CC BY
0Абдурахмонова М. З. - к.э.н.,доцент, зав. кафедрой "Бухгалтерский учёт, анализ и аудит" Института экономики и торговли Таджикского государственного университета коммерции. Адрес: 735000, Республика Таджикистан, г. Худжанд, 29-1а-25. Почта: [email protected] Маълумот дар бораи муаллиф:
Абдурахмонова М.З. - н.и.и., дотсент, мудири кафедраи бауисобгирии бухгалтеры, таулил ва аудити Донишкадаи ицтисод ва савдои Донишгоуи давлатии тицорати Тоцикистон. Сурога: 735000, Цумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд, 29-1а-25. Почта: mukaddam81 @gmail.com Information about the author:
Abdurakhmonova M. Z. - сandidate of economics, Associate Professor, Head of the Department" Accounting, Analysis and Audit" of the Institute of Economics and Trade of the Tajik State University of Commerce. Address: 735000, Republic of Tajikistan, Khujand, 29-1a-25. Mail: [email protected]
УДК: 336.581.(575.3)
РОХХОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ НА^ШИ ДАВЛАТ ДАР МАБЛАГГУЗОРИИ ФАЪОЛИЯТИ САРМОЯГУЗОРЙ
Сафаров Илхом Нурмахмадович
Барои таъмини маблаггузории фаъолияти сармоягузорй дар кишвар накши давлат зарур мебошад. Дар чунин шароит накши давлат хамчун механизмы танзимкунандаи инкишофи муносибатхои сармоягузорй ва тахкими хамкорихои созандагй бо шарикони рушди кишвар ва инчунин бо дигар кишвархои дуру наздик меафзояд. Танзими давлатии фаъолияти сармоягузорй дар шароити кунунй барои тахкими маблаггузории фаъолияти сармоягузорй басо мухим арзёбй мегардад.
Муаллиф дар асоси тахкими адабиётхои иктисодй ва осорхои олимони ватанию хоричй тавонистаанд, ки нак,ши давлатро дар маблаггузории фаъолияти сармоягузориро пурра тахдил намудааст.
Дар хулоса муаллиф доир ба роххои баланд бардоштани накши давлат дар маблаггузории фаъолияти сармоягузорй пешниходхои мушаххас намудааст, ки дар амалия татбики онхоро ба максад мувофик шуморидан мумкин аст
Калидвожахо: давлат, маблаггузорй, сармоягузорй, сиёсати сармоягузорй, дастгирии сохибкорй, шарикии давлат, танзими давлатй, хавасмандгардонй, имтиёзхои андозй.
Барои иктибос: Сафаров И.Н. Роххои баланд бардоштани накши давлат дар маблаггузории фаъолияти сармоягузорй / И.Н. Сафаров // // Паёми молия ва иктисод. - 2024. - N0. 1(40). - С. 216 - 225.
ПУТИ ПОВЫШЕНИЯ РОЛИ ГОСУДАРСТВА В ФИНАНСИРОВАНИИ ИНВЕСТИЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Сафаров Илхом Нурмахмадович
Роль государства необходима для обеспечения финансирования инвестиционной деятельности в стране. В таких условиях возрастает роль государства как регулирующего механизма развития инвестиционных отношений и укрепления конструктивного сотрудничества с партнерами по развитию страны, а также с другими зарубежными странами ближнего и дальнего зарубежья. Государственное регулирование инвестиционной деятельности в современных условиях считается очень важным для усиления финансирования инвестиционной деятельности.
На основе изучения экономической литературы и работ отечественных и зарубежных ученых автору удалось всесторонне проанализировать роль государства в финансировании инвестиционной деятельности.
В заключение автором выдвинуты конкретные предложения по путям повышения роли государства в обеспечении финансировании инвестиционной деятельности, реализацию которых можно считать целесообразной на практике.
Ключевые слова: государство, финансирование, инвестиции, инвестиционная политика, поддержка бизнеса, государственное партнерство, государственное регулирование, льготы, налоговые льготы.
WAYS TO INCREASE THE ROLE OF THE STATE IN FINANCING INVESTMENT ACTIVITIES
Safarov Ilhom Nurmahmadovich
The role of the state is necessary to ensure financing of investment activities in the country. In such conditions, the role of the state increases as a regulatory mechanism for the development of investment relations and strengthening constructive cooperation with the country's development partners, as well as with other foreign countries near and far. State regulation of investment activity in modern conditions is considered very important for strengthening the financing of investment activity.
Based on the study of economic literature and the works of domestic and foreign scientists, the author was able to comprehensively analyze the role of the state in financing investment activities.
In conclusion, the author put forward specific proposals on ways to increase the role of the state in providing financing for investment activities, the implementation of which can be considered advisable in practice. Key words: state, financing, investment, investment policy, business support, public partnership, government regulation, benefits, tax benefits.
Гузориши масъала. Дар шароити рушди муноситбатхои бозоргонй ва тахкими хамгироии иктисодй масъалахои чалби сармояи хоричй шарти мухими инкишофи муносибатхои дучонибаву бисёрчониба ва хамкорихои судманди иктисодй мегардад. Дар чунин шароит накши давлат хамчун механизми танзимкунандаи чунин муносибатхо дар инкиофи муносибатхои сармоягузорй ва тахкими хамкорихои созандагй бо шарикони рушди кишвар ва инчунин бо дигар кишвархои дуру наздик меафзояд.
Танзими давлатии фаъолияти сармоягузорй дар шароити кунунй барои тахкими маблаггузории фаъолияти сармоягузорй басо мухим арзёбй мегардад. Махз ба воситаи танзими давлатй пеш аз хама дар шакли маблаггузории фаъолияти хочагидорй рушди устуворро таъмин кардан мумкин мебошад. Аз ин лихоз, баланд бардоштани накши давлат дар тахкими муносибатхои сармоягузорй барои такрибаи хочагидорй яке аз самтхои афзалиятноки сиёсати молиявии кишвар ба шумор меравад.
Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Мухимияти танзими давлатии фаъолияти сармоягузорй аз омилхои гуногун аз кабили химояи манфиатхои сармоягузорон, устуворнокии бозор, хавасмандкунии сарсоягузорон ва сохибкорон, назорат аз болои бахшхои мухими иктисодй, мукаммалнамоии конунгузорй, дастгирии рушди фаъолияти хочагидорй, идоракунии хатархои молиявй вобаста мебошад.
Танзими давлатй метавонад манфиатхои сармоягузоронро тавассути пешгирии каллобй ва таъмини шаффофият дар муомилоти молиявй хифз кунад. Инчунин баландбардории сатхи танзим метавонад ба нигох доштани суботи бозорхои молиявй, пешгирй аз тагирёбии аз хад зиёд ва
бухронхо мусоидат кунад ва давлат метавонад танзимро барои фарохам овардани мухити мусоид барои сармоягузорй масалан, тавассути пешниходи имтиёзхои андоз ё содда кардани расмиёти истифода барад.
Дар баъзе мавридхо, давлат метавонад сармоягузориро барои таъмини назорат бар сохахои стратегй, аз кабили энергетика, наклиёт ва мудофиа танзим кунад. Баландбардории сатхи танзими давлатй метавонад хамчун воситаи таъмини риояи конунхо ва меъёрхои ахлокй дар муносибатхои сармоягузорй хизмат кунад. Мукаррароти давлат сармоягузориро ба бахшхои асосй равона карда, ба рушди иктисодии кишвар мусоидат мекунад.
Дастгирии давлатии фаъолияти
сармоягузорй метавонад ба идоракунии хавфхои молиявй ва пешгирии бухронхои системавй кумак расонад. Гарчанде, ки танзими давлатй метавонад манфиатхои худро дошта бошад, инчунин мухим аст, ки ба мувозина диккат дод, то дахолати аз хад зиёдро пешгирй кунад, ки метавонад фаъолияти сохибкориро махдуд кунад. Муносибат бояд мутаносиб ва ба шароиту максадхои мушаххасй мамлакат мувофик бошад.
Дангоми тахияи мак,ола заминаи назариявии тахкикот дар сохаи маблаггузории фаъолияти сармоягузорй корхои бунёдии олимони ватанию хоричй И.Ю. Лопатина, В.И. Гайдук, А.Д. Духаев, Л.А. Яндарбаева, А.Н., Айриева, К.Ю. Л.Л.Игонина, И.С.Турлай, З.Ш. Бабаева, Е.В.Терехова, Л.Х,. Саидмуродов, М.Н. Худоиев, Д.О. Кандиёрова, Т.Н. Назаров, А.А. Солиев, X. Умаров, Р.М. Мирбобоев, Т. Усмонова, С.Б. Шарипов, М.С. Содикова, Р.К.
Рахимов, С.Дж. Комилов, Ф.М. Гафаров, Д. К. Хочаев баррасй гаштааст.
Максади макола. Яке аз хадафхои асосии маблаггузории давлатй фарохам овардани фазои мусоиди сармоягузорй ва дар заминаи он татбики хадафхои стратегй ва инчунин таъмини рушди устувори иктисодй ба хисоб меравад. Бо расонидани дастгирии молиявй давлат метавонад хатархои марбут ба сармоягузориро кохиш дихад ва даромади онхоро бехтар созад. Ин метавонад махсусан барои лоихахои нав ва инноватсионй, ки харочот ва хатархои баланди огозёбй доранд, мухим бошад.
Дар шароити хозиразамони дигаргунсозй дар назди давлат танзими равандхои сармоягузорй бояд хамчун чорй ва истифодаи шаклу усулхои муайяни конунгузории дорои хусусияти иктисодй ва маъмурй, ки аз чониби макомоти идоракунии хамаи сатххо хангоми татбики сиёсати сармоягузорй, ки вазифахои давлатии рушди ичтимоию иктисодиро муайян мекунанд, фахмида шавад. Вазифаи кишвар (минтакахо, сохахо), аз баланд бардоштани самаранокии сармоягузорй, таъмини шароити бехатари сармоягузорй ба объектхои сармоягузорй иборат мебошад[6, 63-72].
Мухтавои асосии мавод. омузиши чанбахои назариявии маблаггузории фаъолияти сармоягузорй ва тахияи тавсияхо оид ба бехтарсозии низоми фаъолияти сармоягузорй тарики баланд бардоштнаи накши давлат дар маблаггузории фаъолияти сармоягузорй мебошад.
Самаранок ва бомуваффакият ба амал баровардани самтхои асосии сиёсати сармоягузории кишвар имконият медихад, ки проблемаи хавасмандгардонии афзоиши иктисодиёт, ки яке аз масъалахои асосии давлат дар мархалаи кунунй арзёбй мегардад, саривакт ва босифат хал карда шавад.
Бояд кайд кард, ки сиёсати сармоягузории давлат тавассути воситахо мачмуи фишангхои таъсиррасонй ба иштирокчиён фаъолияти хочагидорй ва инчунин равандхои иктисодй тавассути конунхо ва дигар хуччатхои меъёрй амалй мегардад. Воситахои мушаххаси сиёсати сармоягузориро метавон ба макроиктисодй, микроиктисодй ва институтсионалй таксим кард. Ба гурухи воситахои макроиктисоди воситахое ба монанди низоми савдои беруна, меъёри фоиз дохил мешаванд, ки ба фазои сармоягузори таъсир мерасонанд. Ба воситаи чунин механизмхо сиёсати давлатй дар самти тахкими равандхои сармоягузорй муайян карда мешаванд.
Ба механизми татбики сиёсати сармоягузории давлат инхо дохил мешаванд:
1. Вазифахои идоракунй, ки бояд дар самти сармоягузорй хал карда шаванд, тахияи консепсия бо муайян кардани мухлатхои татбики сиёсати сармоягузорй, манбаъхо ва усулхои асосии маблаггузории сармоягузорихо;
2. Муайян намудани макомоти мушаххасе, ки боиси татбики механизм (яъне татбики сиёсати сармоягузорй) гарданд;
3. Х,ачми захирахои давлатй, ки барои ичрои хадафхои сиёсат дар бахши сармоягузорй пешбинй шудаанд;
4. Назорат аз болои татбики сиёсати сармоягузории давлат;
5. Таъсиси заминаи меъёрй [3, 105-111].
