CC BY
0«СОЗЫЛМАЛЫ ОБСТРУКТИВТ1 0КПЕ АУРУЫ БАР НАУЦАСТАРДА МОБИЛЬД1 ЦОСЫМШАНЫ ЦОЛДАНУ»
АМАН БАЛН¥Р ЖАЦСЫМ¥РАТЦЫЗЫ, СЕРИКОВА БАГДАТ ДЖУЛДИБАЕВНА, ШОЛАНБАЕВА НАЗЕРКЕ ЖОРАБЕКЦЫЗЫ, КАДЫРОВА
ЖАНАР Н¥РЖАУЦЫЗЫ
«Мешргер юь1» кафедрасыныц окытушылары медицина гылымдарыныц магистрлерь «Ощуспк ^азакстан медицина академиясы» А^ жанындагы медицина колледжi
Шымкент каласы
Тушндеме: Эр жыл сайын тыныс алу органдарыныц патологиясы денсаулыц сацтау саласындагы ец взект1 мэселелердщ бгргне айналып келед1, сондыцтан бул ауруды басцару жэне оны емдеу пациенттердщ физикалыц белсендшгт жэне ецбекке цабтеттшгт сацтау Yшiн ерекше мацызды. Окпенщ созылмалы обструктивт1 ауруы (ОСОА) вкпедег1 зиянды бвлшектер мен газдарга, мысалы, темеК тYтiнiне аномальды цабыну реакциясынан туындаган тыныс алу жолдарыныц обструкциясымен сипатталады. Обструкция толыц цайтымды емес жэне эдетте прогрессияланады. Багалаулар бойынша, элемде шамамен 210 миллион адам ОСОА-дан зардап шегедi. 29 елдщ ЖYйелi шолу деректерi темеК шегеттдер мен темеК тYтiнiне ушырайтын адамдар арасында, сондай-ац 40 жастан асцан адамдар арасында таралу жшлт жогары екетн кврсетеди Колда бар деректер ОСОА ауруы ерлер мен эйелдер арасында бiрдей таралатынын кврсетедi. Симптомдарга дем алудыц циындауы, хриптi тыныс алу, салмац жогалту, шаршау жэне узац уацыт бойы кушпен дем шыгарудыц болуы жатады. ОСОА клиникалыц диагнозы спирометрияга негiзделедi. Орташа жэне вте ауыр дэрежедегi ОСОА бар адамдарга квмек кврсету схемасы жш узац мерзiмдi ауруханага жатцызуларды цамтиды, бул денсаулыц сацтау шыгындарыныц жогарылауына жэне вмiр сапасына жагымсыз эсер етуiне экеледi.
Клт свздер: «Окпенщ созылмалы обструктивтi ауруы», «Созылмалы инфекциялыц емес аурулар», «Созылмалы аурулар».
Алгашкы кадам ретшде ЭСОА-га байланысты косымшаларды Google Play Store мен Apple Store сиякты косымша дYкендерiнен iздеу аркылы жYзеге асырылды. Еуропалык денсаулык сактау косымшаларыныц каталогы мен ¥лттык денсаулык сактау кызметшш косымша дYкендерi ездершш косымшаларын автоматты тYрде Google Play немесе Apple Store дYкендерiнде орналастырады. Жалпы алганда, «0СОА» жэне «0СОА баскару» iздеу сураныстарын колдана отырып, эртYрлi мобильдi нарыктарда 214 косымша аныкталды. ^азакстан мен Ресейдш косымша дYкендерiнде 0СОА бойынша нэтижелер табылмады.
Алгашкы iрiктеу процесшен кейiн 0СОА факторларыныц баскарылуы бойынша 28 аныкталган косымша электронды кестеде жинакталып, 29 (60%, 29/48) медициналык категорияга, 17 (35%, 17/48) бшм беру категориясына жэне 2 (4%, 2/48) элеуметпк желiлер косымшасы ретшде белшдь Олардыц iшiнен 20 косымша Android (70%, 14/20) жэне iOS (30%, 6/20) мобильдi к¥рылгыларына жYктелiп, осы косымшалардыц кейбiр жалпы функцияларын аныктау максатында зерттелдi.
0СОА дамуыныц негiзгi кауiп факторы темекi шегу, белсендi жэне енжар темекi шегу болып табылады. Белсендi темекi шегушшерде ХОБЛ дамуыныц каупi темекi шекпейтшдерге караганда 6-7 есе жогары. Темею шегуден бас тартканнан кейiн 0СОА дамуыныц каут бiртiндеп темендейдi, толык темекi шегуден бас тартканнан 3-4 жылдан кейiн бул керсеткiш темею шекпегендермен тецеседi.
