CC BY
2O'QUVCHILARNING KREATIVLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHNING INNOVATSION YONDASHUVLARI
Raximberganova Nafosat Erkinovna
Urganch Ranch texnologiya universiteti 1-kurs magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.14791751
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 25-Yanvar 2025 yil Ma'qullandi: 28-Yanvar 2025 yil Nashr qilindi: 31-Yanvar 2025 yil
KEYWORDS
Kreativlik, innovatsion
yondashuv, pedagogik
texnologiyalar, interfaol
metodlar, muammoli ta'lim, ijodiy fikrlash, mustaqil ta'lim, raqamli texnologiyalar,
zamonaviy ta'lim.
Ushbu maqolada o'quvchilarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirishga innovatsion yondashuvlar asosida yondashish muhimligi tahlil etiladi. Zamonaviy ta'lim tizimida kreativ fikrlashni shakllantirish va rivojlantirishning pedagogik va psixologik jihatlari ko'rib chiqiladi. Maqolada innovatsion ta'lim texnologiyalaridan foydalanish orqali o'quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini oshirishga qaratilgan usullar, pedagogik strategiyalar va ilg'or metodlar haqida so'zyuritiladi. Shuningdek, kreativlikni rivojlantirishda interfaol darslar, raqamli vositalar hamda muammoli ta'lim metodlari samaradorligi tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari kreativlikni rivojlantirishga qaratilgan yondashuvlarning ta'lim jarayonidagi ahamiyatini ochib berishga xizmat qiladi.
Zamonaviy dunyo tezkorlik bilan rivojlanib borayotgan bir sharoitda insonlardan faqatgina an'anaviy bilim va ko'nikmalar emas, balki yangicha fikrlash, muammolarni innovatsion yondashuvlar orqali hal qilish qobiliyati talab etilmoqda. Bugungi kunda jamiyatning har bir sohasi ijodiy va kreativ fikrlashni taqozo etmoqda. Ayniqsa, ta'lim jarayonida o'quvchilarning kreativ qobiliyatlarini rivojlantirish muhim vazifalardan biriga aylandi.
Kreativlik - bu oddiy bilimlarni egallashdan tashqari, mavjud muammolarga o'ziga xos, noodatiy va samarali yechim topish qobiliyatidir. O'quvchilarda bunday qobiliyatlarni rivojlantirish esa o'qituvchilarning yangicha metodlarga asoslangan, innovatsion yondashuvlarni ta'lim jarayoniga tatbiq etishiga bog'liq. An'anaviy yondashuvlar o'quvchilarni faqat bilim olishga yo'naltirsa, innovatsion pedagogik texnologiyalar ularga mustaqil fikrlash, yangi g'oyalarni ilgari surish va ijodiy yondashish imkoniyatini beradi.
Bugungi ta'lim tizimida kreativlikni rivojlantirishning turli xil samarali usullari mavjud. Jumladan, interfaol metodlar, muammoli ta'lim, loyihaviy ishlar va raqamli texnologiyalar o'quvchilarning mustaqil tafakkur qilishiga, o'z g'oyalarini ilgari surishiga hamda innovatsion fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishga xizmat qiladi. Afsuski, hali ham ayrim maktab va ta'lim muassasalarida an'anaviy yondashuvlarga ortiqcha tayanish kuzatilmoqda. Shu sababli, ta'lim jarayonida kreativ fikrlashni rag'batlantirish, yangicha pedagogik usullarni qo'llash dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
Ushbu maqolada o'quvchilarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan innovatsion yondashuvlar tahlil qilinadi. Zamonaviy ta'lim texnologiyalaridan foydalanishning samaradorligi, kreativ fikrlashni shakllantirish usullari va pedagogik innovatsiyalar orqali o'quv jarayonini takomillashtirish yo'llari haqida fikr yuritiladi. Axir, kelajak jamiyati kreativ fikrlovchi avlod qo'lida ekan, bugun biz ta'limda yangilik va innovatsiyalarni joriy etish orqali ertangi kunni shakllantiramiz.
Bugungi kunda ta'lim sohasida kreativlikni rivojlantirish tobora dolzarb masalaga aylanmoqda. An'anaviy yondashuvlar o'quvchilarga tayyor bilimlarni yetkazishga yo'naltirilgan bo'lsa, zamonaviy ta'lim texnologiyalari ularning mustaqil fikrlash, muammolarga yechim topish va ijodiy yondashish qobiliyatlarini shakllantirishga qaratilgan. Shunday ekan, kreativ fikrlashni rivojlantirish uchun innovatsion pedagogik metodlardan foydalanish zarurati ortib bormoqda.
