махдудиятхо ва норасоии маблагхои бучетй ва ниёз ба сармоягузорихои иловаги талабот пайдо шуда истодааст. Ин тамоюлро рохбарони зинахои гуногуни идоракунй, мутахасисони соха ва инчунин бахши
хусусй эътироф ва изхор мекунанд. шарикии давлат ва бахши хусусй ба манфиати мамлакат ва чамъият ба тараккиёти бештар муттасил ва пурмахсули иктисодиёт мусоидат мекунад.
АДАБИЁТ:
1. Паёми Президента Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй» 23.12.2022
2. Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи шарикии давлат ва бахши хусусй» аз 28 декабри соли 2012, тахти № 907
3. Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи консессияхо" (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2011, №12, мод. 847;)
4. Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи Созишномахо оид ба тацсими махсулот" (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли 2007, №3, мод.171, соли 2008, №6, мод.458; Конуни ЧТ аз 01.08.2012с., №887)
5. Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи ичораи молиявй (лизинг)" (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 2003, №4, мод.139).
6. Чернов С. С., Суханов И. С. Вопросы оценки эффективности реализации социально значимых проектов // Бизнес. Образование. Право. Вестник Волгоградского института бизнеса. 2016 № 4 (37). С. 92-97.
7. Устойчивое развитие социально-экономической системы Российской Федерации Симферополь ИТ «АРИАЛ» 2020 http://kafmen.ru /library/conference/2020/ conference_menegement_2020_11_19_materialy.pdf
8. Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон бароидавраи то соли 2030. Душанбе -2016. 121сах
9. https://www01.eib.org/en/
10. https://www.economy.gov.ru/material/file/81ecb4b3ed1952d358c2d3396c21b9fc/reiting_gchp_2023.pdf Маълумот дар бораи маллиф:
Нуров Нусратулло Кудратуллоевич - Донишгохи байналмилалии сайёхй ва сохибкории Точикистон, устоди калони кафедраи идоракунии давлатй ва махаллй.Сурога:734055, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, хиёбони Борбд 48/5 E-mail:[email protected] Тел. 988810148 Сведения об авторе:
Нуров Нусратулло Кудратуллоевич - Международный университет туризма и предпринимательства Таджикистана, старший преподаватель кафедры государственного и местного управления Адрес: 734055, Республика Таджикистан, ш. Душанбе, проспект Борбда 48/5 E-mail: [email protected] Тел.988810148 Information about the author:
Nurov Nusratullo Kudratulloevich - International University of Tourism and Entrepreneurship of Tajikistan, Senior Lecturer of the Department of State and Local Government Address: 734055, Republic of Tajikistan, sh. Dushanbe, Borbda avenue 48/5 E-mail: [email protected] Tel.988810148_
УДК: 330.4
ТАХЛИЛ ВА ИДОРАКУНИИ ХАВФХ.ОИ МОЛИЯВЙ ДАР ФАЪОЛИЯТИ СОХ,ИБКОРЙ: СТРАТЕГИЯХ,О ВА УСУЛХОИ АСОСЙ
Саъдиев Хумайни Фозилбекович
Аннотатсия. Дар мацола маводцои оид ба цанбацои асосии тацлил ва идоракунии хавфцои молиявй дар фаъолияти социбкорй оварда шудаанд. Мафцуми хавфцои молиявй, намудцо ва оцибатцои эцтимолии социбкорй таваццуци махсус ба стратегияцо ва усулцои идоракунии хавфцои молиявй, аз цабили гуногунрангии цувздон, стресс-санциш ва тацлили сенарияцо баррасй шудаанд. Муаллиф инчунин намунацои истифодаи воситацои молиявиро дар кишварцои гуногун, аз цумла ИМА, Цумцурии Халции Хитой, Цопон, Россия ва Иттицоди Аврупо тацлил намудааст. Дар хулоса тавсияцо барои тацияи стратегияцои самараноки идоракунии хавфцои молиявй дар фаъолияти социбкорй дар асоси тацлили усулцои истифодашуда ва мисолцо аз тацрибаи воцей пешницод карда шудаанд.
Калидвожацо: хавфцои молиявй, фаъолияти социбкорй, сугурта, воситацои молиявй, фьючерс, стрес-санциш, тацлили сенарияцо, гуногунрангии цувздон.
Барои ицтибос: Саъдиев, X. Ф. Таллия ва идоракунии хавфцои молиявй дар фаъолияти социбкорй: стратегияцо ва усулцои асосй / X. Ф. Саъдиев //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2 (41). -С. 117124.