Татбики хамоханги вазифахои зерин дар
самти баландбардории накши давлат дар таъмини имтиёзхои маблаггузории фаъолияти сармоягузорй мавкеъи махсусро ишгол менамояд. Дуруст дарк кардан зарур аст, ки бехтарсозии сиёсати давлат дар самти рушди фаъолияти сармоягузорй аз самаранок ба рох мондани механизми татбики сиёсати сармоягузории давлат вобастагии калон дорад.
Татби;и механизми сиёсати сармоягузории давлат
г
I
Тах,ияи консепсия, ки мухлатх,ои татби; сиёсати сармоягузорй, манбаъх,о ва усулх,ои маблаггузории сармоягузориро дар бар мегирад
г
Хачми захирах,ои давлатй барои
татбики вазифахои сиёсати сармоягузорй
Мониторинги татби;и сиёсати сармоягузорй
Муайян намудани ваколатх,о ва тартиби х,амкории байни ма;омот, ки барои татбики сиёсати сармоягузорй масъуланд
Эчоди зарурии
заминаи меъёрии х,у;ук;й
Расми 1. Механизми татбики сиёсати сармоягузории давлат
Сарчашма: тадияи муаллиф дар асоси Приоритетные направления государственной инвестиционной политики / В. И. Гайдук, А. В. Кондрашова, М. Г. Паремузова // Ш^шит-.1оигпа1. - 2017. - № 10(10). - С. 105-111
Механизми татбики сиёсати сармоягузории давлат дар маблаггузории сармоягузорй воситадо ва равишдои гуногунро дар бар мегирад. Давлат метавонад чорадои фискалй, аз кабили тагир додани меъёрдои андоз, чудо кардани бучет барои лоидадои инфрасохторй ё имтиёздои андозро барои давасмандгардонии сармоягузорй истифода барад. Маблаггузорихои давлатиро аз хисоби бучет маблаггузорй кардан мумкин аст. Ин метавонад чудо кардани маблагдоро барои лоидадои асосй, аз кабили роддо, фурудгоддо, иншооти энергетикй ва гайра дар бар гирад.
Тадлилдо нишон медиданд, ки барои рушди раванддои сармоягузорй давлат метавонад барои маблаггузории лоидадои зерсохторй аз воситадои гуногуни молиявй, аз кабили барориши вомбаргдо истифода барад. Маблагдои давлатй ва бонкдои сармоягузорй низ метавонанд дар ин самт истифода бурда шаванд. Татбики сиёсатдои давасмандгардонии сармоягузории хусусй, ба монанди пешнидоди давасмандкунй ва кафолатдо барои содибкорон ва сармоягузорони хусусй метавонад як механизми мудим арзёбй гардад.
Давлат имконият дорад, ки ба мудити сармоягузорй тавассути танзим, фародам овардани шароити мусоид барои содибкорй, таъмини шаффофият ва устувории мудити дукукй таъсир расонад. Сармоягузорй дар содаи маориф ва тадкикот инчунин метавонад як кисми стратегияи дукумат оид ба давасмандгардонии инноватсия ва баланд
бардоштани ракобатпазирии иктисодиёт гардад. Бояд таъкид кард, ки самаранокии механизмдо аз бисёр омилдо, аз чумла вазъи иктисодй, иродаи сиёсй, сатди фасод ва гайра низ вобастагии калон дорад.
Бояд кайд кард, ки дадафи давасманкунии давлат мадз барои таъсиси иклими мусоиди сармоягузорй ва дар ин замина таъмини рушди устувор нигаронида шудааст. Яъне функсияи
давасмандгардонии давлат ба далли бечунучаро ва босуръати вазифадои афзалиятноки сиёсати сармоягузорй нигаронида мешавад. Ин функсия тавассути давасмандгардонии андоз ва молиявй (субсидиядо, субвенсиядо, дотатсиядо), ташкили минтакадои оффшорй, сиёсати карзй ва тахфиф (фоизй) ва воситадои дигар амалй карда мешавад[4, 39].
Тахдилдо нишон медиданд, ки давлат фаъолияти сармоягузориро тавассути такмили низоми андозбандй, механизми дисоб кардани истедлок ва татбики тарди истедлок, мукаррар намудани низомдои махсуси андоз, дифзи манфиатдои сармоягузорон танзим менамояд. Бешубда, ин ягона роди ноил шудан ба пешравии сармоягузорй аст, гарчанде дигар воситадо низ вучуд доранд. Масалан, дар Иёлоти Муттадидаи Амрико, раванди сармоягузорй чанд дадсоларо ташкил дод.
Гузашта аз ин, дар ИМА, давлат пеш аз дама минтакадои чолиб, аз чумла, инфрасохтори ичтимой маблаггузорй мекунад. Дар баробари ин, Иёлоти Муттадида дамеша кушиш мекунад, ки иштироки
давлатро дар равандхои сармоягузорй бо сармоягузорони хусусй амалй созад, онро бо ёрии механизми андоз (масалан, дар бораи андозбандии фоидаи дубора сармоягузорй) дар якчоягй бо сиёсати аистехлок фаъолона хавасманд кунад[9, 120-124].
Тадбирхо оид ба фарохам овардани фазои мусоиди молиявй барои фаъолияти сармоягузорй дар сатхи минтакавй бояд тибки самтхои зерин амалй шаванд:
- самтхои асосии рушди шарикии давлат ва бахши хусусй;
- ташаккули заминаи меъёрии хукукии фаъолияти сармоягузорй;
Ч,адвали 2. - Самтхои фаъолгардонии накши да1
- ташаккули инфраструктурам сохаи сармоягузорй, васеъ намудани доираи истифодаи лизинги молиявй;
- инкишоф додани системаи карздихии дарозмуддат, инкишофи корхонахои хурд;
- рушди бозорхои фондии минтакавй бо чалби сармояи хоричй;
- чалби манбаъхои иловагии маблаггузорй ва монанди инхом[1, 141].
