Научная статья на тему 'МОДЕЛСОЗИИ МАБЛАҒГУЗОРӢ БА САРМОЯИ ИНСОНӢ'

МОДЕЛСОЗИИ МАБЛАҒГУЗОРӢ БА САРМОЯИ ИНСОНӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сармояи инсонӣ / арзёбии сармояи инсонӣ / модели сармоягузорӣ ба сармояи инсонӣ / намудҳои асосии сармояи инсонӣ / захираҳои сармояи инсонӣ. / человеческий капитал / оценка человеческого капитала / модель инвестирования человеческого капитала / основные виды человеческого капитала / ресурсы человеческого капитала.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Рустамов Фитрат Музафарович

Мақолаи мазкур оид ба моделсозии вобастагии арзиши сармояи инсонӣ аз ҳаҷми сармоягузорӣ ба он баррасӣ гардида, намудҳои гуногуни вобастагии арзиши сармояи инсонӣ аз ҳаҷми сармоягузори ба он оварда шуданд ва аз нуқтаи назари илмӣ баррасӣ ва таҳлил карда шудаанд. Инчунин дар мақолаи мазкур вазифаи сохтани модели назариявӣ гузошта шудааст, ки вобастагии суръати тағйирёбии сармояи инсониро аз ҳаҷми маблағҳои гузошташударо инъикос менамояд. Асоси модели мазкурро муқаррароте ташкил медиҳад, ки тибқи он миқдор ва сифати сармояи инсоние, ки дар фаъолияти ширкат иштирок мекунанд, бевосита аз сатҳи сармоягузорӣ ба он вобаста аст. Калидвожаҳо: сармояи инсонӣ, арзёбии сармояи инсонӣ, модели сармоягузорӣ ба сармояи инсонӣ, намудҳои асосии сармояи инсонӣ, захираҳои сармояи инсонӣ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODELING HUMAN CAPITAL INVESTMENT

В статье исследуются вопросы связанный с моделированием зависимости стоимости человеческого капитала от суммы его инвестиций, представлены и проанализированы различные научные зрения различных видов зависимости стоимости человеческого капитала от суммы его инвестиций. На основонии проведеннего исследование авторам делается научно обоснованное предложение о создании теоретической модели, отражающей зависимость скорости изменения человеческого капитала от объема инвестированных средств.

Текст научной работы на тему «МОДЕЛСОЗИИ МАБЛАҒГУЗОРӢ БА САРМОЯИ ИНСОНӢ»

6. Обобщение мирового опыта показывает: а) вовлеченность малого предпринимательства в многочисленные кооперативы структуры которых носит диверсифицированный характер; б) сельское

предпринимательство в передовых зарубежных странах является объектом государственного регулирования и пользуется их полной поддержкой.

ЛИТЕРАТУРЫ

1. Алексеева, С.А. Отечественный и зарубежный опыт финансовой поддержки сельского хозяйства / С.А. Алексеева // Финансы. - 2010. - № 3. - С. 34-35.

2. Зубренкова, О.А., Лисенкова, Е.В., Петрухина, Е.Н., Сидорова, Н.П. Зарубежный опыт развития сельского хозяйства (на примере фермерства в Германии) / О.А. Зубренкова, Е.В. Лисенкова, Е.Н. Петрухина, Н.П. Сидорова // Вестник НГИЭИ. - 2013. - № 5. - С. 78-79.

3. Имомназарова Т.А. Сельское хозяйство и несельскохозяйственный сектор села/Т.А. Имомназарова// Вестник ТНУ, Серия социально-экономических и общественных наук. Душанбе: «Сино» - 2022 года № 3. С. 511.

4. Имомназарова Т.А. Роль банковского кредитования в развитии малого сельскохозяйственного бизнеса. /Т.А. Имомназарова// Вестник ТНУ, Серия социально-экономических и общественных наук. Душанбе: «Сино» - 2020 года №7. С. 35-41

5. Климова, Н.В. Особенности регулирующего воздействия государства на агробизнес в зарубежных странах / Н.В. Климова // Научный журнал КубГАУ. - 2013. - № 90. - С. 1-17.

6. Мансуров, А.П., Зубренкова, О.А., Федотова, О.И. Зарубежный опыт развития крестьянских (фермерских) хозяйств / А.П. Мансуров, О.А. Зубренкова, О.И. Федотова // Вестник НГИЭИ. - 2017. - № 9 (76). - С. 135-146.