АНАЛИЗ И УПРАВЛЕНИЕ ФИНАНСОВЫМИ РИСКАМИ В БИЗНЕСЕ: КЛЮЧЕВЫЕ СТРАТЕГИИ И МЕТОДЫ
Саъдиев Хумайни Фозилбекович
Аннотация. Данная статья представляет собой обзорные материалы по основным аспектам анализа и управления финансовыми рисками в предпринимательской деятельности. Рассматриваются понятие финансовых рисков, их виды и возможные последствия для бизнеса. Особое внимание уделяется стратегиям и методам управления финансовыми рисками, таким как диверсификация портфеля, стресс-тестирование и сценарный анализ. Автор также анализирует примеры использования финансовых инструментов в различных странах, включая США, КНР, Японию, Россию и Европейский союз. В заключении представлены рекомендации по разработке эффективных стратегий управления финансовыми рисками в бизнесе на основе анализа применяемых методов и примеров из реальной практики.
Ключевые слова: финансовые риски, предпринимательская деятельность, страхование, финансовые инструменты, фьючерсы, стресс-тестирование, сценарный анализ, диверсификация.
ANALYSIS AND MANAGEMENT OF FINANCIAL RISKS IN BUSINESS: KEY STRATEGIES AND METHODS
Sadiev Khumaini Fozilbekovich
Annotation.This article presents review materials on the main aspects of analysis and management offinancial risks in business. Discusses the concept of financial risks, their types and possible consequences for business. Particular attention is paid to financial risk management strategies and techniques, such as portfolio diversification, stress testing and scenario analysis. The author also analyzes examples of the use of financial instruments in various countries, including the United States, China, Japan, Russia and the European Union. At the end of the article, recommendations are presented for developing effective strategies for managing financial risks in business based on an analysis of the methods used and examples from real practice. Key words: financial risks, entrepreneurial activity, insurance, futures, stress testing, scenario analysis, diversification.
Гузориши масъала: Дар фаъолияти содибкории муосир, хавфдои молиявй дар ташаккули стратегиями идоракунй ва ;абули ;арордо на;ши калидй доранд. Аммо, бисёре аз содибкорон ва родбарони корхонадо бо мушкилоте ру ба ру мешаванд, ки бо дарки нокифояи хавфдои молиявй ва таъсири ондо ба вазъи молиявии ширкат ало;аманданд. Тагироти доимй дар бозордои молиявй, будрондои и;тисодии чадонй ва афзоиши ра;обат аз тичорат стратегиядои муассири идоракунии хавфдои молиявиро талаб мекунанд.
Дар ин замина, зарурати тадлили ами;тар ва фадмидани хавфдои молиявй, инчунин тадияи усулдо ва стратегиядои муассири идоракунии ондо ба миён меояд. Набудани воситадо ва донишдои мувофи; метавонад боиси аз даст додани ра;обатпазирй, талафоти молиявй ва датто муфлисшавии корхона гардад. Аз ин ру, омухтани масъаладои асосии содибкорон дангоми тадлил ва
идоракунии хавфдои молиявй ва пешнидоди дастурдои амалй барои далли ондо мудим аст.
Гад.т.III тадцицот ва нашриядои охирин.
Тадк;ик;отдо ва нашриядои охирин дар содаи тадлил ва идоракунии хавфдои молиявй маълумоти арзишмандро барои фадмидани тамоюлдо ва мушкилоти муосир дар ин сода пешнидод мекунанд. Тадкикотдо оид ба адамияти тадия ва татбики стратегиядои самараноки идоракунии хавфдои молиявй дар шароити ноустувории муосири ик;тисодй ва рушди босуръати технологй аз чониби олимони ватанй гузаронида шуданд: Амиров М.С., Ибродимзода И.Р., Содиков Р.Х., Умаров Х. У., Хушвахзода К. Х., Шарифзода Б. М. ва дигарон. Инчунин дар тад;и;оти масъаладои назариявй-методологии молия, арзебй ва идоракунии хавфдои молиявй дар кордои олимони хоричй инъикос ефтааст: Алгин А.П., Балабанов И.Т., Бланк И. А., Лобанов Н. Л., Филин А. В., Хохлов Н. В., Чугунов Д. А.
Максади макола - баррасии дамачонибаи Чанбадои асосии тадлил ва идоракунии хавфдои молиявй дар фаъолияти содибкорй пешнидод мебошад. Тадлили табиати хавфдои молиявй, намуддо ва о;ибатдои ондо ба фаъолияти содибкорй, инчунин баррасии стратегиядо ва усулдои самараноки идоракунии ондо.
