CC BY
0Scientific Journal Of Mechanics And Technology ISSN 2181-158Х, Volume 5, Issue 3, Special Issue 2024 AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
УДК 631.312
MOSLAMA(QIRG'ICH) BILAN JIHOZLANGAN DISKLI KORPUSNI ISHLAB CHIQISH BO'YICHA OLIB BORILGAN NAZARIY TADQIQOTLAR NATIJALARI
To'xtaqo'ziyev Abdusalim Qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash ilmiy-tadqiqot instituti, t.f.d.,professor
Ishmuradov Shuxrat Ulug'berdiyevich Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti, PhD., v.v.b.professor, shuxrat7223@gmail. com
Abdumajidov Rustamjon Baxtiyor o'g'li Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti, katta o'qituvchisi,
Annotatsiya. Ushbu maqolada asosan diskli korpusga o'rnatish uchun yarim silindrik shaklga ega moslama(qirg'ich) tanlab olinib hamda korpus tomonidan hosil qilinadigan egatning kengligi Be=30 sm qabul qilib, talab etilgan shart bajarilishi va moslamadan tushayotgan tuproq bo'laklarining oldingi korpusi hosil qilgan egat tubiga kelib tushishi uchun moslamaning korpus aylanish markaziga nisbatan o'rnatilish balandligi Н masofa va moslamaning gorizontalga nisbatan o'rnatilish burchagi £ burchak mos ravishda katta bo'lmasligi, moslamaning harakat yo'nalishiga nisbatan o'rnatilish burchagi <pm esa kam bo'lmasligi lozimligini aniqlash bo'yicha olib borilgan nazariy tadqiqotlarning natijalari keltirilgan.
Аннотация. В данной статье представлены результаты теоретических исследований по выбору полусферической формы устройства (скребка), предназначенного для установки на корпус дискового плуга, с учетом следующих условий: ширина борозды, образуемой корпусом, принимается Be=30 см, а устройство должно быть установлено таким образом, чтобы обеспечивалось выполнение заданных требований и падение комьев почвы от устройства на дно борозды, образованной предыдущим корпусом. Для этого определены высота установки устройства относительно центра вращения корпуса Н и угол установки устройства по отношению к горизонтали £ , которые не должны быть слишком большими,
а также угол установки устройства относительно направления движения <m , который не должен быть слишком малым.
Annotation. This article presents the results of theoretical research conducted on selecting a semi-cylindrical device (scraper) designed to be mounted on the body of a disc plow. The width of the furrow formed by the body is taken as Be=30 cm, and the device must be installed in such a way that the required conditions are met, ensuring that the soil clods falling from the device reach the bottom of the furrow created by the previous body. For this purpose, the installation height of the device relative to the rotation center of the body Н and the installation angle of the device relative to the horizontal plane £ must not be too large, while the installation angle relative to the direction of movement <m must not be too small.
Kalit so'zlar: plug ramasi, diskli korpus, korpus ustuni, moslama(qirg'ich), moslama ustuni, moslama ishchi sirtining egrilik radiusi, moslamaning harakat yo'nalishiga nisbatan o'rnatilish burchagi, moslamaning gorizontalga nisbatan o'rnatilish burchagi, moslamaning kor pus aylanish markaziiga nisbatan o'rnatilish balandligi, moslamaning korpus aylanish markaziga nisbatan joylashish masofasi, moslama ishchi sirtining uzunligi, moslamaning markaziy burchagi.
Ключевые слова: рама плуга, дисковый корпус, стойка корпуса, приспособление (скребок), стойка приспособления, радиус кривизны рабочей поверхности приспособления,
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL va QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
угол установки приспособления относительно направления движения, угол установки приспособления относительно горизонта, высота установки приспособления относительно центра вращения корпуса, расстояние установки приспособления относительно центра вращения корпуса, длина рабочей поверхности приспособления, центральный угол приспособления.
Key words: plow frame, disk body, body stand, attachment (scraper), attachment stand curvature radius of the working surface of the attachment, angle of installation of the attachment relative to the direction of movement, angle of installation of the attachment relative to the horizontal, height of installation of the attachment relative to the rotation center of the body, distance of installation of the attachment relative to the rotation center of the body, length of the working surface of the attachment, central angle of the attachment
Jahonda qishloq xo'jalik ekinlarini yetishtirish uchun dalalarni ekishga tayyorlashning resurstejamkor texnologiyalari va ularni amalga oshiradigan texnika vositalarining yangi ilmiy-texnikaviy asoslarini ishlab chiqishga yo'naltirilgan ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda
Ushbu yo'nalishda ish organlari ilgarilanma va aylanma harakatlanadigan va moslama bilan jihozlangan diskli korpuslar yordamida tuproqqa ishlov beradigan mashinalarni ishlab chiqish va ular ishchi qismlarining tuproq bilan o'zaro ta'sirlashish jarayonida resurstejamkorlikni ta'minlash bo'yicha maqsadli ilmiy izlanishlarni olib borish muhim masalalardan biridir. Shu jihatdan ish organlari sferik disk ko'rinishida hamda moslama bilan jihozlangan diskli korpusli diskli pluglarni ishlab chiqish zarur hisoblanmoqda [1].