Темекi шегуден баска, 0СОА дамуына эсер ететiн экологиялык факторлар, эсiресе iшкi жэне сырткы ауа ластануы мацызды Yлес косады [105]. Бiркатар зерттеулер атмосфералык ауаныц ластануыныц 0СОА -дiц таралуы мен аурушацдыгымен байланысты екенiн керсеттi. 0СОА бар адамдар арасында атмосфералык ауа ластаушы заттар екпе функциясыныц
жогалуымен жэне тыныс алу белгшершщ кYшеюiмен байланысты. Сонымен катар, ауа ластауыштар ЭСОА -дщ eршуi мен eлiммен де байланысты.
10 пакет/жылдан аскан TeMeKi шегу кeрсеткiшi ХОБЛ жэне екпе рагыныц дамуында сенiмдi кауш факторы болып табылады. Егер бул кeрсеткiш 10 пакет/жылга жетсе, адам «темею шегушЬ> деп есептеледi. Егер бул кeрсеткiш 25 пакет/жылдан асса, адам «кумар темекi шегушЬ деп аталады (https://ciom.kz/upload/userfiles/files/Kurenie kak socproblema.pdf) .
Жогарыда айтылгандарды ескере отырып, 6í3 темекi шегу мен ластанган ауаньщ эсерiнен туындайтын екi кауiп факторын баскаруга багытталган мобильдi косымшаларды зерттедш.
App Store косымшалар дYкенiнде «Темею шегу» суранысы бойынша 6 нэтиже, «Темеюден бас тарту» суранысы бойынша 8 нэтиже алынды. Google Play косымшалар дYкенiнде осы сураныстар бойынша 35 жэне 32 нэтиже алынды. Осы сураныстар бойынша казак тшн колдайтын отандык мобильдi косымшалар табылмады.
«Ауа сапасы» жэне «Атмосфералык ауаныц ластану индека» деп аталатын кшт сeздер бойынша App Store-да 7 нэтиже, Google Play-де 14 нэтиже табылды. Оныц 5 косымшасы отандык болып, казак тшн колдайды.
Шыгару критерийлерi:
- Агылшын жэне/немесе баска шетел тiлдерiндегi косымшалар;
- Тeлемдiк косымшалар;
- ^осымшаныц пайдаланушылардан алган багасы 4,0-ден тeмен;
- ^осымшаныц такырыбына сэйкес келмеуi.
1-кесте - Темею шегyмен кYреске жэне aya лaстaнy денгей бойынша бaFыттaлFaн косымшалардын саны____
Косымшанын баFыты ^азак тiлiнде Орыс тiлiнде АFылшын тшшде
Темекi шегyмен кYресy Yшiн 0 5 8
Äya лaстaнyы денгейi бойынша 4 7 18
TeMeKi шегумен KYpecy Yшiн косымшалардыц ыцгайлылыгы MARS шкаласы бойынша багаланды: Mobile Apps Rating Scale, ол 6Yrrnri kyhï мобильдi косымшаларды багалауга арналган жалгыз валидтелген шкала болып табылады, оныц шшде eMÏp сапасын жаксарту максатында колданылатындар да бар. Зерттелген мобильдi косымшалар нeгiзiндe ец ыцгайлы жэне App Store мен Google Play-де пайдаланушылардыц багасы 4.0-ден жогары жэне тeгiн eкi косымша тацдалды: НеКурю (эзiрлeyшi: MAXIM SKRYABIN, ЖШС) жэне AirKZ (Kazhydromet GP).
«НеКурю» косымшасы адам канша ^н, сагат жэне минут бойы темею шeкпeгeнiн, канша акша Yнeмдeгeнiн, денеде канша шайыр мен никотин калганын кeрсeтeдi, сондай-ак эдеттен бас тартудыц денсаулыкка калай эсер eтeтiнiн еске салады. Teмeкi шeгeтiн пациенттерге эркашан косымшада тeмeкi тарткан сэтiн белгшеп отыру кажет болатын.
