CC BY
0УДК: 61
МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТ1НДЕ Б1Л1М АЛАТЫН СТУДЕНТТЕР YШIН БИОЭТИКА ПЭН1НЕН Б1Л1МД1 ЦАЛЫПТАСТЫРУДЫЦ МАЦЫЗЫ
АСЫКБАЕВА ЛАЗЗАТ ПАЗЫЛБЕКОВНА
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ¥лттык Медицина Университетi, Еылыми жетекшi, медицина гылымдарыныц магистрi
ТУРСЫНБАЕВ САРДОР ЗАХИРЖАНОВИЧ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ¥лттык Медицина Университетi, Стоматология факультет^ 3 курс студентi
Т0ЛЕГЕН¥ЛЫ ЭНУАР
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ¥лттык Медицина Университетi, Стоматология факультет^ 3 курс студентi
РАХМЕТУЛЛОНОВ ДАРЫН МАЦСАТ¥ЛЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ¥лттык Медицина Университетi, Стоматология факультет^ 3 курс студентi
ЦУАТБАЕВ МАЦСАТ АЦЫЛБЕК¥ЛЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ¥лттык Медицина Университет^ Стоматология факультет^ 3 курс студент
Тушндеме: Медицина университеттершде бшм алатын студенттерге биоэтикалыц б1л1мд1 цалыптастыру цаншалыцты мацызды? Студенттер Yшiн биоэтика пэш бойынша б1л1мд1 цалыптастырудыц мацызын аныцтау мацсатында С.Д. Асфендияров атындагы К,аз¥МУ студенттерi арасында 127 студентке сауалнама ЖYргiзiлдi. Зерттеу жумысыныц нэтижеЫ бойынша студенттер Yшiн биоэтика пэшнен бiлiмдi цалыптастыру клиникалыц бшм жагынан да, гылыми зерттеу жумысы жагынан да, болашацта жумыс жасаганда да мацызды екешн кврсеттi.
Клт свздер: Биоэтика, студент, медицина университетi, бшм.
ЗНАЧИМОСТЬ ФОРМИРОВАНИЯ ЗНАНИЙ ПО ПРЕДМЕТУ БИОЭТИКА ДЛЯ СТУДЕНТОВ ОБУЧАЮЩИХСЯ В МЕДИЦИНСКОМ ВУЗЕ
Резюме: Насколько важно формирование биоэтических знаний у студентов, обучающихся в медицинских вузах? Было проведено анкетирование среди 127 студентов КазНМУ им. С.Д. Асфендиярова с целью определения значимости формирования знаний по предмету биоэтика у студентов. По результатам научно-исследовательской работы было показано, что формирование знаний по предмету биоэтика у студентов важно как с точки зрения клинического обучения и научно-исследовательской работы, так и в дальнейшей работе.
Ключевые слова: Биоэтика, студент, медицинский университет, образования.
THE IMPORTANCE OF DEVELOPING KNOWLEDGE ON THE SUBJECT OF BIOETHICS FOR STUDENTS STUDYING AT A MEDICAL UNIVERSITY
Resume: How important is it to develop bioethical knowledge in students studying in medical universities? A survey was conducted among 127 students of the S.D. Asfendiyarov KazNMU in order to determine the importance of developing knowledge on the subject of bioethics among students. The
results of the research work showed that the formation of knowledge on the subject of bioethics in students is important both from the point of view of clinical training and research work, and in future work.
Keys words: Bioethics, student, medical university, education.
