Научная статья на тему 'САРМОЯГУЗОРИИ СОҲИБКОРИИ ХУРД ҲАМЧУН ШАКЛИ ДАСТГИРИИ ИННОВАТСИЯ'

САРМОЯГУЗОРИИ СОҲИБКОРИИ ХУРД ҲАМЧУН ШАКЛИ ДАСТГИРИИ ИННОВАТСИЯ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
соҳибкории хурд / раванди сармоягузорӣ / навоварӣ / сатҳи зиндагӣ / захираҳои моддӣ / пасандоз / воситаҳои асосӣ / омилҳои истеҳсолот / қувваи корӣ / захираҳои молиявӣ / муносибатҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ / омилҳои дохилӣ ва берунӣ / ҳамгироии соҳибкории хурд. / малое предпринимательство / инвестиционный процесс / инновации / уровень жизни / материальные ресурсы / сбережения / основные фонды / факторы производства / рабочая сила / финансовые ресурсы / социально-экономические отношения / внутренние и внешние факторы / интеграция малого предпринимательства.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нурализода Амрулло Назрулло, Салиева Ҳилола Шодибоевна, Ли Литин

Дар шароити кунунӣ ташкил ва арзёбии вазъи дигаргуншавии рушди фаъолияти соҳибкории хурд дар доираи ташкили механизмҳои нави хоҷагидорӣ ба роҳ мондани навовариҳо, хизматрасонӣ ва сармоягузорӣ муҳим мебошад. Яъне дар заминаи ҳамоҳангсозии ниҳодҳои бахшҳои иқтисодӣ, алалхусус, мавриди истифода қарор додани намудҳои нави корхонаҳои хурд, омили муҳими васеъшавии иқтидори иқтисодӣ ва татбиқи чорабиниҳои баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ зарур мебошад. Ташаккул додани навовариҳо бевосита аз ба роҳ мондани таҳқиқотҳои илмӣ-техникӣ хеле таъсирбахш мебошад, ки онҳо барои рақобатпазирии субъектҳои соҳибкории хурд мақоми хоса пайдо карда метавонанд. Бинобар ин, дар мақолаи мазкур ҷиҳатҳои назариявӣ, методӣ ва амалии соҳибкории хурд, раванди сармоягузорӣ ва инноватсияҳо мавриди баррасӣ қарор дода шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INVESTMENTS IN SMALL ENTERPRISE AS A FORM OF INNOVATION SUPPORT

В современных условиях важно организовать и оценить состояние изменений в развитии деятельности малого предпринимательства в рамках создания новых экономических механизмов внедрения инноваций, услуг и инвестиций. То есть в контексте координации институтов отраслей экономики, в частности, необходимо использовать новые виды малых предприятий важный фактор расширения экономического потенциала и реализации мер по повышению уровня жизни населения. Весьма эффективным является формирование инноваций непосредственно в результате реализации научно-технических исследований, что может получить особый статус для конкурентоспособности субъектов малого предпринимательства. Поэтому в данной статье обсуждаются теоретические, методологические и практические аспекты малого бизнеса, инвестиционного процесса и инноваций.

Текст научной работы на тему «САРМОЯГУЗОРИИ СОҲИБКОРИИ ХУРД ҲАМЧУН ШАКЛИ ДАСТГИРИИ ИННОВАТСИЯ»

УДК: 332.05

САРМОЯГУЗОРИИ СОХ.ИБКОРИИ ХУРД ХДМЧУН ШАКЛИ ДАСТГИРИИ ИННОВАТСИЯ

Нурализода Амрулло Назрулло Салиева Х,илола Шодибоевна Ли Литин

Аннотатсия. Дар шароити кунунй ташкил ва арзёбии вазъи дигаргуншавии рушди фаъолияти сохибкории хурд дар доираи ташкили механизмхои нави хочагидорй ба рох мондани навоварихо, хизматрасонй ва сармоягузорй мухим мебошад. Яъне дар заминаи хамохангсозии ниходхои бахшхои иктисодй, алалхусус, мавриди истифода карор додани намудхои нави корхонахои хурд, омили мухими васеъшавии иктидори иктисодй ва татбики чорабинихои баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолй зарур мебошад.

Ташаккул додани навоварихо бевосита аз ба рох мондани тахкикотхои илмй-техникй хеле таъсирбахш мебошад, ки онхо барои ракобатпазирии субъектхои сохибкории хурд макоми хоса пайдо карда метавонанд.

