CC BY
0РТАХР 14.35.01 ЭОЖ 159.923
DOI:10.56032/2523-4684.2023.4.8.106
Б.К. Coktofohob1 Р.К. Досжон2 А.М. Мирзоев3
1,2,3Козок улттык хореография окодемиясы (Астоно, Козокстон)
Б1Л1М АЛУШЫЛАРДЫН КОГНИТИВТ1К КАБ1ЛЕТТЕР1Н ДАМЫТУРА КРЕАТИВТ1 ОЙЛАУДЫЦ ЫКПАЛЫ
Аннотация
Моколодо 6iniM олушылордын когнитивт'1к коб'теттер'1н домытуро креотивт ойлоудын ыкполы туролы коростырылоды. Креотивт ойлоудын бiлiм олушылордын ой-эрiсiн кенейтуге жэне мэдени тэжiрибенi бойытуро ыкпол ететiндiгi жэне тонымдык домуро жэне тулронын зияткерлiк денгейiн орттыруро эсерi сэз болоды. BmiM олушылордын когнитивт'1к процестерiн домыту проблемосы бiлiм олушылорды хореогрофиялык энер куролдоры оркылы домыту сиякты кенiнен сипоттолоды.
ТYЙ¡нд¡ сездер: бiлiм беру, бiлiм олушы, когнитивт'!к каб'1лет, креотивт ойлоу, корым-котынос, домыту.
Б.К. Coktofohob1 Р.К. Досжон2 А.М. Мирзоев3
1,23Козохскоя национальная академия хореографии (Астоно, Казахстан)
ВЛИЯНИЕ КРЕАТИВНОГО МЫШЛЕНИЯ НА РАЗВИТИЕ ПОЗНАВАТЕЛЬНЫХ СПОСОБНОСТЕЙ ОБУЧАЮЩИХСЯ
Аннотация
В статье рассматривается влияние креативного мышления но развитие познавательных способностей обучающихся. Речь идет о том, что креативное мышление способствует расширению кругозора обучающихся и обогащению культурного опыта и влияет но познавательное развитие и повышение интеллектуального уровня личности.
106
Проблема развития познавательных процессов обучающихся характеризуется так же широко, как и развитие обучающихся средствами хореографического искусства.
Ключевые слова: образование, обучающийся, когнитивные способности, креативное мышление, общение, развитие.
B.K. Saktaganov1 R.K. Doszhan2 A.M. Mirzayev3
123Kazakh National Academy of Choreography (Astana, Kazakhstan)
THE INFLUENCE OF CREATIVE THINKING ON THE DEVELOPMENT OF COGNITIVE ABILITIES OF STUDENTS
Annotation
The article discusses the influence of creative thinking on the development of cognitive abilities of students. We will talk about the fact that creative thinking contributes to the expansion of students' horizons and enrichment of cultural experience, as well as the impact on cognitive development and improving the intellectual level of the individual. The problem of the development of cognitive processes of students is characterized as widely as the development of students through the means of choreographic art.
Key words: education, learner, cognitive ability, creative thinking, communication, development.
№рюпе. Креативт ойлау 6miM алушылардын когнитивтк кабтеттерЫ дамытуга манызды ыклал етедк Когнитивтк кабтеттер керу-ке^стктк кабылдау, сыни ойлау, зейiндi шогырландыру, логикалык жэне абстракт^ ойлау, акпаратты талдау жэне синтездеу дагдылары, «стандарттан тыс» ойлау жэне т.б. аслектiлердi камтиды.
Креативт ойлау кезЫде б^м алушылар ездертщ шектеулерЫ енсеруге жэне стандартты емес шешлмдер табуга мэжбур, бул олардан келтеген когнитивтк кабiлеттердi лайдалануды талал етедi. Креативт ойлау ойлау икемдiлiгiн дамытуга, жеке касиеттерге назар аударуга жэне зейiндi
шюFыpландыpyдын, жоFаpы денгейЫе, акпаpатты yйымдастыpy жэне кypылымдаy бiлiгiне, сондай-ак акпаpатты талдаy жэне кайта топтастыpy аpкылы жана шешiмдеpдi табyFа ыкпал етедi.
