Э0Ж: 615.32:582.583
З1МБ1РД1 ДЭР1Л1К 0С1МД1К РЕТ1НДЕ ЦОЛДАНУДЬЩ ЦАУШС1ЗД1Г1: ЦАРСЫ К0РСЕТ1Л1МДЕР МЕН ЖАНАМА ЭСЕРЛЕР
АСЫКБАЕВА ЛАЗЗАТ ПАЗЫЛБЕКОВНА
«Биостатистика жэне гылыми зерттеу непздерЬ» кафедрасы
ШАШТАЙ АЦТОТЫ Ж¥МАБАЩЫЗЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттьщ медицина университетшщ 4 курс студентi
К0КЕК ПЕРИЗАТ БОЛАТЦЫЗЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттьщ медицина университетшщ 4 курс студент
ЕЛЕП Н¥РСАМАЛ АСАНАЛЬЩЫЗЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттьщ медицина университетшщ 4 курс студент
БИЖИГИТ ШОЛПАН МЕЙРБЕЩЫЗЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттьщ медицина университетшщ 4 курс студент
Тушндеме. Мацалада згмбгрдгц дэршк всгмдгк ретгнде кецгнен цолданылуыныц цаугпсгздгк мэселелерг мен ерекшелгктерг талцыланган. Згмбгрдгц бай химиялыц цурамы мен емд1к цасиеттер1 арцылы агзага тиг1зет1н пайдасы жан-жацты зерттелген. Сонымен цатар, оныц дурыс цолданылмауы жагдайында туындауы мумкгн царсы кврсетглгмдер мен жанама эсерлер егжей-тегжейл1 сипатталган. Эсгресе, журек-цантамыр, асцорыту жуйеЫ жэне басца созылмалы аурулары бар адамдарга арналган мацызды ескертулер кврсетшген. Авторлар з1мб1рд1 шамадан тыс тутынудыц денсаулыцца цаутт1 салдарына тоцталып, оны цолдану алдында дэрггер кецесгн алудыц цажеттшгт ерекше атап втед1. Бул зерттеу з1мб1рд1ц дэршк потенциалын цаутЫз эр1 тшмд1 пайдаланудыц жолдарын ашуга квмектесед1.
Клт свздер: з1мб1р, табиги дэршк вс1мд1к, емд1к цасиеттер, гингерол, цабынуга царсы эсер, жанама эсерлер, царсы кврсет1л1мдер, химиялыц цурамы, фармакологиялыц эсер, антиоксиданттыц цасиеттер, асцазан4шек жолы, минералдар мен витаминдер, цау1пс1зд1к стандарттары.
Резюме. В статье рассматриваются вопросы безопасности и особенности широкого применения имбиря в качестве лекарственного растения. Детально изучены его богатый химический состав и лечебные свойства, а также возможные противопоказания и побочные эффекты при неправильном использовании. Особое внимание уделено предупреждениям для людей с сердечно-сосудистыми, пищеварительными заболеваниями и другими хроническими болезнями. Авторы подчеркивают опасность чрезмерного употребления имбиря и необходимость консультации с врачом перед его использованием. Это исследование помогает раскрыть пути безопасного и эффективного применения лекарственного потенциала имбиря.
Ключевые слова: имбирь, натуральное лекарственное растение, лечебные свойства, гингерол, противовоспалительное действие, побочные эффекты, противопоказания, химический состав, фармакологическое действие, антиоксидантные свойства, желудочно-кишечный тракт, минералы и витамины, стандарты безопасности.
Summary. This article explores the safety and specific aspects of the widespread use of ginger as a medicinal plant. The rich chemical composition and therapeutic properties of ginger are thoroughly examined, along with potential contraindications and side effects resulting from improper
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
use. Special attention is given to warnings for individuals with cardiovascular, digestive, and other chronic conditions. The authors emphasize the risks of excessive ginger consumption and highlight the importance of seeking medical advice before its use. This study provides insights into the safe and effective utilization of ginger's medicinal potential.
Key words: ginger, natural medicinal plant, medicinal properties, gingerol, anti-inflammatory action, side effects, contraindications, chemical composition, pharmacological action, antioxidant properties, gastrointestinal tract, minerals and vitamins, safety standards.
