УДК: 338.4
ОМОДАГИИ КАДРХ.О ДАР ШАРОИТИ РАЦАМИКУНОНИИ САНОАТИ САЙЁ^Й
Мирзоалиев Абдурашид Абдунабиевич
Худойкулова Екутхон Комиловна
Аннотатсия. Мацола ба мушкилоти мууими тайёр кардани кадров барои соуаи сайёуи дар шароити рацамисозй бахшида шудааст. Муаллиф таъкид менамояд, ки истифодаи фаъолонаи технологиями рацами ба дигаргунсозии тамоми соуаи сайёуи мусоидат карда, дар навбати худ тагйироти дахлдорро дар омодасозии кадруои сайёуи тацозо дорад. Натицауои пурсиши донишцуён ва кормандони ширкатуои сайёуи, ки ба муайян кардани салоуиятуои рацами барои мутахассиси соуаи сайёуи дар шароити муосир заруранд, пешниуод карда мешаванд. Дар он зарурати навсозии барномауои асосии таълимии касби, нацшауои таълими, барномщои кории фануо ва амалищо бо назардошти талаботи ицтисодиёти рацами таъкид шудааст. Дар мацола ба имкониятуои васеъе, ки технологищои рацами уам барои омузгорон дар тауия ва татбици фануо ва уам барои донишцуён дар азхудкунии барномаи асосии таълими фароуам меорад, тамаркуз шудааст. Зарурати ташаккули салоуиятуои рацамии мутахассисони ояндаи сайёуи дар раванди таусил дар донишгоу дар шароити табдили рацамии соуаи сайёуи цайд карда мешавад. Калидвожа^о: кадруои сайёуи, саноати сайёуи, рацамисозй, технологиями рацами, трансформатсияи рацами, салоуиятуои рацами.
Барои ицтибос: Мирзоалиев, А. А. Омодагии кадруо дар шароити рацамикунонии саноати сайёуи /А. А. Мирзоалиев, Ё. К. Худойкулова //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2.1(41). - С. 61-66.
ПОДГОТОВКА КАДРОВ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВИЗАЦИИ ОТРАСЛИ ТУРИЗМА
Мирзоалиев Абдурашид Абдунабиевич
Худойкулова Екутхон Комиловна
Аннотация.Статья посвящена актуальным проблемам подготовки кадров для туристической отрасли в условиях цифровизации. Автор подчеркивает, что активное использование цифровых технологий способствует трансформации всей сферы туризма, что в свою очередь требует соответствующих изменений в подготовке кадров туризма. Представлены результаты опроса студентов и сотрудников туристических компаний, которые помогают определить цифровые компетенции, необходимые специалисту в сфере туризма в современных условиях. Подчеркивается необходимость обновления основных программ профессионального образования, учебных планов, рабочих программ предметов и практик с учетом требований цифровой экономики. В статье акцентируется внимание на огромных возможностях, которые цифровые технологии предоставляют как учителям при разработке и реализации предметов, так и ученикам при освоении профильной учебной программы. Подчеркнута необходимость развития цифровых компетенций будущих профессионалов туризма в процессе вузовского образования в условиях цифровой трансформации туристической отрасли.
Ключевые слова: туристический персонал, индустрия туризма, цифровизация, цифровые технологии, цифровая трансформация, цифровые компетенции.
TRAINING IN THE CONDITIONS OF DIGITALIZATION OF THE TOURISM INDUSTRY
Mirzoaliev Abdurashid Abdunabievich
Khudoikulova Yqutkhon Komilovna
Annotation. The article deals with the actual problem of personnel training for the tourism industry in the conditions of digitalization. The author emphasizes that the active use of digital technologies contributes to the transformation of the entire tourism industry, which, in turn, requires appropriate changes in the training of tourist personnel. The results of a survey of students and employees of travel agencies aimed at identifying digital competencies necessary for a specialist in the field of tourism in modern conditions are pre- sented. The necessity of modernization of the main professional educational programs, curricula, work programs of disciplines and practices taking into account the requirements of the digital econ- omy is emphasized. The article focuses on the broad opportunities that digital technologies provideboth to teachers in the development and implementation of disciplines, and to students in the devel- opment of the basic educational program. It is noted that it is necessary to form digital competencies of future specialists in the field of tourism in the process of their studies at the university in the con- ditions of digital transformation of the tourism industry.
Keywords: tourism personnel, tourism industry, digitalization, digital technologies, digital trans-formation, digital
competencies.
Гузориши масъала. Дар айни замон, яке аз мушкилоти асосие, ки монеаи гузариши Ч,умдурии Точикистон ба иктисодиёти ракамй мебошад, фаркияти мавчуда байни шумораи мутахассисони омузонидашуда дар содаи мушаххас ва эдтиёчоти вокей ба ондо мебошад.
Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Бояд гуфт, ки дар баробари истифодаи технологиядои ракамй дар тадсилоти рузона, ракамисозй барои тадсилоти фосилавй имкониятдои васеъ фародам меорад. Пеш аз дама, он дар содаи бозомузии касбй ва такмили ихтисоси кадрдои содаи сайёдй талабот дорад.
Максади макола - тавре ки тачрибаи фаъолияти омузгорй нишон медидад, дангоми гузаронидани дарсдо тавассути Интернет ва хидматдои гуногуни онлайн, имкон дорад, ки далли аслии маркетинги онлайнро дар содаи сайёдй намоиш дода, самтдои машдури сайёдй, медмонхонадо, хатсайрдоро дар вакти вокей санчиши назоратй гузаронида платформадои онлайн омузиш дар мавзуъдои фаро гирифташуда ва фавран тафтиш ва арзёбии дониши донишчуён бо истифода аз замимадои мобилй (масалан, Kahoot), гузаронидани викторина дар замимаи Quizizz, тадияи масири сайёдй дар харита бо истифода аз технологиядои GIS (QGIS, ArcGIS, гайра) ва гайраро нишон дода тавонанд.
Мухтавои асосии мавод.Асосгузори сулду ваддати миллй - Пешвои миллат, Президенти Ч,умдурии Точикистон мудтарам Эмомалй Радмон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Ч,умдурии Точикистон 26 январи соли 2021 бори дигар таъкид намудаанд, ки "Дар шароити кунунй рушди технологиядои ракамй шарти асосии ракобатнокии иктисодй ба шумор меравад. Татбики барномадои кабулнамудаи мо барои гузаштан ба ин раванд конеъкунанда нестанд ва зарур аст, ки чорадои ба ташаккули шароит барои таквияти содаи ракамикунонй мусоидаткунанда андешида шаванд". Хамин тавр, Хукумати Ч,умдурии Точикистон муваззаф гардид, ки доир ба таъсис додани Агентии инноватсия ва технологиядои ракамии назди Президенти Ч,умдурии Точикистон чорачуй намояд.
Ракамикунонй ба як тамоюли асосии рушди чомеаи муосир табдил ёфта, ба шарофати истифодаи технологиядои ракамй раванддои марбут ба пешнидоди хидматдо дар содадои гуногуни даёти инсон ба дисоб меравад. Саноати сайёдй низ истисно нест. Гузашта аз ин, технологиядои ракамй махсусан дар содаи сайёдй фаъолона истифода мешаванд, ки барои шахс ташкили истиродати мустакилонаро новобаста аз тагйироти глобалии ракамии тамоми содаи сайёдй осон мекунад, (аз хидматдои ибтидоии онлайн то истифодаи зедни сунъй робототехника ва технологиядои афзояндаи вокеият).
Дар Стратегияи рушди сайёдй барои давраи то соли 2030 таъкид шудааст, ки чорй намудани технологиядои ракамй дар сайёдй яке аз воситадои мудимтарини модернизатсияи ин сода буда, ба ноил
шудан ба пешсафии чадонй дар рушди инфрасохтори ракамй ва хизматрасонидо, платформадои ракамй барои пешбурди мадсулот ва бренддои сайёдй, воситадои ракамии навигатсия ва ташаккули мадсулоти туристй, чорй ва рушди технологиядои бузурги додадо ва гайрадиккати махсус медидад [2]. Инчунин ба он таъкид шудааст, ки истифодаи фаъолонаи технологиядои ракамй ба бедтар шудани сифати мадсулоти туристй, рушд ва тачдиди инфрасохтори сайёдй, тадияи равишдои нави маркетинг дар содаи сайёдй ва мувофикан фаъол гардонидани системаи пешбурди сайёдй мусоидат менамояд.
Тадаввулоти ракамй дар содаи сайёдй тагйироти мувофикро дар омодасозии кадрдои сайёдй, ки кодиранд дар фазои ракамй ракобатавонй кунанд ва технологиядои ракамиро хуб медонанд, такозо менамояд. Дар айни замон, аксарияти ташкилотдо ва ширкатдои сайёдй аллакай ба кадрдои сайёдй ниёз доранд, ки ба вокеияти тагйирёбанда зуд мутобик мешаванд ва технологиядои пешрафтаи ракамиро фаъолона истифода мебаранд. Зеро муваффакияти ширкатдо дар бозори сайёдй на тандо аз тагйироти куллии сохтори ташкилии ондо, тагйирот дар стратегиядои рушд ва пешбурди мадсулот ва хидматдои сайёдй, балки пеш аз дама ба сиёсати кадрй, ки ба тамоюлдои ракамии муосир чавобгу аст, вобаста аст. Адамияти мушкилоти зикргардида инчунин бо он шард дода мешавад, ки содаи сайёдй дар вокеияти муосир бо иктисодиёти ракамй зич алокаманд аст.