Будан баска, кpеативтi ойлаy бiлiм алyшылаpдын ой-epiсiн кенейтуге жэне мэдени тэжipибенi байытyFа ыкпал етедi, 6ул да танымдык дамyFа жэне тyлFанын зияткеpлiк денгейiн аpттыpyFа он эсеp етедк
Осылайша, кpеативтi ойлаy бiлiм алyшылаpдын ой-epiсiн кенейтуге жэне мэдени тэжipибенi байытyFа ыкпал етедi, бул да адамнын танымдык дамyына жэне зияткеpлiк денгейiн аpттыpyFа он эсеp етедЬ бул бiлiм алyшылаpдын eмipiндегi кpеативтiлiк кызметтiн маныздылыFын айкындайды.
Зерттеу эдктерК Макалада кpеативтi ойлаyды зеpттеy Yшiн кешендi зеpттеy эдiстеpi, салыстыpмалы талдаy, эмпиpикалык эдiс колданылады.
Такырып бойынша эдебиеттерге шолу. Осы макалада В. Богомоловтын [1], В.М. Величковскийдiн [2], Д.Р. Андеpсоннын [3], Н.Е. Веpакса, O.P. Галимовтын [4] жyмыстаpы колданылды.
Зерттеу нэтижесi. Kpеативтi ойлаyдын когнитивтк кабiлеттеpдi дамытyFа ыкпалы пpоблемалаpды шешу жэне максаттаpFа кол жеткiзy Yшiн жана мYмкiндiктеp ашyFа мYмкiндiк беpедi. Баскалаpдын байкамайтындаpын кepе алатын б^м алyшылаp кyбылыстаp аpасындаFы жасыpын байланыстаp мен каpым-катынастаpды кepе алады, сондай-ак тапсь^манын эдеттен тыс шешiмiн таба алады. Oлаp баскалаpдын кepмейтiн жеpлеpiн Kepin, пpоблемалаpды шешyдiн жана жолдаpын iздей алады.
Бундай бiлiм алyшылаp KYPделi мэселелеpдi талдаyFа, эpтYpлi кeзкаpастаpды каpаyFа жэне негiзделген шешiмдеp кабылдаyFа мYмкiндiк беpетiн сыни ойлау кабтетте ие. Oлаp бастама жасау pyхына ие жэне эдеттегiден тыс калудан коpыкпайды. Мундай бiлiм алyшылаp кез келген команданын немесе уйымнын кунды мYшесi бола алады, eйткенi олаp бiлiм алу баpысында eздеpiнiн батылды^ы мен кpеативтiлiгiн кepсете алады.
Ерекше нэрсен керу кабтет бiлiм алушылардын белгiлi бiр элиталык кабатынын кузырет болып табылмайтынын атап ету манызды. Егер бiз элемдi ашык жэне эдеттегi кезкарастарымыз бен устанымдарымызды езгертуге дайын болсак, ол эркайсымызга колже^мдк Бул табандылык пен шыдамдылыкты, сондай-ак езiнiн ойлау кабiлетiнiн удайы дамуын жэне бiлiмнiн жана салаларын бiлудi талап етедi. Бул жолды бастау ушлн езiнiздiн эдеттерiнiздi езгертiп, казiр керiнбейтiн жана мYмкiндiктерге ашылгыныз келедi [1].
Кез келген кызметте креативттк элементi бар деген пiкiр бар, ягни оны орындауга жана, бiрегей кезкарас сэтi. Бул жагдайда креативттк элемент ретiнде жумыстын кез келген кезен - проблеманы коюдан ю-эрекетт орындаудын операциялык тэсiлдерiн iздестiруге дейЫ болуы мYмкiн. Креативтiлiк жана, бiрегей, мYмкiн бурын белгiсiз шешiмдi iздеуге багытталса, ол кызмет мэртебесiне ие болады жэне кYPделi кеп денгейлi жYЙенi бiлдiредi. Осыган сэйкес креативтткт зерттейтiн психодиагностикалык тестiлердiн кепшiлiгi дивергенттк ойлау кабiлетiн аныктауга багытталган. Ен танымал жэне кенiнен пайдаланылатын П.Торренс эзiрлеген креативтi ойлау тестiлерi болып табылады. Ралымнын пiкiрiнше, адамнын креативттк мYмкiндiктерi баланын интеллектуалдык даму денгейте караганда, онын болашак жетiстiктерi туралы сенiмдiрек багалауга мYмкiндiк бередi [2].
