Научная статья на тему 'СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ СУВ ОМБОРЛАРИ НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ'

СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ СУВ ОМБОРЛАРИ НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
13
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фауна / водохранилищ / фаунистический спектр / свободноживущие нематоды / паразитические нематоды / экологические группы. / Fauna / reservoir / Faunistic spectrum / free-living nematodes / parasitic nematodes / ecological groups.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Рахматуллаев Б. А., Мамаражабова М. Т.

В статье сравнивается нематодофауна Учкизильского и Южно-Сурханского водохранилищ. В Учкизильском и Южно-Сурханском водохранилищах Сурхандарьинской области выявлено 119 видов свободноживущих и фитопаразитических нематод, при этом отмечено, что Учкизильское водохранилище занимает ведущее место по численности особей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Гуманитарные науки , автор научной работы — Рахматуллаев Б. А., Мамаражабова М. Т.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMPARATIVE ANALYSIS OF THE NEMATODE FAUNA OF WATER RESERVOIRS OF SURKHANDARYA REGION

The article compares the nematode fauna of Uchkizil and South Surkhan reservoirs. 119 types of free-living and phytoparasitic nematodes were identified in the Uchkizil and Southern Surkhan reservoirs in the Surkhandarya region, and it was noted that the Uchkizil reservoir takes the leading place in terms of the number of individuals.

Текст научной работы на тему «СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ СУВ ОМБОРЛАРИ НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИНИНГ ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ»

Рахматуллаев Б.А.

Термезский государственный университет

г. Термез, Узбекистан Мамаражабова М. Т.

Термезский государственный университет

г. Термез, Узбекистан

СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ СУВ ОМБОРЛАРИ НЕМАТОДАЛАР ФАУНАСИНИНГ ЦИЁСИЙ ТА^ЛИЛИ

Аннотация. В статье сравнивается нематодофауна Учкизильского и Южно-Сурханского водохранилищ. В Учкизильском и Южно-Сурханском водохранилищах Сурхандарьинской области выявлено 119 видов свободноживущих и фитопаразитических нематод, при этом отмечено, что Учкизильское водохранилище занимает ведущее место по численности особей.

Ключевые слова: Фауна, водохранилищ, фаунистический спектр, свободноживущие нематоды, паразитические нематоды, экологические группы.

Rakhmatullaev B.A.

Mamarajabova M. T.

Termez State University, Termez, Uzbekistan

COMPARATIVE ANALYSIS OF THE NEMATODE FAUNA OF WATER RESERVOIRS OF SURKHANDARYA REGION

Abstract The article compares the nematode fauna of Uchkizil and South-Surkhan reservoirs. 119 types of free-living and phytoparasitic nematodes were identified in the Uchkizil and Southern Surkhan reservoirs in the Surkhandarya region, and it was noted that the Uchkizil reservoir takes the leading place in terms of the number of individuals.

Key words: Fauna, reservoir, Faunistic spectrum, free-living nematodes, parasitic nematodes, ecological groups.

Эркин яшовчи нематодаларнинг турли хусусиятлари (таркиби, сони, таркалиши) ва функционал жихдтлари (моддалар ва энергия алмашинуви, органик моддаларнинг табиати ва ишлаб чикариш тезлиги) хдмда сув сифатини бах,олаш учун нематодаларнинг биологик хилма-хиллиги курсаткичларини тузишга оид кенг куламли изланишлар олиб борилмокда.

Учкизил ва Жанубий Сурхон сув омборларида эркин яшовчи ва фитопаразит нематодаларин урганиш буйича 2010-2022 йилларда тадкикот ишлари олиб борилган. [1;2]

Учкизил ва Жанубий Сурхон сув омборлари 0,5-1 метр чукурликдаги тупроFининг юкори (1-2 см) катламидан 800 та ва khpfok буйи усимликлари хара (Chara fragilis Des., 1810), торон (Polygonum hydropiper L., 1753), камиш(Phragmítes australis Cav.) ва куFа (Typha latifolia) усимликларидан 700 та намуналар олинди.

