3O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA FUQAROVIY ONGNI SHAKLLANTIRISHDA KONSTITUTSIYANING ROLI
Johongir Tavakkaljon o'g'li Komiljonov
Toshkent davlat transport universiteti talabasi Ilmiy rahbar: Toshkent davlat transport universiteti dotsenti Inagamova Mafura
Muxtarxanova
ANNOTATSIYA
O'zbekiston Konstitutsiyasi fuqarolarning ongini shakllantirishda muhim o'rin tutadi. U adolat, tenglik va qonun ustuvorligiga asoslangan demokratik davlatning asosini belgilaydi. Fuqarolarning huquq va majburiyatlarini aniqlab, Konstitutsiya milliy o'zlik va fuqarolik mas'uliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu maqola orqali biz O'zbekiston Konstitutsiyasining fuqarolik ongini rivojlantirishdagi o'rni,1 uning huquqiy xabardorlik, faol fuqarolik va jamiyatda ishtirok etishni rag'batlantirishdagi ahamiyatini tahlil qildik.
Kalit so'zlar: Konstitutsiya, O'zbekiston, fuqarolik ongi, huquqiy xabardorlik, demokratiya, faol fuqarolik.
Kirish. O'zbekiston Respublikasida fuqarolik ong va Konstitutsiya bir-biriga chambarchas bog'liq tushunchalar bo'lib, demokratik jamiyatni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Fuqarolik ong shaxsning o'z huquqlari, majburiyatlari va davlat oldidagi mas'uliyatini anglashidan iborat bo'lsa, Konstitutsiya esa bu huquq va majburiyatlarning asosiy manbasi hisoblanadi. Ushbu maqolada fuqarolik ong va Konstitutsiyaning qanday o'zaro bog'liqligi, ularning bir-biriga ta'siri va jamiyat rivojlanishiga qo'shadigan hissasi batafsil ko'rib chiqiladi.
Fuqarolik ong shaxsning o'z jamiyatidagi o'rni va roli haqida bilimga ega bo'lishini anglatadi. Bu ongning asosiy jihatlari quyidagilar:
1. Huquqiy bilim: Fuqarolik ong huquqiy bilimga asoslanadi, ya'ni fuqarolar o'z huquqlari va majburiyatlarini biladi.
2. Fuqaroviy mas'uliyat: Fuqarolar o'z huquqlaridan foydalanish bilan birga, jamiyat va davlat oldidagi majburiyatlarini ham anglaydilar.
3. Ijtimoiy faoliyat: Fuqarolik ong shaxslarni jamiyatda faol bo'lishga, o'z fikrlarini erkin ifoda etishga va ijtimoiy muammolarni hal qilishda ishtirok etishga undaydi.
1 Inagamova M.M O'zbekiston Respublikasi yangi konstitutsiyasida ayol huquqlari himoyasining ayrim jihatlari // yangi O'zbekistonning yangi konstitutiyasi: Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi to'plami / O'zbekiston Respublikasi IIB malaka oshirish instituti, 2023 yil 103-106 b.
0 1 il 7-dekabr
https://tstu.uz/ Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
O'zbekiston Konstitutsiyasi fuqarolik ongni shakllantirishda asosiy manba hisoblanadi. U quyidagi yo'llar bilan fuqarolarning huquqiy ongini rivojlantiradi:
1. Huquq va erkinliklarni kafolatlash
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi fuqarolarga keng ko'lamli huquqlar va erkinliklarni kafolatlaydi. Bu huquqlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
• So'z va fikr erkinligi: Fuqarolar o'z fikrlarini erkin ifoda etish huquqiga ega. Bu esa ularning ijtimoiy va siyosiy jarayonlarda ishtirokini ta'minlaydi.
• Ta'lim olish huquqi: Ta'lim olish huquqi fuqarolarning bilim darajasini oshirishga, huquqiy savodxonligini kuchaytirishga yordam beradi.2
• Saylash va saylanish huquqi: Fuqarolar davlat boshqaruvida ishtirok etish imkoniyatiga ega bo'lib, bu ularning siyosiy ongi va mas'uliyatini oshiradi.
