Научная статья на тему 'СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ПЕКАН ЎСИМЛИГИ НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИ'

СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ПЕКАН ЎСИМЛИГИ НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Surxondaryo viloyati / pekan / nematodalar / ildiz sistemasi / ildiz atrofidagi tuproq / Rhabditida / Dorylaimida / Аphelenchida / Surkhandarya region / bakers / nematodes / root system / soil around the root / Rhabditida / Dorylaimida / Аphelenchida

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Саидова Э. А.

Mazkur maqolada Surxondaryo viloyati sharoitida pekan o‘simligi nematodalarining faunasi, tarqalish xususiyatlari to’g’risida ma’lumotlar berilgan. Tadqiqotlar natijasida Surxondaryo viloyati sharoitida pekan o‘simligida 2 ta kenja sinf, 8 ta turkum, 16 ta oila, 27 ta avlodga mansub 45 tur nematodalar aniqlandi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FAUNA OF NEMATODES OF PLANTS OF BAKERY IN THE SURKHANDARYA REGION

This article presents information about the fauna and the peculiarities of the spread of baking nematodes in the Surkhandarya region. As a result of studies, 45 species of nematodes belonging to 2 subclasses, 8 family, 16 families and 27 births were identified in the Plant of bakers in the Surkhandarya region.

Текст научной работы на тему «СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ПЕКАН ЎСИМЛИГИ НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИ»

Саидова Э.А.

Термиз давлат университеты Термиз ш., Узбекистон

СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ПЕКАН УСИМЛИГИ

НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИ

Аннотация. Mazkur maqolada Surxondaryo viloyati sharoitida pekan o'simligi nematodalarining faunasi, tarqalish xususiyatlari to'g'risida ma'lumotlar berilgan. Tadqiqotlar natijasida Surxondaryo viloyati sharoitida pekan o 'simligida 2 ta kenja sinf, 8 ta turkum, 16 ta oila, 27 ta avlodga mansub 45 tur nematodalar aniqlandi.

Kalit sozlar: Surxondaryo viloyati, pekan, nematodalar, ildiz sistemasi, ildiz atrofidagi tuproq, Rhabditida, Dorylaimida, Аphelenchida

Saidova E.A.

Termez State University Termez, Uzbekistan

FAUNA OF NEMATODES OF PLANTS OF BAKERY IN THE SURKHANDARYA REGION

Abstract. This article presents information about the fauna and the peculiarities of the spread of baking nematodes in the Surkhandarya region. As a result of studies, 45 species of nematodes belonging to 2 subclasses, 8 family, 16 families and 27 births were identified in the Plant of bakers in the Surkhandarya region.

Key words: Surkhandarya region, bakers, nematodes, root system, soil around the root, Rhabditida, Dorylaimida, Аphelenchida

Сурхондарё вилоятида фитогельминтологик тадкикот олиб борилган, жумладан, сувомборларда учровчи эркин яшовчи ва фитопаразит нематодалар урганилган. Сурхондарё вилоятидаги Учкизил ва Жанубий-Сурхон сув омборида илк бор тадкикрт ишлари олиб борилиб, 119 турдаги эркин яшовчи ва фитопаразит нематодалар сув омборлар тупрокларида, хара, торон сув усимликлари, киргок буйи камиш ва куга усимликларида аникланган булиб, улар 3 кенжа синф, 9 туркум, 18 кенжа туркум, 10 катта оила, 42 оила, 41 кенжа оила ва 64 авлодга мансублиги кайд этилган [3,4]

Пеканни тижорат максадларида етиштириш 1880 йилларга кадар бошланган. XIX - асрнинг бошларида бу ёнгокларнинг дунёдаги хосилининг камида 80% АКТТТда йигилади.

Пекан ёгочлари каттик, зич ва зарбаларга чидамли. У турди хил мебель, спорт ва чолгу асбоблари ясашда ишлатилади. Бундан ташкари, тахта хушбуйлаштирувчи восита сифатида кура овкатларга ширин лаззат беради.

Пекан турли микроэлементлар ва витаминларга, айникса А, В ва Е витаминларига, кальций, фосфор, магний, калий ва рухга бой. Холестеролга карши пархезларда фойдаланиш тавсия этилади.

Пекан бошка куплаб ёнгокларга Караганда ёглирокдир. Пекан бошка ёнгокларга караганда купрок калория ва куп туйинмаган ёгларга эга булганлиги сабабли (70%), пеканларни ёгли овкатларга кушимча сифатида эмас, балки меъёрида истеъмол килиш керак.

Пекан Жанубий Узбекистоннинг тог ва тог олди худудларида ва дендрология богларида устирилади.

Узбекистонда пекан усимлиги нематодалари умуман урганилмаган. Шу боисдан биз уз олдимизга Сурхондарёда усадиган пекан усимлиги нематодалари комплексини урганишни максад килиб куйдик [5,6]

Тадкикот ишининг эколого-фаунистик кисмини амалга ошириш ва пекан усимлиги нематодалари турлар таркибини аниклашда МДХ, мамлакатлари фитогелминтологлари томонидан кенг кулланиладиган умумий кабул килинган маршрут усулидан фойдаланилди [1,2]. Бу усулдан Сурхондарё вилояти шароитида песан усимлиги устида кенг куламли фитогелминтологик кузатувлар олиб бориш максадида фойдаланилди.

Нематодаларни тупрок ва усимлик тукималаридан ажратиб олиш учун асосан Берманнинг воронкали услубидан фойдаланилди. Доимий препаратлар тайёрлашда Сайнхорст [7] усулидан фойдаланилди.