Respublikamiz qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida mehnat va energiya sarfini kamaytirish, resurslarni tejash, qishloq xo'jalik ekinlarini ilg'or texnologiyalar asosida yetishtirish va yuqori ish unumiga ega bo'lgan qishloq xo'jalik mashinalarini ishlab chiqish yuzasidan keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilib, jumladan dalalarni shudgorlashda kam energiya sarflab, texnologik jarayonlarni sifatli bajarilishini ta'minlaydigan texnika vositalarini ishlab chiqishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
1-rasmda moslama bilan jihozlangan diskli korpusning konstruktiv sxemasi keltirilgan. U diskli korpus 1 va uning oldiga o'rnatilgan moslama 2 dan tashkil topgan bo'lib, ular plugning ramasi 3 ga ustunlar 4 va 5 orqali alohida-alohida mahkamlanadi.
Bu yerda moslamaning asosiy vazifasi diskli korpus tomonidan kesib olinayotgan palaxsani qo'shimcha maydalash va uni to'liq ag'darilishini ta'minlash orqali o'simlik qoldiqlarini va begona о41 ami to'liq va chuqur ko'mishdan iborat.
1-diskli korpus; 2-moslama; 3-rama; 4-korpusning ustuni; 5-moslamaning ustuni 1-rasm. Moslama bilan jihozlangan diskli korpusning konstruktiv sxemasi
Moslama bilan jihozlangan diskli korpusning ish jarayoni quyidagicha kechadi (2-rasm): o'z harakati davomida diskli korpus ilgarilanma va aylanib harakat qilib, tuproqdan ko'ndalang
3
2
1
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL va QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
kesimi nov shaklidagi palaxsani kesib oladi va uni disk ish sirti bo'ylab ko'taradi va qisman uvalaydi (bo'laklarga ajratadi).
1-diskli korpus; 2-moslama; 3-rama; 4-korpusning ustuni; 5-moslamaning ustuni.
2-rasm. Moslama bilan jihozlangan diskli korpusning texnologik ish jarayoni
Diskli korpus ishchi sirti bo'ylab ko'tarilayotgan va bo'laklarga ajralgan palaxsa uning moslamasiga urilib qo'shimcha maydalanadi va uning ishchi sirti bo'ylab harakatini davom ettirib, undan otilib chiqadi va oldingi korpus tomonidan hosil qilingan egat tubiga tushadi. Natijada korpus tomonidan kesib olingan palaxsani to'liq ag'darilishi ta'minlanadi.
Diskli korpus tomonidan kesib olinadigan palaxsa ko'ndalang kesimining yuzi quyidagi ifoda bo'yicha aniqlanadi [2].
f I-7?—^
S = b
h -
0,5D-4 0,25D-■
4 sin a
cos P
+
r D \
\ 2 j
arcsin
Dsina
1 -, 1 -
D sin a
sin a cos P,
(1)
bunda b - plug korpuslari orasidagi ko'ndalang masofa(korpusning qamrash kengligi), m; h- ishlov berish (haydov chuqurligi), m; D- diskli korpusning diametri, m;
a- dikli korpusning harakat yo'nalishiga nisbatan o'rnatilish burchagi, ft- diskli plugning tikka nisbatan o'rnatilish burchagi,
Barcha parametrlarning ortishi diskli korpus tomonidan kesib olinadigan palaxsa ko'ndalang kesimining yuzini ortishiga, kamayishi esa uni kamayishiga olib keladi.
Quyidagilar diskli korpus moslamasining tadqiq etiladigan parametrlari hisoblanadi (3-
rasm):
- moslamaning turi
- moslama ishchi sirtining egrilik radiusi Rm , m;
- moslamaning harakat yo'nalishiga nisbatan o'rnatilish burchagi Ab,
- moslamaning gorizontalga nisbatan o'rnatilish burchagi s,
- moslamaning korpus aylanish markaziga nisbatan o'rnatilish balandligi H, m;
- moslamaning korpus aylanish markaziga nisbatan joylashish masofasi a,m;
- moslama ishchi sirtining uzunligi L, m;
- moslamaning markaziy burchagi 8
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
2
AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
3-rasm. Moslamaning tadqiq etiladigan parametr
H + L sin s + Rm sin—(l - tgs)
Ilgari bajarilgan tadqiqotlarga asosan [3.] diskli korpusga o'rnatish uchun yarim silindrik shaklga ega moslama tanlab olindi.
O'simlik qoldiqlari va begona o'tlarni to'liq va chuqur ko'milishini ta'minlash uchun diskli korpusning moslamasidan tushgan tuproq bo'laklari undan oldingi korpus tomonidan hosil qilingan egat tubiga kelib tushishi kerak. Bu quyidagi shart bajarilganda ta'minlanadi
Lk^Be, (2)
bunda Lk- moslamadan tushgan tuproq bo'laklarini korpus harakatiga ko'ndalang yo'nalishda otilish masofasi, m;
Be - korpus tomonidan hosil qilinadigan egatning kengligi, m.
