Научная статья на тему 'ХУСУСИЯТҲОИ РУШДИ САРМОЯИ ИНСОНӢ ДАР КОРХОНАҲОИ КИШОВАРЗӢ'

ХУСУСИЯТҲОИ РУШДИ САРМОЯИ ИНСОНӢ ДАР КОРХОНАҲОИ КИШОВАРЗӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Сармояи инсонӣ / кормандони корхонаҳои кишоварзӣ / самаранокии меҳнат / идоракунии сармояи инсонӣ / кадрҳои корхонаҳои соҳаи кишоварзӣ / технология / иқтисодӣ / хоҷагидорӣ / хоҷагии қишлоқ / истеҳсолӣ / рақобат / рушд / хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) / инноватсионӣ. / Человеческий капитал / работники сельскохозяйственных предприятий / производительность труда / управление человеческим капиталом / персонал сельскохозяйственных предприятий / технологии / экономика / фермерство / сельское хозяйство / производство / конкуренция / развитие / фермерские хозяйства / инновации.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ҳакимов Саъдулло Назриевич

. Дар мақола механизмҳои самаранок гардонидани меҳнати кормандон, аз ҷумла таълим ва бозомӯзӣ, ҳавасмандгардонии самараноки кормандон, муҳайё сохтани шароити корӣ ба кадрҳои истеҳсолӣ ва ғайриистеҳсолӣ бо назардошти талаботи имрӯзаи коргарон ва инчунин корхонаҳои соҳаи кишоварзӣ ба назар гирифташуда, муносибати комплексӣ доштан ва таъмин будани корхонаҳо бо кадрҳо ва ташаккули кормандони арзанда ва роҳҳои беҳтар гардонии онҳо нишон дода шуданд. Тадбиқи ҳамаҷонибаи самаранок истифода бурдани сармояи инсонӣ ва технологияҳои инноватсионӣ дар раванди амалинамои ва инкишоёбии хусусиятҳои рушди сармояи инсонӣ кормандони корхонаҳои кишоварзӣ ва фаъол намудани фаъолияти сармояи инсонӣ дар истифодаи амалии натиҷаҳои бадастомада нишон дода шудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF HUMAN CAPITAL DEVELOPMENT OF AGRICULTURAL ENTERPRISES

В статье рассмотрены механизмы повышения эффективности труда работников, в том числе обучение и переподготовка, эффективная мотивация работников, создание условий труда для производственного и непроизводственного персонала с учетом текущих потребностей работников, а также предприятий в области сельского хозяйства, комплексный подход и обеспечение предприятий кадрами, а также показано формирование достойных кадров и рассмотрены пути повышения квалификации. Показано комплексное применение эффективного использования человеческого капитала и инновационных технологий в процессе реализации и развития человеческого капитала работников сельскохозяйственных предприятий и активизации деятельности человеческого капитала в практическом использовании полученных результатов.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЯТҲОИ РУШДИ САРМОЯИ ИНСОНӢ ДАР КОРХОНАҲОИ КИШОВАРЗӢ»

УДК: 331

ХУСУСИЯТ^ОИ РУЩДИ САРМОЯИ ИНСОНЙ ДАР КОРХОНАХ.ОИ КИШОВАРЗЙ

Хдкимов Саъдулло Назриевич

Аннотатсия. Дар мацола механизмуои самаранок гардонидани меунати кормандон, аз цумла таълим ва бозомузй, уавасмандгардонии самараноки кормандон, мууайё сохтани шароити кори ба кадруои истеусоли ва гайриистеусолй бо назардошти талаботи имрузаи коргарон ва инчунин корхонауои соуаи кишоварзи ба назар гирифташуда, муносибати комплексы доштан ва таъмин будани корхонауо бо кадров ва ташаккули кормандони арзанда ва роууои беутар гардонии онуо нишон дода шуданд. Тадбици уамацонибаи самаранок истифода бурдани сармояи инсони ва технологиями инноватсиони дар раванди амалинамои ва инкишоёбии хусусиятуои рушди сармояи инсони кормандони корхонауои кишоварзи ва фаъол намудани фаъолияти сармояи инсони дар истифодаи амалии натицауои бадастомада нишон дода шудаанд.

Калидвожщо: Сармояи инсони, кормандони корхонауои кишоварзи, самаранокии меунат, идоракунии сармояи инсони, кадруои корхонауои соуаи кишоварзи, технология, ицтисоди, хоцагидори, хоцагии цишлоц, истеусоли, рацобат, рушд, хоцагиуои деуцони (фермери), инноватсиони.

Барои ицтибос: Х,акимов, С. Н. Хусусиятуои рушди сармояи инсони дар корхонауои кишоварзи / С. Н. Хакимов //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2.1 (41). -С. 141-148.

ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО КАПИТАЛА В СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ

Хакимов Саъдулло Назриевич

Аннотация. В статье рассмотрены механизмы повышения эффективности труда работников, в том числе обучение и переподготовка, эффективная мотивация работников, создание условий труда для производственного и непроизводственного персонала с учетом текущих потребностей работников, а также предприятий в области сельского хозяйства, комплексный подход и обеспечение предприятий кадрами, а также показано формирование достойных кадров и рассмотрены пути повышения квалификации.

Показано комплексное применение эффективного использования человеческого капитала и инновационных технологий в процессе реализации и развития человеческого капитала работников сельскохозяйственных предприятий и активизации деятельности человеческого капитала в практическом использовании полученных результатов.

Ключевые слова: Человеческий капитал, работники сельскохозяйственных предприятий, производительность труда, управление человеческим капиталом, персонал сельскохозяйственных предприятий, технологии, экономика, фермерство, сельское хозяйство, производство, конкуренция, развитие, фермерские хозяйства, инновации.

FEATURES OF HUMAN CAPITAL DEVELOPMENT OF AGRICULTURAL ENTERPRISES

Khakimov Sadullo Nazrievich

Abstract. The article examines the mechanism for increasing the efficiency of workers, including training and retraining, effective motivation of workers, creating working conditions for production and non-production personnel, taking into account the current needs of workers, as well as enterprises in the field of agriculture, showing an integrated approach and staffing of enterprises, as well as the formation worthy personnel and ways to improve their qualifications.

The comprehensive application of the effective use of human capital and innovative technologies in the process of implementing and developing the human capital of workers in agricultural enterprises and enhancing the activities of human capital in the practical use of the results obtained is shown.

Key words: Human capital, employees of agricultural enterprises, labor productivity, human capital management, personnel of agricultural enterprises, technology, economics, farming, agriculture, production, competition, development, farms, innovation.

Гузориши масъала. Тамоюлхои умумии рушди иктисодиёти хочагихои кишоварзиро ба назар гирифта, проблемахои асосиеро пешгирй кардан лозим аст, ки сармояи инфиродии чамъшуда самаранок истифода бурда шавад. Кувваи кории зуд-зуд ивазшаванда ва ба таври кофи набудани механизмхои лозимии банакшагирии касб, мавчуд доштани корхои зараровар ва хатто шароити хатарноки мехнат дар хочагихои кишоварзй барои чавонон, мавчуд будани даврахои кории номунтазам, паст будани дарачаи таълими барои кадрхо ва дигар масъалахои мубрами руз зери омузиш карор гирифта шудааст.

Х,амчунин, рохи халли мушкилоти муайяншуда пешниход шуда механизмхои самаранок гардонидани мехнати кормандон, аз чумла таълим ва бозомузй, хавасмандгардонии самараноки кормандон, мухайё сохтани шароити корй ба кадрхои истехсолй ва гайриистехсолй бо назардошти талаботи имрузаи коргарон ва инчунин корхонахои хочагихои кишоварзй ба назар гирифташуда, муносибати комплексй доштан ва таъмин будани корхонахо бо кадрхо ва ташаккули кормандони арзанда истифода шудаанд.

Кобили зикр аст, ки рушди сармояи инсонй кормандони корхонахои кишоварзй гузариш ба сатхи сифатан нав, ки он бо пурзур шудани фаъолияти инноватсионии субъектхои хочагидор дар кишоварзй, азнавташкилдихии иктисодиёт дар асоси чорй намудани технологияхои инноватсионй, истифода бурдани равандхои пешрафти технологй, азхуд кардан ва истехсоли махсулоти нави ракобатпазири сохаи кишоварзиро муайян мекунад.

Мушохидахо нишон медихад, ки робитаи илм, техника ва тараккиёти иктисодиёт яке аз хусусиятхои мухимми иктисодиёти муосир мебошад. Ташаккули сохаи кишоварзй, баланд бардоштани ракобатпазирии он бештар аз дарачаи мувозинатии он ба самти сохибкории инноватсионй, бахусус аз фаъол гардонидани рушди сармояи инсонй кормандон дар корхонахои кишоварзй вобаста аст.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Дар давлатхои аз чихати иктисодй тараккикарда рушди сармояи инсонй кормандони корхонахои кишоварзй дар тараккиёти иктисодиву ичтимоии онхо сахми калон доранд. Масъалахои рушди сармояи инсонй

кaдpxoи кopxoнaxoи кишoвapзй, сaмapaнoкии меxнaт, истифoдa бypдaни теxнoлoгияxoи нaви иннoвaтсиoнй дap истеxсoлoт, бoзoмyзии кaдpxo, paкoбaтпaзиpй мaxсyлoти кишoвapзй, дaстгиpии дaвлaтй aз чoниби як Karop oлимoн ( Белoвa В., А.В.Лyнaчapский, Мaxлyп Ф. Ba дигapoн) зеpи TaxKK^oT вa oмyзиш Kapop гиpифтaaнд.