Мэселенщ езектШгь 3ÏM6ip - табиги дэршк еамдш ретшде элемде кещнен танылган жэне оньщ бай химиялык курамы мен емдш к;асиеттер1 медицинада, фитотерапияда, сондай-ак халыкты; емдеу тэжiри6есiнде 6елсендi колданылып келедi. Оныц шамадан тыс немесе дурыс пайдаланылмауы тYрлi жанама эсерлер мен денсаулыкка кауiп тендiруi мYмкiн. Эсiресе, жYрек-кантамыр, аскорыту жYЙелерi жэне созылмалы аурулары бар адамдар Yшiн зiм6iрдi колданудыц кауiпсiздiгi ерекше мацызды. ^азакстан Республикасыныц халы; денсаулыгы мен денсаулык сактау жYЙесi туралы кодексшде фитотерапияны колданудыц кауiпсiздiк стандарттары мен еамдш тектес дэрiлiк заттарды колдану бойынша талаптар айкындалган. Ел аумагында дэрiлiк есiмдiктердi зерттеу мен тиiмдi колдануды арттыру максатында арнайы багдарламалар жYзеге асырылуда.
Зерттеудщ максаты. Зiмбiрдi дэрiлiк есiмдiк ретiнде колдану барысында туындауы мYмкiн карсы керсетiлiмдер мен жанама эсерлердi аныктау.
Зерттеудщ эд1стер1 мен материалдары. Зерттеу нысаны кэдiмгi зiм6iр (Zingiber officinale Roscoe) тамырсабактары болып табылады жэне гылыми макалалык жумыста патенттiк-акпараттык iздеу жумыстары орын алды.
Нэтижеш талкылау.
Зiмбiр (лат. Zingiber) - Зiмбiрлер тукымдасына жататын кепжылдык шептесiн еамдш. Оныц тамыр жYЙесi косалкы тамырлардан турып, шашакты тYPде орналасады. Кеп жагдайда есiмдiктiц тамыры деп жер астындагы тYрленген сабагы - тамырсабагы кабылданады, ол жасыл жер Y^i сабактары мен косалкы тамырларды шыгарады. Тамырсабактыц курылымы бастапкы децгейде: сырткы кабаты - тоздан, ал шю кабыгы - кептеген еткiзгiш-талшыкты шогырлармен (жабык коллатеральды) жэне эфир майын сактайтын жасушалармен (саргыш-жасыл тYCтi) толтырылган паренхимадан турады. Орталык цилиндрi еткiзгiш-талшыкты шогырлар сакинасынан жэне эфир майы бар саргыш-жасыл тYCтi жасушалармен капталган паренхимадан куралады. Зiм6iрдiц осындай ерекше курылымы оныц емдiк касиеттерi мен кещнен колданылу мумющцктерш айк;ындайды [2].
Сурет 1.
Химиялык курамы. Зiмбiрдiц Heri3ri биоактивтi компонент гингерол оган кYштi дэм мен хош иiс бередi. Зерттеулер керсеткендей, гингеролдыц кабынуга карсы жэне антиоксиданттык касиеттерi бар [6]. Зiмбiр курамындагы минералды заттардыц iшiнде калий мелшерi ец кеп, ол диуретиктер кабылдайтын эйелдерге, эаресе менструация алдындагы кезецде пайдалы. Зiмбiрде йод пен сiлтiлi непздер де кеп, олардыц калиймен бiрге жYрек-кантамыр жYЙесi мен калканша без ауруларында агзага пайдалы эсерi бар. Калийден баска, зiмбiр магнийге де бай. Бул элементтщ тапшылыгы кептеген адамдарда кездеседi, ал кауш тобында улану, кусу жэне ш етумен аурулардан зардап шегетiндер, жYктi эйелдер мен егде жастагы адамдар бар. Зiмбiрдегi кальцийдiц жогары мелшерi оны эсiресе менопауза кезецiндегi эйелдерге жэне егде жастагы адамдарга пайдалы етедь Зiмбiр курамындагы
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
талшык пен пектин заттары ас корыту жYЙесiне жаксы эсер етедг Ол ас корыту бездершщ сел белуiн ынталандырады, iшек микрофлорасына жэне перистальтикасына оц эсер етедь Сондай-ак, зiмбiр холестериннiц артык мелшерiн жинактау мен кандагы кант децгейiнiц жогарылауына карсы кYреседi. Зiмбiрдiц курамында С дэрумеш мен В тобыныц витаминдерi (В1, В2, В6, В9) жеткiлiктi мелшерде бар, олар иммундык жYЙенi колдауга кемектеседi, сондыктан зiмбiрдi суык тию ауруларыныц бастапкы кезецiнде жеу усынылады. Сонымен катар, зiмбiрде оныц ерекше иiсi мен дэмiн беретiн гингерол алкалоиды бар, ол эфир майларымен 6ipre туб1рдщ ерекшелшн калыптасты^)адь1 [4].