Бинобар ин, дар маколаи мазкур чихатхои назариявй, методй ва амалии сохибкории хурд, раванди сармоягузорй ва инноватсияхо мавриди баррасй карор дода шудааст.

Калидвожахо: сохибкории хурд, раванди сармоягузорй, навоварй, сатхи зиндагй, захирахои моддй, пасандоз, воситахои асосй, омилхои истехсолот, кувваи корй, захирахои молиявй, муносибатхои ичтимой-иктисодй, омилхои дохилй ва берунй, хамгироии сохибкории хурд.

Барои иктибос: Нурализода А.Н. Сармоягузории сохибкории хурд хамчун шакли дастгирии инноватсия / А Н. Нурализода, X,. Ш. Салиева, Л. Ли // Паёми молия ва иктисод. - 2024. - No. 1(40). - С. 184-188.

ИНВЕСТИЦИИ В МАЛОЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО КАК ФОРМА ПОДДЕРЖКИ ИННОВАЦИЙ

Нурализода Амрулло Назрулло Салиева Хилола Шодибоевна Ли Литин

Аннотация. В современных условиях важно организовать и оценить состояние изменений в развитии деятельности малого предпринимательства в рамках создания новых экономических механизмов внедрения инноваций, услуг и инвестиций. То есть в контексте координации институтов отраслей экономики, в частности, необходимо использовать новые виды малых предприятий - важный фактор расширения экономического потенциала и реализации мер по повышению уровня жизни населения. Весьма эффективным является формирование инноваций непосредственно в результате реализации научно-технических исследований, что может получить особый статус для конкурентоспособности субъектов малого предпринимательства. Поэтому в данной статье обсуждаются теоретические, методологические и практические аспекты малого бизнеса, инвестиционного процесса и инноваций. Ключевые слова: малое предпринимательство, инвестиционный процесс, инновации, уровень жизни, материальные ресурсы, сбережения, основные фонды, факторы производства, рабочая сила, финансовые ресурсы, социально-экономические отношения, внутренние и внешние факторы, интеграция малого предпринимательства.

INVESTMENTS IN SMALL ENTERPRISE AS A FORM OF INNOVATION SUPPORT

Nuralizoda Amrullo Nazrullo. Salieva Khilola Shodiboevna Li Liting

Annotation. In modern conditions, it is important to organize and assess the state of changes in the development of small business activities as part of the creation of new economic mechanisms for the introduction of innovations, services and investments. That is, in the context of coordinating institutions across economic sectors, in particular, it is necessary to use new types of small enterprises - an important factor in expanding economic potential and implementing measures to improve the standard of living of the population. The formation of innovations directly as a result of the implementation of scientific and technical research is very effective, which can receive a special status for the competitiveness of small businesses. Therefore, this article discusses the theoretical, methodological and practical aspects of small business, the investment process and innovation.

Key words: small business, investment process, innovation, standard of living, material resources, savings, fixed assets, factors of production, labor, financial resources, socio-economic relations, internal and external factors, integration of small business.

Гузориши масъала. Дap шapoити иктисоди бoзopй тaшaккyли сoxибкopии xypд хамчун омили таквиятдихандаи халли масъалахои ичтимоию иктисодй бapoмaд нaмyдa, дap тaъмини шугл, бaлaнд бapдoштaни сатхи некуахволй вa Faнигapдoнии 6учети дaвлaтй накши мyxимpo H4po менамояд. То имpyз бaйни олимон вa кopшинoсoни сохни иктисодй бapoи мyaйян кapдaни сoxибкopии xypд муноси6ати ягона вучуд нaдopaд. Дap натичаи омузиш ва бappaсии мaсъaлaи мaзкyp, маълум кapдa шуд, ки истилохи "сoxибкopии xypд" дap мачмуъ, аз та6иати мафхуми "сoxибкopй" сapчaшмa гиpифтa, фаъолияти он дap дoиpaи кopxoнaxoи xypд 6a pox монда мешaвaд. К^йд кapдaн зapyp аст, ки сoxибкopии xypд во6аста 6a имкониятхои кишвap дap шapoити кунунй тезмуто6икшаванда мебошад. Чунки бунёд ва ташаккули кopxoнaи xypд аз нигохи тaFЙиpи теxнoлoгияи истехсолот, сoxтopи идopaкyнй ва пешбypди фaъoлият нис6ат 6a кopxoнaи калон xеле oсoнтap ва мувофик мебошад. Ново6аста 6a ин, бapoи ташкили сoxибкopии xypд, сapмoягyзopй накши xaлкyнaндa дopaд.