Teмeкi шегумен ^ресу Yшiн косымшаныц нeгiзгi функциялары:
- Денсаулыкка катысты сауаттылыкты арттыру - тeмeкi шeгyдiц зияны жэне кандай ауруларга экeлyi мYмкiн екендш туралы акпарат беру;
- Кезкарас бакылауы - бeлгiлi бiр уакыт аралыгында тeмeкi шeгyдi бакылау;
- Темею тартуга деген к^штарлыкты жою;
- Жеке деректер - пайдаланушы туралы акпарат, жасына байланысты контентп жеке бeйiмдey, профильдеу нэтижeлeрi бойынша;
- Элеуметпк колдау.
Кeйiнiрeк, учаскелш медициналык мeйiргeрлeрмeн бiрлeсiп, зерттеу катысушыларымен мобильдi косымшаларды колдану жeнiндe тYсiнiк беру кeздeсyлeрi eткiзiлдi. Нeгiзгi зeрттeyшi мен медсестра эр апта сайын зерттеу катысушыларына мобильдi косымшаны колданудыц
мацыздылыгын ескертп. Yш ай шшде барлык катысушылар косымшаны кeрсетiлген багыттар бойынша колданды.
Зерттеу 2024 жылдыц кыркYЙегiнен карашасына дейiн жYргiзiлдi.
Бул зерттеуге 0СОА бар 36 пациент катыстырылды, олар мобильдi косымшаны колдануга келiсiм бердь Олардыц арасынан темекi шегетiн (21 адам) пациенттер темекi шегумен ^ресу косымшасын колдану Yшiн тацдалды. Сондай-ак бакылау тобы ретiнде баска аурулары бар 18 темекi шегетiн пациент тацдалды.
Ауа сапасы туралы ^нделшт акпарат беретiн мобильдi косымшаны колдануга кызыгушылыктыц тeмен болуына байланысты (тек 8 пациент (12,9%) ауа сапасы туралы ^нделшт акпарат беретш косымшаны колдануга келiсiм бердi) AirKZ косымшасын колдану жYргiзiлген жок.
Адамдар темею шегу санын азайту Yшiн эр тYрлi эдiстердi колдана алады (мысалы, максат кою, шылым шегу арасындагы уакытты арттыру), жэне олардыц кейбiреулерi баскаларга караганда тиiмдi болуы мYмкiн. Осы зерттеуде бiз мобильдi косымшаны медициналык медсестраныц колдауымен колдану ^нделшт темекi шегу санын азайтуга, ал болашакта толык темекi шегуден бас тартуга эсер ететiнiн бакылагымыз келдь
Зерттеуге катысушылардыц мобильдi косымшаларды колдануга деген дайындыктарын аныктау Yшiн респонденттердщ жасына байланысты косымша талдау жYргiзiлдi.
Темекi шегу алдын алуга болатын eлiмнiц негiзгi себебi болып табылады. Мобильдi телефондар темекi шегудi токтаткысы келетiн адамдарга колдау кeрсету Yшiн колданылуы мYмкiн. Бiз осы максатта мэтiндiк хабарламаларды колданатын косымшаларга назар аудардык. Мобильдi телефон аркылы темею шегудi токтатуга арналган араласулардыц (НеКурю) артыкшылыктары: кез келген жерде жэне кез келген уакытта пайдалану жещлдш; халыктыц Yлкен топтары Yшiн колжетимдшк пен аукымдылык, орналаскан жерiне карамастан; хабарламаларды пайдаланушыныц негiзгi ерекшелiктерiне (жас, жыныс, этникалык топ) бейiмдеу мYмкiндiгi; «эркашан косулы» курылгы аркылы шугыл хабарламаларды жiберу мYмкiндiгi; пайдаланушыны эдеттен аластататын контенттi усыну; жэне пайдаланушыны элеуметпк колдау ушш баскалармен байланыстыру мумкшдш.
_ 150% — + Сбросить
К Google Play Игры Приложения Фильмы Книги Детям Ц ^
Сурет 1 - «НеКурю» мобильд1 косымшасынын интерфейс!
Темекi шегудi токтатуга ыкпал ететiн мобильдi косымшаларды оцай жуктеп алуга болады, жэне кеп мeлшердегi пайдаланушылар жеке мэтiндiк хабарламалар мен акпаратты темен багага ала алады. ДYниежYзi бойынша мобильдi телефон технологиялары мен пайдаланушылар саныныц каркынды eсуi байкалады. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДДС¥) баяндамасында мобильдi телефондарды жаhандык пайдалану медициналык кызметтер мен насихаттау iс-шараларына кол жетiмдiлiктi, инновацияларды, экономикалык тиiмдiлiктi, накты уакыт режимшде акпаратка кол жетiмдiлiктi жэне портативтшкп арттыруы мYмкiн деп айтылады.