Сурет 2.
Зiмбiрдiц курамында бiрнеше мацызды витаминдер мен минералдар бар. Зiмбiрдiц курамы FDA - ден алынган. Кемiрсулар: Зiмбiр кемiрсулардыц жаксы кезi, 100 г жаца зiмбiрге шамамен 17 г кемiрсу бар. Бул кемiрсуларFа глюкоза жэне фруктоза сиякты карапайым канттар, сондай-ак крахмал сиякты кYPделi кемiрсулар кiредi [6].
Фармакологиялык эсер1. Зiмбiр остеоартрит, ревматоидты артрит жэне булшыкет аурулары кезiнде кабынуFа карсы тиiмдi эсер керсетедi. Оныц кабынуFа карсы эрекетi циклооксигеназа (ЦОГ)-2 жэне 5-липооксигеназа ферменттерiн тацдаулы ингибирлеумен байланысты, бул простагландиндер, простациклиндер, тромбоксан жэне лейкотриендердщ тYзiлуiн азайтады. Зiмбiр асказан^шек жолында жаралардыц пайда болуын болдырмайды, себебi ол ЦОГ-1-дi ингибиттемейдi, бул кептеген нестероидты кабынуFа карсы препараттардан ерекшеленедi. Сонымен катар, зiмбiр интерлейкин 1р жэне iсiк некрозы факторы а синтезш тежеу аркылы шемiршек тiнiнiц бузылу процесiн тежейдi. Зiмбiрдiц дисменорея кезiндегi ауырсынуды жецiлдетудегi тшмдшп 1 г тэулiктiк дозада ибупрофен мен мефенам кышкылыныц эсерiне тец. Зiмбiрдiц 6-гингерол компонент мононатрий зэр кышкылы тузы аркылы туындаFан кабынуды тежеу аркылы подагралык артриттi емдеуде де пайдалы болуы мYмкiн [4].
Карсы кврсеттмдерг. Зiмбiр жYктiлiк кезшде сактыкпен колданылуы керек жэне дэр^ермен кецесу усынылады. ЖYктiлiк кезiнде Зiмбiрдiц колданылуыныц кауiпсiздiгi туралы кептеген зерттеулер жYргiзiлген, бiрак оныц карсы керсетiлiмдерi туралы накты деректер берiлмеген [4]. ^арсы керсетiлiмдер катарына ас корыту жYЙесiнiц эрозивтi-язвалык закымданулары (ушыккан кезецде), асказан-шек жэне баска кан кетулер, гемофилия, ет тас ауруы (ейткеш зiмбiр ет белiнуiн арттырады) жатады [1].
ЖоFары дозалар асказан-iшек жолындаFы жайсыздыкка, аллергиялык реакцияларFа, узакка созылFан алдын-ала кан кетуге, орталык жYЙке жYЙесiнiц депрессиясына жэне аритмияFа экеледь Бул дэмдеуiш кан кысымын темендетуi мYмкiн жэне аздаFан жаFдайларда аритмияны тудыруы керсетiлген. Эт кышкылдарыныц секрециясыныц жоFарылауы ет тастарыныц пайда болуын ^шейтедь Зiмбiр тромбоциттер агрегациясын тежей алады. Сондыктан зiмбiрдi кан кету каупшщ жоFарылауын болдырмау Yшiн антиагреганттык препараттар таFайындаFан емделушiлерге сактыкпен колдану керек. Зiмбiр гипогликемия каупiн арттырады, сондыктан оны пероральдi гипогликемиялык препараттар таFайындаFан емделушiлерге сактыкпен колдану керек. [6].
