Научная статья на тему 'ТАШАККУЛ ВА РУШДИ СОҲИБКОРИИ ХУРДУ МИЁНА ДАР СОҲАИ КИШОВАРЗӢ'

ТАШАККУЛ ВА РУШДИ СОҲИБКОРИИ ХУРДУ МИЁНА ДАР СОҲАИ КИШОВАРЗӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Соҳибкорӣ / иқтисодӣ / рушд / рақобатпазирӣ / хоҷагиии қишлоқ / истеҳсолӣ / хизматрасонӣ / хурду миёна. / Предпринимательство / экономика / развития / конкурентоспособность / сельское хозяйство / производство / услуги / малого и среднего.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ҳакимов Аминҷон Сайминоҷович, Шодиев Кӯҳзод Қурбонбоевич

Дар мақола муҳиммият, аҳамияти илмию назариявӣ ва таҷрибавӣ, дараҷаи омӯзиши он, инчунин мақсаду вазифаҳо, нишон дода шуда, хусусиятҳои ташаккул ва амалкарди соҳибкории хурду миёна дар хоҷагии қишлоқи ҶТ ва соҳаи истифодаи амалии натиҷаҳои бадастомада кушода дода шудаанд. Дар мақола муносибатҳои мухталифи назариявӣ ва методологиро ба таҳқиқи масъалаи баррасишаванда хулосабандӣ намуда, собит карда шудааст, ки соҳибкорӣ ва муносибатҳои соҳибкорӣ асоси ташаккул ва рушди муносибатҳои бозорӣ, аз он ҷумла, дар хоҷагии қишлоқ мебошанд. Хулосаҳои илмӣ ва тавсияҳо дар мақола оварда шудаанд, ки хулосааш чунин мебошад: соҳибкории хурду миёна шароитҳоеро фароҳам месозад, ки бидуни онҳо самаранокии баланди истеҳсолоти кишоварзӣ маъно надорад ва муҳити рақобатиро ба вуҷуд оварда, ба босуботии нархҳо, ва беҳтаршавии сифати молу хизматрасониҳо мусоидат намуда, дар муҳайё сохтани ҷойҳои нави корӣ ва коҳиш додани сатҳи камбизоатӣ нақши калидиро мебозад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF ORGANIZATION AND DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM ENTREPRENEURSHIP IN AGRICULTURE

В статье показаны актуальность, научно – теоретическое и практическое значение, степень ее изученности, а также цель и задач, раскрыты особенности организации и функционирования малого и среднего предпринимательства в сельском хозяйстве РТ и показаны отрасли практического использования достигнутых результатов. В статье, обобщая различные теоретические и методологические подходы к исследованию рассматриваемой проблемы, отмечает, что предпринимательство и предпринимательские отношения являются основой формирования и развития рыночных отношений, в частности в сельском хозяйстве. Научные выводы и рекомендаций в стетье сформулированы на основе проведенного исследования и суть их заключается в следующем: малое и среднее предпринимательство создает условия, без которых немыслима высокая эффективность сельскохозяйственного производства, создает конкурентную среду, способствует стабилизацию цен и улучшению качества товаров и услуг, играет ключевую роль в создании новых рабочих мест и снижении уровня бедности.

Текст научной работы на тему «ТАШАККУЛ ВА РУШДИ СОҲИБКОРИИ ХУРДУ МИЁНА ДАР СОҲАИ КИШОВАРЗӢ»

Сайфиддинзода Самариддин Сайфиддин - Таджикский национальный университет, докторант PhD кафедры бухгалтерского учета. Адрес: Республика Таджикистан, 734025, г. Душанбе, пр. Рудаки 17. E-mail: [email protected]. Тел.: (+992) 981-00-00-50 Information about the author:

Saifiddinzoda Samariddin Saifiddin - Tajik National University, PhD student of the Department of Accounting. Address: Republic of Tajikistan, 734025, Dushanbe, Rudaki Avenue 17. E-mail: [email protected]. Тел.: (+992) 981-00-0050

УДК: 338.22:346.26

ТАШАККУЛ ВА РУШДИ СО^ИБКОРИИ ХУРДУ МИЁНА ДАР СОХДИ КИШОВАРЗЙ

Шодиев Кухзод ^урбонбоевич

Х,акимов Аминчон Сайминочович

Аннотатсия. Дар мацола мууиммият, ауамияти илмию назариявй ва тацрибавй, дарацаи омузиши он, инчунин мацсаду вазифауо, нишон дода шуда, хусусиятуои ташаккул ва амалкарди соуибкории хурду миёна дар хоцагии цишлоци ЦТ ва соуаи истифодаи амалии натицауои бадастомада кушода дода шудаанд.