< Назад
Заболевания
Нервная система
< Назад Обструктивная болезнь легких
Сердечно-сосудистая система >
1¡ Печень >
Пищеварительная система >
Мочеполовая система >
Л Дыхательная система
Ьромхосиастический синдром
Бронхоэктатическая болезнь
Обструктивная болезнь легких
Хроническая обструктивная болезнь легких - прогредиентное заболевание, характеризующееся необратимой или частично обратимой
(в результате лечения) обструкцией мелких дыхательных путей с формированием центриацинарной эмфиземы легких, легочной гипертензии и х
ронического легочного сердца, ведущих к прогрессирующему нарушению вентиляции легких и газообмена по оботру кт и в ном у типу,
что проявляется постепенно нарастающей дыхательной и легочно-сердечной недостаточностью.
Хроническая обструктивная болезнь легких включает три основных составных компонента - поражение крупных (проксимальных) бронхов (XБ), поражение мелких (дистальных) бронхов
Сурет 2 - «НеКурю» косымшасынын мазмуныныц скриншоты
Бiрiншi (непзп, темею шегетш ХОБЛ наукастарынан туратын) топтагы наукастар медициналык медбике мен 6ipre eздерiнiц уялы телефондарына "НеКурю" косымшасын орнатты. Наукастар Yш ай бойы осы мобильдi косымшаны колдану аркылы кYнделiктi шеккен темекi санын азайтуга тырысты. Ол Yшiн эр наукас косымшада темекi шеккен эр жолы белгiлеуi керек едi.
Сонымен катар, осы топка бiз медициналык медбике мен бiрге аптасына бiр рет онлайн форматта, мессенджер аркылы (ауызша жэне хабарлама тYрiнде) акпараттык жэне мотивациялык эцпме eткiздiк.
Эр апта сайын негiзгi зерттеушi наукастарга мобильдi косымшаны кYнделiктi колданудыц мацыздылыгы туралы ескертiп отырды. ^осымшаны кандай да бiр себеппен колданбаган жагдайда, наукастар зерттеушiге немесе медбикеге хабарлауы тиiс болды.
Эр наукаска нeмiр берiлдi. косымшаны колдануды бастаган эр наукас eзiне тэн темею тутыну санын белгiлеп, кYн сайын темею колданганын косымшада тiркеп отырды.
Контрольдык топтагы наукастарга тек медициналык медбике мен неггзп зерттеушi аптасына бiр рет темекi шегудщ зияны мен оган карсы кYрес кажеттшгг туралы акпарат бердi. Апта басында жэне соцында зерттеушi наукастардан ^нше шеккен темекiлер туралы мэлiметтердi сурап, оларды Excel кестесiне енгiздi, наукастарды алдын ала нeмiрлеу аркылы.
Алынган деректер негiзiнде бiз ЭСОА бар наукастарда темекi шегудi азайтуга арналган мобильдi косымшаны колдану нэтижелерiн талдадык. Зерттеу нэтижелерi ай сайын багаланды. Негiзгi топтагы наукастар косымшадан есептщ скриншоттарын зерттеушiге жiберiп отырды, онда эр ^ннщ соцында шеккен темекшер саны кeрсетiлдi.
Белг1л1 болFандай, созылмалы обструктивт1 екпе ауруы (СО0А) казiргi темекi шегушiлерде диагноз кою аса мацызды, себебi темекi шегудi токтату - eкпе функциясыныц жылдам тeмендеуiн баяулатудыц жалгыз жолы. Будан баска, емдеу функционалдык жагдайды, eмiр сапасын жаксартуга жэне симптомдарды азайтуга, соныц iшiнде бурынгы темекi шегушiлерге де эсер етуi мYмкiн. Пациенттердiц отбасыларында eкпе аурулары 92%-да таралган. Темекi шегушiлер 75,8%-ды курады, 40%-дан астамы тыныс алу жеткiлiксiздiгiнiц ауыр децгейiмен мYгедектер тобына жатады - 16 адам (25,8%), олардыц 68,75%-ы ецбекке кабiлеттi жаста мYгедек болып калган. 95,2% (59 суралган адамныц) кYн сайын мобильдi телефонды белсендi пайдаланатынын растады. 40,3% (25 суралган адам) жеке компьютерлердi белсендi пайдаланушылар, ал 51,6% (32 суралган адам) интернет желiсi аркылы акпарат iздеу дагдысын мецгергенiн растады. Элеуметтiк желшерде тiркелiп, осындай ресурстарды Yнемi колданатындар 30,6% (19 суралган адам) респондент болды. Тек 27,4% (17
респондент) суралган адамдар ез денсаулыгын баскаруга арналган багдарламалар мен косымшалар туралы бшетшш айтты. Сонымен бiрге, 61,3% (38 респондент) барлык суралгандардыц арнайы мобильдi телефон косымшасын пайдалануга дайын екенiн бiлдiрдi, ол оларга аурумен ^ресуге кемектеседi, ал егер бул багдарлама аныктамалык акпаратпен камтамасыз етшсе, оц жауап бергендер 67,7% (42 суралган адам) болды.
