CC BY
0BO'LAJAK OQITUVCHILARNI KREATIV YONDASHUV ASOSIDA INNAVATSION FAOLIYATGA TAYYORLASH
Odamboyeva Mehribon Norimon qizi
Urganch Ranch texnologiya universiteti 1-kurs magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.14791763
ABSTRACT
Ushbu maqolada bo'lajak o'qituvchilarning kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlash masalalari tahlil qilinadi. Bugungi kunda ta'lim tizimida innovatsiyalarni joriy etish muhim ahamiyat kasb etmoqda, shuningdek, o'qituvchilarning kreativ fikrlashi va yangicha pedagogik texnologiyalarni qo'llash qobiliyatlari ularning kasbiy mahoratini oshirishga xizmat qiladi. Maqolada kreativ yondashuvning mohiyati, innovatsion faoliyatning asosiy tamoyillari, shuningdek, o'qituvchilarni innovatsion faoliyatga tayyorlash jarayonida interfaol metodlar va zamonaviy texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlari yoritiladi. Shuningdek, zamonaviy ta'limda kreativ yondashuv asosida o'qituvchi tayyorlashning samarali usullari va muammolar tahlil qilinib, ularni bartaraf etish bo'yicha takliflar beriladi.
Zamonaviy jamiyat shiddat bilan o'zgarib, yangi innovatsiyalar, texnologiyalar va ta'lim uslublarini talab qilmoqda. Ushbu sharoitda ta'lim jarayoni nafaqat ma'lumot beruvchi, balki ijodiy va mustaqil fikrlovchi mutaxassislarni tayyorlashga yo'naltirilishi lozim. Ayniqsa, bo'lajak o'qituvchilarning kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlanishi nafaqat ularning shaxsiy rivojlanishi, balki butun ta'lim tizimining yuksalishi uchun muhim omil hisoblanadi.
O'qituvchi - bu shunchaki bilim beruvchi emas, balki kelajak avlodni tarbiyalovchi, ularga yangicha dunyoqarashni singdiruvchi shaxsdir. Zamonaviy maktab va oliy ta'lim muassasalarida pedagogdan standart yondashuv emas, balki muammolarni hal qila oladigan, zamonaviy ta'lim texnologiyalarini samarali qo'llay oladigan, ijodkorlik bilan yondasha oladigan shaxs bo'lish talab qilinmoqda. Shuning uchun, bugungi kunda o'qituvchilarning kreativ tafakkurini rivojlantirish, ularni innovatsion faoliyatga tayyorlash dolzarb masala hisoblanadi.
Ammo bu jarayon oddiy emas. O'qituvchi nafaqat o'zining kasbiy mahoratini oshirishi, balki psixologik jihatdan ham ijodiy yondashuvga tayyor bo'lishi kerak. U o'quvchilarning qiziqishlarini inobatga olishi, ularga ta'lim jarayonida interaktiv metodlar orqali faol ishtirokchi sifatida imkoniyat yaratishi lozim. Innovatsion faoliyatning muvaffaqiyati esa
ARTICLE INFO
Qabul qilindi: 25- Yanvar 2025 yil Ma'qullandi: 28- Yanvar 2025 yil Nashr qilindi: 31- Yanvar 2025 yil
KEY WORDS
kreativ yondashuv, innovatsion faoliyat, pedagogik texnologiyalar, bo'lajak o'qituvchilar, interfaol metodlar, kreativ tafakkur, ta'lim innovatsiyalari, kasbiy
tayyorgarlik.
faqatgina ta'lim tizimiga yangi texnologiyalarni joriy etish bilan emas, balki o'qituvchining o'zgaruvchan dunyoga tez moslasha olish qobiliyatiga ham bog'liq.
Demak, bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlash nafaqat zamon talabi, balki jamiyat taraqqiyotining garovidir. Ushbu maqolada shu jarayonning nazariy va amaliy jihatlari, muammolar va ularning yechimlari tahlil qilinadi.
Metodologiya:
Bugungi kunda bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlashda an'anaviy usullar bilan cheklanib qolish yetarli emas. Innovatsion ta'lim metodologiyasi shuni talab qiladiki, pedagoglarni tayyorlash jarayonida nafaqat nazariy bilim berish, balki ularning ijodiy tafakkurini rivojlantirish, mustaqil qaror qabul qilish, muammolarni innovatsion yondashuv orqali hal qilish qobiliyatlarini shakllantirish zarur. Shu sababli, bu jarayonda zamonaviy pedagogika va psixologiyaning eng samarali metodlarini tanlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Innovatsion faoliyatga yo'naltirilgan ta'lim metodologiyasining asosi - bu interfaol o'qitish texnologiyalaridir. An'anaviy ma'ruza va seminarlar o'rnini amaliy mashg'ulotlar, loyiha asosida ta'lim, muammoli ta'lim va gamifikatsiya kabi metodlar egallashi lozim. Masalan, talabalar real pedagogik muammolarni hal qilish bo'yicha loyiha ishlarini bajarishlari, kreativ yondashuv orqali yangi dars uslublarini ishlab chiqishlari mumkin. Shu bilan birga, innovatsion muhit yaratish uchun talabalar bilan hamkorlikda ish olib borish, ularni mustaqil fikrlash va tadqiqotchilik faoliyatiga jalb etish zarur.