Дар мацола муносибатуои мухталифи назариявй ва методологиро ба тауцици масъалаи баррасишаванда хулосабандй намуда, собит карда шудааст, ки соуибкорй ва муносибатуои соуибкорй асоси ташаккул ва рушди муносибатуои бозорй, аз он цумла, дар хоцагии цишлоц мебошанд.

Хулосауои илмй ва тавсияуо дар мацола оварда шудаанд, ки хулосааш чунин мебошад: соуибкории хурду миёна шароитуоеро фароуам месозад, ки бидуни онуо самаранокии баланди истеусолоти кишоварзй маъно надорад ва мууити рацобатиро ба вуцуд оварда, ба босуботии нархуо, ва беутаршавии сифати молу хизматрасонщо мусоидат намуда, дар мууайё сохтани цойуои нави корй ва коуиш додани сатуи камбизоатй нацши калидиро мебозад.

Калидвожщо: Соуибкорй, ицтисодй, рушд, рацобатпазирй, хоцагиии цишлоц, истеусолй, хизматрасонй, хурду миёна.

Барои ицтибос: Шодиев, К. Ц. Ташаккул ва рушди соуибкории хурду миёна дар соуаи кишоварзй / К. Ц. Шодиев, А. С. Х,акимов //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - ^. 2(41). - С. 34-40

ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ И РАЗВИТИЯ МАЛОГО И СРЕДНЕГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬТВА В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ

Шодиев Кухзод Курбонбаевич

Хакимов Аминджон Сайминоджович

Аннотация. В статье показаны актуальность, научно - теоретическое и практическое значение, степень ее изученности, а также цель и задач, раскрыты особенности организации и функционирования малого и среднего предпринимательства в сельском хозяйстве РТ и показаны отрасли практического использования достигнутых результатов.

В статье, обобщая различные теоретические и методологические подходы к исследованию рассматриваемой проблемы, отмечает, что предпринимательство и предпринимательские отношения являются основой формирования и развития рыночных отношений, в частности в сельском хозяйстве. Научные выводы и рекомендаций в стетье сформулированы на основе проведенного исследования и суть их заключается в следующем: малое и среднее предпринимательство создает условия, без которых немыслима высокая эффективность сельскохозяйственного производства, создает конкурентную среду, способствует стабилизацию цен и улучшению качества товаров и услуг, играет ключевую роль в создании новых рабочих мест и снижении уровня бедности.

Ключевые слова: Предпринимательство, экономика, развития, конкурентоспособность, сельское хозяйство, производство, услуги, малого и среднего.

FEATURES OF ORGANIZATION AND DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM ENTREPRENEURSHIP IN AGRICULTURE

Shodiev Kuhzod Kurbonbayevich

Hakimov Aminjon Saiminojovich

Annotation. The article shows the relevance, scientific - theoretical and practical significance, the degree of its study, as well as the purpose and tasks, reveals the features of the organization and functioning of medium and small businesses in agriculture of the Republic of Tajikistan and shows the branches ofpractical use of the results achieved.

In the article, generalizing various theoretical and methodological approaches to the study of the problem under consideration, he notes that pre-entrepreneurship and entrepreneurial relations are the basis for the formation and development of market relations, in particular in agriculture.

The scientific conclusions and recommendations in the article are formulated on the basis of the study and their essence is as follows: small and medium-sized businesses create conditions without which the high efficiency of agricultural production is unthinkable, creates a competitive environment, helps stabilize prices and improve the quality of goods and services, plays a key role in creating new jobs and reducing poverty.

Key words: Entrepreneurship, economy, tax incentives, competitiveness, agriculture, production, services, small and medium businesses.

Гузориши масъала. Тибки Стратегияи миллии рушди Ч,умхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 рушди сохибкорй дар хочагии кишлок хамчун самти асосии рушди иктисодиёти дехот ва баланд бардоштани сатху сифати зиндагии сокинон махсуб мешавад. Тавре маълум аст, тамоюлхои муосири рушди сохибкории хурду миёна дар дехот бо мавчудияти зухуроти бухронй, паст шудани сатхи зиндагии мардуми дехот, зарурати ичрои вазифахои худидоракунии шахрак ва дехот шарх дода мешавад.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Ч,анбаъхои мухими ташаккул ва рушди сохибкории хурду миёна дар сохаи кишоварзй дар корхои илмии мухаккикони ватанй ва хоричие чун П.Х. Азимов, П.Х. Бобомуродов, Х.Х. Бадалов, КД. Шодиев, У. Шарофов, А. Иззатов, П. Шарофов, С.В. Борисов, Е.И. Роговский ва дигарон мавриди баррасй карор гирифтаанд.

