CC BY
0Э0Ж: 615.453.7:582.866
ШЫРГАНАЦ МАЙЫ (OLEUM HIPPOPHAES) БАР ПАСТИЛКАЛАРДЫ АЛУ
ТЕХНОЛОГИЯСЫ
БИЖИГИТ ШОЛПАН МЕЙРБЕКЦЫЗЫ
КЕА^ С.Ж. Асфендияров атындагы "^азак улттьщ медицина университетiм Алматы К., ^азакстан Республикасы, фармация MeKTe6i «Фармацевтикалык eндiрiс технологиясы»
мамандыгыньщ 4-курс студентi
АХАТАЕВА УЛБОСЫН АБАЕВНА
Ботаника курсымен фармакогнозия кафедрасыныц лекторы, КЕА^ С.Ж. Асфендияров атындагы "^азак улттык медицина университетiм Алматы к., ^азакстан Республикасы
САЯКОВА ГАЛИЯ МЫРЗАГАЛИЕВНА
Ботаника курсымен фармакогнозия кафедрасыныц профессоры, КЕА^ С.Ж. Асфендияров атындагы "^азак улттык медицина университет^' Алматы к., ^азакстан
Республикасы
Тушндеме. Пастилка тYрiндегi дэршк нысандар нег1з1нен жогаргы тыныс жолдарыныц инфекцияларына царсы, ауыз цуысы мен жутцыншацта жергiлiктi жансыздандыру эрекетт ЖYзеге асыруга жэне mic жегшнщ алдын алуга багытталган терапевты препараттарды дайындау Yшiн цолданылатыны белгш. K,азiргi уацытта Казацстанныц дэршк пастилкалар нарыгы царцынды mYрде дамуда, алайда цурамында шырганац майы (Oleum Hippophaes) бар етмдер элi ^нге дешн кец цолданысца ие емес.
Ктт свздер: пастилка, шырганац майы, инфекция, тш эмалы, изомальт, хош иicmендiргiш, лимон цышцылы, боягыш, ауыз цуысы, цант алмастыргыш, цант цызылшасы.
Резюме. Известно, что пастилки в лекарственной форме в первую очередь используются для лечения инфекций верхних дыхательных путей, местного обезболивания в полости рта и глотке, а также для профилактики кариеса. На данный момент рынок пастилок в Казахстане активно развивается, однако продукты с добавлением масла облепихи (Oleum Hippophaes) пока не получили широкого применения.
Ключевые слова: пастилка, облепиховое масло, инфекция, зубная эмаль, изомальт, ароматизатор, лимонная кислота, краситель, полость рта, сахарозаменитель, свекловичный сахар.
Summary. It is known that lozenge-type drug forms are primarily used for the treatment of upper respiratory tract infections, local anesthesia in the mouth and throat, as well as for the prevention of dental caries. Currently, the lozenge market in Kazakhstan is developing rapidly; however, products containing sea buckthorn oil (Oleum Hippophaes) have not yet gained widespread use.
Key words: lozenge, sea buckthorn oil, infection, tooth enamel, isomalt, flavoring agent, citric acid, coloring agent, oral cavity, sugar substitute, beet sugar.
Мэселенщ езектШгь Шырганак майы (Oleum Hippophaes) - курамында поликдныккпаган май кышккылдары, дэрумендер (А, Е, С), каротиноидтар, фитостериндер жэне биофлавоноидтар сияккты биологиялык белсендi заттар бар еамдш тектес кунды шиюзат. Оныц кабынуга карсы, антиоксидаштык, жараларды жазу жэне иммунитета ^шейту касиеттер1 гылыми зерттеулермен дэлелденген. Заманауи фармацевтика дэршк заттарды колданудыц тиiмдi жэне колайлы тYрлерiн, соныц шшде пастилкаларды эзiрлеуге ерекше назар аударады. Шырганак майы непзшде пастилкалар дайындау бул шиюзаттыц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
емдш жэне профилактикалык касиеттерш толык сактау мен арттыруга мYмкiндiк бередi. Мундай дэршк тYP тыныс алу жолдарыныц кабыну ауруларын емдеуде жэне алдын алуда тшмдшпмен ерекшеленедi. Пастилкалардыц курамын жэне технологиялык параметрлерiн оцтайландыру олардыц сапасын, турактылыгын жэне фармакологиялык белсендiлiгiн камтамасыз етедi. Шырганак майы косылган пастилкаларды жасау eсiмдiк тектес шикiзатты пайдаланудыц тиiмдiлiгiн арттырып, фармацевтикалык нарыктыц кажеттшктерше жауап бередi.