Тaxлили TaxKMKOT^OM охир Ba нaшриёт. Дap poбитa 6a мавзуи мaзкyp як ^TOp олимони xop^my вaтaнй аз чумла, Ф. Кoтлеp, А. Неганди, Бpoдел Б., Иванов С.А., Хосткин А.Дж., Комилов С.Дж., Сaфapoв Б.Г., Шодиев К.К. ва дигapoн кopи илмиpo анчом додаанд.

Мaксaди мaколa аз муайян намудани сapмoягyзopии сoxибкopии xypд хамчун шакли дaстгиpии инноватсия ибopaт аст.

MyxTaBOH acociiii мaвод. Гyзapиш аз дaвpoни саноатй 6a дaвpoни иттилоотй xyсyсиятxoи кopxoнaxopo 6a монанди ко6илияти зуд аз нав сoxтaни истехсолот ва конеъ кapдaни дapxoстxoи инфиpoдии мyштapиpo 6a мадди аввал гузошт. Рушди сoxибкopии xypд бapoи yстyвopгapдoнии иктисодиёт шapoити мусоид фapoxaм меopaд, зеpo дap заминаи он мухити paкoбaт васеъ гapдидa, таъсиси чойхои нави кopй ва инфpaсoxтopи иктисоди миллй pивoч меё6ад.

Бapoи oшкop кapдaни мафхуми paвaнди сapмoягyзopии сoxибкopии xypд мо 6ояд, пеш аз хама мафхумхои "сoxибкopии xypд" ва "paвaнди сapмoягyзopй"-po aлoxидa бappaсй намоем. Бинoбap ин, мафхумхои сoxибкopии xypд ва тичopaти xypд, ки дap aдaбиёт хаммаъно дapч гapдидaaнд [9, с. 14-15], 6a акидаи мо, онхо гуногунмаъно 6уда, дap aлoxидaгй шapx додани мафхумхои мaзкyp зapyp ме6ошад.

Ба акидаи Ф. Кoтлеp тичopaт як намуди дapoмaд 6уда, дap дoиpaи он сaбaди xoчaгии rapxora метaвoнaд аз якчанд тичopaт ибopaт 6ошад, ки 6о онхо су6ъектхои алохида навъхои мoлxopo аз pyйи тaмFaи ягона истехсол менамоянд, фaxмидa мешавад [4, с. 344]. Ти6ки paвиши мaзкyp, тичopaти xypд метaвoнaд хам дap шакли кopxoнaи xypд ва хам дap дoиpaи кopxoнaи калон вучуд дошта 6ошад. Ба акидаи К.К. Шодиев, "сoxибкopии xypд ин ташкили фаъолияти шaxси иктисодиест, ки 6a 6унёди мол, rapy xизмaтpaсoниxoи нав, чустучуи акидахои нави эчодй 6о максади бaдaстopии манфиати иктисодй ва KOнеъгapдoнии тaлaбoти доимафзоянда paвoнa кapдa шудааст" [14, с. 147-153]. Х,амин тapик, мо 6ояд

кopxoнaxoи xypдpo хамчун су6ъектхои мустакили xoчaгидopй чудо кунем, дap холе ки тичopaти xypд метавонад як кисми шиpкaти 6онуфуз ё фapъии он 6ошад.

Дap хакикат, як ^op муаллифон мафхуми сoxибкopии xyp^o аз мачмуи вазифахои сoxибкop, идopaкyнaндa ва сохи6мулк бapoвapдa, тaъpифи як ^TOp xyсyсиятxoи xoси кopxoнaxoи xypдpo nyppa мекунанд [12, с. 13-15].