Максади макола. Омузиши чанбаъхои мухими ташаккул ва рушди сохибкории хурду миёна дар сохаи кишоварзии Ч,умхурии Точикистон мебошад. Сохибкории хурд ва миёна бартарихои дурнамои бузург доранд. Максади асосии сохибкории хурд ва миёна халли масъалахои бо молхои истеъмолй ва хизматрасонй таъмин намудани талаботи бозори дохилй мебошад.

Мухтавои асосии мавод. Чй тавре, ки тачриба нишон медихад, муносибати ягона ба масъалахои институтсионалй, танзим ва дастгирии сохибкорй, ки дар Ч,умхурии Точикистон инкишоф ёфтааст, имкон намедихад, ки дар рушди фаъолияти сохибкорй, бо сабаби набудани системаи махсусгардонидашуда барои омода намудани фаъолияти сохибкории

сокинони дехот, махсусан дар хочагии кишлок, ба натичахои назаррас ноил гарданд [3, с. 40].

Исбот шудааст, ки «Накши сохибкории хурду миёна дар он зохир мешавад, ки он ба рушди муносибатхои ракобатпазирии истехсолот дар бахшхои гуногуни иктисодиёт мусоидат намуда, имкон медихад, ки бозори истеъмолй бо махсулоте, ки аз чихати хосияташон гуногунанд, таъмин карда шаванд, барои халли як катор проблемахои ичтимой ва ба субъекти фаъолияти хочагидорй чорй намудани технологияи инновасионй дар сохахои гуногун мусоидат мекунад» [1, с. 183].

Шодиев КД. кайд менамояд, ки афзалияти мухим ба рушди сохибкории хурд ва миёна на танхо дар хочагии кишлок, балки ба иктисодиёт такони вокей мебахшад [8, с. 22]. Илова бар ин, хиссаи сохибкории хурд ва миёна дар мачмуи махсулоти дохилии кишвархои пешрафтаи чахон ба 60 фоиз ва бештар аз он мерасад.

Ба акидаи П.Х. Бобомуродов "Фаъолият дар сохаи хочагихои дехконй мисли дигар намудхои фаъолияти сохибкорй на танхо ба таваккали истехсолй, балки ба хавфи бозорй, молиявй ва хукукй низ вобаста аст. Аз ин ру, пешравии бомуваффакияти хочагихои дехконй дар шароити бешубха душвор кобилияти муковимат (тобовар) ба хатар ва номуайяниро дар оянда такозо мекунад. Сатхи хавф хамон кадар зиёд мешавад, ки номуайянй зиёд бошад. Дехкон-сохибкор дар чунин холатхо мекушад, ки хавфро кам карда, окибатхои онро рафъ созад ва дар шароити номатлуб тавоноии иктисодиро баланд бардорад. Вай инчунин кушиш мекунад, ки аз фаъолияти сохибкориаш хачми даромадро зиёд гардонад" [3, с. 28].

Бapои рушди сохибкории xypдy миёнa дaxолaти мадомотхои мaxсyси дaвлaт зapyp aст. Бе тaъмини химоя вa дaстгиpии бевоситaи дaвлaт, бе пaст кapдaни меъёри aндоз, додaни кярзхои имтиёзнок, омодaсозии кядрхо, бе эчоди инфpaсоxтоpи иттилоотй, пяхн нaкapдaни тячрибяи пешкaдaми xоpичй, хифзи хукукии сохибкорон aß xyдсapии бюpокpaтй вa чинояткорй имконнопaзиp aст. Нaбyдaни бисёре as ин шapоит дap дaвpaи гyзapиш монеи тaбдили ин сохя бa як бaxши xеле сaмapaноки иктисоди Точикистон мешaвaд. Бapномaи дaстгиpии сохибкории xypдy миёнa дap руи коFaз бокй мондa, вокеaн мaблaFгyзоpй кapдa нaмешaвaд.

Бapои шapоит фapохaм овapдaн бa рушди бaxши вокеии иктисодиёт сохaхои aндозy молиявию кapзиpо бa вучуд овapдa, онхоро бa хaдaфхои комили мaкpоиктисод вa рушди устувори иктисодиёт тобеъ гapдонидaн зapyp aст.