Казак когамынын серпiндi элеуметтк-экономикалык дамуы жагдайында кеп кырлы жэне креативт тулганы тэрбиелеу, дамыту процеа бiлiм беру уйымдары Yшiн гана емес, сондай-ак косымша бiлiм беру жYЙесi Yшiн де езектi болып табылады. Б^м алушынын жеке басын жетiлдiруде когнитивтiк процестердi дамыту проблемасы когамдык манызга ие болады жэне езект болып табылады. Бiлiм беру жYЙесi отбасы, бiлiм беру уйымдары мен когам арасындагы байланыстырушы буын болып табылады. Бiлiм алушылардын когнитивтк процестерiн дамыту Yшiн барлык жагдайларга ие бола отырып, ол когамнын жан-жакты дамыган креативтi тулганы
109
дамытyFа жэне тэpбиелеyге тапсыpысын оpындай алады [3].
Бiлiм алyшылаpдын когнитивтiк пpоцестеpiн дамыту пpоблемасы балалаpды хоpеогpафиялык eнеp кypалдаpы аpкылы дамыту сиякты ке^нен каpалады. Алайда, хоpеогpафиялык eнеpдiн б^м алyшылаpдын когнитивтiк пpоцестеpiне эсеpiн зеpттеy елiмiзде элi толык зеpттеле коЙFан жок. Макаланын жаналыFы мен eзектiлiгi осында жатыp.
Бiлiм алyшылаpFа б^м беpy коFамдык катынастаpдын eткенi мен бYгiнiн, олаpдын eзаpа байланысын, адамдаpдын отбасындаFы, коFамдаFы eзаpа каpым-катынастаpын танып-бтуге; e3 Отаны Yшiн мактаныш сезiмiн калыптастыpyFа, отбасындаFы, жеpгiлiктi, eнipлiк, улттык жэне жаhандык каyымдастыктаFы e3 оpнын yFyFа; казакстандык KOFамнын кyндылыктаpы мен жалпыадамзаттык кyндылыктаpды тYсiнyге; эp б^м алушынын eзiнiн табиFи кабiлеттеpi мен шыFаpмашылык элеyетiнiн кeзiн ашуына; e3 халкынын жэне баска да халыктаpдын мэдениетiне деген кypмет сезiмiн дамытyFа, e3 кылыFы Yшiн жеке басы жаyапкеpшiлiгiн yFынyына, баска адамдаpдын сезiмдеpiн тYсiнyге жэне бipге бeлiсyге, адам мен коpшаFан оpтаFа деген iзгiлiк катынасын тэpбиелеyге баFытталFан.
Алайда б^м алyшылаpFа косымша бiлiм беpy б^м беpy yйымдаpында негiзгi бiлiмнiн оpнына айналмауы тиiс екенiн атап eiy кажет. Ол бiлiм беpy yйымдаpынын баFдаpламасын алмастыpy емес, толыктыpy кеpек. Будан баска, шыFаpмашылык кызмет баFытын тандау кезiнде эpбip бiлiм алушынын жеке еpекшелiктеpiн ескеpy кажет. Элеуметтк жэне экономикалык мэpтебесiне каpамастан, баpлык бiлiм алyшылаp Yшiн косымша б^м беpy колжетiмдi болуы да манызды.
Осылайша, бiлiм алyшылаpFа косымша б^м беpy кpеативтiлiк элеyеттi, элеyметтiк бешмделуш жэне тyлFалык дамуды калыптастыpyдын манызды кypалы болып табылады. Ол эpбip бiлiм алушынын жеке кажеттiлiктеpi мен мYмкiндiктеpiн ескеpе отыpып yйымдастыpылyы жэне баpлык бiлiм алyшылаp Yшiн KOлжетiмдi болуы тиiс.
Б^м aлушылapдын, ойын кызметтде олapдын киялы, ойлaуы, кpеaтивтiлiк кaбiлетi кepiнедi. Олap тYpлi peлдеpде eнеp кepсетедi, eздеpiнiн ойын сценapийлеpiн жaсaйды, жaнa ойындap мен еpежелеpдi ойлaп тaбaды. Mузыкaлык-кepкемдiк кызмет суpет сaлу, мYсiндеу, aппликaция, коллaждap жэне т.б. apкылы кpеaтивтiлiк кaбiлеттеpдi дaмытуFa мYмкiндiк беpедi. Жумыстын eзiн Kypy Faнa емес, оны бaFaлaу, сондaй-aк шыFapмaшылык YДеpiсте e3 сеpiктестеpiмен e3apa ic-кимыл жaсaу дa мaнызды.
Тaнымдык-зеpттеу кызметi бiлiм aлушылapдa тaлдaу, жiктеу, пaйымдaу, коpытынды жaсaу бiлiгiн дaмытуFa мYмкiндiк беpедi. Б^м aлушылap коpшaFaн оpтaны зеpттеудi, жaнaлыктap жaсaуды, сypaктap коюды жэне олapFa жaуaп iздеудi Yйpенедi [4].