Бинoбap бappaсии ин мaсъaлa дap шapoити имpyзaи Ч,yмxypии Toчикистoн axaмияти кaлoн дopaд.

Marçcam мaкoлa - oмyзиши мaсъaлaxoи pyшди сapмoяи инсoнй кaдpxoи кopxoнaxoи кишoвapзй дap aсoси сaмapaнoк гapдoнидaни меxнaт вa зapypaти oбъективии бaлaнд бapдoштaни paкoбaтпaзиpии кopxoнaxoи кишoвapзй 6o мaкcaди вaсеъ нaмyдaни бoзopxoи мaxсyлoти oнxo мебoшaд.

MyxTaBOi acociiii мaкoлa. Хyсyсиятxoи pyшди сapмoяи инсoнй кopмaндoни кopxoнaxoи кишoвapзй, XOлaти мyoсиp вa дypнaмoи pyшди дaстгиpии сapмoяи инсoнй дap кopxoнaxoи иннoвaтсиoнй нaзapияxoи зиёде мaвчyдaнд. Асoснoкyнии сaмтxoи aсoсии pyшди сapмoяи инсoнй кopxoнaxoи кишoвapзй, чустучуи aсoсxoи нaви тaшкилию иктитодии фaъoлсoзии oнpo тaкoзo менaмoяд. Бa aкидaи oлимoни иктиcoддoн

«Сapмoяи интонй зaxиpaи мyaйяни caлoмaтй. дoниш, мaлaкa, мaxopaт, xaвaсмaндй мебoшaд, ки дap нaтичaи сapмoягyзopй тaшaккyл ёфтa, aз чoниби шaxси мyшaxxaс чaмъ шyдaaст, ки дap ин ё oн сoxaи тaчдиди ичтимoй мyвoфики мaкcaд истифoдa мешaвaд. X,aмaи инxo 6a aфзoиши xoсилнoкии меxнaт вa сaмapaнoкии истеxсoлoт мyсoидaт нaмyдa, 6a aфзoиши музди (дapoмaди) шaxси мyшaxxaс тaъсиp меpaсoнaнд [1, с. 7G] .

Зеpи мaфxyми «мaъpифaт» чиpo бoяд фaxмид? Дap нaзapи aввaл ин сaвoл нoчиз менaмoяд: чapo фaxмидaн лoзим acT, oн чи ки 6a xaHa мaълyм acT? Аммo, чyнoн ки тaчpибa нишoн медиxaд, oдaмoни гyнoгyн aкcap вaкт 6a ин ktmox мaънoxoи гyнoгyн медиxaнд. «Мaopиф» (мoнaнди oлмoнии «Bildung») aз кaлимaи «имиджа» меoяд. «Албaттa, - вдйд кapдa буд А.B.Лyнaчapcкий, - вaкте ки xaлк бoяд мyaйян кyнaд. ки xap як oдaм дap бopaи xyд чй бoяд кyнaд вa чaмъият aз вaй чй гyнa бoшaд, мaнзapaи aз ягoн чиз 6a вучуд oмaдaни cимoи oдaм кaшидa мешуд» . BaM дap ин чo иcтилoxи «мaopиф»-po xaмчyн cинoними иcтилoxи «тapбия» иcтифoдa кapдaacт [2, с. 293].

Ташаккули амсилаи сармояи инсонй кадруои бахши аграрй имкон медихад, ки самтхои нави рушди иктисодй, зарурияти хамгироии дастовардхои илмй ва тачрибаи амалии ба даст овардашуда, ба хам пайвастани натичахои кори олимон ва тачрибадорон баррасй карда шаванд. Истифодаи омили сармояи инсонй якчоя бо ислохнамоии сиёсати аграрии давлат дар сохаи инноватсия имкон медихад рушди накшавии потенсиали аклонй, истехсолоти аграрй, махсулоти ракобатпазир таъмин карда шавад, ки ба вазифахо ва максадхои ояндаи хочагии кишлок чавобгу хохад буд.

Сармоягузорй ба сармояи инсонй кадрхои корхонахои кишоварзй имкон медихад, ки навъхои зиёди захирахои арзишмандро сарфа намуда, дар иктисод пешравии назаррас ба даст орад. Сатхи

баланди сармоягузорй имкон медихад, ки элита ташаккул ёбад. Дар холе ки камсармоягузорй ба ояндаи давлат таъсир мерасонад, "авлоди мо фардо хамон гуна хоханд буд, ки имруз хастем"[3, с. 93].

Дар айни замон сармояи инсонй кормандони корхонахои кишоварзй хамчун унсури зарурии фаъолияти истехсолй хангоми асосноккунии принсипхо ва вазифахо, инчунин воситаи баланд бардоштани идоракунии корхона ва ракобатпазирии он ба хисоб меравад. Дар баробари зиёд шудани шумораи корхонахое, ки тачхизот ва технологияхои инноватсионй истифода мебаранд дар истехсолот низ эхтиёчот ва нигох доштан ба кадрхои баландихтисос меафзояд, ки барои онхо шароити корй мухайё намудан зарур аст.