Бa aндешaи мо, ин бa холaтхои зерин вобaстa

aст:

- зиёдa яз 70 фоизи aхолии кишвяр дap дехот умр бa сap мебapaнд, тaъмини шугли aхолй вa фapохaм овapдaни шapоит бapои бa дaст овapдaни дapомaд вaзифaи стpaтегй мебошaд;

- бaъд яз пош xypдaни иттиходи Шурявй вa пapокaндa шyдaни xочaгихои кaлон дap нятичяи aз шякли колxозй-совxозии тaшкили иктисодиёт дap xочaгии кишлок, шyмоpaи бекорон якбоpa aфзyд, хосилнокии истехсолот пaст шуд, ки ин бa иктисодиёти дехот, тaъсиpи мaнфй paсонд;

- бинобap xyсyсиятхои тaбий, иклимй вa чугрофй, сaноaт вa дигap сохaхои кaлони сaноaтй, ки дap aксapияти дехот чойхои кориро бa вучуд овapдaн, имконнопaзиp aст.

Иловa бa ин, сaмти мухими xочaгии кишлок рушди сохибкории xypдy миёнa - хaмчyн мя^ян aсосии дяромяд вя омили мухимтярини тяъмини шугли яхолии дехот мебошaд.

Дяр aдaбиётй иктисодй «сохибкории xypд дяр xочaгии кишлок тяшкилотхои тичорятиеро дяр бяр мегиряд, ки хядяфи ясосии фяъолияти xyд фоидя бя дяст овярдян, дяр шякли шярикй вя чямъиятхои сохибкорй, кооперятивхои истехсолй, коpxонaхои вохиди дявлятй вя мунисипялй тяъсис додя мешaвaнд» [4, С. 24].

Иловя бя ин сохибкории xypдy миёня дяр xочaгии кишлок тяшкили тичорятро дяр сохяхои истехсолй вя хям гяйриистехсолй, яз чумля дяр сохяи xизмaтpaсонихо низ, ки бо истехсолоти кишовярзй ялокямянд нестянд, шомил мебошяд. Вобястя бо ин, бярои aсоснокнaмоии сямтхои ясосии рушди тяшкилию иктисодии сохибкории xypдy миёня дяр xочaгии кишлок нямудхои сохибкории xypдy миёня дяр иктисодиёти дехот чудо кярдя шyдaaнд. (рясми 1).

Тяхлили тянкидии някш вя aхaмияти сохибкории xypдy миёня дяр xочaгии кишлок имкон медихяд, ки бяртярии ясосй вя aхaмиятноктapини сохибкории xypдy миёня дяр тяъмин нaмyдaни шуглнокии яхолй, бунёди ярзиши иловяшудя будя, омили мухим дяр болорявии некуяхволии истикомaткyнaндaгони дехот бя шумор мерявяд. Ин бяртярихо, мaxсyсaн дяр кишвярхои иктисодиёти дявряи гузяришро яз сяр гyзapонaндa, aлaлxyсyс дяр Ч,умхурии Точикистон низ, ки дяр он кязияи бекории бялянд дяр xочaгии кишлок, сятхи пясти фяъолнокии иктисодии aксapияти мяскунони дехот, paкобaтпaзиpии нокифояи молу мяхсулот вя xизмaтpaсонихои онхо, инчунин мявчуд нябудяни сярмоягузорихо бярои рушди иктисодиёти дехот чой доряд, мубрям мебошянд.

Дяр дехот ясосян зянхо бярои корхои xочaгидоpй мяшгул мебошянд вя имрузхо зиёдя яз 70%-и яхолй дяр дехот истикомят менямояд. Бя хисоби миёня 25-30%-и мяхсулоти умумии доxилй дяр сохяи кишовярзй яз ин хисоб тяшяккул ёфтя, тяъсис вя тяховул додяни шяклхои няви xочaгидоpиpо дяр шяроити бозор тадозо менямояд [2, с. 226].

Намуд^ои соуибкории хурду миёна дар иктисодиёти деуот

Аз истеусолоти аграри вобаста

Аз истеусолоти аграри новобаста

Хочагиуои деукони (фермери)

Чдмъовари ва фуруши гиёхдо ва буттамевауои табобатИ

Моуидори, шикор ва роубалади дар чангал

Истеусоли намудуои дигари молуои агроозукаворИ

Х,унаруои мардуми ва косиби

Савдои чакана

Истеусоли молуои гайриозукавори

Хизматрасониуои наклиёти (уамлу накли мусофирон ва боруо, ичрои коруо)

Соуаи хизматрасони, савдо, фуруш ва хуроки чамъиятИ

Хизматрасониуои таълими

Сохтмон, коруои таъмири, кумакрасони ба чамъоварии уосил, осиёб ва комбайн

Хизматрасони у-ои дузандаги, колинбофи, суратгири

Хизматрасониуо

и ичорави, сартарошхонауо, хизматрасониуо итехники

Хизматрасониуои

дилхуши, аз чумла, сурудхони дар чорабиниуо ва барандаги

Расми 1. -Таснифоти намудхои соуибкории хурд ва миёна дар иктисодиёти дехот*

*Тауияи муаллиф.