Зерттеудщ максаты. Шырганак майы (Oleum Hippophaes) бар пастилкаларды алу технологиясын дайындау.
Зерттеудщ эд1стер1 мен материалдары. Зерттеу нысаны шырганак майы (Oleum Hippophaes) болып табылады жэне гылыми макалалык жумыста патенттiк-акпараттык iздеу жумыстары мен пастилканыц к¥рамын дайындау жумыстары орын алды.
Нэтижеш талкылау. Пастилкалар - ауыз куысы немесе жуткыншакта еру аркылы эсер ететiн катты дэрiлiк форма. Олар курамында бiр немесе бiрнеше белсендi заттар бар тэттiлендiрiлген жэне хош иiстендiрiлген непзде дайындалады. Пастилкалар эдетте ауыз немесе жуткыншактагы кабынуды, тiтiркенудi немесе инфекцияларды емдеу максатында колданылады [3].
Медициналык пастилкалар дэрiлiк заттыц ауыз куысында узак уакыт болуын камтамасыз ете отырып, биожетiмдiлiктi арттырады, асказанныц ттркенуш тeмендетедi жэне бауырдагы алгашкы метаболизмдi айналып eтедi. Олардыц еру уакыты шамамен 30 минутты курайды, бiрак бул пациенттщ дэрiнi сору жылдамдыгына байланысты eзгередi. Пастилкалардыц курамына анальгетиктер, жетелге карсы препараттар, хош иiстендiрriштер, жумсарткыштар, кортикостероидтар, деконгестанттар, туткыр заттар жэне баска да косалкы компоненттер кiредi. Олар баяу еруi тиiс жэне тегiс беткейге ие болуы кажет, eткiр кырлары болмауы керек, сондыктан ауыз куысына закым келтiрмейдi. Пастилкалар пiшiндерi жалпак, дeцгелек, сепзбурышты, екi жагы дeцес немесе таякша тэрiздi болуы мYмкiн. Оларды кую немесе престеу эдiстерiмен eндiредi. Пастилкаларды дайындау Yшiн карамель непз^ байланыстыргыш заттар, майлагыштар, боягыштар, хош иiстендiргiштер, кeпiрткiштер жэне ылгал сактагыштар сиякты эртYрлi ингредиенттер колданылады. ^теген пастилкалар рецептсiз сатылатын eнiмдер катарына жаткызылса, кейбiр тYрлерiн тек дэр^ердщ рецептi бойынша колдануга руксат етiледi [4, 5].
Итшомырт шырганак (Hippophae rhamnoides) - бул емдш касиеттерi ежелгi кезден белгiлi ерекше eсiмдiк. Медициналык тэжiрибедегi ец Yлкен кундылыгы - бул eсiмдiктiц жемiстерiн eцдеу кезiнде шырганак майыныц алынуы [6].
Шырганак (Hippophae L.) - багалы жэне ^п колданбалы eсiмдiк, Азияда, Еуропада жэне Канаданыц кeптеген аймактарында кецiнен eсiрiледi. Шырганак - тшенекп, катты тармакталган бута жэне бшктш 5-6 м-ге дейiн жететiн юшкентай, жайкалган агаш. Медицинада шырганактыц тскен жемiстерi колданылады. Оларды шырганак майын (Oleum Hippophaes) алу Yшiн кещнен пайдаланады [7].