Ч,адвали 1.-Таксимоти корхонаю ташкилотхо аз руи намудхои фаъолияти иктисоди -(адад)

2017 2018 2019 2020 2021 Фаркият соли 2021 нисбат ба соли 2017

+;- Бо %

Х,амагИ 42031 43252 46465 47639 48625 6594 115,6

аз он чумла: Кишоварзй, хочагии чангал ва мохидорй 9564 9775 9972 10194 10252 688 107,2

Саноати коркард 2732 3286 3449 3586 3658 926 133,8

Сохтмон 2818 2953 3327 3463 3523 705 125,0

Фаъолияти касбй, илмй ва техникй 2173 2283 2346 2400 2442 269 112,3

Идоракунии давлатй ва мудофиа; таъминоти ичтимоии хатмй 2417 2401 2404 2412 2415 -2 99,9

Маориф 4528 4951 5351 5364 5424 896 119,8

Тандурустй ва хизматрасонии ичтимоии ахолй 1136 1183 1259 1277 1356 220 119,3

Санъат, фарогат ва истирохат 422 444 461 486 582 160 137,9

Дигар фаъолиятхо 16241 15976 17896 18457 18973 2732 116,8

Сарчашма: Дар асоси Омори солонаи Ч,умхурии Точикистон 2022 аз тарафи муаллиф тахия карда шудааст.

Тахлили таксимоти корхонаю ташкилотхое, ки аз руи намудхои гуногуни фаъолияти иктисодй дар Ч,умхурии Точикистон машгули коранд нишон дод, ки хамагй дар соли 2021 нисбат ба соли 2017 то ба 6594 адад, ё ин ки 15,6 фоиз зиёд шудаанд (аз он чумла: кишоварзй, хочагии чангал ва мохидорй то ба- 688 адад, ё ин ки 7,2 фоиз зиёд шудаанд). Ин вазъият ба мо имкон медихад, ки дар вакти омузиш ва баходии диккати зиёдро ба корхонахои кишоварзй дихем.

Аммо, сарфи назар аз тамоюлхои мусбати кайдшуда, дар корхонахои кишоварзй хануз хам мушкилоти кадрй вучуд доранд, ки имкониятхои сармоягузорй торафт махдуд мешаванд. Дар натича душворихо ба миён меоянд хангоми дар фаъолияти истехсолй чорй намудани технологияхои инноватсионй ва сатхи нокифоя баланди хосилнокии мехнат, тавассути рушди умумии сармояи инсонии кормандон зарурати самаранок гардонидани онро ошкор месозад.

Taнocyби шaxcoни xyккyкии фaъoлияткyнaндaи coxaи кишoвapзй aß pyи нaмyдxoи фaъoлияти иктиcoдй дap Ч,yмxypии Toчикиcтoн-21,4 фoизpo тяшкил медиxaнд [3, с. 222].

Хдчми мaxcyлoти умумии кишoвapзй дap coли 2021-39769,4 млн., coмoнй бyдa, as oн œxan pacтaнипapвapй-28743,9 млн., coмoнй вa coxaи чopвoдopй - 11025,5 млн., coмoниpo тaшкил дoдaaнд. Аз xaчми умумии иcтеxcoли мaxcyлoти кишoвapзй дap шли 2021 xиccaи xoчaгиxoи axoлй -40,08 фoиз вa xoчarиxoи деxкoнй-48,5 фoизpo тaшкил дoдaacт. Дap coxaи кишoвapзии мaмлaкaт coли 2021: Faллa 6a xap capи axoлй 161,8 кг (меъёpи иcтеъмoли coлoнaи opд вa мaxcyлoти opдй- 145 кг), кapтoшкa - 106,2 кг ( меъёpи иcтеъмoли -92 кг), caбзaвoт - 264,9, arnyp - 27,3 кг, гушт дap вaзни кyштa - 16,7 кг ( меъёpи иcтеъмoли -50 кг), шиp -106,3 кг ( меъёpи иcтеъмoлй - 250 кг), тyxм -107 дoнa ( меъёpи иcтеъмoлй- 180 дoнa ) иcтеxcoл кapдa шyдaacт.

Дapaчaи xocилнoкии меxнaт дap coxaи кишoвapзй яйни зaмoн меaфзoяд, aммo cypъaти aфзoиши oн (нa бештap aз 5 фoиз дap як шл) 6apon тaъмини caмapaнoкии фaъoлият кифoя нест, ки ин ниcбaт 6a дж^ кopxoнaxoи фaъoлияти икти^дй. paкoбaтпaзиpии пacти мaxcyлoт, иктидopи сусти capмoягyзopй вa rañpa oвapдa меpacoнaд.