(2) ifodadagi LK ni aniqlaymiz [4]. Buning uchun 4-rasmda keltirilgan sxemadan foydalanib
moslamadan tushgan tuproq bo'lagining ko'ndalang - tik, ya'ni YOZ tekislikdagi harakatini tadqiq
etganmiz.
Vmz Vm
/ 53 - r \Cl
Vmy ' Vy 1 CD
\ V^ v^r \
V \ ///
' /// /// /// /// ✓
4-rasm. Moslamadan tushgan tuproq bo'lagining ko'ndalang - tik tekislikdagi harakatini
tadqiq etishga doir sxema
Unga ko'ra 1=2 m/s, rM=0.2 m, a=40\ e=2,72, f=0,58, <p0 =0,11 rod, R 0,7 m,
g=9,81m/s2, jJ> 20° D=0,65 m = 135° qabul qilinib, 5-rasmda (2) ifoda bo'yicha Lk ni <Pm va
r, 0 =
H ga bog'liq ravishda o'zgarish grafiklari qurilgan.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
Scientific Journal Of Mechanics And Technology ISSN 2181-158X, Volume 5, Issue 3, Special Issue 2024 AVTOMOBIL va QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
J2
Ijt, 30 cm
IB
20
¿1
¿1. 30 CE1I
17
35
ID
>
/
Y
Id ' if, r cm
F1
20
I*
34 ft" 24's.
in 3D CEU
31
3№ EE]
14
V
Ju
4f
iD
5-rasm. L^ni H(a), s(b) va <p(v) ga bog'liq ravishda o'zgarish grafiklari
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL va QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
r , y
—j ( 2V — cosa
g 1 i D
+ k2
j
1
2 f I
6 fgR , (1 + 4f2)'
(1 - 2 f2)
: cos ( + P) cos tm + 2 gRj—sin (p0 + P) cos rM +
(1 + 4f2)'
r2
+4V — cos2 a d2
sin 2pn . 2
- sin2 Po
Y
6 fgR
+- , X
(1 + 4f2)
r \ (1 - 2 f ) i r x cos i arcsin — + P i cos rM + 2gR-— sin i arcsin — + P i cos r
i R j 6 (1 + 4 f ) ^ R M
+4V2 —— cos2 a D2
sin 2 arcsin
R
f
M R
2V — cosa D
+ k2
1
2 f
6 fgR , (1 + 4f2)'
e
(1 - 2 f2)
;cos (p0 + P) cosrM + 2 gRy-jy sin (p0 + P) cosr,
R2
+4V — cos2 a
(
D2
(1 + 4f2)'
sin 2% . 2 -— -sin2 p
m
Y
f
6fgR (1 + 4f2)
• r
x cos i arcsin — + P i cos rM + 2gR
R
(1 - 2f 2)„;.
r
. sin arcsin — + P cos r (1 + 4 f2) i R 1
R2
+4V2 — cos2 a D2
sin 2 arcsin
r
R
f
R
>srn y-
+ <
2V — cosa D
-k2
2fI f-Po
6fgR (1 + 4f2)
e
(1 - 2 f2)
x cos (p0 + P) cosrM + 2 gR-,-sin (p0 + P) cosr,
(1 + 4f2)'
m
2
, A-rr2 R 2
+4V —— cos a
(
D2
sin 2p0 . 2 —---sin (Po
6fgR (1 + 4f2)
r
x cos i arcsin "M + P i cos rM + 2gR
(1 - 2f 2)„;
r
(1 + 4f2)
sin I arcsin — + P I cos r
R
m
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
2
2
x
2
x
2
2
Scientific Journal Of Mechanics And Technology ISSN 2181-158X, Volume 5, Issue 3, Special Issue 2024 A VTOMOBIL va QISHLOQ XO'JALIKMASHINALARI
R
+4V2 — cos2 a D2
• о • r f
sin 2 arcsin — R
f
x sin2 у [> + 2g
H + sin s + Rm sin — (1 - tge)
fr л
'm
v R j
' cos у cos (pm < Be.
(3)
Be=30 cm qabul qilib, 5-rasmda keltirilgan grafiklardan (2) shart bajarilishi va moslamadan tushayotgan tuproq bo'laklarining oldingi korpusi hosil qilgan egat tubiga kelib tushishi uchun Н masofa va £ burchak mos ravishda 17,0 sm dan va 24 °8' dan katta
bo'lmasligi, (pm burchak esa 48° dan kam bo'lmasligi lozim ekan.
2
2
x
ADABIYOTLAR
1. Ишмурaдов Ш.У. Дискли плугнинг параметрларини асослаш: Дисс.....тех. фан.
PhD. - Тошкент-2019. - 152 б.
2. Канарев Ф.М. Ротatsiонные почвообрабатывающие машины и орудия. - Москва: Машинстроение, 1983. - С. 144.
3. Нартов П.С. Дисковые почвообрабатывающие орудия. - Воронеж, 1972. - С. 182.
4. Рудаков Г.М. Технологические основы механизatsiи сева хлопчатника. -Ташкент: Фан, 1974. -С. 194.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