Мудтавои асосии мавод. Кадами аввал дар идоракунии хавфдои молиявй донистани гуногунии хавфдое мебошад, ки корхона метавонад дучор ояд. Индо метавонанд хавфдои ;арзй, хавфдои асъорй, хавфдои фоизй, хавфдои пардохтпазирй ва гайра бошанд. Хар яки ондо ди;к;ати махсус ва воситадои тадлилро талаб мекунанд.
Фаъолияти хочагию молиявии корхонадои саноатй дар тамоми шаклдояш бо хавфдои зиёди берунй ва дохилй алокаманданд. Х,ар як корхонаи саноатй харитаи хавфи худро дорад, содаи муайяни фаъолият, вазифадо, сохтори молиявй, мавкеи ракобат ва хусусиятдои технологй. Идоракунии хавфи дамгирошудаи корхонаи саноатй имконияти таъмини устувории молиявй ва рушди босуботро муайян мекунад. Аз ин ру, идоракунии хавфдо чузъи датмии фаъолияти чорй ва стратегии дар як корхонаи саноатй бояд бошад [7].
Пеш аз огози идоракунии хавфдои молиявй, бояд мудити корхонаро пурра дарк кард. Ин маънои онро дорад, ки огод будан аз гуногунии хавфдое, ки он метавонад дучор ояд ва таъсири эдтимолии ондо ба вазъи молиявии ширкат.
Баъзе чанбадои асосии тадлили мудити хавфдои молиявиро дида мебароем:
1. Муайян кардани намуддои хавфдо.
Кадами аввал дар тадлили хавфдои молиявй
муайян ва таснифи ондо мебошад. Хавфдо метавонанд аз руи табиат ва пайдоиш гуногун бошанд: хавфдои ;арзй, хавфдои амалиетй, хавфдои тагиребии бозор Ва Гайра.Хдр як намуди хавф хусусиятдои худро дорад ва муносибати инфиродй ба тадлил ва идоракуниро талаб мекунад.
2. Арзёбии эдтимолият ва таъсири хавфдо.
Пас аз муайян кардани намуддои хавфдо,
эдтимолият ва о;ибатдои эдтимолии пайдоиши ондо бояд арзёбй карда шаванд. Ин имкон медидад, ки муайян карда шавад, ки ин хатар барои некуадволии молиявии ширкат то чй андоза мудим аст ва чй гуна чорадои эдтиётй бояд андешида шаванд.
3. Муайян кардани омилдои беруна ва дохилй.
Хавфдои молиявй метавонанд дам аз омилдои беруна ва дам дохилй ба вучуд оянд. Омилдои беруна шароити и;тисодй, тагйироти ;онунгузорй, руйдоддои сиёсй ва гайраро дар бар мегиранд. Омилдои дохилй метавонанд самаранокии нокифояи идоракунй, механизмдои заифи назорати дохилй ва гайраро дар бар гиранд.
Фадмиши ин омилдо имкон медидад, ки хавфдоро да;и;тар арзёбй намуда ва стратегиядои дахлдори идоракунй тадия карда шавад.
4. Тадлили тач,рибадо.
Тачрибаи руйдоддои гузашта, ки аз ондо бармеоянд, метавонанд манбаи арзишманди иттилоот барои тадлили хавфдои молиявй бошанд. Омузиши долатдои ;аблии нокомй ва стратегиядои бомуваффа;ияти идоракунии хавфдо имкон медидад, ки дарсдо омухта шаванд ва дар оянда татби; карда шаванд.
Тадлили мудити хавфдои молиявй як ;адами калидй дар идоракунии хавфдо барои дар як корхона мебошад. Фадмидани намуддои хавфдо, арзёбии эдтимолият ва таъсири ондо, муайян кардани омилдои беруна ва дохилй ва омузиши тачрибадои гузашта имкон медидад, ки стратегиядои муассири идоракунии хавфдо тадия намуда, устувории молиявй ва муваффа;ияти ширкатро дар дарозмуддат таъмин карда шавад.
Балабанов И.Т. ба хулосае омадааст, ки хавфдои молиявй имкони гирифтани фоида ё ин ки зарарро медиданд. Х,амин тарик, муаллифи мазкур хавфдои молиявй ва спекулятивиро баробар арзёбй мекунад [3, с.83].
Содаи татбики ондо низ дамчун аломати фарккунандаи хавфдои молиявй истифода мешавад. Х,амин тавр, дар асардои Н.Л. Лобанов, Д.А. Чугунов, A.B. Филин хусусияти хавфи молиявй дамчун имконияти расидани зарар дар натичаи ба амал баровардани даргуна амалиёт дар содадои молия, карз ва биржа кайд мегардад [6, с.16].
