Научная статья на тему 'ҲАМКОРИҲОИ ТИҶОРАТИЮ ИҚТИСОДИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН БО ҶУМҲУРИИ ҚАЗОҚИСТОН: ИМКОНИЯТҲОИ ТАРАҚҚИЁТ'

ҲАМКОРИҲОИ ТИҶОРАТИЮ ИҚТИСОДИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН БО ҶУМҲУРИИ ҚАЗОҚИСТОН: ИМКОНИЯТҲОИ ТАРАҚҚИЁТ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
савдои хориҷӣ / содирот / воридот / сохтори гардиши мол / ҳамкориҳои тиҷоратию иқтисодӣ / шарикони тиҷоратӣ. / международная торговля / экспортные операции / импортные операции / структура торгового оборота / внешнеторговое сотрудничество.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Юнусзода Холмуроди Қурбоналӣ

Дар мақола самтҳои асосии савдои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қазоқистон баррасӣ гардида, аз ҷумла муомилоти мол байни ин кишварҳо нишон дода шудааст. Дар асоси таҳлили сохтори ҷуғрофӣ ва молии савдои берунии ҳар ду мамлакат, мушкилотҳои савдои байниҳамдигар муайян карда шуд, ки ҳалли онҳо ҳаҷми тиҷоратро афзун мегардонад. Ҳамчунин, дар заминаи мушкилоти дар ҷараёни таҳлил ошкоршуда муаллиф барои таҳким ва афзоиши гардиши савдои хориҷӣ байни Тоҷикистон ва Қазоқистон як қатор тавсияҳо пешниҳод кардааст. Муаллиф инчунин барои васеъ кардани ҳамкориҳои тиҷоратӣ алалхусус содироти молҳои тайёри саноатӣ, металл ва маҳсулоти хоҷагии қишлоқро пешниҳод кардааст. Ҳангоми воридот зарурати зиёд кардани молҳои инвеститсионӣ аз Қазоқистон, яъне мошину таҷҳизот, металлҳои сиёҳ, сӯзишворӣ ва равганҳои молиданӣ пешкаш намудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRADE AND ECONOMIC COOPERATION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN AND THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN: DEVELOPMENT PROSPECTS

В статье рассмотрены основные направления внешней торговли Республики Таджикистан с Республикой Казахстан, в частности, конкретизированы товарооборот между этими странами. На основе анализа географической и товарной структуры внешней торговли двух стран выявлены проблемы взаимной торговли, решение которых позволит увеличить объемы взаимовыгодного торгового сотрудничества. Также со стороны автора на основы выявленных проблем в ходе анализа предложена ряд рекомендаций по укреплению и увеличению товарооборота между Таджикистаном и Казахстаном. Также со стороны автора предложена значительное расширение номенклатуры экспортируемой продукции, включая готовую промышленную продукцию, металлы и продукцию сельского хозяйства. При импорте необходимость увеличение инвестиционных товаров с Казахстана, имеется ввиду машины и оборудование, чёрные металлы и горюче-смазочные материалы.

Текст научной работы на тему «ҲАМКОРИҲОИ ТИҶОРАТИЮ ИҚТИСОДИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН БО ҶУМҲУРИИ ҚАЗОҚИСТОН: ИМКОНИЯТҲОИ ТАРАҚҚИЁТ»

УДК: 339.56.055 (575.3)

ХДМКОРИХ.ОИ ТИЧОРАТИЮ ЩТИСОДИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН БО ЧУМХУРИИ ЦАЗОЦИСТОН: ИМКОНИЯТ^ОИ ТАРАВДИЁТ

