CC BY
0AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI UO'K (UDK) 631. 31.06.
MODULLI PLUG KORPUSI DALA TAXTASINING EGAT DEVORI BILAN O'ZARO
TA'SIRLASHISHINI TADQIQ ETISH
Maxmudov Rafiqjon Yusupovich Andijon qishloq xo'jaligi va agrotexnologiyalar intituti, PhD. dotsent, [email protected]
Annotatsiya. Maqolada modulli plug korpusi dala taxtasining egat devori bilan o'zaro ta'sirlashishi tadqiq etilgan. Bunda o'tkazilgan nazariy tadqiqot natijalari plug korpuslarning qamrash kengligi 40 sm va haydash chuqurligi 35 sm bo'lgan plug korpusi dala taxtasining kengligi 25 sm, uzunligi esa 46 sm dan kam bo'lmasligi lozimligini ko'rsatdi.
Аннотация. В статье исследовано взаимодействие полевого доски модульного корпуса плуга со стенкой борозды. Результаты проведенных теоретических исследований показали, что ширина полевого доски корпуса плуга при ширине захвата 40 см и глубине вспашки 35 см должна быть не менее 25 см, а длина не менее 46 см. см.
Annotation. The article considers the interaction of the field board of the modular plough body with the furrow wall. The results of the theoretical studies showed that the width of the field board of the plough body with a capture width of 40 cm and a plowing depth of 35 cm should be at least 25 cm, and the length should be at least 46 cm. cm.
Kalit so'zlar: resurstejamkor, energiya sarfini kamaytirish, xaydov agregati, plug, dala taxtasi, egat devori, gorizantal tekislik, tik tekislik, ta'sir etuvchi kuchlar.
Ключевые слова: ресурсосбережение, снижение энергопотребления, привод, плуг, полевая доска, стенка борозды, горизонтальная плоскость, вертикальная плоскость, действующие силы.
Key words: resource conservation, energy consumption reduction, drive, plow, field board, furrow wall, horizontal plane, vertical plane, acting forces.
Respublikamiz qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida mehnat va energiya sarfini kamaytirish, resurslarni tejash, barcha ekinlarni ilg'or texnologiyalar asosida yetishtirish va yuqori unumli qishloq xo'jalik mashinalarini ishlab chiqish yuzasidan keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda yuqori quvvatli g'ildirakli traktorlar uchun ekinlar yetishtiriladigan dalalarni kam energiya sarflagan holda sifatli shudgorlaydigan modulli pluglarni texnik va texnologik jihatdan takomillashtirish hisobiga ekinlardan yuqori hosil olish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Ushbu maqolada modulli plug dala taxtasi plugning gorizontal tekislikdagi muvozanati ko'rib chiqilgan.
Tadqiqot natijalari. Ish jarayonida dala taxtasiga egat devori tomonidan quyidagi kuchlar ta'sir etadi (1-rasm).
a) gorizontal tekislikda. Np normal kuch va undan hosil bo'ladigan ishqalanish kuchi Fp= fNp (bundaf - tuproqning dala taxtasiga ishqalanish koeffitsiyenti);
b) tik (vertikal) tekisliklarda. AFZ ishqalanish kuchi va tuproqni dala taxtasining pastki va yuqorigi qirralari ezishidan hosil bo'ladigan normal ANz kuchi. Bu kuchlar plug tik tekislikda tebranma harakat qilgandagina yuzaga keladi va korpus hamda uning dala taxtasiga ta'sir etuvchi boshqa kuchlarga nisbatan juda kichik qiymatga ega. Shuning uchun keyingi hisoblashlarda ularni e'tiborga olmasa bo'ladi.
Ma'lumki, [62; 81-82-b.]