Доир ба мазмуну модияти хавфдои молиявй, намуддои он, сабабдои пайдоиши он ва усулдои арзёбии паст намудани ондо олимони ватанй низ тадкикот бурданд. Масалан, аз нигоди Х,.У. Умаров ва И.Р. Ибродимзода хавфи молиявиро бо тарздои зерин пешнидод кардан мумкин аст [9]:
❖ холати гайричашмдошти молиявию иктисодие, ки метавонад ба амал ояд ё не;
❖ падидаи номусоиди сиёсию иктисодй, ки натичаи онро пешгуй кардан душвор аст, вале дар дамагуна содаи фаъолияти инсон объективй мебошад;
❖ додисае, ки окибатдои манфии молиявй дошта, метавонад дар як ладзаи номуайян ва дар дачми номаълум ба амал ояд (масалан, будрони молиявии соли 2008);
❖ як додисаи тасодуфй, ба монанди сухтор дар марказдои савдо;
❖ имкони тагйирёбии талаботи истеъмолкунандагон, хатари талафот, вайроншавй, зарар дар натичаи офатдои табий;
❖ эдтимоли талафот ё камшавии даромад дар мукоиса бо варианти пешбинишуда;
❖ эдтимолияти зиён аз тагйирёбии курби асъори хоричй дар раванди фаъолияти иктисодии хоричй, фаъолияти сармоягузорй дар дигар кишвардо, инчунин, дангоми гирифтани карздои содиротй.
Ба акидаи И.Р. Ибродимзода хавфи молиявй бо номуайянй дар идоракунии захирадо зодир меёбад, ки метавонад дам имконияти зиёд кардани фоидаи иктисодй ва дам имконияти аз даст додани онро пиндон кунад. У хусусиятдои назариявии зеринро барои хавфи молиявй пешнидод намуд [4]:
❖ хавфи молиявй табиати иктисодй дорад;
❖ хавфи молиявй ба таври объективй пайдо мешавад;
❖ хавфи молиявй дар шароити интихоб вучуд дорад;
❖ хавфи молиявй интихоби алтернативй
дорад;
❖ хавфи молиявй таъсири максаднок дорад;
❖ хавфи молиявй окибатдои номуайян
дорад;
❖ хавфи молиявй дар эдтимолияти ноил шудан ба дадаф вучуд дорад;
❖ хавфи молиявй дорои окибатдои манфй мебошад;
❖ хавфи молиявй дарачаи динамикй дорад;
❖ хавфи молиявй аз бадодидии субъективй вобаста аст.
Хамзамон Амиров М.С. хавфдои молиявиро дамчун хавфдои эдтимолияти талафоти молиявй аз сабаби сари ва;т арзёби накардани вазъяти молиявии корхона ва надоштани низоми идоракунии ба хавф нигаронидашуда баррасй менамояд [1]
Истифодаи самараноки воситадои молиявй Чанбаи асосии идоракунии хавфдои молиявй дар фаъолияти содибкорй мебошад. Интихоби дуруст ва истифодаи чунин воситадо ба корхона имкон медидад, ки манфиатдои молиявии худро аз тагирёбии номусоиди бозор мудофизат кунад. Баъзе аз воситадои маъмултарини молиявй ва на;ши ондоро дар идоракунии хавфдо дида мебароем (чадвали 1).
Ч,адвали 1. Нацши воситадои молияви дар идоракунии хавфдои корхонадо
Намуддои воситадои молияви Нацш дар идоракунии хавфдо
1. Форвард ва фючерс Форварддо ва фючерсдо созишномадои хариду фуруши дороидо бо нарх ва санаи пешакй пешбинишуда мебошанд. Ин воситадо ба корхонадо имкон медиданд, ки худро аз асъор, фоиздо ва дигар хавфдои марбут ба тагирёбии нархи дороидои асосй мудофизат кунанд.
2. Опсион Опсиондо ду;у; медиданд, аммо уддадорй надоранд, ки дороидоро бо нарх ва санаи пешакй мувофи;ашуда харанд ё фурушанд. Ондо имкон медиданд, ки худро аз даракатдои эдтимолии номусоиди нархдо мудофизат кунанд, дар доле ки имконияти ба даст овардани фоида аз тагироти мусоид кушода бо;й мемонад.
3. Своп Свопдо созишномадо дар бораи мубодилаи мута;обилаи чараёни пардохтдо байни тарафдо мебошанд. Ондо метавонанд барои мудофизат аз хавфдои фоизй, хавфдои асъорй ва инчунин мувозинати портфели дороидо истифода шаванд.