2. Fuqarolik ta'limi va huquqiy xabardorlik
O'zbekiston Konstitutsiyasi fuqarolik ta'limini rag'batlantirish orqali fuqarolik ongini rivojlantiradi. Maktablar va universitetlarda huquqiy ta'lim darslari orqali fuqarolarga o'z huquqlari va majburiyatlari haqida bilim beriladi. Shuningdek, davlat va nodavlat tashkilotlar tomonidan o'tkaziladigan ommaviy axborot kampaniyalari fuqarolarning huquqiy xabardorligini oshiradi.
3. Qonun ustuvorligi va adolat tamoyillari
Konstitutsiya qonun ustuvorligi tamoyilini belgilab, davlat organlarining faoliyati qonun asosida olib borilishini ta'minlaydi. Bu esa fuqarolar o'z huquqlarining himoya qilinishiga ishonch hosil qilishiga olib keladi. Fuqarolar qonunlarning adolatli qo'llanishiga guvoh bo'lganda, ular jamiyatning ijtimoiy adolat tamoyillariga ishonch bildira boshlaydi, bu esa ularning fuqarolik ongi rivojlanishiga yordam beradi.
4. Ijtimoiy hamkorlik va jamiyat rivojlanishi. Fuqarolik ong va Konstitutsiya o'rtasidagi bog'liqlik ijtimoiy hamkorlikni kuchaytirishga yordam beradi. Konstitutsiya milliy birlik, tenglik va ijtimoiy birdamlik tamoyillariga3 asoslanadi. Fuqarolar Konstitutsiyada belgilangan umumiy qadriyatlarni hurmat qilgan holda, jamiyat rivojiga o'z hissasini qo'shadilar.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda shuni ta'kidlash kerakki, konstitutsiyaning fuqarolik ongini shakllantirishdagi roli muhim va ahamiyatlidir. U quyidagilarda o'z aksini topadi:
2 HHaraMOBa M.M. Cn^araH Ta*MHM th3HMHHH pHBO^aHTHpnmHHHr 6ai3H cipaierHK acocrapH //Pecny6^HKacn HHB Malaxa omnpnm HHCTHTyTH ax60p0TH0Macn. T.- 2023. № 3. 63-70 6.
3 HHaraMOBa M.M Конcтнтyцнaвнн nc^o^oraapga HHCOH-MMHHT- gaB^aT Macara^apnHHHr pnBO^aHnm 6ocKHH^apH//«O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi - inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. - Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. T.: 2023. E. 59-64.
'll'l I II 7-dekabr
1. Asosiy huquqlar va erkinliklarni belgilash. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi fuqarolarga keng qamrovli huquq va erkinliklarni, jumladan, so'z erkinligi, ta'lim olish huquqi, siyosiy jarayonlarda ishtirok etish huquqini kafolatlaydi. Ushbu normalar fuqarolik ishtirokini ta'minlaydigan huquqiy asos bo'lib, odamlarni o'z huquq va majburiyatlarini bilishga undaydi. Huquqlarni ta'minlash orqali Konstitutsiya fuqarolarning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy hayotda faol ishtirok etishiga sharoit yaratadi.
2. Huquqiy xabardorlik va ta'limni rivojlantirish. Fuqarolik ongini shakllantirishning asosiy omillaridan biri huquqiy xabardorlikdir. O'zbekiston Konstitutsiyasi huquqiy ta'lim asoslarini belgilab, fuqarolarning qonunlarni anglashining ahamiyatini ta'kidlaydi. Huquqiy xabardorlikni oshirish maqsadida tashkil etilgan ta'lim dasturlari va ommaviy axborot vositalari orqali aholining qonun ustuvorligi va huquqiy tizim haqida tushunchasi kengayadi. Bu esa fuqarolarni o'z qarorlarini ongli ravishda qabul qilish va jamiyat hayotida faol ishtirok etishga undaydi.