Дap poбитa 6a ин, мacъaлaи тaъмини иcтифoдaи caмapaнoки capмoяи инcoнй xaмчyн вocитaи acocии бaлaнд бapдoштaни paкoбaтпaзиpии кopxoнaxoи кишoвapзй дap мaдди aввaл меиcтaд. Ин мacъaлa нa тaнxo бapoи aкcapи кopxoнaxoи кoмплекcи aTpocanoarâ дaxл дopaд, бaлки дap cиcтемaи тaxкикoти ичтимoию иктиcoдй вaзифaи aввaлиндapaчa 6a xиcoб меpaвaд [5, с. 25]. Яке aa poxxoи xaлли ин пpoблемaxo 6o poxn пypмaxcyл гapдoнидaни меxнaт, xaмaтapaфa инкишoф дoдaни дoниш, мaxopaт вa мaлaкaи кaдpxo мебoшaд. Илoвa 6ap ин, paвaнди пypмaxcyлгapдoнии меxнaтpo метaвoн xaмчyн poxH caмapaнoки XOCилнoкии меxнaт, ки дap як^ягй 6o тaxлили кaнoaтмaндии кopмaндoн a5 нaтичaxoи кopи oнxo aнчoм дoдa мешaвaд, бappacй кapд.

Чун кoидa, тaдбиpxoе, ки 6apon пypмaxcyлгapдoнй меxнaт paвoнa кapдa мешaвaнд 6a ду тapaф, иcтеxcoлoт вa мyнocибaтxoи меxнaтй тaъcиp меpacoнaд. Аз як тapaф, ин мaзмyни paвaнди меxнaт, aз тapaфи дигap, caлoxияти кopмaнд xaмчyн мycтaкилoнa кaбyл кapдaни ^pop дap бopaи чй тaвp n^po кapдaни paвaнди мyaйяни меxнaт мебoшaд. Хдмин тapик! paфтopи кopии кopмaнд acocaн 6o oмилxoи xaвacмaндкyнии дoxилии y мyaйян кapдa мешaвaд.

Бapoи пypмaxcyл гapдoнидaни меxнaт тaдкикoтчиён гyзapoнидaни мaчмyи чopaбиниxopo

пешниxoд мекyнaнд. Дap бaйни oнxo мaъмyлтapинaшoн инxoaнд:

-xaparara кopгap xaнгoми ичpoи aмaлиёт дap як paвaнди иcтеxcoлй 6o мaкcaди вacеъ нaмyдaни мaлaкa вa дoниши теxнoлoгии y дap иcтеxcoли мoл;

-poтaтcияи уфукй, яъне тaвcеaи вaзифaxoи меxнaтии кopмaнд тaвaccyти илoвa нaмyдaни вaзифaxoи aлoкaмaнд;

-poтaтcияи aмyдй, яъне тaвcеaи вaзифaxoи меxнaтии кopмaнд тaвaccyти илoвa нaмyдaни ичpoиши вaзифaxoи poxбapикyнaндa дap caтxxoи гyнoгyн;

-aмaлиcoзии мycтaкилoнaи чopaбинй, aз чyмлa бaнaкшaгиpй вa идopaкyнии oн вa мoнитopинги paфти ичpoиш;

-бapтapaф нaмyдaни вaзифaxo вa yнcypxoи нoлoзим xaнгoми ичpoи cyпopишxoи меxнaтй.

Taтбики aмaлии чopaбиниxoи дap бoлo зикpгapдидa oид 6a пypмaxcyлгapдoнии меxнaт, чун кoидa, oн кoидaxoи пешaкй мyкappapшyдa нaдopaд вa дap xyччaтxoи меъёpии кopxoнa тaнзим кapдa нaмешaвaд. Рoxxoи бaлaнд бapдoштaни xocraTOran меxнaт acocи пypмaxcyлгapдoни oн бapoи xap як кopxoнa фapдй бyдa, нaтaнxo a5 вaзъияти и^и^дй. бaлки инчунин aз cифaт вa тapкиби capмoяи инcoнии кaдpxoи кopxoнa низ вoбacтa мебoшaд. Taвaccyти тaбдил дoдaни фaзoи тaълимй вa кacбии кopмaнд 6a caмapaи пypмaxcyлгapдoнии кopи y нoил шyдaн мумкин acт.

Хдмин тapик, тapкиб вa cифaти capмoяи инcoнии кopxoнa a5 фaъoлиятxoе, ки 6a чaмъoвapй вa тaкмили capмoяи инфиpoдии xap як кopмaнд имтон медиxaнд вoбacтa xoxaÄ буд. Ч,aмъoвapии ичтимoй вa иcтифoдaи ин гамуди capмoя низ a5 xapaкaти гасбй кopгap, ки бoиcи дигapгyнии pеaлии тaбaкaбaндии кacбй дap чaмъият мегapдaд вoбacтa acт.