4. Воситадои молиявии досилшуда Хосиладои молиявй, ба монанди намуддои гуногуни свопдо, опсиядо ва фючерсдо, ба корхонадо имкониятдои чандирро барои идоракунии намуддои гуногуни хавфдо фародам меоранд. Истифодаи ондо фадмиши хуби хусусиятдо ва хусусиятдои дар як асбоб ва арзебии хатардои мувофи;ро талаб мекунад.
5. Сугурта Сугурта яке аз усулдои маъмултарини мудофизат аз намуддои гуногуни хавфдо, аз чумла хатардои даёт ва саломатй, хавфдои амволй, масъулият ва гайра мебошад. Корхонадо метавонанд сугуртаро барои мудофизат кардани дороидо ва уддадоридои худ аз зарари эдтимолй истифода баранд.
Сарчашма: Тадияи муаллиф.
Истифодаи воситадои молиявй дар идоракунии хавфдои молиявии корхона накши мудим мебозад. Интихоби дуруст ва истифодаи воситадои мувофик имкон медидад, ки фаъолияти содибкорй аз таFирëбии номусоиди бозор мудофизат карда шавад ва субот ва устувории он дар мудити таFЙирëбандаи иктисодй таъмин карда шавад. Аммо, пеш аз истифодаи ягон воситаи молиявй, тадлили дамачониба ва арзëбии хатардо барои кам кардани таддиддои эдтимолй ва дадди
аксар расонидани манфиатдои имконпазир зарур аст.
Истифодаи воситадои молиявй дар кишвардои гуногун аз омилдои гуногун, аз чумла сиëсати иктисодй, танзими бозордои молиявй, сатди саводнокии молиявй ва фарданги сармоягузорй вобаста аст. Хусусиятдои истифодаи воситадои молиявиро дар ИМА, ЧХХ, Чопон, Россия ва Иттидоди Аврупо баррасй мекунем (чадвали 2.)
Чадвали 2. Тачрибаи хоричии истифодаи воситадои молияви
№ Мамлакатдо Хусусиятдои истифодаи воситадои молиявИ
ИМА ИМА яке аз бузургтарин бозордои молиявии чадон мебошанд ва барои сармоягузорон ва корхонадо доираи васеи воситадои молиявиро пешнидод мекунанд. Дар ин чо бозордои фондй ва молй, бозори досиладо, бозори вомбаргдо ва Fайра рушд ëфтаанд. Сармоягузорон метавонанд садмиядо, вомбаргдо, опсиондо, фючерсдо ва дигар воситадоро барои гуногунрангии чувздон ва идоракунии хавфдо истифода баранд.
2. Чумдурии Хал^ии Хитой Бозори молиявии ЧХХ низ фаъолона рушд мекунад, аммо танзим дар ин чо нисбат ба ИМА сахттар аст. Сармоягузорон метавонанд садмиядо, вомбаргдо, фючерсдо, опсиондо ва дигар воситадоро истифода баранд, аммо дастрасй ба баъзеи ондо метавонад барои сармоягузорони хоричй бо сабаби назорати сармоя маддуд карда шавад.
3. Чопон Яке аз бозордои пешрафтаи молиявй дар Oœë мебошад. Садмиядо, вомбаргдо, фонддои сармоягузорй ва досиладои ба монанди фьючерсдо ва опсиондо васеъ истифода мешаванд. Ширкатдои Чопон воситадои молиявиро барои идоракунии хавфдои асъорй, фоизй ва бозорй фаъолона истифода мебаранд.
4. Россия Бозори молиявии Россия бо ноустувории баланд ва хавфдои назаррас хос аст. Воситадои гуногуни молиявй, аз чумла садмиядо, вомбаргдо, фючерсдо, опсиондо ва Fайра низ мавчуданд, аммо, мавчудияти маддудиятдо ва рушди нокифояи баъзе сегментдои бозор метавонад барои сармоягузорон ва корхонадо мушкилоти муайян эчод кунад.
5. Иттидоди Аврупо Дар кишвардои Иттидоди Аврупо бозордои гуногуни молиявй низ рушд кардаанд. Воситадои гуногун, аз кабили садмиядо, вомбаргдо, фонддои сармоягузорй, воситадои досилотй ва Fайра истифода мешаванд. Танзими бозордои молиявй дар ИА дар сатди Иттидоди Аврупо сурат мегирад, ки барои аъзои ИА стандартдо ва коидадои умумй эчод мекунад.