7. Никонов, А.Г., Павлов, В.И., Черницкий, А.К. К вопросу использования зарубежного опыта развития сельского хозяйства и сельских территорий в условиях усиления процессов глобализации / А.Г. Никонов, В.И. Павлов, А.К. Черницкий // Никоновские чтения. - 2011. - № 16. - С. 220-221.

8. Фролова, О.А. Зарубежный опыт развития и кооперирования личных подсобных и крестьянских (фермерских) хозяйств / О.А. Фролова // Вестник НГИЭИ. - 2010. - № 1. - С. 16-27.

9. Черкасов, В.А. Зарубежный опыт развития сельского хозяйства как одного из способов обеспечения продовольственной безопасности. [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://fadr.msu.ru.

Сведения об авторе:

Имомназарова Тахмина Ашуровна - кандидат экономических наук, доцент кафедры банковской деятельности Таджикского национального университета. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудаки, 17. Телефон: (+992) 900-81-85-88

Маълумот дар бораи муаллиф:

Имомназарова Тахмина Ашуровна - номзади илмхои щтисодй, дотсенти кафедраи кори бонкии Донишгохи миллии Точикистон, Сурога: 734025, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, хиёбони Рудакй, 17. Телефон: (+992) 900-81-85-88

Information about the author:

Imomnazarova Tahmina Ashurovna - candidate of economic sciences, associate professor of the banking department of the National University of Tajikistan, address: 734025, Republic of Tajikistan, sh. Dushanbe, Rudaki Ave., 17. Phone: (+992) 900-81-85-88

УДК 331.108

МОДЕЛСОЗИИ МАБЛАГГУЗОРЙ БА САРМОЯИ ИНСОНЙ

Рустамов Фитрат Музафарович

Аннотатсия. Мацолаи мазкур оид ба моделсозии вобастагии арзиши сармояи инсонй аз уацми сармоягузори ба он баррасй гардида, намудуои гуногуни вобастагии арзиши сармояи инсонй аз уацми сармоягузори ба он оварда шуданд ва аз нуцтаи назари илмй баррасй ва таулил карда шудаанд.

Инчунин дар мацолаи мазкур вазифаи сохтани модели назариявй гузошта шудааст, ки вобастагии суръати тагйирёбии сармояи инсониро аз уацми маблащои гузошташударо инъикос менамояд. Асоси модели мазкурро муцаррароте ташкил медиуад, ки тибци он мицдор ва сифати сармояи инсоние, ки дар фаъолияти ширкат иштирок мекунанд, бевосита аз сатуи сармоягузори ба он вобаста аст. Калидвожщо: сармояи инсони, арзёбии сармояи инсони, модели сармоягузори ба сармояи инсони, намудуои асосии сармояи инсони, захирауои сармояи инсони.

Барои ицтибос: Рустамов, Ф. М. Моделсозии маблаггузорй ба сармояи инсони / Ф. М.. Рустамов // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2(41). - С. 55-62.

МОДЕЛИРОВАНИЕ ИНВЕСТИЦИИ В ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ КАПИТАЛ

Рустамов Фитрат Музафарович

Аннотация. В статье исследуются вопросы связанный с моделированием зависимости стоимости человеческого капитала от суммы его инвестиций, представлены и проанализированы различные научные зрения различных видов зависимости стоимости человеческого капитала от суммы его инвестиций.

На основонии проведеннего исследование авторам делается научно обоснованное предложение о создании теоретической модели, отражающей зависимость скорости изменения человеческого капитала от объема инвестированных средств.

Ключевые слова: человеческий капитал, оценка человеческого капитала, модель инвестирования человеческого капитала, основные виды человеческого капитала, ресурсы человеческого капитала.

MODELING HUMAN CAPITAL INVESTMENT

Rustamov Fitrat Muzafarovich

Annotation. This article discusses the modeling of the dependence of the value of human capital on the amount of investment in it, various types of dependence of the value of human capital on the amount of investment in it were presented and discussed and analyzed from a scientific point of view.

Also, in this article, the task of creating a theoretical model is set, which reflects the dependence of the rate of change of human capital on the amount of invested funds. The basis of this model is the provision according to which the quantity and quality of human capital participating in the company's activity directly depends on the level of investment in it.

Keywords: human capital, evaluation of human capital, human capital investment model, main types of human capital, human capital resources.