Дар айни замон, яке аз мушкилоти асосие, ки монеаи гузариши Ч,умдурии Точикистон ба иктисодиёти ракамй мебошад, фаркияти мавчуда байни шумораи мутахассисони омузонидашуда дар содаи мушаххас ва эдтиёчоти вокей ба ондо мебошад.
Ин зиддият ба он вобаста аст, ки дар шароити рушди ракамикунонй афзоиши назарраси шумораи мутахассисони содибихтисос, ки технологиядои ракамиро хуб медонанд ва сатди баланди потенсиали IT доранд, зарур аст. Ва ин тандо дар сурати мутобик гардонидани низоми маориф ба вокеияти замон ва талаботи корфармоён муяссар мешавад [2; 3].
Аз ин лидоз, дангоми тайёр кардани кадрдои сайёдй, тадияи барномадои таълимй дурнамои инноватсионии рушди сайёдй ва медмоннавозй ва васеъ чорй намудани технологиядои ракамиро ба назар гирифтан зарур аст. Омузиши кадрдо ва ташаккули салодиятдои ракамии ондо бояд ба назар гирифта шавад, ки дар шароити ракамисозй мудимтарин манбаи истедсол, пешбарй ва фуруши мадсулоти туристй иттилооти ракамй ва усулдои идоракунии ин иттилоот мебошад [4]. Илова бар ин, бояд ба назар гирифт, ки дар баробари табдилдидии ракамй дар дохили ширкатдо, ташкилотдо ва корхонадои сайёдй, тагйирот дар хусусиятдои рафтори
истеъмолкунандагон, амалия ва шаклдои истеъмоли мадсулоти туристй мушодида мешавад. Сайёди муосир дигар як хел нест, уро аз мадсулоти анъанавии сайёдй, роднамодои шиноси «когазй», воситадои маркетинги кудна ба дайрат оварда наметавонанд. Вай рафтори тамоман дигари истеъмолкунанда, дарачаи
дигари мустадилият дар интихоби манзил, маршрут, усули сафар, назари дигар ба ташкили истиродат дорад. Ва мутахассиси муосири сайёдй бояд дар мавриди азхудкунии технологиядои муосир дар фаъолияти сайёдй аз муштариёни эдтимолии худ дадди адал як зина пештар бошад ва дорои малакаву мадорати мувофид бошад.
Муносибати салодиятнокй барои тайёр кардани мутахассисон барои содаи сайёдй аз ондо талаб мекунад, ки як датор салодиятдои радамй дошта бошанд, ки ба далли мушкилоти гуногун дар истифодаи технологиядои иттилоотию
коммуникатсионй дар содаи сайёдй ва медмоннавозй, бо дарназардошти тагйироти босуръат дар ин сода ва гузариши як катор раванддо дар фазои радамдо нигаронида шудаанд. Аз чумла, салодиятдои зарурй иборатанд аз: добилияти истифода ва эчоди мундарича бо истифода аз технологиядои радамй, татбиди мадсулоти туристй бо истифода аз имкониятдои шабакаи чадонй, эчоди лоидадо дар содаи ВАО; добилияти чустучу ва мубодилаи иттилооти зарурй, дамкорй бо дамкорон ва шарикон, бо истеъмолкунандагони мадсулоти туристй дар фазои медиа, шабакадои ичтимой, блогдо ва гайра; добилияти дабули дарордо дар шароити номуайянй, ташкили шабака ва гайра.
Ташаккули малакадои зарурии радамй, малакадо, усулдои амал, салодиятдо дар раванди таълим, дар мачмуъ, боиси ташаккули салодияти радамии (IT) мутахассиси содаи туризм мегардад.
Х,амин тарид, Евдокимова В.Е. чузъдои зерини ташаккули IT-салодиятро муайян мекунад:
- базавй (ба даст овардани салодиятдои умумии корбарон, малака ва малакадои саводнокии компютерй, кор бо мадсулоти нармафзори стандартй, тачриба дар сохтани мадсулоти оддии туристй бо истифода аз ТИК ва г.);
- квазипрофессионалй (ташаккул додани малака ва мадорат оид ба истифодаи имкониятдои системадои махсуси нармафзор барои эчоди мадсулоти гуногуни сайёдй);
- ба касбй нигаронидашуда (андухтани тачриба дар фаъолият дар долатдои мураккаби ташкилии
номуайянии тадия ва татбиди мадсулоти нармафзори туристй дар амалияи саноатй ва баъдтар дар фаъолияти касбй) [5].
Тавре ки тачриба нишон медидад, кори менечерони хидматрасонии сайёдй тавассути истифодаи доимии технологиядои компютерй ва системадои автоматй, аксар вадт дар долатдои номуайянй ва долатдои форс-мажор амалй карда мешавад. Бинобар ин, мутахассиси баландихтисос бояд тамоми чузъдои дар боло номбаршудаи ташаккули салодияти касбиро дошта бошад.