Бояд кайд намуд, ки дap и6тидо вaзифaxoи сохи6мулк, менечеp ва сoxибкop дap як шaxс муттахид кapдa шуданд. Аммо 6о афзоиши дoиpaи кopxoнaxo, ин функсияхо аз хамдж-ap чудо шуданд. Дap кopxoнaxoи xypд, бинoбap холатхои муайян, ин вазифахо аз чони6и як шaxс ё гypyxи нисбaтaн xypди шaxсoн n4po кapдa мешаванд. Дap нэтичэ, нaзopaти кэтъии фэъолияти кopxoнa им^^оз^ мегapдaд, сapмoяи он чaндиp вэ пypзyp мешaвaд вэ xyди rapxora 6a шapoити мyвoфиктapини бoзop тэ6дил меё6эд. Инчунин, вoбaстa 6a ин, мн^нл^ чоли6 дap он эст, ки мэхз сoxибкopии xypд дap лнхзэхои бyxpoни иктисодй нэкши як нэвъ беxaтapии иктисoдиpo ме6озвд. Аммо, 6эъзе кopxoнaxoи xypд дap шapoити бyxpoнй 6a мушкилоти молиявй вэ муфлисшэвй дyчop мегapдaнд. Тaвpе эз тaчpибa мэълум эст, aксapи сoxибкopoни xypд тэнхо дap кушиши сеюм вэ чopyм 6a тичopaти 6оэътимод ноил мегapдaнд. Аз ин py, муфлисшэвии 6эъзе кopxoнaxoи xypд 6a тэъсиси кopxoнaxoи нэв монеъ нaмешaвaнд, ки нэ тэнхо дap шapoити иктисоди бyxpoнй фэъолият кapдa метэвонэнд, 6элки 6a 6унёди чойхои нэви кopй низ мусоидэт менэмоянд. Бехудэ нест, ки pyшди сoxибкopии xypд чун aнъaнa хэмчун яке эз poxxoи мyбopизa 6о бекopй 6apparä кapдa мешэвнд.

^эмин тapик, мо 6a xyлoсaе омэдем, ки кopxoнaи xypд як тэшкилоти мустэкил эст, ки дap он вэзифэхои сохи6мулк, сoxибкop вэ менечеp эз чони6и як шaxс ичpo ё нaзopaт кapдa мешэвэнд, ки дap нэтичэ, сapмoяи чунин тэшкилот xеле чaндиp эст вэ хэмзвмон, ягонэгии нaзopaт вэ идopaкyниpo тэъмин мекунэд.

Пеш эз он ки мо 6a бappaсии шapoите, ки дap он тэт6ик вэ pyшди paвaндxoи сapмoягyзopии кopxoнaxoи xypд вэ омилхое, ки 6a онхо тэ^^ меpaсoнaнд, гyзapем, муэйян кapдaн лозим эст, ки мэфхуми "сapмoягyзopии сoxибкopии xypд" чист. Бэ эндешэи мо, мэфхуми сapмoягyзopй дap мэзмуни вэсеъ воситэхои пулй, apзишxoи молумулкй вэ зехнии дэвлэт, шaxсoни вокеию хукукй фaxмидa меш^ед, ки 6a тэъсиси кopxoнaxoи нэв, вэсеъ гapдoнидaн, тaъмиp нэмудэн вэ эз лихози теxникй чихозониднни кopxoнaxoи oмoдaкyнaндa, бaдaстopии эмволи Faйpимaнкyл, сохмияхо вэ дигap когэзхои кимэтнок 6о мэксвди гиpифтaни фоидэ вэ ноил гapдидaн 6a дигap нэтичэхои муфид paвoнa кapдa шудяяст.

Дap ада6иёти иктисодии ватанй муддати тулонй чунин акида вучуд дошт, ки истилохи мувофик 6а мафхуми "инвеститсия" мафхуми "сapмoягyзopй" ме6ошад, яъне мачмуи xapoчoти зaxиpaxoи моддй, мехнатй ва пулй, ки 6а тaкpopистеxсoли васеи фондхои асосии тамоми сохахои xoчaгии xaлк paвoнa шудаанд. Аммо фондхои асосй наметавонанд аз хисо6и сapмoяи кopй ва сapмoяи инсонй 6а тaвpи мyкappapй фаъолият

кунанд, ондо худ аз худ на мадсулот ва на пасандоз медиданд. Яъне мафхуми инвеститсия дар пешрафти даёти иктисодии дар як давлат накши мудим дорад. Дамзамон, инвеститсия дар шароити муосир дамчун неруи пешбаранда дар рушди иктисодиёти давлат эътироф гардидааст. Инкишоф наёфтани инвеститсия метавонад ба рушди истедсолот, махсусан истедсоли молдои хочагии кишлок дар мамлакат таъсири манфй расонад. Дар амал, кариб дама гуна дороидои корхона метавонанд дамчун объекти сармоягузорй баромад кунанд: фонддои нави истедсолй, фонддои содаи гайриистедсолй, дороидои молиявй, дороидои гайримоддй ва гайра. Ба акидаи баъзе муаллифон, "агар шумо бояд фикр кунед, пас маълум мешавад, ки ба сармоягузорй чорадои ратсионализатсия, чорабинидои ташкилй ва омузиши кормандон дохил карда мешаванд". Бисёре аз мудаккикон сармоягузорй ба захирадои моддиро барои худи сармоягузорй ба воситадои асосй мувофик медонанд [3, с. 511].

