CC BY
0УДК 37
Сакытжан Г.Ш.
Абай атындагы Казак; ¥лттык педагогикалык университет
(Алматы, Казакстан)
БИОЛОГИЯДАГЫ САРАЛАП ОЦЫТУ: МАЦЫЗЫ, КОЛДАНЫЛУЫ ЖЭНЕ ТИ1МД1Л1Г1
Аннотация: К,аз1рг1 б1л1м беру оцу процест даралау жэне жекеленд1ру мэселеЫне тап болды. Бул мугалгмдерден бшм алушылардыц дайындыц децгейгндегг, цызыгушылыцтары мен цабтеттертдегг айырмашылыцтарды ескеретт эд1стерд1 цолдануды талап етед1. Саралап оцыту осы талаптарды цанагаттандыра алатын ец тшмд1 тэсшдердщ бгргне айналады. Бул эЫресе теориялыц б1л1мд1 де, практикалыц дагдыларды да б1ртт1ретш биология сияцты пэнге цатысты. Бул мацалада б1з биологиядагы сараланган тэсглдгц мэнгн, мацыздылыгын, цолданылуы мен тшмдшгт царастырамыз. Сондай-ац, осы эд1ст1 бшм беру практикасында сэтт1 цолдануга мысалдар келт1рем1з.
Ключевые слова: саралап оцыту, танымдыц цызыгушылыц, оцытуды жекеленд1ру.
Саралап окыту-б^л эр бшм алушынын, жеке ерекшелштерш ескеруге непзделген тэсш. Онын, биологияны окытудагы мацызы бшм алушылардын, жан-жакты дамуына жэне олардын, элеуетш ашуга ыкпал ететш бiлiмдi тиiмдi жэне кызьщты игеруге жагдай жасау болып табылады.
Бшм алушылардыц эртYрлi дайындык децгейлер^ материалды мецгеру жылдамдыгы жэне ;ызыгушылы;тары бар, б^л окытудыц бiрыцFай тэсiлiн тиiмсiз етед^ Саралап окыту осы айырмашылыктарды ескеруге жэне бшм беру процесш эр бшм алушы^а бейiмдеуге мYмкiндiк береди Мысалы, материалды тезiрек мецгерген бшм алушылар Yшiн Fылыми макалаларды талдау немесе эксперименттердi ез бетiнше жYргiзу сиякты кYPделi тапсырмаларды ¥CынуFа болады. Кебiрек уакыт пен колдауды кажет ететiндер Yшiн негiзгi бiлiмдi беютуге баFытталFан кадамды; н^скаулар мен тапсырмалар колайлы [1].
Биология-б^л накты eмiрмен жэне ^нделшт к^былыстармен тыгыз байланысты пэн. Жеке тэс^вд колдана отырып, м^гашм бшм алушылардын пэнге деген теракты кызыгушылыгын калыптастыра алады. Мысалы, экологияга к^мар бiлiм алушыларга жергiлiктi аймактын биоэртYрлiлiгiн талдауга байланысты жобалар, ал медицинага кызыгушылык таныткандарга адам физиологиясын зерттеуге арналган тапсырмалар ^сынылуы мYмкiн. М^ндай эдiстер бiлiм беру процесiне катысуга жэне мотивацияны арттыруга ы;пал етедi [1].Сонымен катар, мультимедиа, виртуалды зертханалар мен интерактивтi тапсырмаларды колдану оку процесш кызыкты эрi тYсiнiктi етуге мумкщдш бередi.
Саралап окыту бшм алушылардын кэшби багдарында манызды рел аткарады. Б^л олардын кYштi жактарын, кызыгушылыктары мен бейiмдiлiгiн аныктауга кемектеседг Мысалы, болашак биологтар генетиканы терен зерттей алады, зертханалык зерттеулерге катыса алады немесе гылыми эзiрлемелермен байланысты жобалык ж^мыстармен айналыса алады. Медицинага кызыгушылык таныткан бiлiм алушылар микробиология немесе фармакология бойынша тапсырмаларды орындай алады, б^л оларга мектеп кезещнде кэсiби дагдыларды дамытуга мYмкiндiк бередi [2].