Юнусзода Холмуроди ^урбоналй

Аннотатсия. Дар мацола самтуои асосии савдои хориции Цумуурии Тоцикистон бо Цумуурии Цазоцистон баррасй гардида, аз цумла муомилоти мол байни ин кишваруо нишон дода шудааст. Дар асоси таулили сохтори цугрофй ва молии савдои берунии уар ду мамлакат, мушкилотуои савдои байниуамдигар муайян карда шуд, ки уалли онуо уацми тицоратро афзун мегардонад. %амчунин, дар заминаи мушкилоти дар цараёни таулил ошкоршуда муаллиф барои тауким ва афзоиши гардиши савдои хорици байни Тоцикистон ва Цазоцистон як цатор тавсияуо пешниуод кардааст. Муаллиф инчунин барои васеъ кардани уамкориуои тицорати алалхусус содироти молуои тайёри саноати, металл ва маусулоти хоцагии цишлоцро пешниуод кардааст. %ангоми воридот зарурати зиёд кардани молуои инвеститсиони аз Цазоцистон, яъне мошину тацуизот, металлуои сиёу, сузишворй ва равгануои молидани пешкаш намудааст.

Калидвожщо: савдои хорици, содирот, воридот, сохтори гардиши мол, уамкориуои тицоратию ицтисоди, шарикони тицорати.

Барои ицтибос: Юнусзода, Х.Ц. %амкориуои тицоратию ицтисодии Цумуурии Тоцикистон бо Цумуурии Цазоцистон: имкониятуои тарацциёт / Х. Ц. Юнусзода // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2(41). -С. 67-73.

ТОРГОВО-ЭКОНОМИЧЕСКОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН И РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН: ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ

Юнусзода Холмуроди Курбонали

Аннотация. В статье рассмотрены основные направления внешней торговли Республики Таджикистан с Республикой Казахстан, в частности, конкретизированы товарооборот между этими странами. На основе анализа географической и товарной структуры внешней торговли двух стран выявлены проблемы взаимной торговли, решение которых позволит увеличить объемы взаимовыгодного торгового сотрудничества. Также со стороны автора на основы выявленных проблем в ходе анализа предложена ряд рекомендаций по укреплению и увеличению товарооборота между Таджикистаном и Казахстаном. Также со стороны автора предложена значительное расширение номенклатуры экспортируемой продукции, включая готовую промышленную продукцию, металлы и продукцию сельского хозяйства. При импорте необходимость увеличение инвестиционных товаров с Казахстана, имеется ввиду машины и оборудование, чёрные металлы и горюче-смазочные материалы.

Ключевые слова: международная торговля, экспортные операции, импортные операции, структура торгового оборота, внешнеторговое сотрудничество.

TRADE AND ECONOMIC COOPERATION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN AND THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN: DEVELOPMENT PROSPECTS

Yunuszoda Kholmurodi Qurbonali

Annotation. The article examines the main areas of foreign trade of the Republic of Tajikistan with the Republic of Kazakhstan, in particular, the trade turnover between these countries is specified. Based on the analysis of the geographical and commodity structure offoreign trade of the two countries, problems ofmutual trade were identified, the solution of which will increase the volume of mutually beneficial trade cooperation. Also, on the basis of the problems identified during the analysis, the author proposed a number of recommendations for strengthening and increasing trade between Tajikistan and Kazakhstan. Also, the author proposed a significant expansion of the range of exported products, including finished industrial products, metals and agricultural products. When importing, there is a need to increase investment goods from Kazakhstan, meaning machinery and equipment, ferrous metals and fuels and lubricants. Key words: international trade, export operations, import operations, structure of trade turnover, foreign trade cooperation.

Гузориши масъала. Яке аз занчирадои рушди иктисоди миллй рушди савдои хоричии кишвар мебошад. Дар бисьёр адабиётдои иктисодй кайд карда мешавад, ки садми асосиро дар инкишофи савдои хоричй, аслан содироти молу хизматрасонй мегузорад, аммо тадкикотдои охирин дар ин самт нишон доданд, ки дар шароити Ч,умдурии Точикистон накши воридоти мол низ дар ин самт назаррас аст. Дар тадкикот [5, 195] собит карда шудааст, ки яке аз омилдои таъсиррасон ба афзоиши содироти молу хизматрасонии Ч,умдурии Точикистон воридот ба дисоб меравад, зеро аксари молдои воридотй молдои таъиноти инвеститсионй буда, ба рушди содиротии Ч,умдурии Точикистон мусоидат мекунанд.