Ta'limda kreativlikni rag'batlantirishning eng samarali yo'llaridan biri - interfaol metodlardan foydalanishdir. Masalan, muammoli ta'lim texnologiyalari o'quvchilarga standart yondashuvlardan voz kechib, mustaqil izlanish va innovatsion fikrlash imkoniyatini beradi. O'quvchi faqat bilim oluvchi emas, balki jarayonning faol ishtirokchisiga aylanadi. Shu bilan birga, loyiha asosida ta'lim berish ham kreativlikni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. O'quvchilar guruh bo'lib ishlash orqali bir-birlarining fikrlarini tinglaydi, yangi g'oyalar ishlab chiqadi va o'z loyihalarini taqdim etish orqali ijodiy tafakkurlarini rivojlantiradilar.
Bundan tashqari, zamonaviy raqamli texnologiyalar kreativ fikrlashni rivojlantirishda katta rol o'ynaydi. Virtual laboratoriyalar, sun'iy intellekt bilan ishlash, gamifikatsiya (o'quv jarayonini o'yin orqali tashkil etish) kabi innovatsion metodlar o'quvchilarning qiziqishini oshirib, ularning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini mustahkamlaydi. Masalan, kod yozish, grafik dizayn yaratish yoki virtual reallik texnologiyalaridan foydalanish orqali o'quvchilar o'z bilimlarini mustahkamlaydi va yangi g'oyalarni ilgari suradi.
Shu bilan birga, o'qituvchilarning o'zlari ham kreativ fikrlashga ega bo'lishlari, yangilikka ochiq bo'lishlari juda muhim. Agar pedagog an'anaviy o'qitish usullariga ortiqcha tayanib qolsa, o'quvchilarning kreativlik qobiliyatlari cheklanib qolishi mumkin. O'qituvchilar nafaqat bilim beruvchilar, balki o'quvchilarning ichki ijodiy salohiyatini ochib beruvchi ilhom manbai bo'lishlari kerak. Shuning uchun ham pedagoglarning doimiy ravishda o'z ustida ishlashi, yangi metodikalarni o'rganishi va o'quvchilarga innovatsion yondashuvlarni taklif qilishi ta'lim jarayonining samaradorligini oshiradi.
Albatta, kreativlikni rivojlantirish jarayonida ayrim muammolar ham uchraydi. Masalan, aksariyat maktablarda texnologik infratuzilmaning yetarli darajada rivojlanmagani yoki an'anaviy yondashuvlarga haddan tashqari e'tibor qaratilishi innovatsion metodlarni joriy etishda qiyinchilik tug'diradi. Shu boisdan, ta'lim tizimida yangi metodlarni ommalashtirish va ularni keng qo'llash uchun davlat va ta'lim muassasalari hamkorligida maxsus dasturlar ishlab chiqilishi lozim. O'quvchilarning kreativ qobiliyatlarini rivojlantirish - nafaqat ta'lim tizimining, balki jamiyatning ham kelajagi uchun muhim vazifalardan biridir. Innovatsion yondashuvlar orqali o'quvchilarda mustaqil va ijodiy fikrlashni shakllantirish ularning nafaqat akademik muvaffaqiyatlarini oshiradi, balki kelajakda hayotiy muammolarga kreativ yondashish ko'nikmalarini ham shakllantiradi. Bugun biz ta'limda kreativlikni rivojlantirsak, ertangi kunda yangilik yaratishga qodir avlodni tarbiyalaymiz.
Adabiyotlar tahlili:
O'quvchilarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirishga doir ilmiy va pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ushbu masala ta'lim tizimida dolzarb yo'nalishlardan biri hisoblanadi. Kreativlik va ijodiy tafakkurni rivojlantirish bo'yicha tadqiqotlar XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab keng ko'lamda olib borilgan bo'lsa-da, bugungi kunda innovatsion pedagogik texnologiyalar va zamonaviy ta'lim metodlari asosida yangicha qarashlar shakllanmoqda.
Kreativlik va uning ta'riflari: Tadqiqotchilar kreativlikni turlicha talqin qiladilar. Masalan, J. Gilford[1] kreativlikni divergent tafakkur bilan bog'liq holda ko'rib chiqib, uning asosiy mezonlarini - original fikrlash, muammolarni turli xil yechimlar orqali hal qilish va moslashuvchan tafakkur sifatida belgilaydi. Shuningdek, E. de Bono[2] kreativ tafakkurni lateral tafakkur bilan bog'lab, muammolarga noodatiy yondashish va innovatsion yechimlar topish jarayoni sifatida izohlaydi. Ushbu yondashuvlar o'quvchilarning nafaqat bilim olish, balki mustaqil va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishga qaratilgan.