Саралап оцытудыц мацыздылыгы
Сараланган тэсiлдiн негiзгi максаттарынын бiрi-бiлiм беру процесшде эдiлеттiлiктi камтамасыз ету. Бшм алушылар дайындык денгейi, оку стилi жэне кызыгушылыктары бойынша айтарлыктай ерекшеленедг Сыни т^ргыдан ойлау казiргi элемде кажет негiзгi кузыреттердщ бiрi болып табылады. Сараланган тэсiл аналитикалык жэне синтетикалык кабiлеттердiн дамуына ыкпал ететш тапсырмаларды эзiрлеуге мYмкiндiк бередi. Мысалы, биогеохимиялык циклдарды зерттеу аясында бшм алушылар антропогендж факторлардын кeмiртегi айналымына эсерiн карастырып, оны т^рактандырудын мYмкiн стратегияларын ^сына алады. Б^л оларды акпаратты есте сактап кана коймай, себеп-салдарлык байланыстарды ез бетiнше iздеуге, деректердi талдауга жэне шешiмдер ^сынуга итермелейдi [4].
Саралап окыту пэнаралык байланыстардын дамуына ыкпал етед^ б^л бiлiм беру процесш магыналы жэне колданбалы етедi. Мысалы, фотосинтездi зерттеу кезiнде бiлiм алушылар химиялык реакцияларды талдау Yшiн химия бшмш, энергетикалык тепе-тендiктi есептеу Yшiн математиканы, сондай-ак жарыкты сiнiру процестерш тYсiну Yшiн физиканы колдана алады [5]. Б^л бiлiм алушыларга материалды жаксы менгеруге жэне онын практикалык маныздылыгын тYсiнуге мYмкiндiк бередi.
Бшм алушыларга олардын кызыгушылыктары мен дайындык денгейiне сэйкес тапсырмалар ^сынылганда, олар пэндi окуга деген ынтасын арттырады. Мысалы, экологияга к^мар бiлiм алушылар жергшкл аймактын биоэртYрлiлiгiн талдауга катысты жобалармен ж^мыс iстей алады, ал генетикага кызыгушылык таныткандар белгiлердiн т^кым куалау ыктималдыгын аныктау мэселелерiн шеше алады. [6].
Сараланган тэсiл бшм берудi гана емес, сонымен катар бшм алушылардын болашакта пайдалы болатын теракты дагдыларын калыптастыруга мYмкiндiк бередг Б^ган eзiндiк ж^мыс, сыни т^ргыдан ойлау, деректердi талдау жэне шешiм кабылдау дагдылары кiредi. Осылайша, б^л тэсiл бiлiм алушыларды накты eмiрлiк киындыктар мен кэсiби кызметке дайындауга кeмектеседi [7].
Биология пэшн оцытуда саралап оцътуды цолдану
Биологиядагы сараланган тэсiлдi жYзеге асыру эр бшм алушынын ерекшелiктерiн, кажеттiлiктерi мен мYДделерiн ескеретiн бiлiм беру процесiн к^руга багытталган. Эдiстер мен технологиялардын алуан тYрлiлiгiмен окытушылар материалды теренiрек тYсiнудi жэне негiзгi дагдыларды дамытуды камтамасыз ете алады. Сараланган тэсiлдi жYзеге асырудын негiзгi эдiстерiн карастырамыз.
Топтык ж^мыс
Топтык ж^мыс-саралап окытудын ен тиiмдi эдiстерiнiн бiрi. Б^л бiлiм алушылардын дайындык денгеш мен кызыгушылыгындагы айырмашылыктарды ескеруге мYмкiндiк бередi.
М^ндай саралау теориялык жэне практикалык даFдылардыц дамуына ыкпал етедi, сонымен катар командада ж^мыс iстеу кабшетш калыптастырады [8].
Жеке тапсырмалар
Тапсырмаларды даралау эр бiлiм алушыFа ез каркынымен жэне ез децгейiнде ж^мыс ютеуге мYмкiндiк бередi. М^аим эртYрлi киындыктагы тапсырмаларды ^сына алады: Б^л тэсш бшм алушылардыц дайындык; децгешн ескерш кана коймай, оларды бiртiндеп кYPделi децгейге кешуге ынталандырады [9].