Сарчашма: Тадияи муаллиф.
Х,ар яке аз ин кишвардо дар истифодаи воситадои молиявй ба сармоягузорон ва корхонадо воситадои молиявй, ки бо омилдои иктисодй, сжсй имкон медидад, ки хавфдои молиявии худро дар ва фардангй вобастаанд, хусусиятдои худро доранд. минтакадои гуногуни чадон самаранок идора Аммо, дар мачмуъ, гуногунрангй ва мавчудияти
кунанд. Акнун усулдои асосии идоракунии хавфдоро дар корхонадо дида мебароем (расми 1.).
Усулдои идоракунии хавфхо
Гуногунрангии чувздон
Стресс -санчиш
Тадлили сенария
Г ^
1.Гуногунии дороидо
2.Гуногунии чугрофй;
3.Та^симот аз руи содадо;
4.Сармоягузоридои алтернативй;
Рис.1.Усулдои асосии идоракунии хавфдо дар корхонадо.
Акнун дар яке аз ин усулдоро муфассалтар дида бароем:
Гуногунрангии ч,увздон - стратегияи сармоягузорй мебошад, ки ба паст кардани сатди умумии хавф тавассути такщмоти сармоягузорй байни дороидои гуногун ва синфдои дороидо нигаронида шудааст. Ин стратегия ба принсипе асос ёфтааст, ки дороидои гуногун ба тагирёбии шароити бозор гуногун муносибат мекунанд ва талафот дар як дорой метавонад бо фоида дар дороии дигар чуброн карда шавад.
Принсипдо ва усулдои асосии гуногунрангии ч,увздон дида мебароем:
1.Гуногунии дороидо. Гуногунрангии чувздони сармоягузорй ба дороидо ва синфдои гуногуни дороидо, аз побили садмиядо, вомбаргдо, амволи гайриманпул, молдо ва гайраро дар бар мегирад. Ин имкон медидад, ки таъсири хавфдои инфиродй дамвор карда шавад ва дар дарозмуддат фоидаи устувортар таъмин карда шавад.
2.Гуногунии ч,угрофй. Сармоягузорй ба дороидои бозордо ва минтападои гуногун ба кодиш додани хавфдои марбут ба ноустувории сиёсй ва иптисодй дар баъзе кишвардо ё минтападо мусоидат мекунад. Ин сармоягузорй ба бозордои дохилй ва байналмилалиро дар бар мегирад.
3. Таксимот аз руи содадо. Тапсимоти сармоягузорй дар байни содадои гуногуни иптисодиёт низ як чанбаи мудими гуногунрангии чувздон мебошад. Сармоягузорй ба бахшдои гуногуни иптисодиёт, аз пабили технология, тандурустй, энергетика ва гайра имкон медидад, ки хавфдои марбут ба даврабандии содадои алодида кам карда шаванд.
4.Сармоягузоридои алтернативй. Гайр аз садмиядо ва вомбаргдои анъанавй, сармоягузорон инчунин метавонанд сармоягузоридои алтернативиро ба монанди сармоягузоридои хусусй, амволи гайриманпул ва гайра баррасй. Дороидо метавонанд бо сармоягузоридои анъанавй робитаи паст дошта бошанд ва метавонанд ба диверсификатсияи минбаъдаи портфел мусоидат кунанд.
5.Мувозинати ч,увздон. Гуногунрангии чувздон мониторинги мунтазам ва мувозинати даврй барои нигод доштани такщмоти дороидо ва сатди хавфро талаб мекунад. Ин фуруши дороидои изофабор ва хариди дороидои камарзишро барои барпарор кардани тавозуни аслии чувздон дар бар мегирад.
Гуногунрангии чувздон як стратегияи мудим барои кодиш додани хавф ва таъмини бозгашти устувортар дар дарозмуддат мебошад. Тапсимоти дурусти сармоягузорй байни дороидои гуногун ва синфдои дороидо ва мувозинати мунтазами чувздон ба сармоягузорон дар расидан ба дадафдои молиявии худ дар сатди дадди апали хавф кумак мекунад.
Стресс-санчиши ва тадлили сенария усулдои бадодидии хавфдои молиявй мебошанд, ки ба муайян кардани он, ки чй гуна чувздони дороидо ё корхона метавонад ба сенариядои шадид ё номусоид вокуниш нишон дидад. Дар доираи ин усулдо тадлилдо гузаронида мешаванд, ки сенариядои эдтимолии манфиро барои ошкор кардани осебпазирй дар чувздони молиявй ё фаъолияти содибкорй таплид мекунанд.