Дамин тарик, фаъолгардонии накши давлат дар маблаггузории фаъолияти инвеститсионй дар шароити рушди муносибатхои бозоргонй бо роххои гуногун сурат мегирад.
1т дар маблаFгузории фаъолияти инвеститсионй
Самт Чорабинии давлатй
Барномахои сармоягузории давлатй Таъсиси барномахо ва фондхои махсус, ки барои маблаггузории сармоягузорй истифода мешаванд. Инхо метавонанд лоихахо дар инфрасохтор, илм, маориф ва дигар бахшхои калидй бошанд
Имтиёзхои андоз Ч,орй кардани имтиёзхои андозй ва хавасмандкунй барои ширкатхое, ки ба сохахои муайян ё минтакахо сармоягузорй мекунанд. Чунин икдом метавонад сармоягузориро барои бахши хусусй чолибтар кунад
Кафолатхои давлатй ва кдрзхо Пешниходи кафолатхои давлатй ва карзхо барои кохиш додани хатархои сармоягузорй зарур мебошанд. Чунин икдом сармоягузорони хусусиро чалб мекунад, ки дар акси хол метавонанд ба номуайянии шарои дучор шаванд
Давасмандгардонии тадкикот ва рушд Сармоягузории давлат ба тадкикот ва инноватсия метавонад ба технологияхои нав ва татбики имкониятхои сармоягузорй оварда расонад
Шарикй бо бахши хусусй Баркарор намудани хамкорй байни макомоти давлатй ва ширкатхои хусусй барои маблаFгузории муштарак ва татбики лоихахои сармоягузорй хизмат мерасонад
Омузиш ва дастгирии сохибкорй Пешниходи барномахои таълимй ва дастгирй барои сохибкорон ва навгонихо метавонад ба рушди инноватсия ва чалби сармоягузорй мусоидат кунад
Танзим ва устуворй Пешбурди мухити устувори иктисодй, аз чумла танзими пешбинишаванда эътимоди сармоягузоронро зиёд мекунад
Сарчашма: тахияи муаллиф.
Чорабинихои давлатиро метавон якчоя бо максади ба хадди аксар расонидани таъсир ба маблаггузории фаъолияти сармоягузорй ва хавасмандгардонии рушди иктисодй истифода бурд. Барномахои сармоягузории давлатй дар маблаггузории сармоягузорй ва рушди иктисодй накши калидй доранд. Онхо ба бахшхои асосии иктисодиёт кумаки молиявй мерасонанд, ки ин дар навбати худ ба рушди инфрасохтор, навоварихои технологй, маориф ва дигар сохахо мусоидат мекунад.
Сармоягузорихои давлатй инчунин чойхои нави корй таъсис медиханд, ки ин дар навбати худ вазъи шугли ахолиро дар кишвар бехтар мекунад.
Чунин чораандешй махсусан дар давраи таназзули иктисодй ё бухрон басо мухим мебошад. Бояд кайд кард, ки барномахои сармоягузории давлатй аксар вакт ба рушди инфрасохтор, аз кабили роххо, пулхо, бандархо, фурудгоххо ва гайра тамаркуз мекунанд. Ин на танхо шароити зиндагии шахрвандонро бехтар мекунад, балки ба рушди тичорат ва чалби сармоягузорй мусоидат мекунад. Дастгирии давлат метавонад ба хавасмандгардонии навоварихои технологй равона карда шавад. Маблаггузорихо дар сохаи тадкикот ва тачрибаомузй, технологияхои баланд ва сохахои нави саноат метавонад боиси афзоиши ракобатпазирии иктисодиёти кишвар гардад.
Баъзе барномадои давлатй метавонанд ба рушди ичтимой, аз кабили маориф ва тандурустй нигаронида шаванд. Ин на танхо сифати зиндагии шадрвандонро бехтар мекунад, балки ба ташаккули кадрдои содибихтисос низ замина мегузорад. Барномадои сармоягузории давлатй метавонанд василаи калидии дастгирии иктисод, бахусус дар шароити тагйирёбандаи иктисодй ва чолишдо аозёбй гарданд.
Дар баробари омилдои дигар имтиёздои андозй барои баландбардории накши танзими давлати дар самти маблаггузорй таъсири калон дорад. Имтиёздои андозй дар маблаггузории сармоягузорй аз он нуктаи назар накши мудим мебозанд, ки ондо ба корхонадо ва шахсони вокей давасмандии молиявй дода, уддадоридои андозро паст мекунанд. Инчунин ондо метавонанд кам кардани меъёрдои андоз, имтиёздо ё таъхири андозро дар бар гиранд. Ин ба тичорат имкон медидад, ки маблагдои бештареро нигод дошта, барои маблаггузории фаъолияти сармоягузорй истифода шаванд. Бо кумаки имтиёздои андоз, содибкорон метавонанд ба осонй маблагдои иловагиро барои сармоягузорй чалб кунанд. Паст кардани бори андоз низ метавонад тичоратро барои сармоягузорон чолибтар кунад.
Тадлилдо нишон медиданд, ки баъзе кишвардо барои ширкатдое, ки ба тадкикот ва рушд сармоягузорй мекунанд, карздои андоз ё давасмандй медиданд. Ин ба пешрафти инноватсия ва технологй мусоидат мекунад. Иштирокчиёни бозор метавонанд барои дастгирии содадои мушаххасе, ки барои иктисодиёт афзалият доранд, аз имтиёздои андоз истифода баранд. Масалан, энергияи офтобй, сарфаи энергия ва дигар технологиядои аз чидати экологй устувор метавонанд аз имтиёздои андоз бархурдор бошанд.