O'zbek pedagogikasi va psixologiyasida ham kreativlik bo'yicha qator tadqiqotlar olib borilgan. Xususan, O. Musurmonova[4] o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun ta'lim jarayonida zamonaviy texnologiyalar va innovatsion metodlardan foydalanish zarurligini ta'kidlaydi. Shuningdek, G'. Yuldashev[5] o'z tadqiqotlarida kreativlikni rivojlantirish uchun loyihaviy ta'lim va gamifikatsiya metodlarining samaradorligini yoritib bergan.
Adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, kreativlikni rivojlantirish ta'lim tizimining ajralmas qismi bo'lib, bu jarayonda innovatsion pedagogik yondashuvlar, interfaol metodlar va zamonaviy texnologiyalar muhim rol o'ynaydi. Ilmiy tadqiqotlar shuni tasdiqlaydiki, kreativ tafakkurni rivojlantirish uchun an'anaviy yondashuvlardan voz kechib, muammoli ta'lim, loyiha asosida o'qitish va raqamli texnologiyalardan keng foydalanish zarur. Shunday ekan, kelajak avlodning kreativ salohiyatini oshirish uchun ta'lim jarayoniga innovatsion yondashuvlarni keng tatbiq etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Natija:
Bugungi globallashgan dunyoda o'quvchilarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish ta'lim tizimining muhim vazifalaridan biriga aylangan. An'anaviy o'qitish metodlari faqat tayyor bilimlarni yetkazishga yo'naltirilgan bo'lsa, zamonaviy yondashuvlar o'quvchilarga o'z mustaqil fikrlash qobiliyatlarini namoyon etish va yangilik yaratish imkoniyatini beradi. Shuning uchun kreativ fikrlashni shakllantirish nafaqat o'quvchilarning individual rivojlanishiga, balki jamiyatning kelajakdagi intellektual va innovatsion salohiyatini oshirishga xizmat qiladi.
Tadqiqot davomida shuni anglash mumkinki, kreativlik - bu tug'ma iste'dod emas, balki tarbiyalanadigan va rivojlantiriladigan qobiliyatdir. Agar o'qitish jarayoni innovatsion metodlar bilan boyitilsa, o'quvchilar yangi g'oyalar ishlab chiqish, muammolarni turli yo'llar bilan hal qilish va ijodiy yondashish qobiliyatlariga ega bo'ladilar. Buning uchun esa muammoli ta'lim, interfaol metodlar, loyiha asosida o'qitish va raqamli texnologiyalardan foydalanish zarur.
Shuningdek, o'qituvchilarning roli ham juda muhim. Ular o'quvchilarga faqat bilim beribgina qolmay, balki ularga ijodiy tafakkur qilish, o'z fikrini erkin ifoda etish va mustaqil qaror qabul qilish imkoniyatini yaratishlari lozim[6]. Zero, ijodiy muhit mavjud bo'lgan
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH IF = 5.441 ,
taqdirda, o'quvchilar o'z potensialini to'liq namoyon eta oladilar. Shu boisdan, o'qituvchilar doimiy ravishda o'z ustida ishlashi, yangi pedagogik yondashuvlarni o'zlashtirishi va kreativlikni rag'batlantiruvchi ta'lim muhitini yaratishi lozim.
Ammo haqiqat shuki, bu jarayonda qator muammolar ham mavjud. Masalan, ta'lim tizimida haligacha an'anaviy yondashuvlarga ortiqcha urg'u berilishi yoki zamonaviy texnologiyalarning yetarlicha qo'llanilmasligi kreativ fikrlashni rivojlantirish jarayoniga to'siq bo'lishi mumkin. Shuning uchun ham ta'lim tizimida innovatsion texnologiyalarni keng tatbiq etish, o'qituvchilarni doimiy malaka oshirish kurslarida ishtirok etishga rag'batlantirish va kreativlikni qo'llab-quvvatlovchi muhit yaratish lozim. O'quvchilarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish - bu zamonaviy ta'limning ajralmas qismi bo'lib, u jamiyat taraqqiyoti uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Innovatsion pedagogik yondashuvlar, interfaol metodlar va zamonaviy texnologiyalar yordamida kreativ fikrlashni shakllantirish mumkin. Kelajakda kreativ va mustaqil fikrlovchi avlodni tarbiyalash uchun biz hozirdan ta'lim jarayonida innovatsiyalarga keng yo'l ochishimiz kerak. Zero, bugungi o'quvchilar -ertangi innovatorlar, olimlar va yetakchilardir.