Гузориши масъала. Моделсозии вобастагии арзиши сармояи инсонй аз хачми сармоягузорй ба он дар шароити муосир яке аз масъала^ои мубрам ба шумор меравад. Ла^заи му^имтарин ин дарк намудани вобастагии хачми сармояи инсонии барои ширкат арзишманд аз сармоягузорй ба он мебошад, бинобар ин дар мацолаи мазкур вазифаи сохтани модели назариявй гузошта шудааст, ки вобастагии суръати тагйирёбии сармояи инсониро аз хачми маблаг^ои гузошташударо инъикос менамояд.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Дар мамлакат^ои тарацикарда рушди сармояи инсонй аз хачми сармоягузорй ба он вобастагй дошта, дар рушди ицтисодиёти мамлакат нацши калидиро мебозад.

Бинобар баррасии ин масъала дар шароити имрузаи Ч,умхурии Точикистон а^амияти калон дорад.

Максади макола - Моделсозии вобастагии арзиши сармояи инсонй аз хачми сармоягузорй ба он, нишонди^анда^о ва тамоюлдои асосии сармоягузорй ба сармояи инсонй, мицдор ва сифати сармояи инсоние, ки дар фаъолияти ширкат иштирок мекунанд, бевосита аз сат^и сармоягузорй ба он вобаста аст.

Мухтавои асосии мавод. Тибци назарияи сармояи инсонй, одамон имконият^ои хешро тавассути сармоягузорй ба худ зиёд менамоянд ва ширкат^о бошанд бо сармоягузорй дар рушди сармояи инсонй даромаднокии худро баланд менамоянд. Далели асосй ба манфиати ин гуна маблаггузорй аз он иборат аст, ки маблаги сарфшуда аз хисоби баланд

бардоштани хосилнокии мехнат ва инкишоф додани кобилияти азхуд намудан ва кор карда баромадани технологияхои нав ба хисоб меравад ва ба ин васила онро асоснок кардан мумкин аст. Маблаггузорй ба сармояи инсонй дар ширкат ба зиёд шудани фоидаи ширкат ва ба баланд шудани сифати сармояи инсонй оварда мерасонад. Ташаккули пайдарпайи сармояи инсонй ва баланд бардории самаранокии истифодаи он ракобатпазирии ширкатро ба таври назаррас баланд бардошта, рушди минбаъдаи онро метавонад таъмин намояд.

Дар ин чо, лахзаи мухимтарин ин дарк намудани вобастагии хачми сармояи инсонии барои ширкат арзишманд аз сармоягузорй ба он мебошад, бинобар ин дар маколаи мазкур вазифаи сохтани модели назариявй гузошта шудааст, ки вобастагии суръати тагйирёбии сармояи инсониро аз хачми маблагхои гузошташударо инъикос менамояд. Асоси модели мазкурро мукаррароте ташкил медихад, ки тибки он микдор ва сифати сармояи инсоние, ки дар фаъолияти ширкат иштирок мекунанд, бевосита аз сатхи сармоягузорй ба он вобаста аст.

Ба чунин сармоягузорихо:

Расми 1. - Намудхои гуногуни сармоягузорй

Музди мехнати баланд, имтиёзхо ва хавасмандкунии молиявй дигар эхтимолияти бехуда сарф нашудани хама гуна сармоягузорй ба малакахои тахассусй ва техникиро зиёд мекунанд, чунки онхо хавфи аз ширкат рафтани кормандро хеле паст мекунанд. Илова бар ин, онхо ба баланд бардоштани хосилнокии мехнат мусоидат мекунанд, чунки омили мухимтарини хавасмандкунанда мебошанд.

Сармоягузорихо ба сохаи тандурустй, ба гайр аз таъсири хавасмандгардонй ба мисли музди мехнат, метавонанд маблагхои барои рухсатии беморй сарфшударо сарфа карда, талафотро аз хисоби хозир набудани кормандон дар чои кор (ва мутаносибан ичро нашудани хачми зарурии кор) ва пардохтхо барои сугурта аз беморихои касбй кохиш дихад.

Модели пешниходшуда имконият медихад, ки сохтори вобастагии сармояи инсонй аз сармоягузорй ва ахамияти сармоягузорй дар ташаккули сармояи инсонй дарк карда шавад. Дар асоси модели сохташуда хачми сармояи инсонии дар ширкат чамъовардашударо хисоб кардан мумкин аст.

Барои тахияи модел фарз менамоем, ки функсияе мавчуд аст, ки вобастагии арзиши сармояи инсониро дар ширкат аз вакт нишон медихад, онро хамчун НС© ифода менамоем. Боз функсияе вучуд дорад, ки хачми маблаггузории солонаро ба сармояи инсонй аз вакти Щ) нишон медихад. Он гох фарз кардан мумкин аст, ки суръати тагйирёбии сармояи инсонй ифода карда мешавад.