Имтиёздои андоз инчунин барои чалби сармояи хоричй, таъмини шароити мусоиди андоз ба сармоягузорон, рушди тичорат ва таъсиси чойдои нави корй замина гузорад. Натичаи умумии истифодаи имтиёздои андозй барои маблаггузории сармоягузорй давасмандгардонии рушди иктисодй ва баланд бардоштани ракобатпазирии тичорат нигаронида мешаванд.
Дар баланд бардоштани накши давлат дар маблаггузории фаъолияти сармоягузорй инчунин кафолат ва карздои давлат адамияти калонро доро мебошанд. Кафолатдо ва карздои давлатй дар маблаггузории сармоягузоридо, таъмин намудани захирадои иловагии молиявй ва кам кардани хавфи корхонадо накши калон мебозанд.
Кафолатдои давлат хатардои молиявиро барои сармоягузорони хусусй ва бонкдо тавассути
таъмини ондо дар сурати пардохт накардан ё барнагардонидани карздо кодиш медиданд. Ин барои баланд бардоштани эдтимолияти бомуваффакияти лоидадои сармоягузорй мусоидат мекунад. Инчунин ондо тавассути кодиш додани хатар сармоягузориро барои сармоягузорони хусусй махсусан барои лоидадои мудим чолибтар мегардонанд.
Бо иртибот ба масъала бояд кайд кард, ки карздои давлатй бо шартдои мусоид, аз кабили фоиздои паст ё пешнидоди мудлатдои дароз дошта бошанд. Ин ба дастрасии бештари маблаггузории лоидадои сармоягузорй мусоидат мекунад. Тадлилдо нишон медиданд, ки кафолатдо ва карздои давлатй аксар вакт барои маблаггузории лоидадои бузурги зерсохторй, аз кабили сохтмони роддо, пулдо, иншооти энергетикй ва дигар иншооти чамъиятй истифода мешаванд. Барномадои давлатй ба стартапдо ва тичорати хурд кафолат ва карз пешнидод мекунанд, ки ондо дар чалби сармояи хусусй мушкилот дошта бошанд.
Дастгирии давлатро метавон инчунин ба рушди минтакадои мушаххас равона кард, ки он ба таксимоти баробари сармоягузоридо мусоидат намуда, рушди иктисодиро дар минтакадои сусттараккикарда давасманд мекунад. Дамин тарик, кафолатдо ва карздои давлатй дар рафъи монеадо дар самти чалби сармоягузорй накши мудим дошта, ба давасмандгардонии рушди иктисодй мусоидат мекунад.
Яке аз омилдои дигаре, ки накши давлатро баланд мебардорад давасмандкунии тадкикот ва тадияи илмии фаъолияти сармоягузорй ба шумор меравад. Давасмандгардонии кордои илмй-тадкикотй дар маблаггузории сармоягузорй накши мудим мебозад ва унсури асосии пешрафти технологй ва навоварй мебошад. Дар шароити рушди илму техника тадкикот ва рушд мударрикдои рушди технологй ба шумор мераванд. Инчунин сармоягузорй ба тадкикот ва тачрибаомузй технологиядои навро ба вучуд меорад, ки досилнокй ва ракобатпазирии иктисодиётро афзоиш медидад.
Бо иртибот ба масъалаи мазкур бояд кайд кард, ки дастгирии давлат барои тадкикот ва рушд метавонад сармоягузорони хусусиро чалб кунад. Шаклдои гуногуни дастгирй, аз кабили имтиёздои андоз, грантдо ва субсидиядо метавонанд барои сармоягузорй ба лоидадои инноватсионй давасманд гардонад. Маблаггузорй ба тадкикот метавонад ба кашфи бозордои нав ва имкониятдои тичорат оварда расонад. Рушди мадсулот ва хидматдои нав дар асоси технологиядои инноватсионй метавонад талаботро афзоиш дидад ва содадои нав эчод кунад.
Дастгирии давлатй ба самтхои афзалиятноки рушди иктисодй метавонад ба хавасмандгардонии воридшавии сармояи хусусй мусоидат намояд, аммо барои чалби сармояи сармоягузорони хусусй низоми мувофики мусоиди фаъолияти сармоягузорй ва иктисодй фарохам овардан зарур аст[5, 246].
Тахлилхо нишон медиханд, ки кишвархо ва ширкатхое, ки ба тадкикот ва рушд фаъолона сармоягузорй мекунанд, дар бозори чахонй бештар ракобатпазир мешаванд. Ин аз он шаходат медихад, ки технологияхои нав метавонанд дар истехсолот, сифати молхо ё расонидани хидматхо бартарихо фарохам орад. Маблаггузории тадкикот ва рушд дар навбати худ метавонад ба таъсиси чойхои корй ва хавасмандгардонии рушди иктисодй мусоидат кунад ва рушди инноватсия бошад аксар вакт боиси васеъшавии ширкатхо ва пайдоиши корхонахои нав мегардад. Дар баробари ин тадкикот ва коркардхо метавонанд ба халли мушкилоти глобалй, аз кабили тагирёбии иклим, самаранокии энергетикй, илми тиб ва гайра равона карда шаванд. Дамин тарик, сармоягузорй дар ин сохахо метавонад боиси рушди технологияхои нав гардад, ки мушкилоти ичтимой ва экологиро хал кунанд.
Дар баробари дигар воситахои рушди муносибатхои молиявй шарики бо бахши хусусй низ дар фаъолгардонии маблаггузрии фаъолияти сармоягузорй накши мухим доранд. Шарикй бо бахши хусусй дар маблаггузории сармоягузорй, махсусан дар лоихахои бузург накши калидй дорад. Вай инчунин ба кишвар ва ширкатхои хусусй имкон медихад, ки масъулияти молиявии лоихахои сармоягузориро якчоя бар душ гиранд. Чунин таксими хатархо ва масъулиятхо метавонад лоихахоро устувортар гардонад.