Шакли нави таълими касбй дар заминаи автоматикунонй ва иттилоотонии фаъолияти сайёдй, пеш аз дама, бо ташаккули салодиятдои нав, ки барои таъмини радобатпазирии мутахассис дар мудити тагйирёбандаи радамй заруранд, алодаманд аст. Адамияти масъалаи зикршударо як датор таддидотдои олимони рус (Анискин В.Н., Бусыгина А.Л., Замара Е.В. [6], Евдокимова В.Е. [5], Лозицкий В.Л. [7], М.А. Морозов, Н.С. Морозова [4] ва дигарон) ва муаллифони хоричй (Аранго-Моралес A. J., Delgado-Cruz A., Tamayo-Salcedo A. L. [8], Balula A. et al [9]). дар ин самт тасдид менамоянд.
Муаллиф дар байни донишчуёни риштаи 890101- сайёдй ва медмоннавозй (курсдои 1-4) ва барномадои тадсилоти иловагии касбй (азнавтайёркунии касбй) таддидот гузаронидааст. Донишгоди давлатии тичорати Точикистон барои муайян кардани салодиятдои радамй, ки ба гуфтаи мусодибон, пеш аз дама ба мутахассисоне, ки дар содаи сайёдй кор мекунанд, эдтиёч дорад. Интихоби донишчуён бо дарназардошти он, ки деч як аз пурсидашудагон дар ширкатдои сайёдй тачрибаи корй надоштанд, гузаронида шуд. Гуруди дуюми пурсидашудагон, ки дар байни ондо пурсиш гузаронида шудааст, мутахассисони чавоне буданд, ки пас аз хатми муассисадои таълимии олй дар ширкатдои сайёдй ва дигар ташкилотдои сайёдй кор мекунанд. Дар пурсиш дамагй 102 нафар (64 донишчу ва 38 корманди агентии сайёдй) иштирок намуданд (чадвали 1).
Чадвали 1. Салодиятдои радамй барои мутахассиси содаи сайёдй (аз руи назарсанчии донишчуён ва
П \ 1' 111 IГЛ11 ТI J JIJ ) m,' 1 I V n J ) í " 1 J ) Г* V J ) ^
№ Салодиятдо Донишчуён (%) Кормандони ширкати сайёдй (%)
1. Саводнокии ТИК (мадорати компютерй) 90,6 15,8
2. Тафаккури интидодй дангоми кор бо иттилоот 0 78,9
3. Кобилияти кор бо паёмрасондои фаврй ва барномадо барои видеоконфронс 87,5 21
4. Кобилияти кор бо хидматдои онлайн 64 73,6
5. Тачрибаи корй бо вебсайтдои сайёдй 60,9 18,4
6. Кобилияти кор бо мударрирдои графикй 57,8 55,2
7. Кобилияти эчоди презентатсиядои PowerPoint 78,1 0
8. Кобилияти тадияи мундаричаи радамй 8,2 84,2
9. Имконияти таъмини амнияти 0 89,5
рядямии мяълумот
1G. кобилияти идоря вя пешбурди вясоити axбори ичтимой 100 94,7
11. Крбилияти рушди xyд дяр мухити рякямй 70,3 78,9
12. Кобилияти тятбики теxнологияхои GIS дяр тяхияи мяршрутхои туристй 43,7 5,2
*Сарчашма: тяхияи мyaллифон
Пурсиш нишон дод, ки донишчуён зaрyр мешyморaнд, ки мyтaxaссисони сохяи сяйёхй пеш aß хямя дорои сaводнокии TИК (мяхоряти компютер), кобилияти кор бо мессенчерхои фaврй вa бярномяхои ялокяи видеой (Skype, Zoom вa Faйрa), мaлaкaхои кор бо вебсяйтхое, ки 6a туризм тaxaссyс дорaнд, кобилияти тятбики теxнологияхои GIS дaр тяхияи xaтсaйрхои сяйёхй, кобилияти эчоди презентятсияхои PowerPoint бaрои бa тaври визyaлй нишон додaни мизоч чй гyнa бyдaни тур бошaнд.
Аксaри ин сялохиятхо as чониби кормяндони ширкятхои сяйёхй ямялян зикр няшудяинд. Хдмин тявр, мaсaлaн, кобилияти эчод кярдяни презентaтсияро хеч яке яз посyxдихaндaгони ин гурух зикр нaкaрдaaст вя ин мяънои онро нядоряд, ки онхо ин сялохиятро нядорянд, эхтимолян, онхо онро мухим нямехисобянд ё онро бя рякямй мянсуб нямедонянд. Ba бисёре яз онхо чунин сялохиятро бя мисли сяводнокии TИК-ро дяр рyйxaт нягузоштянд, зеро эхтимол онро як мяхоряти ясосй бярои хяр як мyтaxaссиси муосири дорои мяълумоти олй, ня тянхо бярои сяйёхй медонянд. TaA^^ra кормяндон нишон дод, ки онхо яфзялият дорянд: кобилияти тяхияи мундяричяи рякямй, кобилияти тяъмини ямнияти додяхои рякямй, тяфяккури интикодй хянгоми кор бо иттилоот. Дяр бяйни донишчуён ин сялохиятхо ямялян додя няшудяянд.