Сандык технологияларды колдану
Заманауи цифрлык к^ралдар сараланFан тэсiлдi жYзеге асыруды айтарлык;тай жецiлдетедi. Мысалы:
Kahoot жэне Quizlet: бiлiм алушылардыц бiлiм децгейiне бешмделетш интерактивтi тапсырмаларды жасауFа мYмкiндiк беред^ Мысалы, Quizlet-те карапайым аныктамалардан бастап талдау тапсырмаларына дейiн эртYрлi курделшктеп с^рактары бар карталар жасауFа болады.Google Classroom: бiлiм алушылардыц Yлгерiмiн бакылау мYмкiндiгi бар жеке немесе топтык тапсырмаларды жасау Yшiн колданылады.Виртуалды зертханалар: фотосинтез, жасушаныц белiнуi немесе экожуйенщ езара эрекеттесуi сиякты биологиялык процестердi модельдеуге мYмкiндiк бередi, б^л эшресе бiлiмдi практикалык KOлдануFа кызынушылык таныткан бiлiм алушылар Yшiн пайдалы.
Сандык технологиялар окуды кызыкты эрi интерактивт етедi, эр тYрлi децгейдегi бшм алушыларFа бiлiм беру максаттарына жетуге кемектеседi [10].
Жобалык кызмет
Жобалар бiлiм алушылардыц бiлiмiн терецдетiп кана коймай, езшдш ж^мыс, зерттеу жэне нэтижелердi ^сыну даFдыларын дамытады. Мысалы, жергшкл флора мен фаунаны зерттеу жобасы биоэртYрлiлiктiц егжей-тегжейлi картасын жасауды жэне оны сактау бойынша ^сыныстарды камтуы мYмкiн [9].
Проблемалык окыту
Проблемалык окыту бшм алушылардын, аналитикалык жэне сыни дагдыларын дамытуга кемектесед^ ейткеш олар накты мiндеттерге тап болады. Мысалы:
* Орман алкаптары аркылы жол салу кезiнде экожYйеге келпршген зиянды азайту стратегиясын эзiрлеу.
Саралап окытудын тиiмдiлiгi
Ок^1тудагы сараланган тэсш казiргi бiлiм беру процесiнiн ажырамас белiгiне айналды, б^л бYкiл элемдеп эртYрлi бiлiм беру жYЙелерiнде тиiмдi екенiн дэлелдедi. Б^л кептеген зерттеулермен жэне м^ашмдердщ тэжiрибеде сэттi колданылуымен расталады.
1.Оку Yлгерiмiн арттыру
Саралап окыту эр бшм алушынын дайындык денгей мен кажеттiлiктерiне байланысты оку материалы мен окыту эдютерш бешмдеуге баFытталFан. Зерттеулер керсеткендей, м^ндай тэсшдер бiлiм алушыларFа бастапкы бiлiм денгешне карамастан, материалды игеруде Yлкен жетютштерге жетуге мYмкiндiк бередi. Томас к. Гуски мен Ричард М. Шмидт (2007) дифференциалды окыту бiлiмдi терещрек игеруге ыкпал ететiндiгi атап етл, ейткенi бiлiм алушылар ездерiнiн мYмкiндiктерiне сэйкес келетiн материалды алады, б^л шамадан тыс жYктеме сезiмiн азайтады жэне табыстын жоFары денгейiне ыкпал етедг
2. Теракты мотивацияны калыптастыру
Окытудын жекелендiрiлген тэсiлi оны эр бшм алушы Yшш кызыкты эрi маFыналы етедi. Окыту бiлiм алушынын кызыгушылыктары мен кажеттiлiктерiн ескере отырып к^рышан кезде, б^л олардын окуFа деген ынтасын оятады. Бiрнеше зерттеулер керсеткендей, бшм алушылардын мотивациясы олардын емiрi мен болашаFы Yшiн материалдардын маныздылы^ын кергенде айтарлыктай артады. [12].
3.Тэуелшзджл дамыту
Саралап окыту бiлiм алушылардын тэуелшздш, ез окуы Yшiн жауапкершшк жэне езiн-езi баFалау кабiлетi сиякты манызды даFдыларын
дамытуга ыкпал етедг Бшм алушылар тапсырманы тацдауга немесе оку процесш жобалауга катысканда, б^л олардыц тэуелшздтн дамытуга ыкпал етедг Джон х.Ланкастердiц (2010) ж^мысы саралап ок^1туга катысатын бшм алушылар ез уакыттарын жоспарлауды, максаттар коюды жэне нэтижелерiн багалауды Yйренетiнiн атап керсетедi, б^л оларга тэуелшз жэне ез кабiлеттерiне сенiмдi болуга кемектеседi [16].