Химиялыц ц^рамы. Тещз шырганак eсiмдiгi жогары тагамдык кундылыгы бар eте кунды eсiмдiк болып табылады. Эамдштщ тукымдары, жемiстерi жэне жапырактары жартылай каныкпаган май кышкылдарын, органикалык кышкылдарды, аминкышкылдарды, флавоноидтарды, катехиндерд^ проантоцианидиндердi, каротиноидтарды, дэрумендер C, E, P, A, B тобы, фитостеролдар мен токоферолдар, сондай-ак минералды элементтердi (калий, фосфор, кальций, магний, темiр, мырыш, марганец, мыс, кадмий) камтиды [8].
Шырганак жемiстерiнiц курамы eсетiн аймагы, жемiстерiнiц пiсу децгейi жэне eцдеу эдiстерiне байланысты eзгередi. Шырганак майыныц курамында:
Витамин C: Жемютерде 200-ден 2500 мг/100 г дешнп мeлшерде кездеседi.
Майлар: Майдыц ею тYрi бeлiнедi — жумсагынан жэне тукымынан алынатын. Тукымда 8-20%, ал жумсагында 20-25% май бар.
Аминкышкылдары: лизин, треонин, валин, метионин сиякты алмастырылмайтын жэне аргинин, глутамин кышкылы сиякты алмастырылатын аминкышкылдары [9].
Алу технологиясы. Пастилканыц курамын дайындау барысында ец утымды негiз изомальт (изомальтит) болды. Себеб^ изомальт - кант кызылшасынан алынатын табиги кант алмастыргыш, ол сахарозамен салыстырганда кeптеген артыкшылыктарына байланысты ерекше кызыгушылык тудырады. Изомальттыц басты ерекшелш - оныц организмдегi гидролиз процесшщ баяулыгы: бул процесс сахарозамен салыстырганда 4-5 есе баяу жYредi. Бул касиет оны тeмен гликемиялык индекс бар eнiмдердiц мацызды курамдас бeлiгi етедi, себебi мундай eнiмдер узак уакыт токтык сезiмiн камтамасыз етш, тэбеттi тeмендетедi жэне артык тамактану каупiн азайтады [1].
Изомальт пребиотикалык касиеттерге ие, ягни асказан-iшек жолындагы пайдалы микрофлораныц дамуына ыкпал етедi жэне организмнiц иммундык жYЙесiн ныгайтады [1]. Изомальту тiс кариесiн тудырмайды, тiс тасыныц тYзiлуiн жэне тю эмалiн закымдайтын кышкылдардыц пайда болуын азайтады. Еылыми зерттеулерге сэйкес, изомальтты колдану кезiнде кандагы инсулин децгей сахарозага караганда элдекайда баяу жэне тeмен кeтерiледi. Сонымен катар, изомальт таза тэтп дэмге ие, температурага жэне кышкыл ерiтiндiлерге тeзiмдi. Бул дисахаридтщ пребиотикалык касиеттерi бар, ягни ол асказан^шек жолыныц пайдалы микрофлорасыныц дамуына ыкпал етiп, иммундык жYЙенi жаксартады. 1шек кабыргалары аркылы изомальт нашар сщршетшдштен, оны кант диабетсмен ауыратындарга арналган eнiмдердi дайындауда колданады [2].
Пастилка дайындаудыц технологиялык сатысы мынадай сатылардан турады: курамдас бeлiктерiн эзiрлеу, курамын дайындау, тагамдык коспалар мен белсендi заттарды енгiзу, калыптау, салкындату, орау жэне каптау.
Ец алдымен барлык курамдас бeлiктерi аналитикалык таразыда eлшенедi. Кейiн рет-ретсмен лимон кышкылы, боягыш, хош иiстендiргiш, соцында белсендi зат - шырганак майы (Oleum Hippophaes) косылады. Осыдан кейiн пастилкалардыц массасы жYрек формалы силиконды калыпка куйылып, жYрек формасына келтiрiледi. Пастилканыц орташа салмагы 6 граммды курайды. Дайын пастилкалар 10 данадан тацбаланган кораппен капталады.
Шырганак майы (Oleum Hippophaes) бар эртYрлi дозалы 5 тYрлi пастилка моделi жасалды. Эксперимент нэтижелерi 1-кестеде ^рсе^те^
Кесте 2. Пастилка модельдергнгц курамы.