Аникланган нематодаларнинг таксономик тахлили шуни курсатадики, Сурхондарё вилоятидаги Учкизил ва Жанубий Сурхон сув омборида 119 турдаги эркин яшовчи ва фитопаразит нематодалар сув омборлар тупрокларида, хара, торон сув усимлиги хамда кирFOк буйи камиш ва куFа усимликлари илдизи ва илдиз олди тупроFида аникланган булиб, улар 9 туркум, 18 кенжа туркум, 10 катта оила, 41 оила, 40 кенжа оила, 64 авлодга мансубдир.

Аникланган нематодалар 3 та кенжа синфга (Adenophorea, Chromadoria, Rhabditia) мансублиги аникланиб, улардан Adenophorea кенжа синфи вакилларининг иккита сув омборда х,ам куп сонда учраши аникланди.

Учкизил сув омборида Rhabditia кенжа синфи 10 та (27,8%) оилага мансуб нематодаларни уз ичига олса, Жанубий Сурхон сув омборида 12 та (32,4%) оилага мансуб нематодалар учради.

Учкизил сув омборида Adenophorea кенжа синфи 5701 та индивид (жами аникланган индивидларнинг 54,3%), Chromadoria кенжа синфи 4106 та (39,1%), Rhabditia кенжа синфи 693 та (6,6%), Жанубий-Сурхон сув омборида эса Adenophorea кенжа синфи 2402 (48,7%), Chromadoria кенжа синфи 1438 та (29,1%) ва Rhabditia кенжа синфи 1096 та (22,2%) индивидни ташкил этди. Тахлил натижасига кура Adenophorea ва Chromadoria кенжа синф вакиллари Учкизил сув омборида, Жанубий Сурхон сув омборига нисбатан куп сонда учраши кайд этилди.

Ботаникада флористик комплексларнинг систематик таркибининг асосий хусусиятларини ифодаловчи "Флористик спектрлар" кенг кулланилади. Фаунистик комплекслар, хусусан гельминтлар тузилишини тахлил килишни хорижий олимлар [6; 775-786-б.,5; 178 б., 3; 161-174-б., 4; 49-б.] томонидан ишлаб чикилган.

Барча нематода оилалари оз сонли турлар билан ифодаланади. Улардан баъзилари 8-10 турни, бошкалари 3 турни, колганлари 1-2 турни уз ичига олади.

Учкизил ва Жанубий Сурхон сув омборларидаги нематодаларнинг "Фаунистик спектри" ни тахлил килиш камида 3 та (доминант, субдоминант ва рецедент) оилага ажратиш имконини беради.

Доминантлар гурухига 5-10 турни уз ичига олган оилалар киради.

Учкизил ва Жанубий Сурхон сув омборлари фаунасини 6 та (Tripylidae, Tobrilidae, Mononchidae, Dorylaimidae, Plectidae, Cephalobidae) оила вакиллари ташкил этди.

Субдоминантлар гурухига 2-4 турни уз ичига олган оила вакиллари киради. Учкизил сув омборида 18 та (Alaimidae, Prismatolaimidae,

Qudsianematidae, Aporcelaimidae, Thornidae, Ironidae, Mylonchulidae, Cyatholamidae, Microlaimidae, Monhysteridae, Leptolaimidae, Axonolaimidae, Chronogasteridae, Rabdolaimidae, Rhabditidae, Aphelenchoididae, Tylodoridae, Pratylenchidae) оила ва Жанубий Сурхон сув омборида 13 та (Qudsianematidae, Ironidae, Mylonchulidae, Cyatholamidae, Monhysteridae, Leptolaimidae, Axonolaimidae, Chronogasteridae, Rabdolaimidae, Rhabditidae, Panagrolaimidae, Paraphelenchidae, Hoplolaimidae) оила вакиллари кайд этилди.

Рецедентлар гурухини 1 та турни уз ичига олган оила вакиллари ташкил этади. Учкизил сув омборида 12 та (Enoplidae, Oxystominidae, Nynolaimidae, Paradorylamidae, Chromadoridae, Ethomolamidae, Cylindrolaimidae, Teratocephalidae, Neotylenchidae, Anguinidae, Criconematidae, Paratylenchidae) оила ва Жанубий Сурхон сув омборида 18 та (Alaimidae, Enoplidae, Oxystominidae, Prismatolaimidae, Aporcelaimidae, Nynolaimidae, Paradorylamidae, Thornidae, Chromadoridae, Microlaimidae, Cylindrolaimidae, Teratocephalidae, Aphelenchidae, Aphelenchoididae, Tylenchidae, Tylodoridae, Criconematidae, Paratylenchidae) оила вакиллари ташкил этди.