Ч,адвали 1. - Сурати тагирёбии арзиши сармояи инсони

Формула Шарх

ан (П а1) = 1 (t) dH (1) - бузургии сармояи инсонй дар лахзаи вакти t мебошад; 1(1) - сармоягузории харсола ба сармояи инсонй; аНСа(^суръати тагирёбии арзиши сармояи инсонй дар вакт (хосилаи аввалин аз функсияи сармояи инсонй нисбат ба вакт);

Формулаи (1) ба фарзияи вобастаги бевоситаи сармояи инсонй ташкил карда шудааст. Дар ин чо байни сармоягузорй ва суръати зиёдшавии арзиши далелеро ба назар гирифтан лозим аст, ки тибки он

бaйни мaблaFгyзopй 6a сapмoяи инсонй вa лaxзaи иштироки бевoситaи он дap paвaнди истехсолии шиpкaт aKcapan дaвpaи мyaйян мегyзapaд, ки бapoи он вoбaстaгиxo тaвaссyти фopмyлaи (1) ифoдaёфтa тaxpиp кapдaн лозим меояд. Мaсaлaн, омузише, ки дap aввaли сол пapдoхт шyдa 6уд, тaнxo дap охири сол нaтичaи мyсбaт медихaд. Сapмoягyзopй дap сoxaи тaндypyстй

тaнxo пaс aß чaнд вадт 6a бизнес-нaтичaxoи мусбй oвapдa меpaсoнaд.

Вaкти t*-po дохил мекунш, ки он вaкти миёгаи aкибмoнй бaйни 6a pox мoндaни мaблaFгyзopй 6a сapмoяи инсонй вa вaкти oмoдaгии он бapoи oвapдaни дapoмaдpo ифoдa менaмoяд, яъне вaкти зиёдшaвии apзиши он. Дap ин xoлaт фopмyлaи (1) 6a шaкли (2) мyбaддaл мегapдaд.

Ч.адв&ли 2. - Baum миёни aui^MOini 6a сaрмояи инсони

Фopмyлa Шapx

dH (t) dt ='(t-e) dH (t) - 6узургии сapмoяи инсонй дap лaxзaи вадти t мебoшaд; I (t) - сapмoягyзopии xapсoлa 6a сapмoяи инсонй; t*-вaкти миёнaи aкибмoнй бaйни 6a pox мoндaни мaблaFгyзopй 6a сapмoяи инсонй вa вадти oмoдaгии он бapoи oвapдaни дapoмaдpo ифoдa менaмoяд

Аз курси тaxлили мaтемaтикй мaълyм aст, ки arap xoсилaи функсия 6узургии мyсбaт бoшaд, он гох худи функсия талон мешaвaд. Хдмин тapик, as фopмyлaи (2) мaълyм мешaвaд, ки xaнгoми мyсбaт бyдaни кимaти тapaфи рост, яъне xaнгoми сapмoягyзopй 6a сapмoяи инсонй микдори он дap ширит зиёд шyдaн мегиpaд.

Бо мaвчyд бyдaни функсияе, ки xaчми сapмoягyзopиpo дap дaвpaи aз 0 то 10 нишон медиxaд вa 6о нaзapдoшти дaвoмнoкии он вa xaмгиpo шyдaни он, микдори сapмoяи инсонии ширгатро дap дaвpaи дoдaшyдa x^o6 кapдaн мумкин aст.

Ч.адв&ли 3. - Хдчми сaрмоягузори 6a сaрмояи инсони

Фopмyлa Шapx

fto I I (t- t*)dt = HC (t0) J0 - HC (0) НС(0) = const, яъне доимист, чунки aгap сapмoягyзopиxo дap лaxзaи вaкти t=0 ичро шyдa 6omaA, пaс oнxo aз лaxзaи вaкти t* тaъсиpи мус6й xoxaA дошт вa дap лaxзaи нулй зaхиpaи и6тидоии сapмoяи инсонй вучуд дopaд.

ки дap он НС(0) = const, яъне доимист, чунки aгap сapмoягyзopиxo дap лaxзaи вaкти t=0 ичро шyдa бoшaд, шс oнxo aз лaxзaи вaкти t* тaъсиpи мус6й

xoxaA дошт вa дap лaxзaи нулй зaхиpaи и6тидоии сapмoяи инсонй вучуд дopaд. Х,шин тapик, модели (3)-ро метaвoн дap шaкли (4) aa тapaфи нaв нaвиштa шaвaд.