1. Стресс -санч,иш.
Стресс-санчиш, тадлили таъсири сенариядои шадидро ба портфели молиявй ё фаъолияти содибкорй дар бар мегирад. Ин сенариядо метавонанд тагйирёбии шадиди нархдо дар бозор, будрондои бузурги иктисодй, офатдои табий ва гайраро дар бар гиранд. Максади стресс -санчиш муайян кардани он аст, ки дар сурати татбики чунин сенариядо кадом хатардо ба миён меоянд ва арзёбии омодагии чувздон ё фаъолияти содибкорй ба таъсири эдтимолии ондо.
Стресс-санчиш ва тадлили сенария усулдои мудими арзёбии хавфдои молиявй барои муайян кардани осёбпазирии чувздони дороидо ё фаъолияти содибкорй ва тадияи стратегиядои идоракунии хавфдо мебошанд. Ин усулдо ба сармоягузорон ва родбарон имконият медиданд, ки окибатдои эдтимолии сенариядои гуногунро арзёбй кунанд ва барои кам кардани хавфдо ва таъмини устувории молиявй чорадо андешанд.
Тадлил ва идоракунии хавфдои молиявй чузъдои зарурии фаъолияти содибкорй муваффак мебошанд. Фадмидани намуддои гуногуни хавфдо, истифодаи самараноки воситадои молиявй, гуногунрангии чувздон ва навсозии мунтазами стратегиядо ба корхона кумак мекунад, ки тадциддои эдтимолиро кам кунад ва субот ва устувориро дар дарозмуддат таъмин кунад.
Хулоса. Дар ма;ола чанбадои асосии тадлил ва идоракунии хавфдои молиявиро дар фаъолияти содибкорй баррасй кардем. Дар асоси баррасии тадки;от, тадлили нашриядо ва мисолдои амалй, мо ба хулосадои зерин омадем:
1. Хавфдои молиявй дар ташаккули стратегиядои идоракунй ва ;абули ;арордо дар фаъолияти содибкорй на;ши мудим доранд. Ондо метавонанд зудуроти гуногун дошта бошанд, аз чумла бозор, ;арз, амалиёт, пардохтпазирй ва дигар намуддои хавф.
2. Фадмиш ва тадлили хавфдои молиявй ;исми чудонашавандаи идоракунии
бомуваффа;ияти фаъолияти содибкорй мебошад. Содибкорон ва родбарони ширкатдо бояд дар ин сода дониши ами; дошта бошанд ва тавонанд хавфдоро барои таъмини субот ва рушди устувори корхонаи худ самаранок идора кунанд.
3. Стратегиядо ва усулдои идоракунии хавфдои молиявй, аз ;абили гуногунрангии чувздон, стресс -санчиш, тадлили сенария ва гайра дар кам кардани хавфдо ва таъмини устувории молиявй на;ши мудим доранд. Истифодаи дурусти ондо ба содибкорон имкон медидад, ки ба шароити тагйирёбанда мутоби; шаванд ва ;арордои огодона ;абул кунанд.
АДАБИЁТ
1. Амиров М.С. Арзёбии иктисодии самаранокии идоракунии хавфи молиявии корхонадо дар шароити муосир [Матн] / М.С. Амиров// Паёми Донишгоди миллии Точикистон. Силсилаи илмдои гуманитарй ва иктисодй: - ш.Душанбе 2020, №8 С.221-231. ISSN 2413-5151.
2. Амиров М.С. Асосдои назариявии идоракунии хавфдои молиявй дар ташкилот [Матн] / М.С. Амиров//Пайёми Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Точикистон:- ш. Душанбе, 2020, №4 (24). С.73-81. ISSN 2663-0389.
3. Балабанов, И.Т. Риск менеджмент/ И.Т. Балабанов. - М.: Финансы и статистика, 1996. - 122с.
4. Иброхимзода И.Р. Теоретические основы банковского финансового риска: сущность и классификация риска/И.Р. Иброхимзода //Сборник научных трудов «Национальные экономические системы в контексте формирования глобального экономического пространства». Под общей редакцией З.О. Адамановой. - Симферополь, 2021. С.314.
5. Лобанов, Н.Л. Риск-менеджмент/ Н.Л. Лобанов, Д.А. Чугунов, A.B. Филин // РИСК, 2000. -№4. -С. 24-29.
6. Мирзоева, Е. Ш. Проблемы формирования инновационной инфраструктуры для инновационного предпринимательства в современных условиях Республики Таджикистан / Е. Ш. Мирзоева // Финансово-экономический вестник. - 2022. - № 3(32). - С. 102-109. - EDN POVIZD.