курамы 1-iншi 2-iншi 3-iншi 4-iншi 5-iншi
модель модель модель модель модель
Изомальт 70г 70г 70г 70г 70г
Лимон кышкылы 3г 1,5г 1,5г 1,5 2г
Боягыш 0,05г 0,05г 0,05г 0,05г 0,05г
Хош иiстендiргiш 1г 1г 1г 1г 1,5г
Шырганак майы 3 мл 1,5мл 1мл 1мл 1мл
3iM6ip унтагы 2г 3г 2г 1,5г 2,5г
Эксперимент нэтижелерi бойынша ец оцтайлы модель №3 модель болып табылды. Бул модель жагымды тYсiмен, шамен, дэмiмен, айкын пiшiнiмен жэне бiркелкi консистенциясымен ерекшеленедi.
^орытынды. Шырганак майы (Oleum Hippophaes) косылган пастилкаларды жасау бойынша жYргiзiлген зерттеулер нэтижесiнде олардыц емдiк жэне профилактикалык касиеттерiн тиiмдi сактау мен арттыруга мYмкiндiк беретш технология эзiрлендi. Эксперимент барысында пастилканыц эртYрлi курамдары зерттелiп, ец оцтайлысы №3 модель деп аныкталды.
№3 модель eзiнiц жагымды тYсi, дэмi, хош иiсi, айкын тшш жэне бiркелкi консистенциясы аркылы ерекшелендь Бул модель курамындагы компоненттердщ (изомальт,
лимон кышкылы, боягыш, хош иiстендiрriш, шырганак майы жэне зiмбiр унтагы) оцтайлы YЙлесiмi пастилкалардыц сапасын, турактылыгын жэне фармакологиялык белсендiлiгiн камтамасыз еттi.
Шырганак майы мен зiмбiр унтагы косылган пастилка тамак ауруларын жещлдетуге, иммунитета ныгайтуга, жетел мен суык тиюдi басуга, аскорыту жолдарын жаксартуга кемектесед^ сонымен катар есiмдiк тектес шиюзатты колданудыц фармацевтикалык нарыктагы мацыздылыгын арттырып, инновациялык дэрiлiк формаларды эзiрлеуге Yлес косты.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ДЕРЕКК0ЗДЕР Т1З1М1
1. Баранов Борис Алексеевич, Бондаренко Диана Сергеевна, Шишкина Дарья Ивановна Натуральный сахарозаменитель изомальт, его свойства и особенности, роль в функциональном питании // Химический наук. - 2015. - С. 353
2. Нестерова А.В. Лечебное питание при сахарном диабете // Евразийский научный журнал. - 2019.
3. On approval of the nomenclature of dosage forms [электронный ресурс] :
4. https://eec.eaeunion.org/comission/department/deptexreg/formirovanie-obshchikh-rynkov/akty-v- sfere-ls.php.
5. Chandrawanshi Mayuri J., Sakhare R. S., Dr. Nagoba Shivappa N. and Bhalekar Rohini V.A REVIEW ON MEDICATED LOZENGES // World Journal of Pharmaceutical Research. -2019. - Р. 396-406
6. M.S. Umashankar Chewable lozenge formulation: A review // International Research Journal of Pharmacy. - 2016. - P. 9-16.
7. ^Р МФ. Т. 3. 2014. - 770 б.
8. http://www.cnshb.ru/AKDiL/0054/base/R0/000099.SHTM
9. Malgorzata Kania-Dobrowolska, Justyna Baraniak, Aleksander Siger SEA BUCKTHORN PLANT AS A FUNCTIONAL FOOD INGREDIENT, WITH ANTIOXIDANT AND ANTIINFLAMMATORY PROPERTIES // Acta Sci. Pol. Technol. Aliment. - 2023. - С. 478
10. https://www.rpharms.com/Portals/0/MuseumLearningResources/04%20Lozenges%20and%20 Pastilles.pdf?ver=2020-02-06-154121 -943