Бояд кайд кард, ки шарикихо дастрасй ба захирахои иловагии бахши хусусиро аз чумла маблаггузорй, тачриба ва технология таъмин мекунанд. Ин ба иштирокчиёни бозор имкон медихад, ки микёс ва самаранокии лоихахои сармоягузориро зиёд кунанд. Дамкорй бо бахши хусусй ба навоварй ва кабули технологияхои пешрафта мусоидат мекунад, зеро ширкатхои хусусй аксар вакт махорат ва тачрибаи худро дар тахия ва татбики лоихахо равона месозанд.
Дар шароти кунунй ширкатхои хусусй назорати дохилй ва оптимизатсияро чорй мекунанд, то идоракунии лоихаро самараноктар ва муассиртар ба рох монанд. Шарикихо бо истифода аз тачрибаи пешкадам ва тачрибаи бахши хусусй ракобатпазириро афзоиш медиханд. Чунин икдом метавонад боиси боз хам муваффак ва устувории лоихахои сармоягузорй гашта, таксими хавфи молиявй байни давлат ва шарикони хусусй бори андозсупорандагонро кохиш
дода, чалби сармояи хусусиро барои сармоягузорй осонтар кунад.
Саъю кушиши муштараки ширкатхои давлатй ва хусусй метавонад тавассути хамкории муассир ва таъмини захирахо раванди татбики лоихаро суръат бахшад. Дамин тарик, шарикй бо бахши хусусй василаи мухими таъмини рушди устувор ва татбики лоихахои стратегии сармоягузорй мегардад. Онхо дар байни секторхои давлатй ва хусусй хамохангй ба вучуд оварда, рушд ва самаранокии устуворро дар халли масъалахои иктисодй таъмин мекунанд.
Аз нуктаи назари предмети тадкикот кайд кардан зарур аст, ки омузиш ва дастгирии сохибкорй дар маблаггузории фаъолияти сармоягузорй, бахусус дар заминаи рушди сохибкории хурду миёна, накши мухим доранд. Омузиши сохибкорон ба баланд бардоштани сатхи малака ва дониши касбии субъектон мусоидат мекунад. Сохибкорони дорои сатхи баланди салохият метавонанд тичорати худро самаранок идора кунанд ва дар ин замина сармоягузориро самараноктар чалб намоянд. Омузиши саводнокии молиявй барои сохибкорон кумак мекунад, ки чанбахои идоракунии молиявии тичорати худро бехтар дарк кунанд.
Омузиш ба иштирокчиён дар тахияи накшахои босифати бизнес кумак мерасонад, ки як воситаи мухими чалби сармоягузорон мебошад. Чй кадаре ки накшаи бизнес бештар тахия ва боварибахш бошад, эхтимолияти бомуваффакияти маблаггузорй хамон кадар баландтар мешавад. Донистани стратегияхо ва равишхои муассир ба сохибкорон дар пайдо кардани шарикони мувофики молиявй кумак мерасонад.
Тадкикотхо нишон медиханд, ки сохибкорон, ки бо дониши тамоюлхо ва имкониятхои чорй мучаххаз шудаанд, метавонанд махсулот ва хидматхои инноватсионй эчод кунанд, ки ин метавонад барои сармоягузорон шароити мусоид мухайё намояд ва имкониятхои шабакавй ва пайвастхоро дар бар гирад. Доштани шабакаи кавии тичоратй барои пайдо кардани сармоягузорон ва шарикони эхтимолй осонтар мекунад. Дар баробари ин дар шароити кунунй омузиш ва дастгирй махсусан барои стартапхо мухиманд, ки метавонанд бо мушкилоти беназир ру ба ру шаванд. Ин омузиш дар заминаи идоракунй, банакшагирии стратегй ва усулхои пешбурди сармоягузорй ташаккул меёбад.
Дамин тавр, омузиш ва дастгирии сохибкорй, бахусус сохибкории хурду миёна барои рушди сармоягузорй шароити мусоид фарохам оварда, дар ин замина ба чалби сармоя мусоидат мекунад. Чунин тадбирхо ба сохибкорон кумак мекунад, ки корхонахои худро самараноктар идора карда, лоихахои тичоратии устувор ва муваффак эчод кунанд.
Дар баробари усулдои дар боло зикргардида танзим ва субот дар таъмини маблаггузории устувор ва самараноки сармоягузорй низ накши мудим мебозад. Танзим барои сармоягузорон мудити пешгуишаванда ва устуворро фародам меорад ва барои кабули карордо дар бораи сармоягузорй мудим аст, зеро он хатардои марбут ба тагироти эдтимолии коидадои бозиро кодиш медиданд. Аз тарафи дигар танзими самаранок манфиатдои сармоягузоронро тавассути таъмини шаффофият ва адолат дар раванди сармоягузорй димоя мекунад. Ин эътимодро дар бозордои молиявй эчод мекунад ва хатардоро барои сармоягузорон кодиш медидад.
Кайд кардан зарур аст, ки танзими низоми молиявй барои пешгирии будрондои молиявй ва тагйироте, ки метавонанд ба карордои сармоягузорй таъсири манфй расонанд, кумак мерасонад. Мукаррар намудани стандартдо ва коидадои рафтор ба устувории бахши молиявй мусоидат карда, ба таъмини бозордои муассир, аз байн бурдани монополиядо, пешгирии суиистифода ва риояи принсипдои ракобат таквият мебахшад ва мудити солими сармоягузорй фародам меорад.
Танзими давлатй имконият медидад, ки ба маблаггузории лоидадои инфрасохторй тавассути эчоди механизмдои хукукй ва молиявии татбики ондо замина гузошта шавад. Ин махсусан барои он мудим аст, ки лоидадои инфрасохторй метавонанд сармоягузоридои калонро талаб кунанд. Мукаррарот чорадои давасмандгардонии сармоягузорй ба лоидадоеро дар бар мегирад, ки хатарнок дисобида мешаванд, вале барои манфиати чамъиятй мудим мебошанд. Ин метавонад имтиёздои андоз ё дигар имтиёздои молиявиро дар бар гирад.