Чунин сялохиятхо, яз кябили: кобилияти кор бо xидмaтхои онляйн, мaлaкaи кор бо мухяррирони гряфикй бярои эчоди буклетхои тaблиFOтй вя тярхрезии профилхо дяр шябякяхои ичтимой, кобилияти рушди xyд дяр мухити рякямй - бярои кор дяр сохяи туризм яз тяряфи хям яксярияти донишчуён вя хям кормяндони ширкятхои сяйёхй. Ba кобилияти идоря вя пешбурди шябякяхои ичтимой бярои муоширят бо муштяриён, бо мяксяди мяркетинг вя Faйрa (чятхои шябякяхои ичтимой дяр What'sApp, Telegram, VKontakte), яз чониби 100% донишчуён вя кяриб 95% кормяндони ягентихои сяйёхй сялохияти зярурй хисобидя мешaвaнд.
Иловя бяр ин, бояд кяйд гард, ки дяр фяъолияти хяррузяи кясбии мyтaxaссисони сохяи сяйёхй теxнологияхои рякямии GIS истифодя мешaвaнд, ки бя рушди пaйвaстaи сялохиятхои чyFрофй-экологй вя фязоию экологй, ки хямдигярро пурря мекунянд вя хямчун яке яз кялидхо xизмaт мекунянд, пурря мусоидят мекунянд. кормяндони ширкятхои сяйёхй, ки бя онхо имкон медихяд, ки бо зaxирaхои иттилоотй вя мяълумоти зярурй дяр боряи рaвaндхои геоэкологй вя ичтимоию иктисодй вя омилхои бя рушди сяйёхй тяъсиркуняндя, инчунин ясосхои дониш дяр боряи принсипхои
идорякунии окилоняи тябият, конунхое, ки хялли проблемяхои экологй, тяляботи кясбии экологй нисбят бя шяроити рекреятсионй вя xизмaтрaсонии мехмонxонaхо, xyсyсиятхои тяшкили сяйёхй дяр мингакяхои тябиии мaxсyс мyхофизaтшaвaндa вя f. сямярянок кор кунянд [3; 4].
Дяр робитя бя тяшяккули сямтхои няви xизмaтрaсонй дяр сяйёхй, рявишхои няв бя фяъолияти янимятсионй, тaFЙирот дяр динямикяи дaрxостхои сяйёхй, зяруряти визуялизятсияи чойхо вя тячрибяхои няв, теxнологияхои виртуялй вя вокеияти яфзоишёфтя (VR I AR) няв кярдя мешявянд, ки дяр нявбяти xyд сифят вя суръяти xизмaтрaсониро бялянд мебярдоряд [5,6]. Вокеияти виртуялй aллaкaй як чузъи чyдонaшaвaндaи хяёти шaxсе мебошяд, ки бя имкониятхои муяйяни теxникй дястрясй доряд вя сяйёхй низ истисно нест [7]. Дямяи ин зяруряти тяшяккули сялохиятхои дaxлдорро дяр бяйни мyтaxaссисони сохяи сяйёхй (тяхияи турхои виртуялй, экскурсияхо вя f.) бя миён меоряд, то онхо тявонянд бо истеъмолкуняндяи ояндя воxyрaнд.
Аммо, бояд дярк кярд, ки ня компютерхо, ня смяртфонхо, ня видео терминялхо дяр сохяи сяйёхй - мячмуи теxнологияхои муосири рякямй дяр ин чо фяъолият мекунянд. Аз ин ру, мyтaxaссисони ояндя, ки яз чониби муяссисяхои тяълимй тяйёр кярдя мешявянд, бояд ня тянхо яз чихяти нязяриявй, бялки яз хямя мухимтяр яз хямя ямялян ин теxнологияхоро бя тяври кясбй яз xyд кунянд [9].
Вобястя бя ин, дяр MTOK, ки кядрхои сяйёхй тяйёр мекунянд, бярномяхои ясосии тяълимии кясбй, някшяхои тяълимй, мязмуни бярномяхои кории фянхо вя ямялияхо ня тянхо вобястя бя гузяштян бя стяндяртхои няви дявлятии тяхсилот, бялки инчунин яз сябяби он, ки дяр сохяи мяориф зяруряти чорй нямудяни фянхои няви «рaкaмй» бя миён омядяяст, бояд сяривякт няв кярдя шявянд.