Азбаски Ч,умхурии Казокистон яке аз шарикони стратегии Ч,умдурии Точикистон дар содаи савдои хоричй аст, тадлили вазъи кунунии муносибатдои савдоии ду кишвар, бинобар сабаби номутавозинии сохтори савдои хоричиашон мудим арзёбй мешавад. Номутавозинй дар савдои хоричй, яъне зиёд будани дачми воридоти молдо нисбат ба содироти ондо ва барои дарёфти роддои оптималии рушди дучонибаи савдои хоричй байни Ч,умдурии Точикистон ва Ч,умдурии Казокистон мубрамияти тадкикотро исбот менамояд.

Дар рафти тадлили дучонибаи савдои хоричии Ч,умдурии Точикистон ва Ч,умдурии Казокистон мушкилидои зерин муайян карда шуд:

1. Дар савдои хоричии тарафайн номгуи молдои содиршаванда кам аст. Барои диверсификатсияи таъминоти мутакобилаи молдо навъдои малдоро зиёд кардан лозим аст [4, 118].

2. Дар давраи тадлилшаванда тавозуни манфии савдои хоричй байни Ч,умдурии Точикистон ва Ч,умхурии Казокистон ба назар мерасад.

3. Точикистон дар дачми умумии савдои хоричии Казокистон садми хело кам мегузорад (диссаи Точикистон дар савдои хоричии Казокистон дамагй 0,8 фоизро ташкил медидад).

Тадлили тадкикотдои охир ва нашриёт. Дар тадкикот назарияи такозои дамродкунанда, назарияи холигии технологй, моделдои гравитатсионии савдои хоричй, назарияи даромад ва чандирии нарх дар савдои чадонй ва модели Пол Кругман тадлил карда шудааст. Инчунин асардои олимони зиёди ватанию хоричй, аз кабили Саидмуродзода Л.Х. [6, 25], Радимзода. Ш.[2, 222], Оймадов М., Каримова М.Т., Бобокалонов О.К. [7, 116] ва дигарон, зери тадлил карор гирифтаанд.

Дар рафти тадкикот маълумотдои омории Агентии омори назди Президента Ч,умдурии Точикистон ва маълумотдои электронии сомонадои расмй истифода бурда шудаанд. Инчунин дар рафти тадкикот усулдои тадлил ва синтез, бадогузории мукоисавй ва усулии илмии абстрактй истифода шудаанд.

Максади макола ин муайян намудани вазъи кунунии савдои хоричии Ч,умдурии Точикистон ва Ч,умхурии Казокистон ва дар асоси тахдил муайян

намудани роддои инкишофи муносибатдои тичоратии ин кишвардо мебошад.