3. Faol fuqarolikni rag'batlantirish. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi demokratik boshqaruv asoslarini belgilab, siyosiy jarayonda faol ishtirok etishni rag'batlantiradi. Fuqarolarga saylash va saylanish huquqi, ommaviy munozaralarda ishtirok etish imkoniyati berilgan. Bu imkoniyatlar fuqarolarning mas'uliyat hissini oshirib, ularni jamiyat taraqqiyoti va rivojiga o'z hissasini qo'shishga undaydi. Faol fuqarolik, konstitutsiyaviy kafolatlar yordamida, kuchli fuqarolik jamiyatini qurishda muhim omildir.
4. Milliy o'zlik va birlikni mustahkamlash. Konstitutsiya milliy qadriyatlar va xalqning intilishlarini aks ettiradigan birlashtiruvchi hujjatdir. Unda milliy o'zlik, madaniy meros va ijtimoiy birdamlikning ahamiyati ta'kidlanadi. Tenglik, adolat va o'zaro hurmat tamoyillarini ilgari surish orqali Konstitutsiya umumiy maqsad va birdamlik hissini rivojlantiradi. Ushbu birlik hissi kuchli fuqaroviy ongning rivojlanishi uchun zarur bo'lib, fuqarolarni umumiy manfaatlar yo'lida birgalikda ishlashga undaydi.
Bundan tashqari muhtaram Prezidentimiz tomonidan "Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish" to'g'risidagi farmonlarida yosh avlod ongiga huquq va burch, halollik va poklik tushunchalarini hamda odob-axloq normalarini chuqur singdirib borish, Konstitutsiyaning muhim jihatlarini ularga bolaligidan boshlab o'rgatish va yana bir qancha g'oyalar ilgari surildi.
Xulosa. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi oddiy huquqiy hujjat bo'lib qolmay, balki xalqning fuqarolik ongini shakllantirish vositasi hisoblanadi.
114
2024-yil, 7-dekabr
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun
Tashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^^^^^^TheCOn
Fuqarolarning huquq va majburiyatlarini aniqlash, huquqiy xabardorlikni oshirish, faol ishtirok etishni rag'batlantirish va milliy o'zlikni mustahkamlash orqali Konstitutsiya mas'uliyatli va faol fuqarolarni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. O'zbekiston demokratiya yo'lida rivojlanishda davom etar ekan, Konstitutsiyaning fuqarolik ongini shakllantirishdagi o'rni mamlakat ijtimoiy va siyosiy hayotida fuqarolarning faol ishtirokini ta'minlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
REFERENCES
1. HHaraMOtrn M.M .Y^eKucTOHga aënnapra Huc6araH 3ypaBOHnuK Macananapu: MyaMMonap, MTyK^ap Ba HCTHKÔonnap//International Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 3 Issue: 06 | 2023 ISSN: P - 2181-2306, E - 2181-2314. P. 107-112
2. HHaraMOBa M.M. Cu^arnu TatnuM th3HMHHH pHBO^naffrapHmHHHr 6at3u CTpareruK aœcnapu //PecnyönHKacn HHB ManaKa Omupum HHCTHTyra axôopoTHOMacH. T.- 2023. № 3. 63-70 6.
3. HHaraMOBa M.M Ouna, HUKOX, MyHOca6aTnapnga Max,anna HHCTmyHHHHr TamKHnHH-xyKyKHH ^HxarnapH//Yangi O'zbekiston taraqqiyotida ilm-fan istiqbollari" mavzusidagi davra suhbati materiallari to'plami. - Toshkent. Jamoat xavfsizligi universiteti nashriyoti. 2022. - E. 48-55
4. HHaraMOBa M.M., ^ypa6oeB H. ro. . TypKHCTOH^HK aënnapHHHr CHëCHH MaKOMH//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. (E)ISSN: 2181-1784 4 (5), May, 2024. E.78-90
5. HHaraMOBa M.M . Кoнстнтyцнaвнн Hcnoxpraapga HHCOH-^aMH^T- gaBnar MacananapHHHHr puBO^naHurn 6ocKHHnapu//«O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi - inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. - Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. T.: 2023. E. 59-64.