Metodologiyaning yana bir muhim jihati - bu refleksiya va tahlil qilish jarayonini yo'lga qo'yishdir. Bo'lajak o'qituvchilar ijodiy jarayonga sho'ng'ib ketishlari, o'z tajribalarini baholashlari va xatolaridan saboq olishlari kerak. Shu maqsadda, ta'lim jarayonida debatlar, taqrizlar, o'z-o'zini baholash va o'zaro fikr almashish amaliyotlari keng qo'llanilishi lozim. Bu esa nafaqat innovatsion faoliyatga tayyorgarlikni oshiradi, balki pedagogik tafakkurni ham shakllantiradi.
Shuningdek, metodologik yondashuvda texnologik vositalardan foydalanish masalasi ham dolzarb hisoblanadi. Raqamli ta'lim platformalaridan foydalangan holda interaktiv darslarni tashkil etish, sun'iy intellekt yordamida individual o'quv dasturlarini shakllantirish va virtual ta'lim muhitini yaratish zamonaviy o'qituvchini tayyorlashda muhim ahamiyatga ega.
Demak, bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlash jarayoni keng qamrovli va kompleks yondashuvni talab qiladi. Bu jarayonda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol o'qitish usullari va kreativ fikrlashni shakllantirish metodlari asosiy o'rin egallaydi. Muhimi, o'qituvchilar kelajakda faqat bilim yetkazuvchi emas, balki ijodkor, o'zgarishlarga moslasha oladigan va ta'lim tizimini rivojlantiruvchi shaxslar bo'lib shakllanishlari lozim.
Adabiyotlar tahlili (sharhi):
Bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlash masalasi so'nggi yillarda pedagogika va ta'lim metodologiyasining eng dolzarb yo'nalishlaridan biriga aylandi. Ushbu mavzuda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, innovatsion pedagogik texnologiyalar, kreativ tafakkurni shakllantirish usullari va o'qituvchilarning kasbiy kompetensiyalarini rivojlantirish bo'yicha turli xil nazariy va amaliy yondashuvlar mavjud.
G'arb va rus olimlari tomonidan kreativ yondashuv va innovatsion ta'lim metodikasi bo'yicha qator tadqiqotlar olib borilgan. Jumladan, E. Torrance kabi tadqiqotchilar ta'lim jarayonida kreativlikning roli va uni rivojlantirish usullarini o'rganishgan[2]. Torrancening "Experience and Education" asarida ta'limning tajriba orqali rivojlanishi va o'qitishning interaktiv usullaridan foydalanishning ahamiyati ta'kidlanadi. Shuningdek, kreativ fikrlashni o'lchash usullarini ishlab chiqqan va pedagogik jarayonda ijodiy yondashuvning samaradorligini ilmiy asoslab bergan.
Rossiya pedagogikasida kreativ ta'lim bo'yicha A. V. Khutorskoy, E. V. Yakovleva[8] va V. S. Avanesov kabi olimlarning ishlari alohida ahamiyatga ega. Khutorskoy[7] o'z tadqiqotlarida shaxsiy yondashuv va individual ta'lim metodikalarining o'qituvchilarning kasbiy rivojlanishiga ta'sirini tahlil qilgan. Yakovleva va Avanesov esa innovatsion ta'lim muhitini shakllantirish va raqamli texnologiyalar yordamida kreativ pedagogik faoliyatni rivojlantirish bo'yicha tadqiqotlar olib borgan.
O'zbekistonda ham bu masala yuzasidan bir qator muhim ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilgan. Jumladan, A. Abduqodirov[1], G. N. Saidazimova[4] va U. R. Norqulov[5] kabi olimlar o'qituvchilarning kasbiy kompetensiyalarini oshirish va kreativ yondashuvni rivojlantirish masalalarini o'rganishgan. Abduqodirovning pedagogik innovatsiyalar bo'yicha tadqiqotlari o'qitish jarayonida zamonaviy texnologiyalar va interfaol usullardan foydalanish imkoniyatlariga bag'ishlangan. Saidazimova[4] esa kreativ pedagogikaning asosiy tamoyillarini yoritib, ta'lim muassasalarida ijodiy yondashuv orqali o'qitishning afzalliklarini tahlil qilgan.