Агяр ду-се сол пеш дяр бярномяхои тяълимии сямтхои сяйёхии донишгоххо ясосян номхои мяъмулии фянхои мярбут бя истифодяи теxнологияхои иттилоотй («Информятикя», «Tеxнологияи иттилоотй дяр сохяи сяйёхй», «Tеxнологияи компютерй» дяр илм чой доштя бошянд, «Tеxнологияхои иттилоотй дяр фяъолияти кясбй» вя Faйрa, холо дяр пяртяви тятбики «Мухити тяълимии рякямй» 2019-2024, ки бя тяъмини тятбики тябдили рякямии системяи мяориф нигяронидя шудяяст, яз чумля яз кябили: "Tеxнологияхои рякямй дяр сохяи мехмондорй вя сяйёхй", "Фярхянги рякямй", "Tеxнологияхои GIS дяр туризм", "Асосхои иктисоди рякямй", "Системяхои зехни сунъй" вя Faйрa фянхоро дяр
бapномaxои тaълимй бештap дидaн мумкин яст. Ё дap як ^TOp фaнxо бaxшxои мapбyт бa paкaмикyнонии сaйёx,й вa со^дои мapбyт бa сaводнокии paкaмй, aмнияти paкaмй, истифодaи теxнологияxои aфзояндa вa виpтyaлй дap caMë^, теxнологияxои GIS вa Faйpa мaвчyдaчд.
Тядкикот нишон дод, ки дячми ^ap як фaн дap надш^ои тaълимии тяшкилотдои тaълимй шyмоpaи вохиддои кpедитии гуногун, вaле нa кaмтap aз се водило тяшкил медивдд, иловa бap ин, тядлили мaблaFxои фонддои бя^оди^й доиpaи вaсеи вязифядои бa aмaлия нигapонидaшyдapо бо истифодa aß ТИК, ки бa тaшaккyли мялята^и aмaлии paкaмй дap донишчуён мyсоидaт мекyнaд. Xa^an ин ^шияти теxнологияxои paкaмиpо дap тaйёp кapдaни мyтaxaссисон дap содян тypизм тяъкид мекyнaд [8].
Иловa бap ин, бо фaъолияти пypсaмapи мухити paкaмии донишгод, теxнологияxои paкaмй инчунин бa кaм кapдaни xapочоти медняти омyзгоpон вa тaъмини мячмуи кофии зaxиpaxо бapои бaлaнд бapдоштaни сятди кясбии ондо нигapонидa шyдaaнд. Теxнологияxои paкaмй бapои омyзгоpон бapои тядия вa гyзapонидaни адмя нaмyди дapсxо (лексияхо, aмaлй, семинapxо, лaбоpaтоpияxо вa f.) имкониятдои вaсеъ фapоxaм меоpaд; истифодaи доиpaи вaсеи воситадои мyосиpи тaълим; тятбики шяклдои гипеpмaтнй вa гипеpмедиявии пешнидоди мяводи тaълимй, ки имкон медивдд дячми он xеле зиёд шaвaд; вaсеъ нaмyдaни нямуддои фямлияти тяълимй вя шяклхои xaмкоpии иттилоотии бяйни субъектдои paвaнди тяълим вя Faйpa [9].
Тaвpе ки тя^^яи фяъолияти омyзгоpй нишон медивдд, хянгоми гyзapонидaни дapсxо тявяссути Интеpнет вя xидмaтxои гуногуни онляйн, имкон доpaд, ки хялли яслии мapкетинги онляй^о дap со^и сaйёxй нямоиш додя, сямтхои мaшxypи сяйёхй, меxмонxонaxо, xaтсaйpxоpо дap вякти вокей сянчиши нaзоpaтй гyзapонидa плaтфоpмaxои онляйн омузиш дap мaвзyъxои фapо гиpифтaшyдa вя фaвpaн тяфтиш вя apзёбии дониши донишчуён бо истифодя яз з^имя^и мобилй (мясялян, Kahoot), гyзapонидaни виктоpинa дap зямимяи Quizizz, тядияи мaсиpи сяйёдй дap xapитa бо истифодя яз теxнологияxои GIS (QGIS, ArcGIS, TaMpa) вя гaйpapо нишон додя тявонянд.
Истифодяи теxнологияxои мобилии «интеллектуялй» дap синфxонaxо (бapномaxои онляйни мобилй бapои сяйёхон, зямимя бapои муяйян кapдaни коди QR, чустучуи меx,монxонaxо, экскypсияxо вя f.) paвaнди aзxyдкyнии мяводи тaълимиpо кyлaйтap мекуняд, ки бapои донишчуи мyосиp, шyнaвaндaгон вя мaлaкaxои ямялии истифодяи ин теxнологияxо дap хяёти xappyзa вя фaъолияти кясбии ояндя инкишоф мутобик кapдa шудяяст. Инчунин, дap дapсxои aмaлй мигоми ичpои сyпоpишxои бя ямялия нигapонидaшyдa оид бя дapёфти экскypсияxо яз сяйтдои тypопеpaтоpxо вя мaвзеъxои мaшxypи сяйёдй фяъолоня истифодя мешaвaнд. ^p бо сяйтдо бя донишчуён имкон медивдд, ки мялятами ямялии чустучу, интиxоби тyp бapои rypy^ муяйяни мaксaдноки
истеъмолкyнaндaгони мяхсулоти тypистй, бpон кapдaни ме^о^оня, чиптядои хявопяймо, интиxоби бapномaи экскypсияpо инкишоф дидянд, ки шapxи сяйёхони вокей омyxтa шaвaнд, xyди сяйт вя Faйpa бяхо додя шaвaнд [8]. Истифодяи теxнологияxои parça^ ня тяндо истифодяи сяйтдои сяйёхии тaйёppо фapоxaм меоpaд, бялки бя донишчуён имкон медивдд, ки мaлaкaxои мусгакилога эчод кapдaни сяйтдои сяйёдй, худудхо, тяшкилотдо, тядияи мyндapичaи бенaзиp вя Faйpapо пяйдо кунянд, ки бешубхя дap фяъолияти ояндяи кясбияшон муфид яст.