6. Y36eKHCTOHHHHr MaKcagnu TapaKKHëT CTpareruACH yromraH ^HHO^THHHHK, экcтpемнзм Ba TeppOpu3Mra Kapmu KypamumHHHr xyKyKH Ka$OnaTu//TpaHCMHnnHH yromraH ^HHO^THHHHK, TeppOpu3M Ba экcтpемнзмгa Kapmu Kypamga HHKH urnnap OpraHnapuHHHr pOnu x,aMga xaMKOpnuK KyHanumnapu: Pecny6nuKa HnMHH-aManHH кoн^еpенцнa TynnaMH / Mactyn Myxappup TexHHKa ^aHnapu HOM3O^H, gO^HT O.T.AxMegOB. -T.: Y36eKHCTOH Pecny6nuKacu HHB ManaKa Omupum Omupum uHCTHTyTu, 2023. - E.5-9.
7. HHaraMOBa M.M Кoнcтнтyцнaвнн ucnOxpraap - aën xyKyKgapu xuMO^cuHuHr rapOBu// Кoнcтнтyцнa - TUHHHUK Ba TapaKKuëT Ka^Onarn: Y^eKucTOH Pecny6nuKacu Кoнcтнтyцнacн Ka6yn KunuHraH KyHHuHr 27 nunnuru 6aнpaмннн
115
2024-yil, 7-dekabr
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun
Tashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^^^^^^T^eCOnSti
нишонлаш максадида утказилган Республика илмий-амалий конференция материаллари (2019 йил 5 декабрь). -Т.: Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси, 2020. -Б.121-125
8. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992).
9. Karimov, I. A. (1997). O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: Xavfsizlik tahdidlari, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Toshkent: O'zbekiston nashriyoti.
10. O'zbekistonning inson huquqlari bo'yicha milliy hisobot (2023). O'zbekiston Milliy Inson Huquqlari Markazi.
11. Sultonov, F. (2021). O'zbekistonda huquqiy xabardorlik va fuqarolik ishtiroki. Toshkent: Adolat nashriyoti.
12. BMT Taraqqiyot Dasturi (UNDP) O'zbekiston (2022). O'zbekistonda fuqarolik ta'limi va Konstitutsiyaning rivojlanishdagi roli.
1. Дадашева А.А. The role of mass media in the development of civil society in new Uzbekistan // Educational Research in Universal Sciences VOLUME 2.ISSUE 4. 2023. Р. 203-207.
2. Дадашева А.А. Янги Узбекистонда махаллий ижро органлари фаолиятида жамоатчилик назорати// Фалсафа ва хукук. 2022/2. Б-137-138.
3. Дадашева А.А. Давлат хизматини ислох килиш шароитида хокимлар фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг асосий йуналишлари// Tashkent State Transport University Google Scholar indexed Prospects for Training International Specialists in the Field of Transport DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1 Volume 3 TSTU Conference 1 2022 . Б. 117-122.
4. Дадашева А.А. Жамоатчилик фикри-фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг мухим омили// Узбекистон Республикаси Президент хузуридаги давлат бошкаруви академияси. Жамият ва бошкаруви. Тошкент. № 2 (92). 2020. Б-125-129.
5. Дадашева А.А. Махаллий ижро хокимияти фаолияти устидан жамоатчилик назоратини натижадорлигини оширишнинг илмий-назарий ечимлари// Хукукий тадкикотлар журнали. 2-махсус сон. Тошкент. 2020. Б-227-232
116
2024-yil, 7-dekabr