Shuningdek, xorijiy va mahalliy ilmiy maqolalar va darsliklarda kreativ yondashuvning ahamiyati, innovatsion faoliyatga tayyorlash metodikasi, zamonaviy pedagogikaning rivojlanish tendensiyalari batafsil yoritilgan. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, o'qituvchilarning innovatsion faoliyatga tayyorligi ularning kasbiy muvaffaqiyatiga bevosita ta'sir qiladi va bu jarayon kreativ fikrlashni rivojlantirish bilan chambarchas bog'liqdir.
Umuman olganda, mavjud ilmiy adabiyotlar shuni ko'rsatadiki, bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlashda quyidagi omillar muhim hisoblanadi:
• Innovatsion pedagogik texnologiyalarni joriy etish
• O'qituvchilarning kreativ tafakkurini rivojlantirish
• Interfaol o'qitish usullaridan samarali foydalanish
• Raqamli va zamonaviy ta'lim texnologiyalarini qo'llash
• Kasbiy kompetensiyalarni oshirishga qaratilgan trening va amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish
Ushbu sharhda ko'rib chiqilgan adabiyotlar bo'yicha tahlil shuni ko'rsatadiki, bo'lajak o'qituvchilarni innovatsion faoliyatga tayyorlash faqat nazariy bilim bilan cheklanib qolmay, balki ularning amaliy faoliyatini rivojlantirish, kreativ tafakkurlarini shakllantirish va zamonaviy pedagogik yondashuvlarni tatbiq etish orqali amalga oshirilishi kerak.
Muhokama:
Zamonaviy ta'lim tizimi oldida turgan eng muhim vazifalardan biri - bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlashdir. Chunki bugungi jamiyat tez o'zgarayotgan texnologiyalar va ta'lim talablariga moslashuvchan, ijodkor va tashabbuskor pedagoglarni talab qiladi. Shu sababli, o'qituvchi nafaqat bilim beruvchi,
balki o'quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantiruvchi, ularga yangilikka intilish va muammolarni ijodiy hal qilishni o'rgatuvchi shaxs sifatida shakllanishi lozim.
Muhokama jarayonida asosiy masalalardan biri - kreativ yondashuvning mohiyatini anglashdir. Ko'pincha, bu tushuncha faqatgina san'at yoki ijodiy fanlar bilan bog'lanadi, ammo amalda har qanday pedagogik faoliyatda kreativ yondashuv muhim rol o'ynaydi. O'qituvchi darsni qanday tashkil etadi, qanday metodlardan foydalanadi, o'quvchilarning bilim olish jarayoniga qanday ta'sir ko'rsatadi - bularning barchasi uning ijodiy salohiyatiga bog'liq. Shu sababli, pedagoglarni tayyorlashda ularning kreativ tafakkurini rivojlantirishga alohida e'tibor berish zarur.
Shuningdek, innovatsion faoliyatga tayyorlash jarayoni o'qituvchilarning zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash ko'nikmalarini shakllantirishni ham o'z ichiga oladi. Raqamli ta'lim vositalari, onlayn platformalar va interfaol metodlar o'qitish jarayonini samarali tashkil etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ammo bu vositalarni faqat qo'llash emas, balki ularni pedagogik maqsadlarga moslashtirib ishlatish ham muhim. Masalan, gamifikatsiya elementlarini dars jarayoniga tatbiq etish o'quvchilarning faolligini oshirish bilan birga, ularning qiziqishini uyg'otadi va mustaqil o'rganish motivatsiyasini kuchaytiradi.
Biroq, bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida tayyorlashda duch kelinadigan muammolar ham mavjud. Ulardan biri - an'anaviy ta'lim tizimining barqarorligi va unga yangiliklarni kiritishdagi qiyinchiliklardir. Ko'pgina ta'lim muassasalarida o'qitish usullari hali ham klassik yondashuvlarga asoslangan bo'lib, ularda ijodiy tafakkurni rivojlantirishga yetarli e'tibor qaratilmaydi. Shuningdek, o'qituvchilarni tayyorlash jarayonida nazariy bilimlarga haddan tashqari urg'u berilishi amaliy ko'nikmalarning ortda qolishiga olib kelishi mumkin.