Дадафи сармоягузорй на тандо ба даст овардани фоида (ва барои ташкилотдои гайритичоратй - ноил шудан ба дадафдои оинномавй), балки ба даст овардани самараи муфид мебошад, ки бо он нигод доштани сатди бадастомадаи даромаднокй, кам кардани зарари имконпазир, васеъ кардани доираи истеъмолкунандагони мадсулот, васеъ кардани бозордои мавчуда ва ба даст овардани бозордои нав ва гайра фадмида мешавад.

Дамзамон, сармоягузоридои корхонадои хурд самти инноватсионии возед доранд, ки аз таърифи мо дар бораи модияти содибкории хурд бармеояд. Дар дакикат, агар содибкории хурд фаъолияти фаъоли инноватсиониро дар назар дошта бошад, пас кисми зиёди сармоягузоридои амалишаванда на бо баркарор кардани иктидори омилдои мавчудаи истедсолот, балки бо таквияти он ё эчоди комбинатсиядои нави омилдо алокаманд ходанд буд. Ин махсусан бо назардошти он мудим аст, ки фаъолияти корхонадои хурд аз мардилаи давраи ташаккулёбии моли истедсолшуда вобастагии калон дорад. Сармоягузоридои амалишаванда бояд имкониятдои афзояндаи такрористедсолкуниро дар мардилаи афзоиш таъмин кунанд, аммо мудимтар аз дама, ба назари мо, сармоягузорй дар мардилаи таназзул аст, ки дар он як мол бояд бо дигараш иваз карда шавад. Набудани сармоягузорй дар ин ладзадо эдтимолан ба муфлисшавии хурдтарин корхона оварда мерасонад.

Бо назардошти дамаи гуфтадои боло, чунин тафсир кардан мумкин аст: сармоягузории содибкории хурд ин роди ташкили такрористедсоли содибкории хурд мебошад, ки ба афзоиш ё баркарор кардани иктидори омилдои такрористедсоли корхонадои хурд равона карда шудаанд, ки дадафи асосии ондо инноватсия мебошад.

Аён аст, ки сармоягузории тичорати хурд дар шароити муайян ба вучуд меояд ва сурат мегирад. Шарт он чизест, ки чизи дигареро имконпазир месозад, чизи дигаре аз он вобаста аст, ки чизи дигареро муайян мекунад [8, с. 951]. Шартдои зарурй он чизест, ки татбики модияти ин падидаро имконпазир месозад. Нисбат ба содибкории хурд он чизест, ки ягонагии самарабахши вазифадои содибмулк, менечер ва содибкорро дар корхонадои хурд таъмин мекунад ва

дамзамон, татбики самараноки дамаи хосиятдои мудими корхонаи хурдро, ки мо муайян кардем.

Дамаи дигар зудуроте, ки ба раванди сармоягузории содибкории хурд таъсир мерасонанд, мо чунин таксимотро бо он асоснок мекунем, ки хавф ва имкониятдои маблаггузорй дар доираи раванди мушаххаси сармоягузорй ба вучуд меоянд ва аз ин ру, омилдое мебошанд, ки тандо ба ин зудурот хос ва шарт мегузоранд. Дар айни замон, шароит (масалан, вазъи иктисодй, сатди пешрафти илмй-техникй ва гайра) новобаста ба сармоягузорй аз чониби корхонаи хурд вучуд доранд.

Дар назарияи муосири идоракунй дануз дар солдои 70-80-уми асри ХХ тафсири ширкат дамчун "системаи кушода" мустадкам карда шуд, ки барои зинда мондан ва муваффакияти ширкат адамияти далкунандаи тамоми унсурдои мудити берунаро таъкид мекунад. Шартдои берунии содибкориро бо роддои гуногун тасниф кардан мумкин аст. Масалан, А. Хоскинг дафт унсури асосии мудити берунаро чудо мекунад: вазъи иктисодй, вазъи сиёсй, мудити дукукй, мудити ичтимой-фардангй, мудити физикй ё чугрофй, мудити технологй ва мудити институтсионалии ташкилию техники.