Кopгapoн дopoи caтxxoи гyнoгyни capмoяи инcoнии чaмъшyдa, яъне o^o дapaчaxoи гyнoгyни caлoмaтй, микдopи дoнишxoи умуми кacбй, мaxopaти меxнaтй, cифaтxoи axлoкй, кoбилиятxoи мoдapзoдй вa cимoи чaмъиятй мебoшaнд. Аз ин py, oнxo метaвoнaнд вaзифaxoи гушгуни меxнaтиpo 6o нaтичaxoи гyнoгyн ичpo кyнaнд.

Бa тaвpи умум эътиpoф шyдaacт, ки дoниш xaмчyн мaнбaи acocии aфзoиши xocилнoкии меxнaт бapoмaд кapдa, имкoн медиxaд, ки дap paвaнди иcтеxcoлoт нaвoвapй чopй кapдa шaвaд, инчунин aфзaлиятxoи paкoбaтии rapxorapo дap бoзop мyaйян мекyнaнд. Хдмин тaвp, В.З. Милнеp кaйд мекyнaд, ки «6ap xилoфи xapoчoти capмoяи мoлиявй, иcтифoдaи дoниш бoиcи aфзoиши oн мегapдaд вa 6ap xилoфи aшёи xoми тaбий, дoниш гум нaмешaвaд яъне, xaмoн

кадар зиёд бошад таксим карда шавад, дамон кадар бештар мадсулот истедсол мешавад)» [6, с.178].

Мадз дониш манбаи рушд ва баланд бардоштани самаранокии меднатй дар як корхона

мебошад ва имруз ба захираи асосии истедсолй ва объекти идоракунй табдил ёфтааст (расмй 1).

с ч Дарачаи инкишофи сармояи инсонй, (аз чумла мехнатй ва интеллектуалй) N /

сифати махсулот ва хизматхои истехсолй буда, талабот ба махсулот С Л Дарачаи чорй намудани мадсулоти навоварона

Ч Ракобатпазирии корхона X

/ \ 1

( > Таъсири омилдои беруна Истехсоли махсулоти инноватсионии корхона

с < \

Фаъолона истифода бурдани ихтисосхо

Расми 1. Омилхое, ки ба ракобатпазирии корхонахо таъсир мерасонанд.

Сарчашма: Дар асоси хисоботи Вазорати кишоварзй Ч,Т с. 2022 аз тарафи муаллиф тахия карда шудааст.

Ташаккули сармояи инсонии кадрдо тавассути самаранокии меднат имкон медидад корхона барои худ афзалиятдои бозорро таъмин намояд. Инкишофи илму техника пешравй ва интеллектуализатсияи чамъият дар сохти куввадои истедсолкунанда тагйироти чиддй ба амал оварда, хислат ва мазмуни меднатро ба тагйироти пурмадсул оварда мерасонад.

Накши зеднии раванддои меднат пай дар пай баланд мешавад. Дигаргунидои куллии базаи техникй-

технологии истедсолот дар сохтори касбй ва тахассусии кувваи корй дигаргунидои мувофикро талаб мекунанд [4. 24 с.].

Дар байни омилдои асосие, ки ба пурмадсул шудани меднат дар раванди фаъолияти иктисодии корхонадои кишоварзй таъсир мерасонанд, индоро метавон муайян кард (расми 2).

Расми 2. Омилхои таъсиррасоми самаранокгардонии мехмат

Сарчашма: Дар асоси хисоботи Вазорати кишоварзй Ч..Т. с.2022 аз тарафи муаллиф тахия карда шудааст.

Таъсири омилхое, ки дар расмй 2 нишон дода шудаанд, омилхое мебошанд, ки боиси пурмахсул шудани мехнат ва раванди истехсолот боиси бо кор таъмин намудани касбу хунари нав, баланд бардоштани кобилияти ракобати хам корхонахои алохида ва умуман дар микёси мамлакат пайдоиши сохахои нави истифодаи мехнат мегардад. Дар корхонахои кишоварзии Ч,умхурии Точикистон ба амал баровардани тадбирхои пурмахсул гардондани мехнат ба низоми идоракунии маълумоти сармояи инсонй дар худи хамин корхонахо муттахид карда шудааст.