7. Содиков Р.Х. Роддои паст кардани хавф дар корхонадои саноатии Чумдурии Точикистон/ Р.Х. Содиков// Паёми ДТТ, 2011. - №3. - С.63-69.
8. Содиков Р.Х. Усулдои кам намудани хавфдои молиявй дангоми таъмини бехатарии иктисодии корхонадои саноатии Чумдурии Точикистон/ Р.Х. Содиков // Паёми ДТТ, 2013. - №2. - С.104 -110 .
9. Умаров Х.У. Методологические аспекты финансового риска в деятельности банков/ Х.У. Умаров, И.Р. Иброхимов, Дж. Боймуродов // Вестник ТНУ. - Душанбе, 2019. - №8. - С.175 -182.
10. Хушвахтзода, К.Х. Тадлили хавфу хатардои сармоягузорй дар корхонадои саноатй [Матн] / К.Х. Хушвахтзода, Г.Х. Зувайдуллоева // Паёми Донишгоди давлатии Бохтар ба номи Н. Хусрав, 2021. - №1 -163с.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Саъдиев Хумайни Фозилбекович - ассистенты кафедраи менецменти молиявии ДДМИТ. Тел: (+992) 207288989, E-mail: [email protected]
Сведение об авторе:
Саъдиев Хумайни Фозилбекович - ассистент кафедры финансового менеджмента ТГФЭУ. Тел: (+992)207288989, E-mail: [email protected]
Information about the author:
Sadiev Khumaini Fozilbekovich - assistant Department of Financial Management of TSFEU. Tel: (+992) 207288989, E-mail: [email protected]
УДК 339.371.2
КОНСЕПСИЯ^ОИ ИДОРАКУНЙ ХДМЧУН УНСУРИ СТРАТЕГИИ ТИ^ОРАТИ ТАРАБХОНА Хубони Сорбон
Аннотатсия. Дар мацола усущои идоракунии бозори хидматуо баррасй шуда, консепсияи идоракунй пешниуод карда мешавад. Таулили вобастагии байни сифати хизматрасонй, нарх ва равандуо, ки натицаи он худи хидмат мебошад, гузаронида мешавад.
Вожщои калидй: хизматрасонй, усул, мафуум, идоракунй, ицтисод, назорат
Барои ицтибос: Хубони, С. Консепсияуои идоракунй уамчун унсури стратегии тицорати тарабхона / С. Хубони //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2 (41). -С. 124-129.
КОНЦЕПЦИИ УПРАВЛЕНИЯ КАК ЭЛЕМЕНТ СТРАТЕГИЯ РЕСТОРАННОГО БИЗНЕСА Хубони Сорбон
Аннотация. В статье рассматриваются методы управления рынком услуг и представлено понятие менеджмента. Проводится анализ взаимосвязи качества услуги, цены и процессов, результатом которых является сама услуга.
Ключевые слова: услуги, метод, консепция, менеджмент, экономика, контроль MANAGEMENT CONCEPTS AS AN ELEMENTRESTAURANT BUSINESS STRATEGY Khuboni Sorbon
Annotation. The article discusses the methods of service market management and presents the concept of management. Analysis of the relationship between service quality, price and processes, the result of which is the service itself, is carried out.
Key words: services, method, concept, management, economy, control
Гyзoриши мaсъaлa: Солдои охир Taba44yx 6a технологиями муосир ва усулдои идоракунй дaр менечмент мут^з^ aфзyдa истодaaст. Ин гакши фaъолияти идорaкyниро дaр тaшкили тaрaбxонaдо, меaфзояд.
Мaсъaлaгyзории усулдои идорaкyнй унсури мyдимтaрини мехянизми истифодaи конундои объективии бозор мебошaнд. Сифaт вa сaмaрa фaъолияти идорaкyнй бештaр 6a усулдои идорaкyнй вобaстa aCT. Усули идорaкyнй як роди 6a тaври
мaксaднок тaъсир рaсонидaн 6a созмон бaрои ноил шyдaн 6a дaдaфдои худ мебошaд.
Мушкилй вa тaFЙирпaзирии о6ъекти идорaкyнй инчунин гуногунии усулдои истифодaшaвaндaро мyaйян мекyнaд.
Дaр мaколa идорaкyнии 6озори xидмaтдо 6о роддои гав родaндозй шyдa, консепсияи идорaкyнй пешнидод кaрдa мешaвaд.
Maксaди мaкoлa истифодaи технологиядои стрaтегии менечмент 6о мaксaди интихо6и сaмтдои