R sm(B ± a)
Nn = y-—---, (1)
V1+f2 c°s(pi )
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI bunda Rxy - plug korpusining ishchi sirtiga ta'sir etuvchi kuchlarni gorizontal tekislikdagi teng ta'sir etuvchisi;
^-agrégat harakat tezligi va Rxy kuchining yo'nalishi orasidagi
burchak;
a-plug tortish kuchi bilan uning harakat yo'nalishi orasidagi burchak;
pi-dala taxtasining egat devoriga nisbatan gorizontal tekislikdagi o'rnatilish
burchagi.
a - bo'ylama-tik tekislikda; b - gorizontal tekislikda va v - ko'ndalang-tik tekislikda 1-rasm. Egat devori tomonidan dala taxtasiga ta'sir etuvchi kuchlar
Agar plugning tortish kuchi harakat yo'nalishiga nisbatan haydalmagan dala tomonga og'gan bo'lsa (1) formulada a ni oldiga «+» belgisi, haydalgan tomonga og'gan bo'lsa «-» belgisi qo'yiladi [66; 42-b.].
Ry = Rx/cosfi (2)
va
R = R + R (3)
x n o VJ )
ekanligini hisobga olib, yuqorida keltirilgan (1) ifodani quyidagi ko'rinishda yozish mumkin
N R + Ro )sin(g±a) ^
Vi + f cos(p, ±a + Vi)cosft (4 )
bunda Rl, Ro - mos ravishda korpus lemexi va ag'dargichining tortishga qarshiligi.
1, v-rasmda keltirilgan sxemadan foydalanib Np kuchni dala taxtasi o'lchamlari va tuproqning fizik-mexanik xossalari orqali ifodalaymiz
Nn = 1 Vambl > (5)
bunda qo - tuproqning hajmiy ezilish koeffitsiyenti;
m - dala taxtasining egat devoriga botish chuqurligi;
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
https://mextex.uz/
A VTOMOBIL VA QISHLOQ XO'JALIK MASHINALARI b - dala taxtasining kengligi; l - dala taxtasining uzunligi.
(4) va (5) ifodalarning o'ng tomonlarini bir-biriga tenglashtirib va hosil bo'lgan tenglamani "m" ga nisbatan yechib, quyidagiga ega bo'lamiz
2(R, + Ra )sin(p±a)
(6)
m =
qbl-J i + fd2 cosp ±a + ()cosfi
- g cosp ±a , (
Plugni gorizontal tekislikdagi to'g'ri chiziqli harakati hamda uning qamrash kengligini bir tekisda bo'lishini ta'minlash uchun dala taxtasining egat devoriga bosimi ruxsat etiladigan bosimdan katta bo'lmasligi kerak, ya'ni
P < [P] (7)
yoki
2(Rn + R0 )sin(p±a) r n
P = mq =--^-^-f-< [p], (8)
+ fd2 cosp ± a + (p1 )cos^
bunda r va [p] - egat devoriga bo'lgan haqiqiy va ruxsat etiladigan bosim.
(8) shart berilgan ish sharoiti uchun, ya'ni q, f va (i larning qiymati ma'lum bo'lganda, asosan dala taxtasining uzunligi va kengligini o'zgartirish hisobiga ta'minlanadi.
Ko'p hollarda egat devorining yuqori qismi yumshoq bo'ladi va shu sababli dala taxtasi tomonidan berilayotgan bosimga yetarli qarshilik ko'rsata olmaydi. SHuning uchun dala taxtasining kengligi haydov chuqurligining uchdan ikki qismidan oshmasligi lozim [64; 171-174-b.], ya'ni
, 2 b <-a . 3
Buni e'tiborga olib (8)-ifodadan dala taxtasining uzunligini topamiz
3(R „ + Ro )• sin(^±a)
l =
a[p]Vl + fd2 cosp ± a + (i)cosp
(8) va (9)-ifodalarni hisobga olgan holda (10)-ifoda quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi
(9)
(10)
l > 3
KTt
1 J
sin PK
+ xb.