Тибки акидаи А. Шулус, шароитдои мудити берунаро ба панч гуруд таксим кардан мумкин аст:

1. Мачмуи бозордои калидии содибкории хурд: захирадо (воситадои истедсолот, иттилоот, кувваи корй, захирадои молиявй) ва фуруш;

2. Унсурдои мудити беруна аз мудимтарин (аз нуктаи назари корхонаи хурд) институтдои бозорй (давлатй ва молиявй-кредитй) ва агентдо (корхонадои калон ва миёна);

3. Мачмуадои (блокдои) муносибатдои чамъиятй: дукукй, ичтимоию фардангй ва сиёсй, ки мутаносибан дар конунгузорй, анъанадо ва меъёрдои ахлок, чойгиркунии куввадои сиёсй;

4. Дамгироии раванддо ва падидадои мудими ичтимоию иктисодй: конъюнктураи иктисодй, чинояткорй, экология, пешрафти илмй-техникй, сохтори хочагии халк ва гайра;

5. Унсури махсуси мудити берунии корхонаи хурд [13, с. 86-87].

Дамзамон, А. Неганди таснифи шароити раванддои сармоягузории содибкории хурд аз руйи унсурдоро ба истилоди "бисёркабата" ба се чузъ пешнидод намудааст:

- "мудити ичтимой" - унсурдо ва зерсистемадои тамоми чомеа, ки ба ташкилот таъсир мерасонанд (муносибатдои ичтимоию иктисодй, сиёсат, идеология, фарданг, сохти давлатй ва конунгузорй, маориф, психологияи чамъиятй, анъанадои мадаллй ва миллй);

- "мудити мувофик" ё "мудити вазифа" -мачмуи зерсистемадо ва унсурдое, ки робита бо ондо дар натичаи вазифаи хоси истедсолй ва хочагии ин ташкилот ба вучуд меояд (содибон ва садмдорони ширкат, сармояи бонкй, сода ва омили бартаридоштаи ракобат, таъминкунандагон ва истеъмолкунандагон, танзими давлатй ва фармоишдо, чойгиршавй ва мудити табий);

- "мудити дохили ташкилй" - унсурдо ва зерсистемадое, ки дар дохили ташкилот чойгиранд ва

дар асл аз чониби он назорат карда мешаванд, аммо барои вохидхои алохида, хидматхо ва гайра хамчун мухити беруна (захирахои моддй-техникй, кувваи корй, технология, андоза ва конфигуратсияи худудии ширкат, сиёсати рохбарияти олй ва махсусан иклими ташкилй) амал мекунанд [2, с. 74].

Аммо новобаста ба таснифоти истифодашуда, таъсири мухими шароити беруна ба чараёни равандхои сармоягузории корхонахои хурд рад карда намешавад. Махз мухити беруна фазои мусоид ё номусоиди сармоягузории минтака ва умуман кишварро ба вучуд меорад.

Барои таъмин намудани рушди босуръати сохибкории хурд нисбат ба хозира, фаъолгардонии таъсири мусбати он ба рушди иктисодиёт ва чомеа бояд муносибати систематикй ба ташаккули шароити муносиб барои зухури мохияти сохибкории хурд ва хосиятхои атрибутивии он амалй карда шавад. Ин маънои онро дорад, ки на танхо шароити мусоид барои як намуди муайяни корхонахо бояд максаднок ташкил карда шавад. Аммо бояд мухити иктисодиро ташаккул дод, ки дар он хосиятхои атрибутивии корхонахои хурд аз чониби тамоми системаи иктисодй талаб карда мешаванд, дар асоси рушди корхонахои хурд тавлид ва таквият дода мешаванд.

Аз чумла, бояд чунин шароити умуми иктисодй ташаккул ёбад, ки дар он:

- рохи бартаридоштаи ба даст овардани даромад барои тамоми тичорат сохибкорй хохад буд, на таксимоти даромади аллакай таъсисёфта;

- тамоюли бартаридоштаи тамоми тичорат мутобик кардани истехсолот ва махсулоти он ба ниёзхои харидорон хохад буд, на ба муштариён тахмил кардани натичахои истехсолоти бесамар;

- воситаи халкунандаи таъмини пирузии сохибкорон дар муборизаи ракобатй навъи инноватсионии такрористехсолкунй хохад буд, на амалияи монополистй ва на иттифок бо намояндагони хокимияти давлатй ва худидоракунии махаллй;

- воситаи мухимтарини баланд бардоштани самаранокии тичорат на дастгирии давлатй, балки хавасмандгардонии шаклхои гуногуни ракобат хохад буд;

- усули асосии мутобик кардани мухити хукукй ва институтсионалй ба эхтиёчоти сохибкорон на сарпарастии давлат, балки тавсеаи иштироки мустакими хамаи категорияхои тичорат дар ташаккули мухити хукукй ва институтсионалй хохад буд.