Танзими самаранок инчунин метавонад барои сармоягузорй ба тадкикот ва инноватсия шароити мусоид фародам оварад. Ин метавонад имтиёздои андоз, давасмандгардонй барои марказдои тадкикотй ва дастгирии корхонадои навро дар бар гирад. Дар мачмуъ, танзим ва субот унсурдои чудонашавандаи низоми молиявй мебошанд, ки субот, эътимод ва мудити мусоид барои сармоягузорй таъмин мекунанд. Хддафи ин тадбирдо фародам овардани шароитест, ки дар доираи он содибкорон ва сармоягузорон метавонанд бо эътимод ва амният фаъолият кунанд.
Яке аз самтдои мудимтарини сиёсати иктисодии кишвар дар робита бо чалби сармоягузоридои хоричй, тадкими дамкорй бо кишвардои дигар мебошад. Иштироки кишвардо дар раванддои дамгирой метавонад омили чалби сармоягузоридои мустакими хоричй ба иктисодиёти ондо гардад. Чалби сармоягузории мустакими хоричй
на тандо дар робита бо тадияи принсипдои умумии танзими савдо ва сармоягузорй, балки мустакиман тавассути дамкоридои муштараки кишвардо барои воридоти сармоя ба иктисодиёти миллй мусоидат мекунад. Дар баробари ин дар чараёни амалй намудани лоидадои муштарак, ки барои чалби сармояи мустакими хоричй равона гаштаанд ба ташаккулёбии дамкоридои дучонибаву бисёрчониба тадким мебахшад [8, 88].
Вобаста ба намуди танзими давлатй бояд цайд кард, ки байни танзими мустаким ва гайримустакими давлатй дар раванди сармоягузорй фаркият гузошта мешавад. Дар шароити танзими мустаким давлат бевосита субъекти раванди сармоягузорй ё сармоягузор мегардад. Танзими гайримустакими давлатии раванди сармоягузорй аз чониби давлат бо истифода аз механизмдои гуногун амалй карда мешавад, ки ташаккули фазои мусоиди сармоягузориро таъмин мекунанд. Дар адабиёти иктисодии ватанй танзими давлатии чараёни сармоягузорй мустаким дониста мешуд.
Дар иктисодиёти накшавй давлат дар амал дамчун сармоягузорй монополистй баромад мекард. Баробари гузаштан ба щтисоди бозор усулхои бавоситаи танзими давлатии раванди сармоягузори ахамияти рузафзун пайдо карданд. Вобаста ба ин, айни замон вазифаи асосии танзими давлатии раванди сармоягузорй фародам овардан ва нигод доштани фазои мусоиди сармоягузорй мебошад [2, 135-147].
Дар айни замон ба масъаладои сиёсати сармоягузорй дам дар сатди макро ва дам дар сатди микро диккати зиёд дода мешавад. Сиёсати давлатии сармоягузорй фарохам овардани имконияту шароити вокеии сармоягузориро таъмин менамояд, иштироки фаъолонаи давлат дар бозори сармоягузорй ба рушди он мусоидат мекунад.
Сиёсати сармоягузории давлат тавре аз тадлилдо бармеояд, мачмуи тадбирхое мебошад, ки давлат барои идоракунии фаъолияти сармоягузорй бо максади фарохам овардани шароити оптималии интенсификатсияи раванди сармоягузорй гузаронида мешавад. Максади асосии сиёсати сармоягузории давлат фародам овардани шароити мусоид барои рушди раванди сармоягузорй мебошад [10].
Фаъолияти фаъолонаи сармоягузории давлатй, пеш аз дама, душворихое, ки дар низоми пулии давлати мавчуданд, ва камбудии манбаъхои молиявии маблагхоро дар бар мегирад, ки асосан дар натичаи нигохдории сунъии онхо нарасидани маблаг
барои сармоягузории дарозмуддат ба щтисоди вокей зарур мебошанд.
Татбики масъалахои сиёсати сармоягузории давлатй бояд барои ноил шудан ба дадафдои асосии зерин хал карда шаванд:
1) ноил шудан ба баландшавии дарачаи щтисодии тараккиёт;
2) бартараф намудани тафовут дар низоми байни сохавй ва минтакавй ва имкониятдои иктисодй;
3) ба иктидори иктисодй расондани таклифи пул, ки ба эдтиёчоти рушди сармоягузорй барои даврадои дарозмуддат чавобгу аст;
4) рафъи вобастагии идоракунии давлат аз сармоя ва курби асъор;
5) ташаккули консепсияи карздидии давлатй (дар асоси гайритичоратй) бо фоиздои камшуда (барои дароз кардани мудлати карздихй ва барои ба вучуд овардани иктидори хавасмандгардонии сохахои алохидаи щтисодиёт ва инчунин мутаносибии сохторй ва минтакавии рушди иктисодй барои ояндаи наздик ва дарозмуддат[7, 13-20].
Х,амин тарик, тадлилдои самтдои гуногуни фаъолгардонии фаъолият ва накши давлат дар рушди раванддои сармоягузорй барои хулосабарорй имкониятдои васеъи назариявию тачрибавии фаъолияти устуворро фародам меорад. Танзими давлатии фаъолияти сармоягузорй дар шароити рушди муносибатдои тичоративу сармоягузорй барои тадкими маблаггузории фаъолияти сармоягузорй шарти асосй ба шумор меравад. Танзими давлатй пеш аз дама дар шакли маблаггузории фаъолияти хочагидорй рушди устуворро таъмин мекунад. Самаранок ва бомуваффакият ба амал баровардани самтхои асосии сиёсати сармоягузории кишвар имконият медихад, ки проблемаи хавасмандгардонии афзоиши щтисодиёт, ки яке аз масъаладои асосии давлат дар мархалаи кунунй арзёбй мегардад, саривакт ва босифат хал карда шавад.
Самтхои асосии рушди шарикии давлат ва бахши хусусй, ташаккули заминаи меъёрии хукукии фаъолияти сармоягузорй, ташаккули инфраструктураи сохаи сармоягузорй, васеъ намудани доираи истифодаи лизинги молиявй, инкишоф додани системаи карздихии дарозмуддат, инкишофи корхонахои хурд, рушди бозорхои фондии минтакавй бо чалби сармояи хоричй ва чалби манбаъхои иловагии маблаггузорй тадбирхои оид ба фарохам овардани фазои мусоиди молиявй барои фаъолияти сармоягузорй мадсуб меёбанд.