Тадкикот натижалари. Текширишлар натижасида пекан усимлигида 45 тур нематода топилган булиб, улар 8 туркум, 16 оила, 27 авлодга мансуб. Топилган нематода турларидан девисапробионтлар-17 тур, параризобионтлар- 10 тур, эусапробионтлар-3 тур, фитогелминтлар-15 турни ташкил этди (1-жадвал).

Топилган нематодалар популяциясининг зичлиги буйича Rhabditida туркуми етакчи уринда булиб, ушбу туркум вакиллари умумий нематодалар сонининг 37,7% ини ташкил этади.

Тylenchida туркуми вакиллари нематодалар сонининг 22,2% ини, Dorylaimida туркуми 15,5% ини, Aphelenchida туркуми эса 11,1% ини ташкил этди. Mononchida, Enoplida, Xromadorida, Plektida туркумлари умумий холатда 13,3% ни ташкил этишди.

Фитогелминтлар ва девисапробионтлар умумий нематодалар турлари сонининг 66,6% ини ташкил этди. Параризобионтлар умумий нематодалар сонининг 20% ини ташкил килди. Эусапробионтлар энг кам сонда учради ва умумий нематодалар сонининг13,3% ини ташкил этди (1-жадвал).

Пекан усимлиги илдизи ва илдиз атрофи тупрогида Hetrocephalobus elongatus, Acrobeloides nanus, Panagrolaimus rigidus, Rhabditis brevispina, R. filiformis, Aphelenchus avenae каби турлар энг куп сонда учраши аникланди.

1-жадвал

№ Typnap homh

1 Alaimus striatus

2 Clarcus papillatus

3 Dorylaimus stagnalis

4 Paradorylaimus filiformis

5 Eudorylaimus paraobtusicaudatus

6 Xiphinema pachtaicum

7 X. index

8 Tylencholaimus minimus

9 Achromadora tenax

10 A. terricola

11 Plectus geophilus

12 Proteroplectus inguirendus

13 Teratocephalus terrestris

14 Heterocephalobus elongatus

15 H. filiformis

16 Eucephalobus oxyuroides

17 Acrobeloides labiatus

18 A. nanus

19 Chiloplacus propinquus

20 Ch. Quintastriatus

21 Ch. Lentus

22 Ch. Sclerovaginatus

23 Ch.demani

24 Cervidellus serratus

25 C. bonus

26 Panagrolaimus rigidus

27 P. hygrophilus

28 P. subelongatus

29 P. ruffoi

30 Pelodera operose

31 Rhabditis brevispina

32 Rh. filiformis

33 Aphelenchus avenae

34 Paraphelenchus myceliophthorus

35 Aphelenchoides parietinus

36 A. composticola

37 A. limberi

38 Tylenchus davainei

39 Lelenchus leptosome

40 Tylenchorhynchus cylindricus

41 Helicotylenchus dihystera

3KonorHK rypyx^apn

napaprooÖHOHT napaprooÖHOHT

napapH30ÖH0HT

napapH30ÖH0HT

napapH30ÖH0HT

OHTorentMHHT

OHTorentMHHT

napapH30ÖH0HT

napapH30ÖH0HT

napapH30ÖH0HT

napapH30ÖH0HT

napapH30ÖH0HT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

^eBHcanpoÖHOHT

3ycanp0ÖH0HT

3ycanp0ÖH0HT

3ycanp0ÖH0HT

OHTorentMHHT

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

OHTorentMHHT OHTorentMHHT OHTorentMHHT OHTorentMHHT OHTorentMHHT OHTorentMHHT OHTorentMHHT OHTorentMHHT

42 H. erythrinae Фитогельминт

43 Pratylenchus pratensis Фитогельминт

44 Mеloidogyne incognita Фитогельминт

45 Paratylenchus nanus_Фитогельминт

O'zbekistonda, xususan, Surxondaryo viloyati hududida pekan o'simligi nematodalar kompleksi, sistematikasi, ekologiyasi, tarqalish xususiyatlari hamda parazit turlariga qarshi kurash choralarini ishlab chiqish bo'yicha fitogelmintologik tadqiqotlar juda kam o'tkazilgan bo'lib, hozirgi vaqtda parazit nematodalarning salbiy ta'siri oshib borayotganligini e'tiborga olib, pekan o'simligi nematodalari ustida to'laqonli tadqiqotlarni amalga oshirish dolzarb vazifalardan sanaladi.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Парамонов А.А. Опыт экологической классификации фитонематод // Тр. ГЕЛАН СССР. 1952. - Т.6. - С. 338-369.

2. Парамонов А. А. О некоторых принципиальных вопросах фитогельминтологии // В кн: Сб. работ молодых фитогельминтологов. - М.: 1958. - С.3-11.

3. Рахматуллаев Б. А. Фауна нематоды береговой растительности южносурхонского водохранилища //Актуальные научные исследования в современном мире. - 2017. - №. 4-6. - С. 24-27.

4. Рахматуллаев Б. А., Эшназаров к. Испытание растительных отходов, как средство борьбы с галловыми нематодами //Хоразм Маъмун академияси ахборотномаси. - 2018. - С. 20.

5. Саидова Э.А. К проблеме изучения нематод орехоплодных культур в Сурхандарьинской области Узбекистана //Биологияда замонавий тадкик;отлар:муаммо ва ечимлар. Халкаро илмий-амалий конф. Термиз, 2022 й. Б.333-337

6. Seinhorst J.V. Быстрый способ перевода нематод из фиксатора в безводный глицерин // Nematologica. 1959. Т.4. - С. 67-69.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.