Бояд гуфт, ки дap бapобapи истифодяи теxнологияxои paкaмй дap тядсилоти pyзонa, paкaмисозй бapои тяхсилоти фосилявй имкониятдои вясеъ фapоxaм меоpaд. Пеш яз хямя, он дap содяи бозомузии кясбй вя тякмили иxтисоси кaдpxои сохяи сяйёдй тялябот доpaд.
Добилияти бялянди истехсолии тямоми paвaндxои paкaмй вя тякмили доимии теxнологияxои paкaмй зapypaти тякмили пяйвястяи кaсбиpо дap хямя зиняхои тяхсилот, тякмили иxтисос вя бозомузии кясбии мyтaxaссисони сохяи сaйёxй бя миён меоpaд [4]. Аз ин лидоз, бя истилох "тяълими дapозмyддaт" -омузиши пяйвястя дap тули дяёт вя дap мapxaлaи xозиpa - бap ясоси теxнологияxои paкaмй тaлaбгоp яст. Дониш бо сypъaти тез кудня мешявяд. Тядкикотдо нишон медидянд, ки дap содяи сaйёxй тя^^ян пяс яз дяд сол тя^^ян яз бяйн paфтaни чунин кясбдо бя мисли сaйёxй, гид-тapчyмон вя экскypсия дap шякли aнъaнaвии ондо пешбинй шудяяст. Дap мудити тaFЙиpёбaндaи paкaмй, индо тяляб кapдa мешявянд: тaxлилгapи Big-Data дap содяи тypизм, опеpaтоpи UAV дap тypизм, опеpaтоpи фязои виpтyaлй, менечеpи инновятсионй ^ap тypизм вя тичоpaти меxмонxонa), immersive тappоxи вокеияти яфзояндяи дудуддо, тaxиягapи нaвигaтоpxои сяйёдй, тaxиягapи плaтфоpмaxои сяйёдии интеллектуялй вя дигap кясбдо дap ясоси теxнологияxои paкaмй. Ин мяънои онpо доpaд, ки xyди paвaнди тяълим бояд бя тaFЙиpоти куллй дyчоp шудя, бя омодясозии мyтaxaссисони чявобгуи тяляботи бозоpи медняти муос^ вя тяляботи иктисоди paкaмй тячдиди нaзap кapдa шявяд вя ин ш^з^ яст. Хямин тapик, тядкикотдо нишон додянд, ки тpaнсфоpмaтсияи paкaмй бя содяи сяйёдй вя омодясозии кaдpxои ояндя бapои ин содя тaъсиpи мyaйянкyнaндa доpaд.
Хулосa. Сяйёдй дap Точикистон як вapиaнти чолиб бapои сaёxaтчyён,кyxнaвapдон вя дyчapxaсaвоpон, дyстдоpони фapxaнгy тaъpиxи бостонии фоpсй вя бapои ондое, ки оpзyи яз pоxи пешpaфт кapдaнpо доpaнд, мебошяд. Бя шapофaти иклими яъло, ки дap он тaкpибaн 250 pyзи офтобй дap як сол вя инчунин мapдyми сямимй медмоннявоз яст, зapypaти чустучуи сябябдои иловягй бapои сaфap бя Точикистон нест, бялки aллaкaй бя някшя гиpифтaни сaфapaтон шypyъ кунед. Новобястя яз он ки шумо кядом нямуди сaёxaтpо меxоxед, дap ин чо шумо имконоти зиёде бapои тypxои гypyxй вя инф^одй дap Точикистон пяйдо мекунед. Истифодяи теxнологияxои paкaмй ня тяндо истифодяи сяйтдои сяйёдии тaйёppо фapоxaм меоpaд, бялки бя донишчуён имкон медивдд, ки мaлaкaxои мустякилоня эчод кapдaни сяйтдои
ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)
сайёдй, худуддо, ташкилотдо, тадияи мундаричаи тадсилоти рузона, равдмисозй барои тадсилоти беназир ва гайраро пайдо кунанд, ки бешубда дар фосилавй имкониятдои васеъ фародам меорад. Пеш аз фаъолияти ояндаи касбиашон муфид аст. Бояд гуфт, ки дама, он дар содаи бозомузии касбй ва такмили дар баробари истифодаи технологиядои рацамй дар ихтисоси кадрдои содаи сайёдй талабот дорад.