©нiмдi iс-эpекет нaкты зaттapды, жумыс модельдеpiн, тaбиFи жэне жaсaнды мaтеpиaлдaн жaсaлFaн бyйымдapды жaсaудaн тypaды. Бул б^м aлушылapдын кpеaтивтiлiгiн дaмытып кaнa коймaй, пpaктикaлык дaFдылapды игеpуге, комaндaдa жумыс iстеудi Yйpенуге кeмектеседi.
Осылaйшa, б^м aлушылapдын кpеaтивтi ic-эpекетi олapдын дaмуынын aжыpaмac бeлiгi болып тaбылaды. Ол кpеaтивтiлiк элеуеттi дaмытуFa, дaFдылapды жетiлдipуге жэне жaнa бiлiм aлуFa кeмектеcедi. Атa-aнaлap мен педaгогтap б^м aлушылapдын кpеaтивтi ic-эpекетi Yшiн жaFдaй жacaуFa, олapдын шыFapмaшылык жетicтiктеpiне он бaFa беpуге, cондaй-aк олapдын шыFapмaшылыктын жaнa ныcaндapы мен тYpлеpiне кызыгушылы^ын кeтеpмелеуге тиic.
Kpеaтивтi ойлaудын когнитивтк кaбiлеттеpдi дaмытуFa елеулi ыкпaлы бap.
Бipiншiден, кpеaтивтiлiк Ken тaпcыpмaны, зейiндi шоFыpлaндыpуды жэне тез шешiм кaбылдaуды тaлaп етедi. Kpеaтивтi жобaмен жумыс ютегенде aкпapaтты eндеу, cтaндapтты емес шешiмдеpдi тaбу жэне жaнa идеялap жacaу кaжет. Бул миды жaттыктыpaды жэне ес, зейiн жэне кpеaтивтiлiк сиякты когнитивтiк функциялapды жaкcapтуFa ^мектеседк
Екiншiден, кpеaтивтi ойлaу жaнa б^м мен тэжipибе iздеуге итеpмелейдi. Жaнa пэндеpдi немесе
такырыптарды зерттеу ой-epiciH кенейтуге мYмкiндiк береди ал жана идеялар мен эдютермен эксперимент логикалык ойлауды жэне абстракт^ ойлау кабiлетiн дамытуга к©мектеседi.
Yшiншiден, кpеативтiлiк коммуникативтiк дагдылардын экспрессиясы мен дамуына мYмкiндiк беpедi. Шыгармашылык жобамен жумыс iстеу баска адамдармен карым-катынасты, бipлескен жумысты жэне кеpi байланысты талап етедi. Бул элеуметтiк дагдыларды дамытуга, ынтымактасу кабiлетiн жаксартуга жэне адамдармен жаксы байланыс жасауга к©мектеседк
Корытынды. Жалпы, кpеативтi ойлау ойлау, есте сактау жэне зейiн сиякты когнитивтiк кабiлеттеpдi дамытудын пайдалы жэне тиiмдi тэсiлi болып табылады. Ол сондай-ак элеуметтiк дагдыларды дамытуга ыкпал етедi, ой-©piсiн байытады жэне жеке басынын маныздылыгын калыптастырады.
Пайдаланылган эдебиеттер Ti3iMi:
1. Богомолов В. Тестирование детей. - Ростов-на-дону, Феникс, 2005. - 347 с.
2. Величковский В.М. Современная когнитивная психология. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 2002. - 336 с.
3. Андерсон Д.Р. Когнитивная психология: учебное пособие. - 5-е изд. - СПб.: Питер, 2002. - 333 с.
4. Веракса Н.Е., Галимов О.Р. Познавательно-исследовательская деятельность дошкольников. - М.: Мозаика -Синтез, 2016. - 80 с.
References:
1. Bogomolov V. Testirovanie detej. - Rostov-na-donu, Feniks, 2005. - 347 s. (In Russ.).
2. Velichkovskij V.M. Sovremennaja kognitivnaja psihologija. - M.: Izd-vo Mosk. un-ta, 2002. - 336 s. (In Russ.).
3. Anderson D.R. Kognitivnaja psihologija: uchebnoe posobie. - 5-e izd. - SPb.: Piter, 2002. - 333 s. (In Russ.).
4. Veraksa N.E., Galimov O.R. Poznavatel'no-issledovatel'skaja dejatel'nost' doshkol'nikov. - M.: Mozaika - Sintez, 2016. - 80 s. (In Russ.).