Ч.адв&ли 4. - Сaрмоягузори 6a сaрмояи инсони

Фopмyлa Шapx

¡■to I I (t- t*)dt = HC (t0) J0 - с НС(0) = const, яъне доимист, чунки aгap сapмoягyзopиxo дap лaxзaи вaкти t=0 ичро myдa бomaд, шс oнxo aз лaxзaи вaкти t* тaъсиpи мус6й xoxaA дошт вa дap лaxзaи нулй зaхиpaи и6тидоии сapмoяи инсонй вучуд дopaд.

Агар нишoндиxaндaи сapмoяи инсониро дap шyдaни дониш вa мaлaкaи бaдaстoвapдaшyдa), гатили фapсyдaшaвй (6a нaфaкa бapoмaдaн, кyxнa xaмчyнoн чoйивaзкyнии кaдpxo (якчоя 6о сapмoяи

инсонии онхо) ба назар гирифта шавад, он гох метавон захираи сармояи инсониро дар лахзаи вакти Ю муайян намуд ва модел (5)-ро сохиб шуд.

Чадвали 5. - Захираи сармояи инсони

Формула Шарх

НС ао)= [°1 а-^-и (to) + c -'о (£0) + с = сот% яъне кимати функсияи сармояи инсонй дар вакти t о бо бахисобгирии баромади он.

Истифодаи формулахои (4) - (5) имкон медихад, ки бо баходихии назариявии сармояи инсонии ширкат дар асоси сатхи сармоягузорй амалй карда шаванд.

Х,амин тарик, баъзе тасаввуроти ибтидой дар бораи холати сармояи инсонии ширкат метавонад дар асоси хачми сармоягузорй сохта шавад. Суръати такрибии тагирёбии сармояи инсонии нав воридшударо низ хисоб кардан мумкин аст.

Дар асоси таксимоти мавчудаи сармояи инсонй ба чор чузъ нишон дода шудааст, модели (5)-ро такмил додан мумкин аст ва дар он элементхои зеринро кайд намудан зарур аст:

1. Малакахои умумй - тайёрии ибтидой, махорати чустучуи иттилоот, инчунин истифода ва коркарди он дар халли масъалахо, ки бо кобилиятхои табий ва сатхи тахсилот хос аст.

2. Малакахои махсус - онхое, ки бо амалхо ва малакахои муайяни технологй ё истехсолй алокаманд мебошанд (аз чумла имкониятхои физикй), ки бо тачрибаи корй ва кобилияти табий тавсиф мешаванд;

3. Малакахои техники - кобилиятхои тахлилй, ки боиси рушди технологияхои мавчуда ё ташкилшавии технологияхои нав мегардад.

4. Саломатй.

ширкат метавонад ба ин чузъхои сармояи инсонии худ тавассути сармоягузорй таъсир расонад. Малакахои умумй бештар аз чониби шахс ё мустакилона пардохт карда мешаванд, ё онхо аз чониби давлат маблаггузорй карда мешаванд, аммо

ширкат барои дарёфти кормандони дорои сатхи баланди маълумот маблаггузорй мекунад ва ба онхо маоши баландро пешниход мекунад. Инро метавон сармоягузорй ба чузъи умумй хисоб кард.

Саломатй асосан аз вазъи табии инсон вобаста аст, аммо ширкат тавассути сармоягузорй ба хифзи мехнат ва чорахои пешгирикунанда ба нигох доштани он дар сатхи зарурй кумак менамояд. Илова бар ин, сармоягузорй ба тандурустии кормандон харочоти рухсатии беморй, инчунин харочотро дар натичаи набудани корманд кам мекунад, ки ин дар навбати худ даромади сармоягузорй ба тандурустй хисобида мешавад.

Сармоягузорй ба чузъхои техникй ва махсус хамчун харочотхо ба дарёфти кормандоне, ки дорои ин унсурхои сармояи инсонй мебошанд ва хам рушд ва нигохдории онхоро дар бар мегирад. Ин метавонад харочоти омузиш ва такмили ихтисос, музди мехнати муносибе, ки метавонад коргарро дар ширкат нигох дорад ва дигар имтиёзхо, хавасмандихо ва чубронхоро дар бар гирифта бошад.