+ f cos1 (aK ~(i 2)cosaK
sin1 (aK +(i +(2 ) +
i
2cosPK sini (aK +(i +(2 )
+ pa-
sin
(ai +( )
cos(
X
cg
cos2 a
sin PK
+ 2V2 sin a • sin 0K sin(^ ± a)
> + saV2
>x
a[pWi + fd2 cos(pi ± a + (i)cos^
(11)
bunda p- tuproqning zichligi;
g - erkin tushish tezlanishi; ^ - lemex ishchi sirtining kengligi;
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
i
<
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
a=arctg(tgaksmfik) (bunda ak-plug korpusi lemexining uvalanish (egat tubiga o'rnatilish) burchagi);
s - ag'dargich ishchi sirtining shakli va tuproqning fizik-mexanik xossalariga bog'liq bo'lgan koeffitsiyent (s=1500-2000 Ns2/m4);
fd - dala taxtasining egat devoriga ishqalanish koeffitsiyenti;
J3- plugning harakat tezligi va kuchi orasidagi burchak;
a- tortish kuchi va harakat yo'nalishi orasidagi burchak;
(9) va (11) ifodalar tahlilidan ko'rinib turibdiki, dala taxtasining parametrlari haydov chuqurligi korpusning qamrash kengligi va solishtirma qarshiligiga, plug tortish kuchining yo'nalishiga, egat devorining mustahkamligiga hamda tuproqning fizik-mexanik xossalariga bog'liq ekan.
(9) va (11) ifodalar bo'yicha hisoblashlar korpuslarining qamrash kengligi 40 sm va haydash chuqurligi 35 sm bo'lgan plug korpusi dala taxtasining kengligi 25 sm, uzunligi esa 46 sm dan kam bo'lmasligi lozimligini ko'rsatdi.
Xulosa. 1. Nazariy tadkikotlarda ko'rinib turibdiki, dala taxtasining parametrlari haydov chuqurligi korpusning qamrash kengligi va solishtirma qarshiligiga, plug tortish kuchining yo'nalishiga, egat devorining mustahkamligiga hamda tuproqning fizik-mexanik xossalariga bog'liq ekan.
2. O'tkazilgan hisoblashlar shuni ko'rsatdiki, korpuslarning qamrash kengligi 40 sm va haydash chuqurligi 35 sm bo'lgan plug korpusi dala taxtasining kengligi 25 sm, uzunligi esa 46 sm dan kam bo'lmasligi lozimligini ko'rsatdi.
ADABIYOTLAR
1. Maxmudov R.YU. Umumiy ishlarga mo'ljallangan plugning o'lchamlarini asoslash bo'yicha ekspermental tadqiqotlar natijalari // Qishloq xo'jaligida ilg'or texnologiyalar Andijon tajribasi mavzusidagi respublika ilmiy amaliy konferentsiyasi (2-kitob) - Andijon, 2002. - B. 8488.
2. To'xtaqo'ziyev A., Xushvaqtov B., Maxmudov R.YU. Teoreticheskiye peredposbilka k obosnovaniyu parametrov pluga obshego naznacheniya // Qishloq xo'jaligida ilg'or texnologiyalar Andijon tajribasi mavzusidagi respublika ilmiy amaliy konferentsiyasi (2-kitob) -Andijon, 2002. - B. 80-84.
3. Maxmudov R.YU. Umumiy ishlarni bajarishga muljallangan plugning parametrlari va ish rejimini makbullashtirish // Fargona vodiysi tuproq iqlim sharoitida qishloq xo'jaligida yangi va xorijiy texnika va texnologiyalardan samarali foydalanish. Respublika ilmiy-texnik konferentsiyasi. - Andijon, 2009. - B. 173-175.
4. Maxmudov R.YU., Abdumalikov U., Nazirjonov I. Ekspremental tadqiqotlarni o'tkazish sharoitini o'rganish // Qishloq xo'jaligida ekologik toza mahsulotlar yetishtirishning tashkiliy, xuquqiy va ijtimoiy-iqtisodiy mexanizmlarini takomillashtirish. Respublika ilmiy-amaliy anjumani. - Andijon, 2014. - B. 228-230.
5. Abdullaev D., Maxmudov R.YU. Plug korpusi qarshiligini aniqlash // Qishloq xo'jaligida ekologik toza mahsulotlar yetishtirishning tashkiliy, xuquqiy va ijtimoiy-iqtisodiy mexanizmlarini takomillashtirish. Respublika ilmiy-amaliy anjumani. - Andijon, 2014. - B. 230-231.
6. Abdullaev D., Abdimominov I., Maxmudov R.YU. Dala taxtasini egat devori bilan o'zaro ta'sirlanishi // Sonferense on Agrisulture, Regional innovation and international sooperation. - Samarkand, 2017. - B. 285-287.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 2-son, 2024 Maxsus son