Соуибкории хурду миёна дар хочагии кишлок ракобатро уавасманд менамояд, барои амалигардонии иктидор ва самаранок истифода бурдани захирауо дар деуауо шароит фароуам меорад. Ба гайр аз ин, ба туфайли татбики усулуо ва тарзуои нави истеусоли молу хизматрасониуо дар хочагии кишлок барои бунёди сохти нав дар деуот, аз чумла, дар пояи рушди уамачоя ва уаматарафаи соуибкорй дар хочагии кишлок, шароит фароуам оварда мешавад. Соуибкории хурду миёна бо як катор хусусиятуои хосаш, ки вайро устувор ва уаётпазир мегардонанд, фарк мекунад. Онуо метавонанд барояшон дар низоми кооператсияи истеусоли бо корхонауои миёна ва бузург чой пайдо намоянд, метавонанд истеусоли маусулотро бо кисмуои начандон калон ташкил намоянд, ки инро дар чорчубаи корхонауои бузург бо дарназардошти ноилгардИ ба дарачаи муътадили даромаднокИ таъмин кардан имконнопазир мебошад [5, с. 5]. Ин, махсусан дар шароити муосир, дар хочагии кишлоки Чумуурии Точикистон мубрам мебошад, зеро самаранокии истеусолоти кишоварзй ва куллан рушди иктисоди деуот муносибати мачмаавиро такозо дорад.

Рушди устувор васеъшавии доимии истеусолоти молуо ва хизматрасониро бо максади конеъ гардонидани талаботи ауолИ талаб мекунад. Асоси рушди устуворро низоми бозор, нарх, ки инъикоскунандаи арзиши захирауо аст, ташкил медиуад. Х,амзамон, истифодаи захирауои табиИ бояд окилона ба роу монда шуда, раванди истеусолот ва истеъмолот - аз чиуати экологИ тоза бошад. Давлат бояд заминауои хукукИ, маъмурИ ва шароитро барои рушди интенсивии иктисодиёти сабз бунёд намояд. Бозори озод метавонад механизми уавасмандиро барои гузариш ба иктисодиёти сабз таъмин намояд. Дар рушди иктисоди миллИ мавкеъи соуибкории хурду миёна дар соуаи кишоварзИ накши калидИ дорад [2, с. 228].

Бояд гуфт, ки дар хочагии кишлок соуибкории хурду миёна на тануо барои истеусоли маусулоти кишоварзИ, балки барои конеъ гардонидани талаботи ауолии деуот ва субъектуои соуибкорИ, истеусоли маусулот ва хизматрасонИ ба дигар хочагиуои деуот, коркарди захирауои маудуди мауаллИ; хизматрасониуои истеусолИ ба ауолии деуот ва субъектуои соуибкорИ ва соуаи гайриистеусолИ

вобаста ба маориф, маданият ва нигахдории тандурустй ва гайра мебошад. Дар натичаи чунин равандхои сохибкорй, ки бо ташкили сохибкории хурду миёна дар хочагии кишлок алокаманданд, на танхо истехсоли махсулоти кишоварзй, балки зерсистемахои мустакили ташкилй, ки ба конеъ гардонидани талаботи субъектхои иктисодии дехот нигаронида шудаанд, эътироф карда мешаванд.

Тахлили хусусиятхои ташаккул ва амалкарди сохибкории хурду миёна дар хочагии кишлоки Ч,умхурии Точикистон нишон дод, ки ба фаъолияти онхо омилхои гуногун таъсир мерасонанд, ки ба онхо метавон инхоро мансуб донист [6, с. 22]:

1) экзогенй (берунй): шароитхои табиию иклимй; сиёсати давлатй (молиявй, истехлокй, андозбандй, аграрй), пурзуршавии ракобат; равандхои таваррумй;

2) эндогенй (дохилй): шакли ташкилию хукукй; мавчуд набудани стратегияи аники рушди минбаъда хам дар давраи муайян ва хам дар оянда; сиёсати дохилии молиявй; сатхи пасти менечмент ва норасогихои сохтори ташкилии хочагй; афзоиши карздории кредиторй; тагйирёбии хачмхои даромад аз фуруш; аз даст додани бозори фуруши махсулот ва сатхи пасти бозоршиносй ва гайра.