Дамчунин кайд намудан зарур аст, ки акибмонии барои модели (2) чорй шударо низ ба се нишондиханда таксим кардан лозим аст, зеро вакти миёнаи таъхир байни татбики сармоягузорихои гуногун ба сармояи инсонй ва вакти омодагии он барои тавлиди даромад дар ин холат аз хамдигар фарккунанда аст. Бо дарназардошти гуфтахои боло модели (6) чунин шаклро сохиб мешавад:

Чадвали 6. - Вобастагии сармоягузорй ба рушди малакахои техники ва тандурусти

Формула Шарх

ИС($ - вобастагии арзиши сармояи инсонй аз вакт; ОКф - вобастагии вакт аз арзиши дониш ва малакахои умумй; - вобастагии вакт аз арзиши дониш ва малакахои махсус;

ТКф - вобастагии вацт аз арзиши дониш ва малакаи техникй;

HE(t) - вобастагии вацт аз таркиби саломатй;

IoK - вобастагии сармоягузоридо ба бахши малакадои махсус аз вацт бо назардошти цафомонии Т) барои дамин намуди сармоягузорй;

Дамин тавр: Ш(^2), ПЦШ), IHE(t-x4) -вобастагии сармоягузорй ба рушди малакадои техникй ва тандурустй бо назардошти ацибмонидои дахлдор.

Дама функсиядои сармоягузорй бо сомонй, сол чен карда мешаванд, мувофицан, арзёбии сармояи инсонй бо водиддои пулй ба род монда мешавад.

Дар асоси ифодаи математикй (6) модели (7) бо чунин тарз такмил дода мешавад:

Ч,адвали 7. - Функсиядои сармоягузорй ба сармояи иисоим

Формула Шард

г£о НС(!о) = I (ОКЦ) + + ТШ '0 + НЕ(р))(И г£о = I ¡ок^-т^М 0 ¡■¿о + I ¡ЗК (* - 0 г£о + I 1ш Ь - т3)й1 0 ¡■¿о + I ¡НЕ & -Т4) + С ■>0 Дамин тариц, арзиши сармояи инсонй аз дачми сармоягузорй ба дар як чузъи он вобаста аст, ки ба ондо корхона метавонад, таъсир расонад.

Тасвири геометрии модели (7) нишон медидад, ки дачми сармояи инсонй, ки ба чузъдо тацсим шудааст, ба суммаи масодатдои дар доираи вазифадои дахлдори сармоягузорй дар ладзаи вацт дар фосилаи аз 0 то Ю баробар мешавад. Камшавй ё зиёдшавии дачми сармоягузорй ба ин ё он чузъи масодати мувофиц хурд ё зиёд шуда, ба вазъи умумии сармояи инсонии ширкат таъсир мерасонад.

Модели (7) характери назариявиро содиб аст, зеро бадодидии амалии дамаи тагйирёбандадоии дохилшуда хеле душвор аст. Бо вучуди ин, цимати вобастагии бадастомада хеле баланд аст, зеро ондо раванддои бо сармояи инсонй ва чузъдои он ба амаломадаро равшан нишон медиданд. Дамзамон, ин модел ба мо имконият медидад, ки сохтор ва хусусиятдои сармояи инсонй, инчунин вобастагии мустацими онро аз раванддои сармоягузорй бедтар фадмида шавад.

Барои анчом додани тадлили модели сохташуда боз як нишондидандаи дигарро пешнидод менамоем. Барои ин, мафдуми сармоягузоридои самаранокро ба сармояи инсонй чорй менамоем - индо сармоягузоридое мебошанд, ки ба чамъоварии сармояи инсонии фоиданок, ки фоиданокии сармоягузорй дар раванддои рушд ва афзоиш, яъне сармоягузорй ба тадсилот ва дониши рацобатпазирро таъмин мекунанд, оварда мерасонад. Дар сатди ширкат, мо сармоягузориро ба малакадои рацобатпазири умумй, тахассусй, техникй ва дониши мутаносибан ЮК, ISK ва 1ТК интихоб мекунем. Самаранокии мачмуии сармоягузоридоро дар доираи модели назариявй метавон тавассути табдил додани омили сармоягузорй ба сармояи инсонй дар муддати муайян, масалан дар як сол чунин муайян намуд:

Формула

Шард

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ч,адвали 8. - Сармягузории самаранок ба сармояи инсонм

НС- сармояи инсонии умуми;

kj - коэффисиенти табдилдихии чузъи i-уми сармояи инсонИ, i=l,2,3;

1нс ~ маблаггузории умумии сармояи инсонИ; A: - коэффисиенти умумии табдилдихИ мебошад.