Эдеби шолу: Биоэтика пэш - K;a3ipri заманньщ езект мэселелерш шешудщ жан-жакты тиiмдi шешу жолын карастыратын (гендш инженерия, биология, медицина, экология жэне коршаган орта) кеп салалы этикалык пэн екенi белгiлi. Биоэтика пэш кеп салалы пэн болгандыктан тек кана медициналык бiлiммен гана емес кодекстермен танысып, гылыми зерттеу багытындагы бiлiмдерiн калыптастыру Yшiн де Yлкен мYмкiндiк бередi. Сол себепт медицина университтетшщ студенттерiне биоэтикалык бiлiмдi калыптастырудыц мацызы ерекше.[1]
^эзiргi тацда медицина университеттерiнде анатомия, физиология жэне студент e3i тацдаган саласына байланысты кептеген мацызды клиникалык пэндер болгандыктан, медицинада биоэтикалык бiлiмдi калыптастыру мацызсыз кeрiнедi. Эрине студент Yшiн басты максат наукаска дер кезiнде ем керсету жолын Yйрену екенi белгш. Мысалы, Студенттер, медициналык кызметкер жан-жакты тиiмдi жолын ойлауга караганда пациентке ем шара керсетсе (кандай жолмен екеш мацызсыз) болды деп ойлайды. Студенттер Yшiн, баска салалар Yшiн де тиiмдiлiгiн ойлап отыратын пэнге караганда, ездершщ мамандыктары бойынша тацдаган пэндерш Yйренген жеткiлiктi кeрiнедi.
Алайда биоэтика пэш студенттерге наукаспен карым-катынас жасаудыц, гылыми зерттеулер жYргiзудiц медицина кызмета^ Yшiн де, наукас Yшiн де, баска да салалар Yшiн негiзгi жан-жакты тиiмдi жолын Yйрететiнiн сала екенiн умытпаган жен. Мысалы, кaзiргi тацда барлык сала Yшiн мацызды деп саналатын мэселелердiц бiрi- галамдык жылыну жэне оныц т1ршшк иелерi Yшiн салдары. Осы тургыдан биоэтика пэнi эртYрлi кауымдастыктардыц табиги ресурстарды утымды пайдалану, биоaлуaнтYрлiлiк пен тсршшк иелерiнiц эл-аукатын коргаудагы шешiмдерiн кабылдауды бакылайды. [2]
Биоэтика пэш кепсалалы пэн болгандыктан тек медицина багытында гана емес гылыми багытта да бiлiмдерiн калыптастыруга Yлкен мYмкiндiк бередi. Мысалы, студенттер плагиатка карсы жYЙенi колдану, гылыми жэне библиографиялык мэлiметтер базасын колдану сынды мэселелер бойынша да бшмдерш калыптастыра алады. Ягни бiлiм алушылар медициналык акпаратты зерттеу жоспарын куру барысында гылыми тургыдан жэне зацды тургыдан да практикалык дагдыларын утымды пайдалану мYмкiндiгiне ие болады. Осылайша жан жакты бшм калыптастыру аркылы студенттер кез-келген кубылыстыц зацдылыктарын тYсiнуге, гылыми саладагы заманауи дYниетaнымды калыптастыруга орасан зор мYмкiдiк алады. [1]
Биоэтика пэш медицина университетшщ студенттерiне Нюрнберг трибуналы, Белмонт есеб^ Адам к¥кыктарыныц жалпыга бiрдей декларациясы, ^Р кодексi сынды медицина саласыныц мамандары Yшiн мацызды орын алатын кужаттар бойынша бшмдерш калыптастырады. Сонымен катар моральдык-этикалык принциптер аркылы - еамдштерге, жануарларга жэне адамныц eзiне жасалатын адамдардыц араласуын да реттейдi. Сондыктан медицина университтетшщ студенттерiне биоэтикалык бiлiмдi калыптастырудыц мацызы ерекше.[3]