Корытынды
Мобилдi телефондарды темекi шегуден бас тартуга пайдалану ыктималдылыгы артатыны анык, ейткеш олар кYнделiктi емiрде кещнен таралуда, ал технологиялык жет1ст1ктер кол жетiмдi косымшалар мен функциялардыц санын кебейтуде. Мобилдi технологиялар Yнемi езгерiп жаткандьщтан, адамдарга темекiден бас тартуга кемектесетш мобилдi телефондармен араласу зерттеулерiн Yнемi карап шыгу мацызды. Бул эаресе табыс децгей жогары елдерде мобильдi телефондарга колжетiмдiлiк каркынды артып келе жатканын ескергенде, темекi тутынумен байланысты аурулар мен елiмнiц жYктемесi ец жогары болатын елдерде мацызды. Мобивд косымшалар казiргi уакытта мобильдi телефондарды колданудыц ажырамас белiгi болып табылатындыктан, оларды емдеуге деген укыптылыкты арттырудыц бiр куралы ретiнде пайдалану мYмкiндiгi бар. Экiнiшке орай, пациенттердiц (33%) багдарламалар туралы хабардарлыгы темен екендш байкалады, бiрак сол уакытта суралган пациенттердiц жартысынан кебi (67%) мундай багдарламалар мен косымшаларды пайдалануга дайын екендшн бiлдiрдi. Эдебиетке шолу нэтижелерi бойынша, акылды технологияларды, атап айтканда, темекi шегумен кYресуге арналган мобилдi косымшаларды колдану нэтижелерi бiркелкi емес.
Жогарыда айтылгандарга CYЙене отырып, келес корытындылар жасалды:
1. ^ауш факторларын баскару кешендi тэсiлдi талап етедь
2. Пациенттердiц (33%) багдарламалар туралы хабардарлыгы темен болганымен, суралган пациенттердщ жартысынан кебi (67%) мундай багдарламалар мен косымшаларды пайдалануга дайын екендштерш бiлдiрдi.
3. ЭСОА диагнозы бар пациенттерден куралган негiзгi топта темею шегуден бас тартуга арналган мобилдi косымшаны колдану аркылы Yш ай шшде шеккен шылымдар саны азайды.
4. Мобильдi косымшаны колдану медициналык кызметкердщ, атап айтканда медициналык мешргердщ катысуын талап етедi.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Bazarbekova G., Aman B., Kumar A.B. Organization of the pulmonological service in Kazakhstan: problems and prospects // Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2022, (Vol.24) 3, pp. 30-35. doi 10.34689/SH.2022.24.3.004
2. Нуракыш С., Кошербаева Л., Таукебаева Г., Куракбаев К., Серикбаев М.А., Мамырбекова С.А. Актуальность внедрения информационных технологии в программу управления заболеваниями // Вестник КазНМУ. 2020. №1-1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/aktualnost-vnedreniya-informatsionnyh-tehnologii-v-programmu-upravleniya-zabolevaniyami (дата обращения: 07.06.2022).
3. Авдеев С.Н., Емельянов А.В., Айсанов З.Р., Синопальников А.И., Фомина Д.С., Ненашева Н.М., Лещенко И.В., Зайкова-Хелимская И.В., Визель А.А., Демко И.В., Шапорова Н.Л., Шульженко Л.В., Шабанов Е.А.. Проблемы и возможности для повышения диагностики бронхиальной астмы и хронической обструктивной болезни легких в России: Заключение Совета Экспертов // Терапевтический архив. 2022. №4.
