими калон кафедраи информатика. Сурога: 734019, Чумхурии Точикистон, шахри Душанбе, кучаи Мухаммадиев 17/6. Телефон: 988-99-34-47. Email: [email protected]
Сведения об авторе:
Маъруфов Абдукаххор Маъруфович - Таджикский международный университет иностранных языков имени С. Улугзаде, старший преподаватель кафедры информатики. Адрес: 734019, Республика Таджикистан, город Душанбе, улица Мухаммадиева, 17/6 Телефон.: 988-99-34-47. E-mail: Abdulqahhor91 @mail. ru
Information about author:
Marufov Abdukakhor Marufovich - Tajik international university of foreign languages of the name S. Ulugzade, Senior Lecturer, Department of Computer Science. Address: 734019, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, Muhammadiev street, 17/6. Phone: 988-99-34-47. E-mail: [email protected]_