Нюрнберг трибуналы (20 караша 1945 жыл) - Биоэтика пэш ретшдеп тужырымдамага алгашкы кадамдар Екiншi дYниежYзiлiк согыстан кейiн мацызды гылыми жэне технологиялык дамулармен сипатталатын панорамада басталды. Адамдармен жYргiзiлген тэжiрибелерде орын алган бiркaтaр терiс кылыктар мен эдiлетсiздiктердi аныктаумен бiрге тудындаган. Фашиспк Германияда адамдармен жасалган кейбiр эксперименттердщ кaсiретiн ашты. Мысалы, Согыс жылдарындагы нaцистiк Германиядагы жYргiзiлген медициналык тэжiрибелер туткындарга жYргiзiлдi. Туткындарды бул эксперименттерге мэжбYрлi тYPде катыстырылды. Доктор Эдуард Виртстщ басшылыгымен Освенцимде жэне баска лагерьлерде тацдалган туткындар немiс эскери кызметшшерше согыс жагдайында кемектесу, жаракат
алган немю сарбаздарын емдеудщ жаца каруы мен эдютерш жасау Yшiн жасалган эртYрлi эксперименттерге катысты. Эксперименттердщ нэтижесi eлiмге, деформацияга немесе туткындар кукыгыныц жогалуына экелдь Сондай-ак, бул эксперименттер Yшiншi Рейхтщ нэсiлдiк теориясын алга жылжыту Yшiн жYргiзiлдi. Тагыда баска осы сынды кептеген жан тYршiктiрер эксперименттер орын алган болатын. Осындай эдiлетсiз турде аскан катыгездiкпен жYргiзiлган тэж1рибелердщ орын алуынан, медициналык зерттеулер барысында эдiлетсiздiктердi болдырмау максатында Нюрнберг трибуналы деп аталатын тарихи кужат кабылданды. [4]
The Belmont Report (1974 - 1976 жж.) - Белмонт есебшде Yш непзп кагида келтiрiлген: адамдарга курмет, кайырымдылык жэне эдiлеттiлiк. Белмонт есебш денсаулык сактау этикасына колдану жэне биоэтика саласы Yшiн ец ыкпалды болган Биомедициналык этика принциптерш калыптастырган. [5]
Адамдарга курмет - бул кагида адамдардыц шешiм кабылдау кабiлетiне деген курметтi бiлдiредi. Осылайша адамдарда эртYрлi птрлердщ, кундылыктар мен сешмдердщ бар екендiгiн мойындауды бiлдiредi. ^айырымдыльщ - тиiмдiлiк зиянды болдырмауды немесе жоюды кeздейдi. Пайда болу сeзi iзгiлiк, мейiрiмдiлiк, жанашырлык пен адамзатка жэне барлык тiршiлiк иелерше деген кызыгушылыкты бiлдiредi. Осылайша, кайырымдылыкты жалпы максатта баскалардыц игiлiгi Yшiн максат етiлетiн ю-эрекеттщ кез-келген тYрi деп тYсiнуге болады. Эдiлеттiлiк аркылы когамдык тэртiп, ынтымактастык пен бейб^шшк сакталады. Сонымен катар, эдiлеттiлiк адам топтарыныц кажеттiлiктерiн кемсiтусiз канагаттандыру аркылы адамдар кауымдастыгын сактайды. Белмонт есебi бойынша биоэтиканыц бул кагидасы эдшеттшкт колдану Yшiн эр адамныц ез когамындагы алатын орны ескерiлуi керек деп тужырымдайды. Демек, биоэтикадагы эдшеттшк дегенiмiз эр адам езшщ кажеттiлiктерi мен когамдагы мэртебесiне сэйкес лайыкты деп тYсiнiледi.[5]
Б¥¥ Бас Ассамблеясы тагы бiр мацызды кужатты кабылдады: Адам кукыктарыныц жалпыга бiрдей декларациясы. Бул кужатта Еылым мен техниканыц дамуы тудыруы мYмкiн болган мэселелерге жауап беруге мYмкiндiк беретiн жYЙе курды. Декларация былайша айтканда, ец алгаш Нюрнберг кодексiнде алгаш курылган принциптердi кецейтiп, сол идеялардыц тшелей клиникалык зерттеу жумыстарында катысты колданады. [6] Зерттеу нэтижеС
Зерттеу медицина университетшщ студенттерiне биоэтика пэнi бойынша бшмдерш калыптастыру мацызды ма деген мэселеш аныктау багытында жасалды. Зерттеу нэтижес студенттер Yшiн биоэтика пэш бойынша бiлiмдi калыптастыру мацыздылыгын аныктау максатында сауалнама жYргiзiлдi. Сауалнамага 127 студент катысты. «Биоэтика пэш аз Yшiн мацызды ма?» жэне «Биоэтика пэш бойынша кандай мацызды мэлiметтер ала алдыцыз?» кандай деген сурактардыц жауабына талдау жасалынды.