Мудтавои асосии мавод. Савдои хоричй шакли асосии дамкории иктисодии берунй буда, дамчун омили мудимтарини тараккиёти иктисодиёти миллй ва чадонй баромад мекунад. Бояд кайд кард, ки савдои хоричй барои Ч,умдурии Точикистон накши мудим дошта, рушди он назаррас аст ва дамчун дадафи афзалиятнок барои рушди мамлакат ба дисоб меравад. Боиси зикр аст, ки дар ин самт аллакай кордои назаррас анчом дода шудаанд, масалан Дар солдои аввали истиклолият Точикистон асосан бо кишвардои ИДМ робитадои савдои хоричии худро ба род монда буд, ки диссаи давлатдои мазкур дар савдои хоричии Ч,умдурии Точикистон 80,4% - ро ташкил медод. Огоз аз соли 1993 шарикони асосй дар савдои хоричй каме тагйир ёфта, диссаи давлатдои ИДМ дар савдои хоричии кишвар ба 42,9 % баробар гардид, ки ба дисоби миёна имруз диссаи ондо 50-55% -ро ташкил медидад. Боиси кайд аст, ки дар ин давра Точикистон бо кишвардои хорич, ба монанди Ч,умдурии мардумии Чин, Туркия, Олмон, Эрон, Афгонистон, Ч,опон, Покистон, Италия, Швейтсария, ИМА ва гайра робитадои савдоии худро ба род монд, ки ин боиси диверсификатсияи содирот ва афзоиши савдои хоричии мамлакат гардид. Дар баробари ин, агар соли 1991 гардиши савдои хоричии Ч,умдурии Точикистон 131,1 миллион долларро ташкил дода бошад, пас дар соли 2023, ин нишондиданда ба 8,04 миллиард доллари ИМА расид, ки дар ин самт конундо, фармондо ва барномаву стратегиядое, ки аз чониби Хукумати Ч,умдурии Точикистон кабул гардидааст садми хело калон дорад, аз чумла:

> Конуни Ч,умдурии Точикистон аз 27 декабри соли 1993 № 869 «Дар бораи фаъолияти иктисодии хоричй»;

> Конуни Ч,умдурии Точикистон аз 4 ноябри соли 1995 № 112 «Дар бораи танзими асъор ва назорати асъор»;

> Конуни Ч.умдурии Точикистон аз 3 сентябри соли 1999 № 822 «Дар бораи танзими давлатии фаъолияти савдои хоричй»;

> Фармони Президента Ч,умдурии Точикистон аз 27 июни соли 1995 № 261 «Дар бораи либерализатсияи савдои беруна дар Ч,умдурии Точикистон»;

> Карори Хукумати Ч,умдурии Точикистон аз 19 феврали соли 1997 № 111 «Дар бораи тадбирдои такмили фаъолияти иктисодии хоричй дар Ч,умдурии Точикистон»;

> Карори Хукумати Ч,умдурии Точикистон аз 27 октябри соли 1999 № 453 «Дар бораи тадбирдои мачмуии танзими давлатии воридот, содирот ва яклухти мадсулоти тамоку»;

> Карори Хукумати Ч,умдурии Точикистон аз 8 июни соли 2001 № 237 «Дар бораи чорадои бедтар намудани пешбурди молдои ватанй ба бозори хоричй»;

> Барномаи чорй намудани системаи Равзани ягонаи барасмиятдарории амалиёти содиротию воридотй ва транзита дар Ч,умдурии Точикистон (соли 2010)

> Барномаи давлатй оид ба афзун намудани имконияти содиротии содаи коркарди меваю сабзавот барои солдои 2010-2012

> Барномаи рушди содироти Ч,умдурии Точикистон дар давраи то соли 2015

> Барномаи давлатии мусоидат ба содирот ва воридотивазкунии Ч,умдурии Точикистон барои солдои 2016-2020

. (ниг. ба чадвали 1).

> Барномаи давлатии рушди содироти Ч,умхурии Точикистон барои солдои 20212025

> Стратегияи миллии рушди Ч,умдурии Точикистон барои давраи то соли 2030

Инчунин кайд кардан ба маврид аст, ки дар бисёр тадкикотдои олимони ватанию хоричй накши савдои хоричй дар рушди иктисодиёти мамлакат нишон дода шудааст [1, 51]. Агар ба омор ва гуфтадои боло назар афканем, шарикони стратегии Ч,умдурии Точикистон дар савдои хоричй Федератсияи Россия, Ч,умхурии К^азокистон, Ч,умдурии Мардумии Чин, Ч,умхурии Туркия, Ч,умхурии Узбекистон ва Ч,умдурии Федеративии Олмон мебошанд