Сохибкории хурду миёна дар хочагии кишлок бартарихои зеринро дорост [9, С. 129-137]:

- якум, андозаи онхо кобили кабул бокй мемонад, микдори начандон калони кормандон имкон медихад молик суботнокиро аз хисоби салонияти пасти хайати кормандон таъмин намояд, ба чо мондани аксулалокахо бо истеъмолгарон ва тахвилгарон барои рушди минбаъдаи сохибкорй заминаи устувор бунёд менамояд, алалхусус, дар байни истехсолкунандагони махсулоти кишоварзй, сеххои аз нав коркардкунанда ва субъектхои фаъолияти сохибкорй, ки ба истикоматкунандагони дехот хизмат мерасонанд, сохтори оддии ташкилй, ки ба имконияти ба тахдидхо ва ходисахои мухити атроф ва тагйиротхои бозорй зуд вокуниш намудан чандир ва мутобикшаванда мебошад.

Дар киёс бо сохибкории калон, корхонахои хурду миёна ба кохиш додани нобаробарй дар таксими даромадхо таъсири шиддатнок мерасонанд ва дар таъмин намудани шуглнокй, паст кардани камбизоатй, алалхусус бо рохи бунёди чойхои нави кории ахолии дехот, махсусан барои занон, накши мухим мебозанд, инчунин дар мамолики рубатараккй сохибкории хурду миёна ба самаранок таксим кардани захирахо мусоидат менамоянд, ва бо хамин, таносуби байни мавчудияти кувваи кор ва касри сармояро таъмин менамоянд.

- дуюм, шумораи ками коркунон ба корхона имкон медихад, ки аз сабаби кам чойивазкунии кадрхо устувориро таъмин намояд. Fайр аз ин, дар ин гуна вазъият ягон омили зиддият дида намешавад.

Дар субъекти фаъолияти сохибкории хурд ва миёна модели хаттии идоракунии равандхои бизнес аксар вакт истифода мешавад, ки дар дехот кобили таваччух аст. Таъсири манфи дар он аст, ки сохибкор наметавонад дорои тамоми малака ва маълумоти зарурй барои рушди фаъолияти сохибкорй бошад. Чи тавре ки амалия нишон медихад, махдуд будани дониш, малака ва махорат дар раванди фаъолияти сохибкории хурду миёна дар хочагии кишлок мушкилоти зиёдеро ба миён меорад;

- сеюм, баркарор намудани робитаи зич бо истеъмолкунандагон ва таъминкунандагон барои рушди минбаъдаи сохибкорй, аз чумла байни истехсолкунандагони махсулоти кишоварзй, сеххои коркард ва субъектхои сохибкорй ба сокинони дехот заминаи устувор фарохам меорад. Агар ин афзалият дар шароити кишоварзии Ч,умхурии Точикистон аз нуктаи назари хусусиятхои чугрофию иклимии аксари дехот ахамиятнок бошад, аз чониби дигар имконияти рушди сохибкориро махдуд мекунад;

- чахорум, сохтори оддии ташкилй, ки чандир аст ва ба кобилияти аксуамалии зуд ба тахдидхо ва чолишхои мухити зист ва тагйироти бозор мутобик карда шудааст. Аммо чунин сохтор барои татбики равандхои мураккабтари тичорат мувофик нест, зеро он аз чихати идоракунй содда аст;

- панчум, дар мукоиса бо сохибкории калон, сохибкории хурду миёна ба кохиши нобаробарй дар таксими даромадхо таъсири пуршиддат расонда, дар таъмини шугли ахолй, паст кардани сатхи камбизоатй, аз чумла, тавассути таъсиси чойхои нави корй барои ахолии дехот, махсусан барои занон накши мухим мебозанд;

- шашум, дар кишвархои ру ба инкишоф сохибкории хурду миёна ба таксими самараноки захирахо мусоидат намуда, бо ин васила таносуби байни мавчудияти кувваи корй ва норасоии сармояро таъмин менамояд.

Дар баробари бартариятхои дар боло зикршуда бояд кайд кард, ки сохибкории хурду миёна дар шароити бухрон нисбат ба сохибкории калон осебпазиртар аст. Дар шароити бухрон мушкилоти сохибкории хурду миёна нарасидани сармояи зарурй, ракобати кавй, аз он чумла:

- машгул шудан ба намудхои алохидаи фаъолият, инчунин тачдиди сохтор аз руи андозаи онхо;

- дарачаи пасти диверсификатсияи фаъолияти сохибкорй;

- заминаи пасти молиявй;

- набудани сарчашмахои карзй, ки махсусан барои чалби захирахои молиявй дар шароити бозор мухим аст;

- вобастагй аз карз хамчун манбаи асосии берунии маблаггузорй;

- мавчудияти шабакауои маудуди манбаъуои мансуби (алтернативи)-и маблаггузорИ.