^андай факультетте бШм аласыз?
2%
5%
9%%
77°%
I Жалпы медицина
Фармация
Медбике ici
К^амдык денсаулык сактау
Фармациядагы вндiрicтiк технология
«Кандай факультетте бглгм аласыз?» деген сурацца жалпы медицина - 98 (77%), Фармация - 11 (9%), Медбике ici - 9 (7%), Ко^амдыц денсаулыц сацтау - 2 (2%), Фармациядагы вндiрicтiк технология - 7 (5%) студент жауап берген.
«Нешiншi курс студентШз?» деген сурац бойынша 2 курс - 62(49%), 3 курс - 47(37%), 4 курс - 18(14%) деп жауап берген.
Жынысы бойынша сауалнамага айелдер саны - 103 (81 %), ерлер саны- 24 (19%)цатысцан.
Биоэтика пэш CÍ3 ушш манызды
ма?
0%
Ия Жок
100%%
«Биоэтика пэм с1з уш1н мацызды ма?» деген сурацца 127 (100%) студент «ия» деп жауап берген.
Не себепт манызды?
I Б1з сабак барысында болашакта ез1м1зге кажетт1 кужаттармен жэне кодекстермен таныстык
Гылыми зерттеу жYргiзу бойынша кажетт1 мэлiметтер алдык
Биоэтика пэш бойынша алган 6^ímímÍ3 баска клиникалык пандер бойынша да пайдасын тигiздi
«Мацызды болса не себепт1?» деген сурацца 43 (34%) студент «Б1з сабац барысында болашацта вз1м1зге цажетт1 цужаттармен жэне кодекстермен таныстыц», 29 (23%)
студент «Fылыми зерттеу журггзу бойынша цажетт1 мэл1меттер алдыц», 55 (43%) «Биоэтика пэш бойынша алган бглгмгмгз басца клиникалыц пандер бойынша да пайдасын тиг1зд1» деп жауап берген. «Мацызды болмаса не себепт1?» деген сурацца ешцандай студент жауап бермеген. Зерттеу жумысыныц нэтижес1 бойынша студенттер Yшiн биоэтикалыц бглгмдг цалыптастыру клиникалыц бшм жагынан да, гылыми зерттеу жумысы жагынан да, болашацта жумыс жасаганда да мацызды екетн кврсеттi.
Корытынды
^ортындылай келе, биоэтика пэш казiргi тацда орын алып жаткан езект мэселелердi шешудщ медицина саласы Yшiн тиiмдi жолын Yйретедi. Сонымен катар баскада салаларга зиянын типзбей тиiмдi шешу жолын карастыратын кеп салалы пэн. Студенттерге ездершщ дипломдык жумыстары бойынша кужаттармен, кодекстермен танысып гылыми зерттеу багытында кептеген мэлiметтер алуга мYмкiндiк бередi. Сондыктан медицина университетшщ студенттерi Yшiн биоэтика пэш бойынша бшмдерш калыптастыру мацызды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. С.Д. Денисова, Я.С. Яскевич Биомедицинская этика: Практикум Минск 2011г. 10 стр
2. И.А. Асеева, В.Е. Никитин, БИОМЕДИЦИНСКАЯ ЭТИКА учебное пособие для медицинских университетов. Курск - 2002г. 11 стр
3. Н. Н. Седова ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ БИОЭТИКИ Москва, 2007, 15 стр
4. Шепова Н.Я., Нюрнбергский процесс: история и современность http://mil.ru/winner may/history/more.htm?id=12079489%40cmsArticle
5. ТНЕ БЕЛМОНТ ОТЧЕТ Этические принципы и руководящие принципы защиты людей -субъектов исследования https://www.hhs.gov/ohrp/regulations-and-policy/belmont-report/index.html
6. Хельсинкская декларация Всемирной Медицинской Ассоциации Этические принципы медицинских исследований с участием человека в качестве их объекта (принята на 18-й Генеральной Ассамблее ВМА, Хельсинки, Финляндия, июнь 1964) A. Введение https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1037748