4.Шынайы емiрге дайындык
Дифференциалды окыту бiлiм алушылардыц академиялык дамуына гана емес, сонымен бiрге олардыц ересек шынайы емiрге дайындалуына да ыкпал етедi. Жобалык ю-шаралар, топтагы ынтымактастык жэне практикалык мэселелердi шешуге багытталган тапсырмаларды орындау аркылы бiлiм алушылар болашакта ездерiне пайдалы дагдыларды игередi. Атап айтканда, командада ж^мыс iстеу, зерттеу жYргiзу жэне нэтижелердi ^сыну сиякты дагдылар бшм алушылардыц емiр мен мансапка дайындыгын калыптастыруда мацызды рел аткарады. [15].
Осылайша, сараланган окыту окушылардыц академиялык жетютштерш арттырудан бастап, мектептен тыс емiрде кемектесетiн дагдыларды калыптастыруга дешнп эртYрлi аспектiлерде дамуына ыкпал ететш мацызды к^ралга айналады.
Дифференциалды окыту-б^л биологияны окыту процесiн едэуiр жаксартатын, оны тиiмдiрек, тартымды жэне жекелендiретiн педагогикалык практикадагы куатты к¥рал. Б^л тэсiл м^ашмге бiлiм алушылардыц эртYрлiлiгiн, олардыц кызыFушылыктарын, кабiлеттерi мен кажеттшктерш ескеруге мYмкiндiк бередi, осылайша олардыц жан-жакты дамуына жаFдай жасайды. Оку процесше сараланFан тэсiлдi енгiзу оку материалын игерудi жаксартуFа Fана емес, сонымен катар табысты кэсiби жэне жеке емiр Yшiн кажеттi к¥зыретriлiктердi дамытуFа ыкпал етедi.
Дифференциалды тэсiлдi колдану балалар мен жасеспiрiмдерге оку материалын игеруге Fана емес, сонымен катар сыни т¥PFыдан ойлау, тэуелшздш жэне командада ж^мыс iстеу сиякты непзп даFдыларды дамытуFа кемектеседi.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Петрусевич, Е. С. (2020). Индивидуализация обучения в биологии как фактор мотивации учащихся. Научный журнал педагогики, 5(3), 45-48.
2. Власенко, Т. И. (2019). Дифференцированный подход в обучении биологии старшеклассников. Вестник образовательных технологий, 12(1), 67-72.
3. Смирнов, И. А. (2021). Применение дифференцированного обучения в естественнонаучных дисциплинах. Современные педагогические практики, 8(4), 23-30.
4. Смирнова, Е. В. (2021). Критическое мышление и индивидуальный подход в обучении биологии. Современные проблемы образования, 7(2), 34-38.
5. Фролова, Н. А., Петрухина, О. Л. (2018). Межпредметные связи в естественнонаучном образовании. Педагогический журнал, 10(5), 112-118.
6. Власенко, Т. И. (2019). Мотивация учащихся через дифференцированное обучение. Научно-методический журнал, 15(3), 45-49.
7. Иванова, Л. С. (2020). Развитие навыков XXI века через дифференцированный подход. Вопросы педагогики, 5(1), 21-28.
8. Куликова, Е. В. (2020). Групповые формы работы в биологическом образовании. Педагогический журнал, 12(4), 45-50.
9. Григорьева, Л. С. (2019). Проектное обучение как метод активизации учебного процесса. Вестник педагогики, 8(2), 23-28.
10. Фролова, Н. А. (2020). Цифровые технологии в преподавании естественных наук. Научно-методический журнал, 14(3), 56-62.
11. Смирнов, А. В. (2021). Проблемное обучение в образовательном процессе. Современные методы обучения, 10(1), 30-36
12. Canter, L. (2011). Effective teaching strategies. Pearson Education.
13. Green, J. A. (2010). Differentiation in the science classroom: Best practices. Educational Leadership.
14. Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. Routledge
15. Robinson, G. (2006). Teaching for the future: Creating critical thinkers. Journal of Educational Research, 100(4), 171-183.
16. Thomas, C. (2010). Personalized learning: Creating positive educational environments. Sage Publications