Тахлили усулхо ва технологияхои идоракунии сармояи инсонй имкон дод, ки як катор хусусиятхои асосии он муайян карда шаванд, ки аз чумла якчанде аз онхоро кайд кардан зарур аст:

- аз сабаби номувофик будани шароити мехнат ва муносибати коллектив ба коргари нав, коргарон зуд-зул нав мешаванд. Сабаби ин дар аксар мавридхо номувофик будани интизорихо ва андешахои кормандон дар бораи кори ояндаи онхо мебошад. Дар натича коргарон аз кори худ ноумед ва норозй мешаванд, ки ин боиси аз кор хорич шудани онхо мегардад;

- дар сурате, ки коргар накшахои равшани ояндабинихои имконпазири касбро намебинад, ангезаи вай паст мешавад, вай кушиш мекунад чои кори мувофиктар пайдо кунад. Дар шароити корхонахои хочагии кишлок, ки кисми зиёди коллективро коргарон ташкил медиханд, зина ба зина накша гирифтани пешравии касб хеле душвор аст;

- истифодаи мехнати коргарони пиронсол дар корхонахои хочагии кишлок аз сабаби майл надоштани чавонон. Ин вазъият аз он сабаб боз хам мураккабтар аст, ки барои аксари одамон дар пиронсолй сарфи назар аз тахассус ва махорати касбиашон мехнати чисмонй бори гарон шуда, хосилнокии корй онхоро паст мекунад;

- корхонахои хочагии кишлок намуди чойхои корие доранд, ки кобили кабул нестанд, яъне барои саломатй зараровар мебошанд ва хатто шароити хатарноки кор мавчуд аст. Fайр аз ин, дар истехсолоти хочагии кишлок моддахои зарароваре хастанд, ки хангоми ба организми одам дучор шудан тагйироти функсионалии онро ба амал меоваранд ва боиси доимй бад шудани холати саломатии коргарон мегардад;

- зуд-зуд истифода бурдани вакти номунтазами кор, ки ба мавсимй будани истехсолот вобаста аст. Дар чунин даврахо дар байни коргарон хастагй зиёд ва кам шудани самаранокии мехнат дида мешавад. Инчунин барои ичроиши пурраи кор корхонахои хочагии кишлок аксар вакт ба чалб намудани коргарони

муваккатй аз руи шартнома амал мекунанд, ки барои коргарон на хама вакт кулай аст;

- паст будани дарачаи дониши кадрхо. Аз сабаби он ки аксарияти куллй коргарон- намояндагони категорияи «кадрхои истехсолй» мебошанд, бинобар ин дарачаи маълумоти умумй дар корхонахои хочагии кишлок паст аст. Аксарияти коргарон сохиби маълумоти ибтидои ё тахсилоти миёнаи касбй (омузишгохи касбй, литсей, техникум, коллеч) мебошанд.

Ин нишон медихад, ки коргарон барои нигох доштани чои кори худ он кадар кушиш намекунанд, зеро онхо барои бехтар кардани мансаб дар корхона кушиш намекунанд ва барои музди мехнат кор мекунанд. Аз ин сабаб, дар мавридхое, ки имконият барои зиёд кардани муздашон мавчуд аст, коргарон ба дигар корхонахо мегузаранд.

Дар натича, корхонахои кишоварзй дар холи хозир дар ракобати байнисохавй дар бозори мехнат ба кадри кофй ракобатпазир нестанд. Аз хамаи гуфтахои дар боло зикршуда бармеояд, ки мушкилоти асосии идоракунии сармояи инсонй кадрхои корхонахои кишоварзй ва тараккиёти он - дар чойивазкунии кадрхо дида мешавад.

Яке аз сабабхои асосии рафтани кормандон аз корхонахои кишоварзй инхоянд: сохтори музди беадолатона. Ин асосан ба мутахассисони корхонахои хочагии кишлок дахл дорад, зеро музди миёнаи кори онхо аксар вакт аз музди кори коргарон кам аст. Ин боиси эхсоси беадолатй мегардад ва хавасманд будани мутахассисро нисбат ба кор суст мекунад;

даромади ноустувор. Сабаби мухим дар ин чо мавсимии кор аст. Дар мавсими парвариш ва гунучини хосил коргарон даромади калон мегиранд, ки инро дар бораи берун аз мавсим гуфтан мумкин нест; соатхои кории дароз ё номувофик. Ин омил низ бевосита аз мавсимй будани кор вобастаги дорад. Дар мавсими киштукор ва парвариши махсулот коргарон аз хад зиёд кор мекунанд ва дар фасли зимистон бошад вакти кор кутохтар истифода мешавад; шароити бади кор низ ба ивазшавии кормандон мусоидат мекунад. Дар як коргар барои худ шароити бехтарини корро чустучу мекунад; идоракунии бевосита. Аз сабаби дур будани мавкеи чугрофй миёни маркази идоракунй, яъне рохбарият ва заминхои кишоварзии дар ихтиёри корхона буда, аксар вакт назорат кардан байни рохбарон ва коргарони одди душвор мегардад;

мушкилот дар набудан ва ё нарасидани мутахассисони асосии корхона (агроном, мухандис, мухосиб ва

гайра). Чунин адвол дар нодиядо мушодида кард;} мешавад;

- мушкилот дар пешбарй, таълим, такмили ихтисос, инкишоф додани тачриба, ташаккули касб. Ин асосан ба коргароне дахл дорад, ки рушди касбии худро ба накша гирифта наметавонанд;

- аз кор озод кардани кормандоне, ки дар дигар корхонадо низ дамкорй мекунанд. Ин одатан маъмул аст ба коргароне, ки ондо ихтисоси паст доранд. Бинобар, ин барои дамкорй кардани ин гуна кадрдо бо корхонадои ракобатй чорадо андешида мешавад.