Muhokamalar shuni ko'rsatadiki, bo'lajak o'qituvchilarni innovatsion faoliyatga tayyorlash faqat ularning bilimlarini oshirish bilan cheklanmaydi. Bu jarayon ularning shaxsiy yondashuvlarini shakllantirish, kreativ tafakkurini rivojlantirish va o'z pedagogik faoliyatiga ijodiy yondashuvni joriy etish imkoniyatlarini yaratishni talab qiladi. Faqat shunda biz o'zgaruvchan jamiyat ehtiyojlariga mos keladigan, innovatsion ta'lim metodlarini qo'llay oladigan zamonaviy pedagoglarni tayyorlay olamiz.
XULOSA.
Zamonaviy ta'lim tizimi oldida turgan asosiy vazifalardan biri - bo'lajak o'qituvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish va ularni innovatsion faoliyatga tayyorlashdir. Bugungi kunda o'qituvchi nafaqat bilim yetkazuvchi, balki ta'lim jarayonini boshqaruvchi, o'quvchilarning qiziqishini oshiruvchi va mustaqil izlanishlariga yo'l ochuvchi shaxs bo'lishi lozim. Shuning uchun ham pedagogik ta'lim tizimi o'zgarib borayotgan zamon talablariga mos keladigan yangi yondashuvlarni joriy etishi zarur.
Tadqiqot davomida shuni anglash mumkinki, bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlash jarayoni keng qamrovli va ko'p qirrali yondashuvni talab qiladi. Dastavval, pedagoglarning ijodiy tafakkurini shakllantirish va innovatsion uslublarni amaliyotga tatbiq etish bo'yicha metodikalar ishlab chiqilishi lozim. Shu bilan birga, ularning mustaqil ta'lim olish va doimiy o'z ustida ishlash qobiliyatlari ham rivojlantirilishi kerak.
Innovatsion faoliyat faqat yangi texnologiyalar bilan bog'liq emas, balki o'qituvchilarning yangicha pedagogik yondashuvlarni qo'llashga bo'lgan tayyorgarligiga ham bog'liq. Shuning uchun ta'lim jarayonida interfaol metodlar, loyiha asosida o'qitish, muammoli ta'lim va
tadqiqotchilik yondashuvi asosiy o'rinni egallashi lozim. Bunday yondashuvlar nafaqat o'quvchilarning bilim olish jarayonini yengillashtiradi, balki o'qituvchilarning kasbiy rivojlanishiga ham katta ta'sir ko'rsatadi.
Ammo bu jarayonda bir qator muammolar ham mavjud. Xususan, o'qituvchilarni tayyorlash tizimida an'anaviy usullar ustunlik qilishi, ijodiy yondashuvga yetarlicha e'tibor berilmasligi, shuningdek, ta'lim muassasalarida innovatsion faoliyat uchun yetarli shart-sharoit yaratilmagani ushbu sohada hal qilinishi lozim bo'lgan masalalardir. Shu sababli, ta'lim tizimida pedagoglarni ijodiy rivojlantirishga xizmat qiluvchi maxsus dasturlarni ishlab chiqish va ularni doimiy ravishda yangilab borish zarur.
Xulosa qilib aytganda, bo'lajak o'qituvchilarni kreativ yondashuv asosida innovatsion faoliyatga tayyorlash nafaqat ta'lim jarayonining takomillashuviga, balki butun jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiladi. Bugungi kun pedagogi faqat o'qituvchi emas, balki ijodkor, tadqiqotchi va yangi g'oyalarni ishlab chiqib, hayotga tatbiq eta oladigan shaxs bo'lishi kerak. Faqat shunda biz ta'lim tizimining rivojlanishini ta'minlaydigan, o'quvchilarga nafaqat bilim, balki mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvni ham singdiradigan o'qituvchilarni yetishtira olamiz.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Abduqodirov, A. (2020). Innovatsion pedagogika va ta'lim tizimini rivojlantirish masalalari. Toshkent: Fan va texnologiya.
2. Torrance, E. P. (1965). Rewarding Creative Behavior: Experiments in Classroom Creativity. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
3. Ismailov, T. (2024). Pedagogical views of enlighteners of the xix-xx centuries. Models and methods in modern science, 3(5), 169-172.
4. Saidazimova, G. N. (2021). Pedagogik kreativlik va uning ta'lim jarayonidagi o'rni. Toshkent: O'zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti.
5. Norqulov, U. R. (2022). Oliy ta'limda kreativlik va innovatsion texnologiyalarni joriy etish. Samarqand: Samarqand Davlat Universiteti nashriyoti.
6. Kharatova, S. K., (2022). Use of innovative technologies in the educational process. Science and Education, 3(3), 713-718.
7. Khutorskoy, A. V. (2003). Kreativnoye obrazovaniye: teoriya i praktika. Moskva: Pedagogika.
8. Yakovleva, E. V., & Avanesov, V. S. (2019). Innovatsionnye metody prepodavaniya v pedagogike. Moskva: Prosveshchenie.