Чадвали 1. - Савдои хоричии Чумхурии Точикистон бо шарикони тичорати

Страны партнеры / Показатели 2017 2018 2019 2020 2021 2022

Федерасия и Русия Дачми савдои хоричй (млн. долл.) 935,9 1023,1 1053,5 973,6 1352,9 1673,9

Дисса дар савдои хоричй (%) 23,6 24,22 23,28 21,4 21,3 22,9

Раддабандй 1 1 1 1 1 1

к й ио 5 н а о И Дачми савдои хоричй (млн. долл.) 838,9 836,5 957,6 909,7 1778,6 1441,2

Дисса дар савдои хоричй (%) 21,1 19,80 21,16 20,0 18,5 19,7

Раддабандй 2 2 2 2 2 2

а а я 1 а ^ 5 5 Дачми савдои хоричй (млн. долл.) 591,7 651,2 660,9 472,7 839,3 1210,0

Дисса дар савдои хоричй (%) 14,9 15,42 14,60 10,4 13,2 16,6

^ 2 5 Раддабандй 3 3 3 3 3 3

Чумдур ии Туркия Дачми савдои хоричй (млн. долл.) 338,6 401,4 377,3 322,6 390,5 351,2

Дисса дар савдои хоричй (%) 8,5 9,50 8,34 7,1 6,1 4,8

Раддабандй 4 4 4 5 5 5

Ч,умдурии Узбекистон Дачми савдои хоричй (млн. долл.) 126,4 288,5 362,2 333,7 447,8 555,4

Дисса дар савдои хоричй (%) 3,2 6,83 8,0 7,3 7,0 7,6

Раддабандй 5 5 5 4 4 4

Манбаъ: тадияи муаллиф дар асоси маълумотдои омории «Внешнеэкономическая деятельность Республики Таджикистан». - Душанбе, 2023. - 580 с.

Дар чадвал дачм, дисса ва раддабандии давлатдои интихобгардида доир ба савдои хоричии Точикистон иникос карда шудааст. Дар раддабандии мазкур Федератсияи Россия зинаи аввалро ишгол менамояд. Аз тадлил бар меояд, ки дар раддабандй доир ба савдои хоричй тагйирот ба чашм намерасад, тандо Ч,умдурии Узбекистон ва Ч,умдурии Туркия огоз аз соли 2019 чойдояшонро иваз намудаанд, яъне Ч,умхурии Узбекистон аз панчум чой ба чадорум баромадааст, Ч,умдурии Туркия бошад баракс аз чадорум ба панчум фаромадааст.

Агар ба чадвали мазкур таваччуд кунем, муайян мешавад, ки дар тули чанд сол Ч,умдурии К^азокистон дар гардиши савдои хоричии Точикистон чои 2-юмро ишгол мекунад. Ин кишвардо дамсардад намебошанд, аммо ба ин нигод накарда ондо на тандо дар арсаи сиёсй, балки дар арсаи тичоративу иктисодй шарикони стратегй ба шумор мераванд.

Дар соли 2023 дачми савдои хоричй бо Ч,умдурии Кдзокистон 1148,7 миллион долларро ташкил дод, содироти мол 255,8 миллион доллар ва воридот бошад 892,9 миллион доллар. Боиси кайд аст, ки имруз намояндагидои ширкатдои Кдзокистон, аз

кабили JTI Kazakhstan, TOO Teksan Kazakhstan Invest ва дилердо оид ба фуруши мадсулоти Казокистон: ширкати «Алина», корхонаи «Пеноплекси Казокистон», заводи «ЗЕРДЕ керамика» ва гуруди ширкатдо фаъолона дар каламрави Точикисон фаъолият мекунанд. Дар каламрави Казокистон бошад чунин корхонадо Точикистон, ба монанди «Ориёншуренс», «Ориёнинвест», «Силк Вей», «Нак

100%

Инкорпорейшн» ва гайрадо фаъолият мекунанд. Яъне 418 корхонаи муштарак таъсис дода шудаанд, ки аз ондо 416-тоаш хурд мебошад, ки бо дарназардошти хусусияти дарозмуддати дамкоридои гуногунчанба ва устувории муносибатдои кишвардои мо барои тадкими шарикии стратегй афзалиятдои калидй мебошанд [2, 223].