Х,алли ин проблемадо аз сифат ва самаранокии идоракунии сармояи инсонй дар корхонадои хочагии кишлок иборат аст. Аз чумла, барои ичрои максаддои пурмадсул гардонидани меднати коргарон зарур аст:

- чалби сармоягузоридои иловагй ба сармояи инсонй;

- ташкили низоми шаффофи музди меднат бо истифода аз унсурдои бадодидй, муайян намудани вобастагии музди мехнати коргарони гайриистедсолй аз натичадои умумии фаъолияти корхона;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- чорй намудани кумакдои васеи ичтимой барои коркунони корхонадои хочагии кишлок на танхо имтиёздое, ки конунгузории меднат мукаррар кардааст, балки инчунин таъминоти иловагии ичтимой;

фародам овардани имконият барои ташаккули мансаб тавассути бозомузй ва такмили ихтисоси тахассуси кадрдои истедсолй;

дар истедсолот чорй намудани технология ва мадсулоти инноватсионй, инчунин истифодаи механизмдои давасманд-гардонии моддию маънавии кадрдои навовар.

Хулоса. Барои чамъбасти гуфтадои боло мо кайд мекунем, ки бо инкишофи муносибатдои бозоргонй дар истедсолоти корхонадои кишоварзй, зарурати объективии баланд бардоштани сармояи инсонй кадрдои корхона, ракобатпазирй бо максади васеъ намудани бозордои мадсулот ба миён омад.

Яке аз воситадои ноил шудан ба ин максад ин инкишоф додани сармояи инсонии кадрдои корхонадои содаи кишоварзй барои самаранокии меднат мебошад. Ба масъалаи бо кадрдо таъмин намудани ин гуна корхонадо ва фародам овардани шароити муътадили меднат ба таври комплексй муносибат кардан нидоят мудим аст.

Талаботи имрузаи бозордои кишоварзиро ба назар гирифта, проблемадои иктисодию ичтимоие, ки дар фаъолияти корхонадои кишоварзии Ч,умдурии Точикистон дар асоси навоварй ба миён меоянд, метавон дар айни замон ондоро бо воситаи кадрдои истедсолй ва гайриистедсолии баландихтисос бартараф намуд.

АДАБИЁТ

1.Белова В. Механизм возмещения затрат на рабочую силу: затраты работодателей // Человек и труд. 2000, № 2. С.70.

2. Луначарский А. В. Что такое образование? О комсомоле и молодежи. М., 1970 С. 293.

3. Критский М.М. Человеческий капитал. Л.: Изд-во ЛГУ, 1991 .//http://na5splusom.ru/index.php?newsid=3717

4. Добрынин А.И., Дятлов С.А., Цыренова Е.Д. Человеческий капитал в транзитивной экономике: формирование, оценка, эффективность использования. СПб.: Наука, 1999. 309 с.

5. Kramar R. Beyond strategic human resource management: is sustainable human resource management the next approach? // The international journal of human resource management. 2014. Vol. 25. No. 8. P. 1069-1089.

6. Мильнер Б.З. Управление знаниями. М.: ИНФРА-М, 2003. 178 с.

7. Маликов И.А. Механизмы и инструменты эффективной системы отраслевой продовольственной безопасности в Республике Таджикистан.-Душанбе: « Типогр.ТГПУ». 2021 -315с.

8. Омори солонаи Ч,умдурии Точикистон, 2022 (Агентии омори назди Президента Ч,умдурии Точикистон.)

9. Сафаров, Б. Г. Формирование механизма привлечения прямых иностранных инвестиций в экономику Республики Таджикистан / Б. Г. Сафаров, Д. К. Ходжаев // Вестник Таджикского государственного университета коммерции. - 2019. - № 2(27). - С. 70-78.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Х,акимов Саъдулло Назриевич - муаллими калони кафедраи тадлили иктисодй ва омори Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Ч,умдурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14. E-mail:Khakimov-1961 @mail. ru

Сведения об авторе:

Хакимов Саъдулло Назриевич - старщий преподователь кафедры экономического анализа и статистики, Таджикского государственного финансово-экономического университета, Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимова 64/14. E-mail: [email protected]

Information about the author:

Khakimov Sadullo Nazrievich - Senior Lecturer, Department of Economic Analysis and Statistics, Tajik State University of Finance and Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimov 64/14 E-mail:Khakimov-1961 @mail. ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.