омухта, азнавсозиуои дахлдорро ба амал чорИ

намуд:

- барои субъектуои соуибкории хурду миёна заминаи ниуодии самаранок ва амалкунандаро таъмин намуд;

- механизмуои давра - ба - давра чорИ намудани маблаггузории имтиёзнок, сугурта ва маблагтаъминкунии андозбандии соуибкории хурду миёнаро ба монанди бисёр кишваруои мутараккии чауон тауия ва чорИ намуд;

- барои таъмини чандирии зарурии субъектуои соуибкории хурду миёна вобаста ба сатуи баланди тагйирёбии мууити берунаи муосир шароит фароуам овард;

- бо дарназардошти рушди технологияуои иттилоотИ имкониятуои чорИ намудани фаъолияти соуибкориро дар хона уавсманд ва васеъ намуд;

- барои маусулоти соуибкории хурду миёна дар деуауо ва ноуияуои кууИ ярмаркауо ва намоишгоууо ташкил намуд, уамзамон иштироки ба таври уадди аксар фаъоли онуоро уам дар дохили кишвар ва уам берун аз уудудуои он таъмин намуд;

- механизмуои муттауидсозии захирауои корхонауои хурду миёнаро, ки ба онуо имкони мустакилона ба бозори беруна баромаданро медиуанд, бунёд намуд.

Кобили зикр аст, ки дар баробари ин, шароити кунунии пешбурди соуибкорИ дар минтакауои Точикистон бо мавчудияти мушкилоти чойдошта дар ворид шудан ба бозори тичорати хурд, кобилияти пасти пардохтпазирии ауолИ, афзоиши харочоти наклиёт ва дигар харочот, мушкили дастрасИ ба ашёи хом, технологияи нав, сармояи карзИ дида мешавад. Дар аксари мавридуо соуибкор барои зинда мондан таъсис дода мешавад, на барои рушди соуибкорИ.

Х,амин тарик, соуибкории хурд ва миёна унсури органикии сохтори иктисоди бозорИ мебошад. Ин соуаи иктисодиёт аз чихати таърихИ ва мантикИ ба вучуд овардани мууити бозор гардидааст. Илова ба ин, соуибкории хурд дар таърихи ташаккули иктисодиёти бозорИ накши калиди дорад. Ин хусусият ва уадафи хоси функсионалии соуибкории хурд барои кишваруое, ки дар муносибатуои иктисоди бозорИ гузаштаанд, ауамияти хоса дорад.

АДАБИЁТ:

1. Азимов П.Х., Мирзобеков Х.Д. Малое и среднее предпринимательство в Республике Таджикистан: особенности, тенденции и проблемы // Научно-технические ведомости Санкт-Петербургского государственного политехнического университета. Экономические науки. 2016. №3 (245). -С. 183.

2. Бобомуродов П.Х. Истифодаи модели бауисобгирии мууосибИ дар хочагиуои деуконИ (фермерИ) (дар мисоли водии Зарафшон) / П.Х. Бобомуродов // Паёми молия ва иктисод, Донишгоуи давлатии молия ва иктисоди Точикистон №4/2 (39) (мачаллаи илмИ-амалИ) Душанбе, 2023. С. 222-229.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Бобомуродов П.Х. Хусусиятуо ва ауамияти фаъолияти хочагиуои деуконИ (фермерИ) дар рушди идоракунии иктисоди миллИ [Матн] / П.Х. Бобомуродов, Х.Х. Бадалов // Паёми Донишгоуи давлатии тичорати Точикистон. Мачалаи илмИ: Бахши илмуои ичтимоИ-иктисодИ ва чамъиятИ. - 2022. - №1 (40). - С. 29-35.

4. Борисов С.В., Роговский Е.И. Исследование особенностей организации малого и среднего предпринимательства в сельской местности // Вестник АГАУ. 2016. №2 (136). -С. 160.

5. Бочарова Е.В., Дакирова С.Т. Проблемы и направления развития самозанятости в сельской местности // Изв. Сарат. ун-та Нов. сер. Сер. Социология. Политология. 2014. №1. -С.40.

6. Кудряшов В.И., Боглаев В.И. Формы организации крестьянских хозяйств. — М.: Отдел оперативной полиграфии ФГУП «ВО Минсельхоза России», 2014. - С. 24.