80% 60% 40% 20% 0%

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 20212022 2023

■ Гардиши савдои хоричй бо К,азок,истон

■ Гардиши савдои хоричии ЧТ ^амагй

100%

80%

60%

40%

20%

0%

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 20212022 2023

■ Гардиши савдои хоричй бо Казокистон

■ Гардиши савдои хоричии Ч,Т бо давлат^ои Осиёи Миёна

Расми 1. - Х,иссаи Чумдурии казокистон дар савдои хоричии Чумдурии Точикистон

Манбаъ: тадияи муаллиф дар асоси маълумотдои омории «Внешнеэкономическая деятельность Республики Таджикистан». - Душанбе, 2023. - 580 с. (2023 сол - маълумотдои Вазорати рушди иктисод ва савдои Чумдурии Точикистон)

Тавре ки дар диаграммадо нишон дода шудааст, диссаи Казокистон дар гардиши савдои хоричии Точикистон дар давраи тадкикшаванда, яъне дар давоми 10 сол ба дисоби миёна 18 фоиз ва дар Осиёи Марказй ба дисоби миёна 77,5 фоизро ташкил медидад, ки ин дисса накши Казокистонро дар

фаъолияти иктисодии берунаи Точикистон иникос мекунад. Инчунин бояд гуфт, ки гардиши савдои хоричии Чумдурии Точикистон бо Чумдурии Казокистон дар ин давра 34 фоиз афзуд, ки ин аз рушди равобити тичоратии кишвардои мо шадодат медидад.

Дигар

К^аз, картон ва ма^сулоти аз он^о тайёр кардашуда р Дигар либос^ои пахтагини тайёр ^ Нушоки^ои спиртй ва fайриспиртй ^ Мевач,от ва чормаfз^о

Минерал^о ва консентрат^о

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 2023 2022

Расми 2. - Х,иссаи содироти мол аз Чумдурии Точикистон ба Чумдурии ^азокистон

Манбаъ: тадияи муаллиф дар асоси маълумотдои омории «Внешнеэкономическая деятельность Республики Таджикистан». - Душанбе, 2023. - 580 с. (2023 сол - маълумотдои Вазорати рушди иктисод ва савдои Ч,умдурии Точикистон)

Молдои асосии содиротй дар давоми 2 соли охир ба Казокистон индоянд: - маъдандои фоиданок ва консентратдо, мевадо ва чормагздо, инчунин нушокидои спиртй ва гайриспиртй. Агар ба сохтори содироти Точикистон ба Казокистон таваччуд кунем, мушодида мешавад, ки мо асосан канданидои фоиданок ва консентратдоро содир мекунем (такрибан 80%). Дар баробари ин ба назар мерасад, ки содироти

маъдандои фоиданок ва консентратдо нисбат ба соли 2022 дар сохтори умумии содирот кариб 10% кодиш ёфта, дигар молдои содиршаванда бошад афзоиш ёфтааст. Бинобар ин сабаб дамчун омили таъсиррасонанда ба рушди содирот дар байни ин кишвардо нархдои чадонии маъдандои фоиданок ва консентратдо ба дисоб меравад.