АДАБИЁТ
1. Аниськин, В. Н. Оптимизация процесса подготовки специалистов по туризму в условиях цифровой экономики/ В.Н. Аниськин, А.Л. Бусыгина, Е.В. Замара // АНИ: педагогика и психология. 2019. .№1 (26) - С.29.32.
2. Евдокимова, В. Е. Формирование информационно-технологической компетентности будущих бакалавров туристической сферы в процессе обучения информатике/ В. Е. Евдокимова- Шадринск: Шадринский государственный педагогический университет, 2016. - 156 с.
3. Константинова, Д. С. Цифровые компетенции как основа трансформации профессио - нального образования / Д. С. Константинова, М. М. Кудаева // Экономика труда. - 2020. - Т. 7. - № 11. - С. 1055-1072.
4. Лозицкий, В. Л. Эволюция компетентностной составляющей в профессиональной подготовке специалистов в сфере туризма и гостеприимства в аспекте процессов цифровизации /В. Л. Лозицкий // Туризм и гостеприимство. - 2019. - № 2. - С. 34-40.
5. Масъаладои ташаккул ва рушди щтисодиёти рацамй/ А.А. Мирзоалиев, М.С. Тулиев, П.И. Холщова// Ахбори ДДХБСТ, Силсилаи илмдои гуманитарй.-Хучанд, 2022,№3 -С.124-135
6. Морозов, М. А. Особенности подготовки кадров для индустрии туризма и гостеприим - ства в условиях перехода к цифровой экономике / М. А. Морозов, Н. С. Морозова // Профессорский журнал. Серия: Рекреация и туризм. - 2019. - № 4(4). - С. 3-14.
7. Мирзоалиев А.А. Нацши содаи сайёдй дар рушди щтисодиёти кишвар / А.А. Мирзоалиев, А.М.Сафаров// Паёми Донишгоди давлатии тичорати Точикистон.-Душанбе, 2020 №3(32) -С.138-145
8. Паёми Асосгузори сулду ваддати миллй-Пешвои миллат, Президента Чумдурии Точикистон Эмомалй Радмон ба Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон. 21.12. 2021. // [Захираи электронй]-Тарзи дастрасй: http://president.tj/node/19088(Санаи воридшавй: 11.04.2022 с).
9. Роберт, И. В. Стратегические направления развития информатизации отечественного об -разования в условиях цифровой трансформации / И. В. Роберт // Человеческий капитал. - 2021- № S5-3(149). - С. 16-40.
10. Arango-Morales, A. J. Digital competence of tourism students: Explanatory power of profes- sional training/ A. J. Arango-Morales, A. Delgado-Cruz, A. L. Tamayo-Salcedo //European Journal of Investigation in Health, Psychology and Education. - 2019. - Т. 10. - №. 1. - С. 310-326.
11. Balula, A. et al. Digital transformation in tourism education / A. Balula et al. //Tourism in SouthEast Europe... -2019. - Т. 5. - С. 61-72.
Маълумот дар бораи муаллифон:
Мирзоалиев Абдурашид Абдунабиевич - номзади илмдои щтисодй, дотсенти кафедраи менечменти Донишгоди давлатии тичорати Точикистон. Чумдурии Точикистон, Душанбе. E-mail: menejment [email protected] Тел.: (+992) 934444145
Худойкулова Ёкутхон Комиловна - ассистенти кафедраи идоракунии давлатй ва мадаллии Донишгоди байнлмилалии сайёдй ва содибкории Точикистон. Teлефон: +992933444931, E-mail: khudoyqulova [email protected]
Сведения об авторах:
Мирзоалиев Абдурашид Абдунабиевич - кандидат экономических наук, доцент кафедры менеджмента
Таджикского государственного университета коммерции. Душанбе. Республика Таджикистан. E-mail: menejment [email protected] Тел.: (+992) 934444145
Худойкулова Ёкутхон Комиловна - ассистент кафедры государственного и местного управления
Международного унверситета туризма и предпримательства Таджикистана. Teлефон: +992933444931, E-mail: khudoyqulova [email protected]
Information about the authors:
Mirzoaliev Abdurashid Abdunabievich - candidate of economic sciences, associate professor of the management department of the Tajik State University of Commerce. Dushanbe. Republic of Tajikistan. E-mail: [email protected] Tel.: (+992) 934444145
Khudoykulova Yokutkhon Komilovna - assistant of the department of public and local government of the International University of Tourism and Entrepreneurship of Tajikistan. Phone: +992933444931, E-mail: khudoyqulova [email protected]