Бузургии k метавонад хам киматхои манфи ва хам мусбатро кабул кунад. К^иматхои манфи ё пасти ин коэффитсиент метавонад аз чунин сабабхо бошад:

• сармоягузори ба шахсхое, ки барои омухтан ва дарк кардани донишхои муосир кодир нестанд, самараи паст ё ночизро медиханд;

• раванди таълим самаранок нест;

• маблаггузори ба лоихахои санчиданашуда, хавфнок ва коркардхои илмию тахкикоти равона карда мешавад.

Х,амин тарик, на хар як сармоягузори метавонад ба натичаи мусби оварда расонад. Инро бо он шарх дода мешавад, ки кобилияти кормандон метавонанд гуногун бошанд, илова бар ин, омузиш аз сабаби бесамар будани он, нодуруст расонидани иттилоот, нодуруст интиколи додани он метавонад ба натичахои мусбати дилхох оварда нарасонад.

Инчунин, диккати хешро ба хусусияти махсуси сармояи инсони равона кардан зарур аст. Агар дар корманд махорат ва донише, ки ба талаботи хозираи илм, техника, истехсолот, идоракуни мувофик набошад, пас барои бозомузии у назар ба аз сифр тайёр

кардани корманди дахлдор маблаги зиёдтар масраф мешавад.

Хулоса. Метавон гуфт, ки сармоягузори ба сармояи инсони на танхо дар ташаккули он накши мусбат мебозад, балки характери хатмиро сохиб аст. Агар ширкат кушиш намояд, ки махсулоти ракобатпазир истехсол кунад ва доираи фаъолияти худро тавассути технологияхои инноватсионии истехсолот васеъ кунад, махсулнокии худро тавассути баланд бардоштани самаранокии истифодаи сармояи инсони зиёд намояд, сармоягузори ба сармояи инсони хеле зарур аст. Бе сармояи инсони ноил шудан ба натичахои баланди мусби гайриимкон аст. Сохаи нави фаъолияти ширкат ё фарохгардонии сохаи мавчуда, хамчунин такмилдихии истехсолот бояд хатман бо иктидори баланди кадри, яъне сармояи инсони пайгир бошад.

Вобаста ба ин масъалаи мухтаво ва сохтори раванди фаъолияти сармоягузорие, ки ба рушди сармояи инсон нигаронида шудааст, ба миён меояд. Зарур аст, ки шаклбандии мархилахои асосии он бо тавсифи муфассали хар яки онхо тахия карда шаванд.

АДАБИЁТ:

1. Aghion P., Howitt P., Murtin F. (2011) The Relationship Between Health and Growth: When Lucas Meets

2. Nelson — Phelps. Review of Economics and Institutions, vol. 2, iss. 1, pp. 1-24.

3. Azariadis C., Drazen A. (1990) Threshold Externalities in Economic Development. Quarterly Journal of Economics, vol. 105, iss. 2, pp. 501-526.

4. Barro R. J. (2001) Human Capital and Growth. American Economic Review, vol. 91, iss. 2, pp. 12-17.

5. Becker G. S. (1964) Human Capital. New York, National Bureau of Economic Research. 187 p.

6. Becker G. S. (1992) Human Capital and the Economy. Proceedings of the American Philosophical Society, vol. 136, iss. 1, pp. 85-92.

7. Becker S. O., Woessmann L. (2009) Was Weber Wrong? A Human Capital Theory of Protestant Economic

8. History. Quarterly Journal of Economics, vol. 124, iss. 2, pp. 531-596.

9. Bell A., Chetty R., Jaravel X., Petkova N., Van Reenen J. (2019) Who Becomes an Inventor in America? The

10. Importance of Exposure to Innovation. Quarterly Journal of Economics, vol. 134, iss. 2, pp. 647-713.

11. Benhabib J., Spiegel M. M. (1994) The Role of Human Capital in Economic Development Evidence from

12. Aggregate Cross-country Data. Journal of Monetary Economics, vol. 34, iss. 2, pp. 143-173.

13. Blaug M. (1976) The Empirical Status of Human Capital Theory: A Slightly Jaundiced Survey. Journal of Economic Literature, vol. 14, iss. 3, pp. 827-855.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Рустамов Фитрат Музафарович - номзади илмхои иктисоди, декани факултети муносибатхои иктисодии байналмилали, хукук ва гумруки Донишгохи давлатии тичорати Точикистон ш. Душанбе, кучаи Дехоти lA, Email: fitrat [email protected], тел: (+992) 935392020 Сведения об авторе:

Рустамов Фитрат Музафарович - кандидат экономических наук, доцент, декан факультета МЭО, права и таможенное Таджикского государственного университета коммерции, г. Душанбе, улица Дехоти 1/2, Email: fitrat [email protected]. тел: (+992) 935392020 Information about the author:

Rustamov Fitrat Muzafarovich - candidate of economic sciences, associate professor, dean of the faculty of international economic relations, law and customs, Tajik State University of Commerce, Dushanbe, Dekhoti Street 1/2, E-mail: fitrat [email protected], tel: (+992) 935392020

УДК: 331.5.024.5

ТАЧРИБАИ МАМЛАКАТДОИ МУТАРАВДЙ ДАР РУЩДИ ШУГЛИ ПУРМАДСУЛ

Мухитдинова Шоирахон Саидюсуфовна

Аннотатсия. Дар шароити ицтисоди бозаргони масъалаи афзоиши шугли ауоли, бахусус шугли пурмаусул дар бозори номукаммали меунат вазифаи аввалиндарацаи стратегии щтимоию ицтисодии давлат ба уисоб меравад. Он уамчун цузъи таркибии ицтидори инсони дар ташаккул ва рушди соуауои ицтисоди-ицтимоии мамлакат нацши калиди дошта, баландбардории сатуи рацобатпазирии цуввауои истеусолкунандаро таъмин менамояд ва ба истифодаи самараноки онуо мусоидат намояд. Аз ин нуцтаи назар ташаккул ва рушди бозори меунат дар уар як кишвар мураккаб ва душвор мебошад. Зеро ба вазъи он уамзамон уам сиёсати ицтисоди ва уам сиёсати ицтимоии мамлакат таъсири цидди дорад. Аз ин лиуоз дар навбати аввал зарурати тауцици хусусиятуои хоси сиёсати шугли ауолии дар минтацауои цауон, дар кишваруои алоуида ба миён меояд, ки дар баъзе ицтисодиётуои милли то уол модели бозори меунати алоуида ба миён омадааст. Дар ин асос гуфтан мумкин аст, ки дар кишваруои алоуида дар уацицат низоми тайер намудани кадруо ва баланд бардоштани ихтисоснокии кормандон3 баланд бардоштани касбият, танзими муносибатуои меунати, ишгол намудани цойуои холи ва муносибатуо оид ба мууити кори дар давлатуои гуногун аз уамдигар фарц мекунад. Аз ин лиуоз моделуои миллии бозори меунати гуногун дар цомеаи цауони эътироф карда шудааст. Калимщои калиди: бозори меунат, моделуои бозори меунат, танзим, шугли ауоли, коргарон, танзими муносибатуои меунати, низоми ицтимою ицтисоди, сиёсати ицтисоди, тацрибаи кишваруои хорици. Барои ицтибос: Мухитдинова, Ш. С. Тацрибаи мамлакатуои мутарацци дар рушди шугли пурмаусул / Ш. С. Мухитдинова // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2 (41). - С. 62-64.

ОПЫТ РАЗВИТЫХ СТРАН В РАЗВИТИИ ПРОДУКТИВНОЙ ЗАНЯТОСТИ

Мухитдинова Шоирахон Саидюсуфовна

Аннотация. В условиях рыночной экономики вопрос роста занятости населения, особенно продуктивной занятости на несовершенном рынке труда, является первоочередной социально-экономической стратегической задачей государства. Как составная часть человеческого потенциала, она играет ключевую роль в формировании и развитии социально-экономических секторов страны, обеспечивает повышение уровня конкурентоспособности производительных сил и способствует их эффективному использованию.

С этой точки зрения формирование и развитие рынка труда в каждой стране является сложным и трудным. Это связано с тем, что на его состояние одновременно оказывает серьезное влияние как экономическая, так и социальная политика страны. В связи с этим в первую очередь возникает необходимость исследовать специфические особенности политики занятости населения в регионах мира, в отдельных странах, где в некоторых национальных экономиках до сих пор сложилась модель отдельного рынка труда. На этом основании можно сказать, что в отдельных странах действительно система подготовки кадров и повышения квалификации работников отличается повышением профессионализма, регулированием трудовых отношений, занятием вакансий и отношением к рабочей среде в разных государствах. В связи с этим различные национальные модели рынка труда получили признание в мировом сообществе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.