Роххои ташаккули шароити номбаршуда гуногунанд, аммо се рохи асосии онхо:

- якум, таъмини химояи пайдарпайи хукукхои гуногуни моликияти онхое, ки дар айни замон аз онхо махрум шудаанд - сахмдорони миноритарй, пасандоздорон, истеъмолкунандагон, ихтироъкорон,

сохибони кувваи корй, сохибони сармояи зехнй, сохибкорони хурд. Ин химоя имкониятхои сохибкорони калонро барои таксимоти даромади дигарон ба манфиати худ ба таври назаррас кохиш медихад ва онхоро мачбур мекунад, ки ба сохибкорй табдил ёбад;

- дуюм кам кардани харочоти транзаксионй тавассути сармоягузории васеи давлат ба рушди инфрасохтори истехсолй, иттилоотй, наклиётй, рости тичорат. Ин тадбир имкон медихад, ки бартарихои мукоисавии тичорати хурд, ки аз чандирй, харакат, харакати сармоя иборат аст, амалй карда шаванд;

- сеюм, рушди пайдарпайи озодии иктисодй ва ичтимой. "Озодии истеъмол ва озодии фаъолияти хочагидорй бояд дар шуури хар як шахрванд хамчун хукукхои асосии дахлдор кабул карда шаванд. Тачовуз ба онхо бояд хамчун суикасд ба сохти чамъиятии мо чазо дода шавад" [15, с. 19].

Рушди озодии ичтимоию иктисодй имконият фарохам меорад, ки куввахои пешбарандаи ичтимоии дохилии фаъолияти иктисодй ва рушди иктисодй амалй карда шаванд, ки ба туфайли мавчудияти онхо тичорати хурд бо тичорати калон ракобат мекунад ва дар бисёр холатхо аз он болотар аст.

Муваффакияти рушди иктисодии капитализм, тавре ки таърих нишон медихад, бо фарк кардани шаклхои гуногуни мубодила ва институтхои ба онхо мувофик, омезиши самараноки онхо дар сохахои гуногуни фаъолияти иктисодй, ки ба сохибкорони алохида ва давлатхои алохида афзалиятхои мукоисавй фарохам меорад, таъмин карда мешавад. "Ду хусусияти мухимтарини рушди гарбй чамъбасти механизмхои (табодули ворид кардани муаллифон) сатхи олй ва сипас зарб кардани шумораи роххо ва воситахо мебошад" [1, с. 106]. Дар ин холат, шарти зарурии чунин фаркият ва омезиши муассир нигохдорй ва такрористехсолкунй дар хама шаклхо ва сохахои фаъолияти иктисодии он хусусиятхои системавии фаъолияти иктисодй мебошад, ки дар доираи як навъ хучайраи генетикии ибтидоии капитализми муосир - сохибкории хурд ба вучуд меоянд ва инкишоф меебанд.

Х,амин тарик, дастгирии инноватсия бояд тавассути хавасмандгардонии ракобат ва фарохам овардани шароити баробар барои хамаи иштирокчиёни бозор амалй карда шавад. Раванди сармоягузорй бояд ба талаботи иктисоди муосир ва хусусиятхои дохилии низоми сохибкории хурд мувофик бошад. Вазифахои раванди сармоягузорй танхо хамон вакт пурра ичро мегардад, ки агар бунёди низомхои ракобатпазирии хамкории сохибкории хурду калон ва низомхои шарикии хамгироии сохибкории хурд ба низоми умумии макроиктисодии кишвар ба даст оварда мешавад.

Адабиёт

1. Бродель Б. Материальная цивилизация и капитализм. Т. 2. Игры обмена пер. с фр. / Б. Бродель. - М.: Изд-во «Весь мир», 2006. - 672 с.

2. Иванов С.А. Системное управление факторами внешней среды как основа устойчивого развития малого предпринимательства / С.А. Иванов. - СПб.: Изд-во СПбГУЭФ, 2000. - 180 с.

3. Ковалёв В.В. Введение в финансовый менеджмент / В.В. Ковалёв. - М.: Финансы и статистика, 2001.

- 260 с.

4. Котлер Ф. Маркетинг менеджмент. Анализ, планирование, внедрение, контроль / Ф. Котлер. - СПб.: Питер Ком, 1999. - 896 с.