Ма^сулоти тайёр аз fалладона ва орд

Орд

Партов^ои саноати хурокворй ва пасмонда^ои он Равfани растанй ва ^айвонот Ма^сулоти химиявии fайриорганикй Метал^ои сиё^ Гандум ва fалладонаги^о Нафт ва ма^сулот^ои нафтй

10

15

20

25

30

35

40

2023

2022

Расми 3. - ^иссаи воридоти молдо аз Ч,умдурии казокистон ба Чумдурии Точикистон

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Манбаъ: тадияи муаллиф дар асоси маълумотдои омории «Внешнеэкономическая деятельность Республики Таджикистан». - Душанбе, 2023. - 580 с. (2023 сол - маълумотдои Вазорати рушди иктисод ва савдои Ч,умдурии Точикистон)

Молдои асосии воридотй аз Ч,умдурии Казокистон ба Ч,умдурии Точикистон: гандум ва галладона, нафт ва мадсулоти нафтй, металлдои сиёд, инчунин равгани растанй ва дайвонот мебошанд. Ин аз

он шадодат медидад, ки омилдои асосии афзоиши воридот аз Казокистон метавонад даромади пулии адолии Точикистон ва нархдои чадонии мадсулоти нафтй бошад.

0

5

Х,амин тарик, бо назардошти ин далелдо мо тасмим гирифтем, ки дар асоси омилдои таъсиркунанда робитаи байни омилдо ва гардиши савдои хоричии Точикистон бо Казокистонро нишон дидем. Натичадои тадлил нишон медиданд, ки омилдои интихобшуда, яъне даромади пулии адолй, нархи чадонии нафт ва маъдандо бо гардиши савдои хоричии Точикистон бо Казокистон иртиботи зич доранд.

Инчунин тадлилдо нишон медиданд, ки гардиши савдои хоричии Точикистон бо Казокистон бештар аз омилдои беруна вобаста буда, ба мо имкон медидад, ки самтдои асосии баланд бардоштани самаранокии фаъолияти иктисодии хоричиро муайян намоем. Яъне барои рушди муносибатдои савдои зарур аст, ки намуди молдои содиркунандаро зиёд намоем, аз чумла афзоиши мадсулотдои тайёри саноатй, металлдо ва махсулотдои хочагии кишлокро дар содирот. Дар самти воридот бошад аз Казокистон молдои инвеститсионй, яъне мошину тачдизот, металлдои сиёд ва сузишвориро бояд зиёд кард.

Бо дарназардошти тадлил мо метавонем чунин хулоса ва пешнидоддо оид ба тадким ва рушди дамкоридои тичоратию иктисодй барорем:

1. Таквият додани талошдо чидати соддагардонии барасмиятдарории гумрукии воридот ва содироти молу хизматрасонй. Масалан, пас аз таъсиси Портали савдои Точикистон (ки соли 2019 таъсис ёфтааст) гардиши савдои хоричии чумхурй афзоиш ёфт [5, 195].

2. Микдор ва дачми меваю мевадои хушки содиршаванда зиёд карда шавад. Аз чониби Казокистон талабот ба ин мадсулот зиёд аст ва Точикистон доло имкони пурра конеъ кардани талаботро надорад. Аммо бояд гуфт, ки дар ин самт низ кордо вобаста ба чудо кардани замин барои богдо ва бунёди корхонадои хушккунии мева чараён доранд.

3. Таъсиси фонди муштараки сармоягузорй.

АДАБИЁТ

1. Бударина, Н. А. Проблемы развития внешней торговли между Российской Федерацией и Республикой Таджикистан в современных реалиях / Н. А. Бударина, Х. К. Юнусзода // Россия и мир: научный диалог. - 2023. -№ 4(10). - С. 50-68. - DOI 10.53658/RW2023-3-4(10)-50-68. - EDN ZWAJEZ.

2. Рахимзода, Ш. Таджикистан и Казахстан: перспективы развития экономических отношений / Ш. Рахимзода // Экономика Таджикистана. - 2023. - № 3. - С. 222-227. - EDN CIDBSD.

3. Статистический сборник. Внешнеэкономическая деятельность Республики Таджикистан. - Душанбе, 2023. -580 с.

4. Юнусзода, Х. К. Мировые тенденции, зарубежный опыт и оценка взаимосвязей цифровизации торговли / Х. К. Юнусзода // Экономика Таджикистана. - 2023. - № 4. - С. 117-125. - EDN WRPVOQ.