Учкизил сув омборида олиб борилган фаунистик тадкикотлар натижаларига кура, 94 турга (10500 нусха ) мансуб нематодалар аникланган булиб, шулардан 65 тури (8771) эркин яшовчи нематодалар, 17 тури (433) хара (Ch. fragilis) усимлигида, 12 тури (311) торон (P. hydropiper) усимлиги илдиз ва поя кисмида, 28 тури (533) камиш (Ph. australis) усимлиги илдизи ва илдиз олди тупроFидa ва 19 тури (452) ^Fa (T latifolia) усимлиги илдизи ва илдиз олди тупроFидa учраши аникланди.

Жанубий Сурхон сув омборида олиб борилган фаунистик тадкикотлар натижаларига кура, 93 турга (4936) мансуб нематодалар аникланган булиб, шулардан 60 тури (2963 нусха) эркин яшовчи нематодалар, 18 тури (336) хара (Ch. fragilis) усимлигида, 25 тури (547) торон (P. hydropiper) усимлиги илдиз ва поя кисмидан, 27 тури (596) камиш (Ph. australis) усимлиги илдизи ва илдиз олди тупроFидaн, ва 19 тури (494) кУFa (T latifolia) усимлиги илдизи ва илдиз олди тупроFидa учраши аникланди.

Тадкикотлар натижасида аникланган 119 тур нематодаларнинг 66 тури умумий турлар хдсобланиб, иккита сув омборда хам учраши кайд этилди. Учкизил сув омборида A. primitivus, P. intermedius, T. affinis, T. papillata, T. cornuta, L. flavomaculatus, L. conurus, E. acuticauda, A. superbus, A. aquatics, P. macrolaimus, I. americanus, M. aquaticus, M. sigmaturellus, E. pratensis, M. globiceps, M. filiformis, P. parietinus, R. filifomis, A. karakalpakensis, A. dastylocercus, C. hexalineatus, H. viviparous, D. intermedius, P. wescolagricus, P.pratensis нематода турлари кайд этилиб, Жанубий Сурхон сув омборида учрамаган булса, T. medius, T. allophusis, D. tepidus, E. centrocercus, M. attenuates, N. brachyuris, M. а/ricana, M. palidicola, R. longicaudata, P. rigidus, P.subelongatus, D. rivalis, M. striatus, E. mucronatus, E. oxyuroides, E. striatus,

A. maximus, P. batavicus, P. myceliophthorus, T. davainei, H. erythrinae, H. multicinctus, H. tylenchiformis нематода турларининг Жанубий Сурхон сув омборида учраши аникланди.

Тахлил натижасига кура, Учкизил сув омборида йиллик уртача лойкалинишнинг пастлиги, уртача йиллик минераллашувининг, сув таркибида азот микдорининг ва фитобиомассанинг юкорилиги билан изохлаш мумкин. Учкизил сув омбори нематодалар фаунасининг Жанубий Сурхон сув омборига узаро ухшашлигини, Сурхондарё сувининг Занг канали оркали Учкизил сув омборга куйилиши каби холатлар билан изохланади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1.Рахматуллаев Б. А. Фауна нематоды береговой растительности южносурхонского водохранилища //Актуальные научные исследования в современном мире. - 2017. - №. 4-6. - С. 24-27.

2. Рахматуллаев Б. А., Эшназаров к. Испытание растительных отходов, как средство борьбы с галловыми нематодами //Хоразм Маъмун академияси ахборотномаси. - 2018. - С. 20.

3.Смогоржевская Л.А Опыт анализа структуры гельминтоценоза черноморской популяции длинноносого баклана. - В.кн.:Итоги перспективы исследований по паразитоценологии в СССР. - М.: Наука, 1978. - С.161-174.

4.Смогоржевская Л.А Структурный анализ гельминтофауны водоплавающих и болотных птиц Украины: Автореф. дис... докт. биол. наук. Алма-Ата. 1980. - 49 с.

5.Токобаев М.М. Гельминты диких млекопитающих Средней Азии. -Фрунзе: Илим. 1976. - 178 с.

6. Kisielewska К. Parasite ecology and the problem "Man and Hisenvironment". - Wiadomosci Parazytologiczne, 1974. - No.20. - P. 775-786.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.