5. Комилов С.Дж. Мониторинг качества жизни в системе анализа индекса развития человеческого потенциала /С.Дж. Комилов, Т.А. Алимардонов//Таджикистан и современный мир: актуальные проблемы развития инновационной экономики. Сборник материалов международной научно-практической конференции: под общей редакцией Факерова Х.Н. и Раджабова Р.К. - Душанбе: ТГУК. - 2019. - С.312-319.

6. Комилов С.Дж. Формирование инновационного потенциала как условие индустриально-инновационного развития национальной экономики. /С.Дж. Комилов// Проблемы современной экономики. -Санкт-Петербург. - 2019. - №2(70). - С.157-160.

7. Комилов С.Дж. Особенности занятости в условиях индустриально-инновационного развития /С.Дж. Комилов, Ш. Сафар// Таджикистан и современный мир. - Душанбе. - 2019. - №5(68). - С.68-78.

8. Краткий экономический словарь / под ред. А.Н. Азрилияна. 4-е изд. доп. - М.: Институт новой экономики, 2008. - 1088с.

9. Рубе В.А. Институциональные аспекты организации малого бизнеса в развитых странах и в России. Учебное пособие / В.А. Рубе. - М.: ИНФРА-М, 2004. - 980 с.

10. Сафаров, Б. Г. Динамика и структура привлечения иностранных инвестиций в открытую экономику Республики Таджикистан / Б. Г. Сафаров, Д. К. Ходжаев // Экономика Таджикистана. - 2019. - № 2. - С. 65-70.

11. Хосткин А.Дж. Доверие: деньги, рынок и общество / А.Дж. Хосткинг. - М.: Московская школа политических исследований, 2012. - 79 с.

12. Чепуренко А.Ю. Малый бизнес в рыночной среде. Учебное пособие / А.Ю. Чепуренко. - М.: Издательский дом Международного университета в Москве, 2006. - 180 с.

13. Шулус А. Становление системы поддержки малого предпринимательства в России / А. Шулус // Российский экономический журнал. - 1997. - №5. - С. 85-94.

14. Шодиев К.К. Шаклдои дастгирии молиявии рушди содибкории хурду миёна дар хоцагии кишлок / К.К. Шодиев, КК. Фатдиддинзода // Паёми молия ва иктисод. - 2020. - №1(21). - С. 147-153.

15. Эрхард Л. Благосостояние для всех. пер. с нем. / Л. Эрхард. - М.: Начала-Пресс, 1991. - 320 с.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Нурализода Амрулло Назрулло - н.и.и., дотсенти кафедраи андоз ва сугуртаи Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Тоцикистон. Сурога: 734067, ш. Душанбе, к. Нахимов, 64/14. E-mail: [email protected], Телефон: +992 918757668.

Салиева Х,илола Шодибоевна - н.и.и., дотсенти кафедраи иктисодиёт ва менецменти Филиали Донишгоди миллии тадкикотй-технологии МИСиС дар шадри Душанбе. Тел.: +992 933232222, E-mail: shilola. 86@mail. ru

Ли Литин - аспиранти кафедраи назарияи иктисодй ва иктисодиёти цадони Донишгоди (славянии) Россия ва Тоцикистон. Сурога: 734025. Ч,умхурии Тоцикистон. ш. Душанбе, к. М. Турсунзода 30. Тел.: +372 2271571.

Информация об авторах:

Нурализода Амрулло Назрулло - к.э.н., доцент кафедры налога и страхования, Таджикский государственный финансово-экономический университет. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимова, 64/14. Телефон: +992 918757668. E-mail: [email protected].

Салиева Хилола Шодибоевна - к.э.н., доцент кафедры экономики и управления филиала Национального исследовательского и технологического университета МИСиС в г. Душанбе. Телефон: +992 933232222. E-mail: [email protected].

Ли Литин - аспирант кафедры экономической теории и мировой экономики Российско-таджикского (Славянского) университета. Адрес: 734025. Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. М.Турсун-заде 30. Телефон:+372 2271571.

Information about the authors:

Nuralizoda Amrullo Nazrullo - Ph.D., Associate Professor of the Department of Taxation and Taxation, Tajik State University of Financial Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimov, 64/14. Email: [email protected]. Phone: +992 918757668.

Salieva Khilola Shodiboevna - Ph.D. in Economics, Associate Professor of the Department of Economics and Management of the branch of the National Research and Technological University "MISiS" in Dushanbe. E-mail: [email protected]. Phone: +992 933232222,

Li Liting - is a graduate student at the Department of Economic Theory and World Economy (Slavic) University of Russia and Tajikistan. Address: 734025. Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. M. Tursun-zade 30. Phone:+372 2271571.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.