5. Юнусзода, Х. К. Воридоти молу хизматрасонй дамчун омили таъсиррасон ба рушди иктисодиёти кишвар / Х. К. Юнусзода, М. Ч,алолзода // Иктисодиёти Точикистон. - 2024. - No. 1. - P. 194-200. - EDN ALRIQX.

6. Саидмурадов, Л. Х. Теоретические вопросы развития малой открытой экономики в условиях переходного периода (на примере Республики Таджикистан): специальность 08.00.01 "Экономическая теория": автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук / Саидмурадов Лютфилло Хабибуллоевич. - Душанбе, 2005. - 49 с. - EDN ZNPZND.

7. Каримова М.Т. Современное состояние и тенденции внешнеэкономической деятельности Республики Таджикистан / М.Т. Каримова, О.К. Бобокалонов // Экономика Таджикистана. - 2016. - №3-4. - С. 116.

4. Ташкил намудани корхонадои гуногуни муштарак, пеш аз хама барои истедсоли металл, аз чумла дар минтакадои озоди иктисодии дар ду мамлакат бо максади ба мамлакатдои сеюм содир кардани мадсулот.

5. Тадбирдо, аз чумла бедтар намудани шароити тарофавй ва гайритарофавй, инчунин тадкими дамкории макомоти гумрук ва андози ду кишвар, чидати такмил додани муносибатдои савдоии ду кишвар.

6. Ташкили чорабинидо оид ба омузиш ва табодули тачриба байни мутахассисони Чумхурии Точикистон ва Чумхурии Казокистон дар содадои гуногун, аз чумла рушди тичорати ракамй ва иктисоди сабз.

7. Таквияти минбаъдаи дамкории мутакобилан судманд тавассути фаъолияти созмондои байналмилалй, аз чумла Созмони дамкоридои Шанхай.

8. Таквияти дамкорй оид ба масъаладои идоракунии мачмуии захирадои об дар минтака.

9. Х,амчунин, ба род мондани тичорати молдои технологй (инвеститсионй).

10. Барои инкишоф додани савдо байни кишвардои мазкур, таъсиси инфрасохтори тичоратию логистикй, марказдои таксимоти яклухт ва хизматрасонии логистикй, инчунин рушди содаи молиявиро ба вучуд овардан зарур аст.

11. Ба род мондани дамкорй дар бобати тартиб додани пешгуии хушсифат, такмил додани механизмдои мавчудаи моделсозй ва истифода бурдани моделдои нави тараккиёти ичтимоию иктисодии мамлакатдо.

Афзоиши содироти молу хизматрасонй аз Точикистон ва идомаи равобити тичорати хоричй бо Казокистон, бешубда, боиси паёмаддои мусбати иктисоди дарду кишвар ва болоравии сатди некуадволии мардуми ондо мегардад.

Маълумот дар бораи ба муаллиф:

Юнусзода Холмуроди ^урбоналй - номзади илмдои щтисодй, ходими пешбари илмии Институти щтисоиёт ва демографияи Академияи миллии илмдои Точикистон. Адрес: 734024. Республика Таджикистан г. Душанбе, ул. С. Айни 44. Эл. почта: [email protected]

Сведение об авторе:

Юнусзода Холмуроди Курбонали - кандидат экономических наук, ведущий научный сотрудник Института экономики и демографии Национальной академии наук Таджикистана. Адрес: 734024. Республика Таджикистан г. Душанбе, ул. С. Айни 44. Эл. почта: yunuszoda. 91 @yandex. ru

Information about the author:

Yunuszoda Kholmurodi Qurbonali - Candidate of Economic Sciences, Leading Researcher at the Institute of Economics and Demography of the National Academy of Sciences of Tajikistan. Address: 734024. Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. S. Aini 44. El. mail: yunuszoda. 91 @yandex. ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.