Жанама эсерлерг. Зiмбiрдiц жанама эсерлерi сирек кездеседi, бiрак кейбiр наукастарда асказан-iшек жYЙесiмен байланысты жещл жанама эсерлер (мысалы, кышкылдану,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
асказанныц жайсыздыгы, немесе уйкысыздык) болуы MyMKiH. Зiмбiрдщ жагымсыз эсерлерi туралы мэлiметтер кебшесе жещл гастроинтестиналды симптомдармен немесе уйкысыздыкпен байланысты, олар емдеудi кажет етпейдь Зiмбiрдi колданган кезде ете жогары дозаларда оныц эсерлерi байкалуы мумкш, бiрак барлык зерттеулер зiмбiрдщ токсикалык эсерiн бай;амаган[2]. Зiмбiрдi 4 г-нан кеп зiмбiр кабылдаганда ауыз куысыныц шырышты кабатыныц тiтiркенуi, жещл кышкылдану, диарея пайда болуы мYмкiн. ¥зак уакыт бойы улкен дозада зiмбiр колданганда кездщ жаркын жарыкка сезiмталдыFы мен кейде бет терiсiнде кабыршактану бертпелерi пайда болуы мYмкiн. Жанама эсерлердщ пайда болуын болдырмау Yшiн зiмбiрдi тамактану кезiнде кабылдау жэне емдеудi аз дозалармен бастау усынылады [1].
Цорытынды. Зiмбiр - табети дэрiлiк есiмдiк ретiнде ерекше касиеттерiмен танылFан енiм. Оныц кабынуFа карсы, ауырсынуды басатын жэне метаболизмдi жаксартатын эсерi дэстYрлi жэне заманауи медицинаныц мацызды куралы ретiнде баFаланады. Дегенмен, зiмбiрдi колдану кезiнде ерекше сактык кажет. Тромбоциттердщ агрегациясын тежей отырып, ол кан кету каупш арттыруы мYмкiн, сондыктан антиагреганттык препараттар кабылдайтын емделушiлерге шектеулi тYPде колданылуы тшс. Сонымен катар, гипогликемиялык препараттар кабылдайтын адамдарда зiмбiр кандаFы кант децгешн шамадан тыс темендетiп, гипогликемия каупш тудыруы мYмкiн. ОсыFан байланысты, зiмбiрдi дэрiлiк максатта колданар алдында оныц жанама эсерлерш ескеру жэне медициналык маманныц кецесiн алу -денсаулыкты сактаудыц мацызды кадамы. Зiмбiрдiц емдш касиеттерiн кауiпсiз пайдалану Yшiн, оны жеке ерекшелiктер мен колдану шарттарын ескере отырып, жауапкершiлiкпен колдану кажет.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ДЕРЕКК0ЗДЕР Т1З1М1
1. О.Ю. Вальчихина, Н.Б. Демина, А. Надер КОРНЕВИЩЕ ИМБИРЯ КАК ПЕРСПЕКТИВНОЕ РАСТИТЕЛЬНОЕ СЫРЬЕ ДЛЯ СОЗДАНИЯ ЛЕКАРСТВЕННЫХ СРЕДСТВ // Фармацевтическая технология и нанотехнологии. - 2015. - С. 84, 85
2. Г.В. СЛИЗОВСКИЙ, ИИ. КУЖЕЛИВСКИЙ, Я.В. ШИКУНОВА, Ю.А. СИГАРЕВА ОПЫТ ЛЕЧЕНИЯ РАННЕГО ТОКСИКОЗА БЕРЕМЕННЫХ // В ПОМОЩЬ ПРАКТИЧЕСКОМУ ВРАЧУ. - 2018. - С.119
3. ГАРИПОВА Р.С., ИСЛАМГУЛОВ Д Р. З1МБ1Р - ЛЕКАРСТВЕННОЕ РАСТЕНИЕ // ПРИДНЕПРОВСКИЙ НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК. - 2022. - С.1
4. Елисеева Т., Тарантул А. Зiмбiр (лат. Zingiber) // Журнал здорового питания и диетологии. - 2019. - С. 22-24.
5. Ramzi Shawahna, Assim Taha Which potential harms and benefits of using ginger in the management of nausea and vomiting of pregnancy should be addressed? А consensual study among pregnant women and gynecologists // BioMED central. - 2017. - С. 3
6. Morni Modi, Kalgi Modi Ginger Root // National library of medicine. - 2024.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"