7. Левина Н.Д., Палаткин И.В., Павлов А.Ю. Проблемы развития бизнес-процессов в сельской местности // Интернет-журнал Науковедение. 2013. №6 (19). - С. 5.

8. Шодиев К.К. Организационно-экономические основы развития малого и среднего предпринимательства в сельском хозяйстве республики таджикистан / монография Душанбе «Ирфон» 2021 С. 22.

9. Шодиев, К. К. Мукаммалгардонии моуияти соуибкории хурду миёна дар хоуагии кишлок / К. К. Шодиев, О. Д. Шеркулов // Паёми молия ва иктисод. - 2023. - N0. 2(36). - Р. 129-137.

10. Шарофов У., Иззатов А., Шарофов П. Сельскому хозяйству инновационный путь развития / У. Шарофов, А. Иззатов, П. Шарофов // Кишоварз. 2015. № 3. С. 96.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Шодиев Кухзод ^урбонбоевич - н.и.и., дотсент, мудири кафедраи та^лили щтисодй ва омори Донишго^и давлатии молия ва щтисоди Точикистон. Сурога: 734067, Ч,умхурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14. E-mail: [email protected].

Х,акимов Аминчон Сайминочович - ассистенти кафедраи та^лили щтисодй ва омори Донишго^и давлатии молия ва щтисоди Точикистон. Сурога: 734067, Ч,умхурии Точикистон, ш. Душанбе, кучаи Нахимов 64/14. Телефон: 555-56-67-67.

Сведения об авторах:

Шодиев Кухзод Курбонбаевич - кандидат экономический наук., доцент, заведующий кафедрой экономического анализа и статистики, Таджикского государственного финансово-экономического университета Адрес: 734067, Республики Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимов 64/14. E-mail: [email protected]

Хакимов Аминджон Сайминоджович - ассистент кафедры экономического анализа и статистики Таджикский государственный финансово-экономический университет. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г. Душанбе, улица Нахимова 64/14. Телефон: 555-56-67-67.

Information about the authors:

Shodiev Kuhzod Kurbonbayevich - Candidate of economic sciences, associate professor, head of the department of economic analysis and statistics, Tajik State University of Finance and Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimov 64/14 E-mail: [email protected]

Hakimov Aminjon Saiminojovich - assistant of the department of economic analysis and statistics of the State University of Finance and Economics of Tajikistan. Address: 734067, Republic of Tajikistan, sh. Dushanbe, Nakhimov street 64/14. Phone: 555-56-67-67.

УДК 336.2

БАРТАРИЯТ ВА ХУСУСИЯТ^ОИ ЦАРЗДИ^ИИ ИПОТЕКИИ МАНЗИЛЙ ДАР ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН

Латипова Гуландом Сайхомидовна

Гуломов Мустафо ^аландарович

Аннототсия. Дар мацола моуият ва афзалиятуои рушди низоми царздщии ипотеки мавриди таулил царор гирифта ва аз тацрибаи пешцадами кишваруои цауон оиди царздиуии ипотети оварда шудааст. Инчунин барои уалли ин масъалаи мубрам-таъмини ауоли бо манзили хусуси равона карда шудааст. Аз ин лоуоз пешниуод мегардад, ки барои цщати тацвияти масъалаи рушди низоми царздиуии ипотеки ин баланд бардоштани ицтидори захирауои дарозмуддати бонки аз уисоби сарчашмауои арзони дохили, вобаста ба имкониятуои мавцуда цорй намудани имтиёзуои царзи дар самти царздиуии ипотеки бо цори намудани давраи имтиёзноки царзи ва меъёри пасти фоиз, зиёд намудани сармояи арзони хорицй дорои мЩлати зиёд ва бо ин роу таъмини минтацавиии царзуои ипотеки.

Калидвожщо: ипотека, царз, гарав, ицтисодиёт, бонкуои тицорати, ицора, меъёри фоизи, буцети давлати, фонд, царзуои имтиёзнок, низоми бонки, маблаггузори, ташкилотуои царзии гайрибонш, сармоя, ицтидор.

Барои ицтибос: Латипова, Г. С. Бартарият ва хусусиятуои царздиуии ипотекии манзили дар ^умуурии Тоцикистон /Г. С. Латипова, М. Ц. Гуломов //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2(41). - С 40-45.

ПРЕИМУЩЕСТВА И ХАРАКТЕРИСТИКИ КРЕДИТА ИПОТЕКА ЖИЛЬЯ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

Латипова Гуландом Сайхомидовна

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.