Xulosa.
Zamonaviy dunyo tez o'zgarib, rivojlanib bormoqda va bu jarayonda insoniyatdan faqat bilim olish emas, balki o'z fikrini mustaqil ilgari surish, yangi g'oyalarni ishlab chiqish va innovatsion yondashuvlarni qo'llay olish qobiliyati talab etilmoqda. Bugungi ta'lim tizimi ham bu talabga javob berishi, o'quvchilarni shunchaki bilim olishga emas, balki ijodiy va mustaqil fikrlashga yo'naltirishi kerak[3].
Kreativlik - bu insonning turli vaziyatlarda innovatsion va noodatiy qarorlar qabul qila olish qobiliyati bo'lib, uni rivojlantirishning eng samarali usuli - ta'lim jarayonida zamonaviy innovatsion yondashuvlardan foydalanishdir. Interfaol metodlar, muammoli ta'lim, loyihaviy ishlar, gamifikatsiya va raqamli texnologiyalar o'quvchilarning ijodiy tafakkurini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Ayniqsa, ularning mustaqil qaror qabul qilish, tanqidiy fikrlash va yangilik yaratish ko'nikmalarini shakllantirish o'qitish jarayonining asosiy maqsadlaridan biri bo'lishi lozim.
Shu bilan birga, ta'lim jarayonida kreativlikni rivojlantirishda o'qituvchilarning o'rni beqiyos. Agar pedagog innovatsiyalarga ochiq bo'lsa, zamonaviy metodlarni o'zlashtirib, dars jarayoniga tatbiq etsa, o'quvchilar ham o'z salohiyatini to'laqonli namoyon eta oladilar. Shuning uchun o'qituvchilar muntazam ravishda o'z malakalarini oshirib borishlari va yangiliklarga intilishlari lozim.
Biroq ta'lim tizimida hanuzgacha kreativlikni rivojlantirishga to'siq bo'layotgan ayrim muammolar mavjud. Jumladan, an'anaviy ta'lim metodlarining haddan tashqari ustuvorligi, zamonaviy texnologiyalarning yetarlicha joriy qilinmagani, o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini ochib berish uchun yetarlicha imkoniyat yaratilmagani bu boradagi sa'y-harakatlarni cheklab qo'ymoqda. Ushbu muammolarni hal qilish uchun ta'lim muassasalari, o'qituvchilar va jamiyat hamkorlikda harakat qilishi, ijodiy va innovatsion ta'lim muhitini shakllantirishga e'tibor qaratishi kerak.
Xulosa qilib aytganda, bugungi ta'lim jarayonida o'quvchilarning kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirish - bu nafaqat muhim, balki zarur jarayon hisoblanadi. Zero, kelajak jamiyati kreativ va innovatsion fikrlovchi avlod qo'lida. Shuning uchun biz bugun ta'limda ijodiy va innovatsion yondashuvlarni keng tatbiq etsak, ertaga tafakkur qudratiga ega, muammolarga
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH IF = 5.441 ,
noodatiy yechim topa oladigan, jamiyatni rivojlantira oladigan avlodni tarbiyalaymiz. Kreativlik - bu kelajakning kaliti va biz uni bugun ochishimiz kerak.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Gilford, J. P. (1967). The Nature of Human Intelligence. New York: McGraw-Hill.
2. De Bono, E. (1992). Serious Creativity: Using the Power of Lateral Thinking to Create New Ideas. HarperBusiness.
3. Ismailov, T. (2024). Cultural heritage of ancient Uzbekistan. Решение социальных проблем в управлении и экономике, 3(11), 5-8.
4. Musurmonova, O. (2013). Pedagogik innovatsiyalar va ta'lim jarayoni. Toshkent: O'zbekiston Milliy Universiteti Nashriyoti.
5. Yuldashev, G. (2020). O'quvchilarning ijodiy tafakkurini shakllantirishning pedagogik asoslari. Toshkent: Fan va Texnologiya Nashriyoti.
6. Csikszentmihalyi, M. (1996). Creativity: Flow and the Psychology of Discovery and Invention. HarperCollins.