Давлат метавонад дар маблаггузории лоихахои инфрасохторй, барномахои тадкикотй ва дигар сохахои калидй бештар чалб карда, дар ин замина ба хавасмандгардонии рушди иктисодй мусоидат намояд. Тахияи механизмхои нави молиявй ё тавсеаи воситахои мавчуда, ки метавонанд сармоягузории хусусиро бо кафолат ё субсидияхои давлатй чалб кунанд, метавонад як рохи дастгирии сармоягузорй бошанд.
Давлат бояд барои маблаггузории муштараки лоихахои сармоягузорй бо ширкатхои хусусй шарикиро инкишоф дихад. Ин метавонад корхонахои муштарак, консессияхо ё дигар шаклхои хамкориро дар бар гирад. Барномахои тадкикотй ва конструкториро, ки ба инноватсия нигаронида шудаанд, бояд фаъолона маблаггузорй карда, ба тахкими муносибатхои бисёрчониба мусоидат кунад.
Дар чунин шароит чорй намудани чорахо оид ба бехтар намудани дастрасии корхонахо ба маблаггузорй барои корхонахо ва тичорати хурд, аз кабили карзхои имтиёзнок ё кафолат зарурият ба миён меояд. Сиёсати танзими давлатй ва андоз бояд барои хавасмандгардонии сармоягузорй тавассути хавасмандкунй ё кам кардани бори андоз мутобик карда шавад.
Сармоягузорй дар сохаи маориф ва омузиш бояд кувваи кории сохибихтисосро ба вучуд оварда, сармоягузориро ба бахшхои илмталаби технология ва инноватсия чалб кунад. Дангоми тахияи стратегияи баланд бардоштани накши давлат дар маблаггузории сармоягузорихо хусусиятхои хоси вазъи иктисодй ва мухити институтсионалиро ба назар гирифтан, мухим мебошад.
АДАБИЁТ
1. Айриева А.Н. Государственное финансовое стимулирование инвестиционной деятельности в Российской Федерации. дисс...к.э.н. 08.00.10. Саратов 2009. С.141.
2. Бабаева З.Ш. Государственное регулирование инвестиционной деятельности в условиях рыночной экономики / З. Ш. Бабаева // Актуальные вопросы современной экономики. - 2014. - № 4. - С. 135-147.
3. Гайдук В.И. Приоритетные направления государственной инвестиционной политики / В.И. Гайдук, А.В. Кондрашова, М.Г. Паремузова // Colloquium-Journal. - 2017. - № 10(10). - С. 105-111
4. Духаев А.Д. Совершенствование методов государственного регулирования структурно-инвестиционных процессов. - М.: Экономист, 2005 - 116 с.
5. Игонина Л.Л. Финансирование инвестиционной деятельности в Российской экономике. Дисс...д.э.н. 08.00.10. Москва 1999. С.292.
6. Лопатина И.Ю. Государственное регулирование инвестиционной сферы экономики / И. Ю. Лопатина, А. А. Запевалов, М. А. Малышевская, Ю. С. Яковенко // Сфера услуг: инновации и качество. - 2020. - № 48. - С. 6372.
7. Терехова Е.В. Некоторые финансово-правовые вопросы инвестиционной деятельности на макро - и микроуровне. // Вопросы экономики и права. - 2015. - № 10. - С. 13-20.
8. Турлай И.С. Влияние региональной экономической интеграции на привлечение прямых иностранных инвестиции. Монография. Москва 2016.с.88.
9. Яндарбаева, Л.А. Государственное регулирование инвестиционной деятельности в депрессивных республиках / Л.А. Яндарбаева, Н.Т. Эльгайтарова // Известия Кабардино-Балкарского научного центра РАН. -2018. - № 6(86). - С. 120-124.
10. Государственное регулирование инвестиции. https://scienceproblems.ru/.
11. Содиков, М. С. Современные тенденции и перспективы развития интеграционных связей стран ШОС / М. С. Содиков, М. Х. Данаева // Финансово-экономический вестник. - 2019. - № 3(19). - С. 137-145.
12. Содиков, М. С. Некоторые теоретические вопросы развития международной экономической интеграции / М. С. Содиков, Ф. Х. Фародов // Финансово-экономический вестник. - 2018. - № 4(16). - С. 20-27.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Сафаров Илхом Нурмамадович - муаллими калони кафедраи фаъолияти бонкии Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумдурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14. Тел.: + (992)918993363. E-mail: [email protected]
Информация об авторе:
Сафаров Илхом Нурмахмадович - старший преподаватель кафедры банковское дело Таджикского государственного финансово-экономического университета, Адрес: 734067, Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимов 64/14, Телефон: + (992) 918993363. E-mail: [email protected]
Information about the author:
Safarov Ilhom Nurmakhmadovich - Senior Lecturer, Department of Banking, Tajik State University of Finance and Economics, Address: 734067, Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimov 64/14, Phone: + (992) 918993363. E-mail: [email protected]
УДК: 338.48 (575.3)
БАХ.ОДИХ.ИИ САМАРАНОКИИ ИКТИСОДИИ ИСТИФОДАИ ЗАХИРАДОИ ЗАМИН ВА ОБ ДАР НОДИЯДОИ ТОБЕЪИ ЧУМДУР
Ализода Тохир Саидаброн Шарифов Зариф Рахмонович
Аннотатсия. Дар доираи маколаи мазкур андешаи илмии олимон оид ба равишдои таджик ва бадодидии истифодаи окилонаи захирадои замину об мавриди тадлил карор гирифта, маълум карда шуд, ки солдои охир олимон ва коршиносони сода оид ба масоили истифодаи самарабахши захирадои замину об дар содаи кишоварзии Чумхурии Точикистон таваччуди хоса дода истодаанд.
