CC BY
0ЭОЖ 581.524.4:632.3
ЖАЛПАЦ ЖАПЫРАЦТЫ АГАШТАРДЫ ЗАЦЫМДАЙТЫН АУРУ ТYРЛЕРШЩ
БИОЭКОЛОГИЯЛЫЦ СИПАТЫ
САЛЫБЕКОВА НУРДАНА НУРТАЕВНА
PhD, доцент, ^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-rypiK университетi,
TYPKicraH, ^азакстан
НАЦЫПОВА Ж1БЕК БАУЫРЖАНЦЫЗЫ
Магистрант, ^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-rypiK универcитетi,
TYркicтан, ^азакстан
Ацдатпа. Мацала жалпац жапырацты агаштарга эсер ететт аурулардыц биоэкологиялыц сипатын зерттеуге арналган. Жумыста климаттыц жагдайларды, топырац ерекшелжтерт жэне антропогендт эсерлердг цоса алганда, аурулардыц пайда болуы мен таралуына эсер ететт нег1зг1 факторларга талдау жасалды. Патогендердщ типологиясына, олардыц ем1рлт циклдер1не жэне агаш тYрлерiмен взара эрекеттесу1не ерекше назар аударылады. Ауруларды диагностикалау жэне алдын алу эдiстерi, сондай-ац агаштардыц цолайсыз экологиялыц жагдайларга тезiмдiлiгiн арттыру жолдары царастырылады. Нэтижелер орман экожYйелерiн турацты басцару жэне олардыц биоэртYрлiлiгiн арттыру стратегияларын эзiрлеу Yшiн пайдаланылуы мYмкiн.
Трек свздер: жалпац жапырацты агаштар, биоэкология, агаш аурулары, тезiмдiлiк, орман экожYйелерi.
Жалпак жапырацты агаштар экологиялыц тепе-тецдшт сактауда жэне биоэртYрлiлiктi камтамасыз етуде мацызды рел аткарады. Олар каркынды фотосинтезге бешмделген кец жапырактармен сипатталады, бул оларды орман экожYЙелершщ непзп компоненттерше айналдырады. ^азакстанда емен, кайьщ, терек, жеке жэне шынар сиякты жалпак жапырацты агаштар орманды дала, езен жайылмалары мен таулы аймактарды коса алганда, эртYрлi табиги аймактарда таралган. Бул агаштар топыракты турактандыру, микроклиматты реттеу жэне флора мен фаунаныц кептеген тYрлершщ тiршiлiк ету ортасын камтамасыз ету сиякты кептеген функцияларды орындайды [1, 21 б]. Дегенмен, олардыц тезiмдiлiгi патогендiк микроорганизмдер мен колайсыз сырткы жагдайлардан туындаган эртYрлi ауруларга байланысты сыналады.
Кец жапыракты агаштарды закымдайтын аурулар сацыраукулактык, бактериялык жэне вирустык инфекцияларды [2, 130б] камтиды. Сацыраукулактык аурулар арасында ец кеп таралганы - ак унтак пен тамыр шiрiгi. Erysiphe spp. патогенiнен туындайтын ак унтак жапырактарда ак тYCтi кабыршак тYрiнде [3, 217б] пайда болады, бул фотосинтез белсендiлiгiнiц темендеуше жэне жапырактардыц мерзiмiнен бурын тYсуiне экеледi. Armillaria те11еа патогенiне байланысты тамыр шiрiгi агаштыц тамыр жYЙесiнiц ыдырауын, турактылыгыныц элсiреуiн жэне елiмiн [4, 1058б] тудырады. Marssonina spp. сацыраукулактарынан туындаган жапырактыц дактануы, эаресе, орманды дала жэне калалык жагдайларда кездесетiн терек пен кайыц Yшiн ете кауiптi. Бактериялык инфекциялар, мысалы, Erwinia amylovora тудыратын бактериялык ^йк, бутактарды, жапырактарды жэне гYлдердi закымдап, айтарлыктай зиян [5, 342б] келтсредь Tobamovirus тукымдасына жататын вирустардан туындайтын жапырак мозайкасы агаштардыц есуi мен дамуына кедергi жасап, олардыц жагдайыныц нашарлауына экеледi [6, 75б].
Аурулардыц агаштарга эсерi ^азакстан аймагына байланысты езгерш отырады. Ылгалды жагдайлар басым болатын солтYCтiк жэне Орталык аймактарда сацыраукулак аурулары жиi кездеседi. Жылы жэне кургак климатымен ерекшеленетiн ощуспк аймактарда вирустык инфекциялар басым. Аталган аурулардыц таралу децгейлерi 1-кестеде керсетшген:
Кесте-1 - Аурулардьщ сипаттамасы жэне таралуы
Ауру тит Непзп коздырушылар Таралуы (%)
Сацыраукулактар аркылы Erysiphe spp., Armillaria mellea 60
Бактериялар аркылы Erwinia amylovora 25
Вирустар аркылы Tobamovirus 15
Бул аурулардыц биоэкологиялык сипатын зерттеу климаттьщ езгерушщ кYшеюi, экологиялык жагдайдыц нашарлауы жэне орман экожYЙелеpiне антpопогендiк кысым жагдайында ерекше езекп болып отыр. Агаш аурулары олардыц фотосинтез, транспирация жэне есу сиякты физиологиялык процестерш бузып кана коймайды, сонымен катар олардыц популяциясыныц айтарлыктай темендеуiне экелед^ бул экожYЙе кызметтеpiне теpiс эсер етедь Жаhандык жылыну жагдайында патогендш организмдер таралу жэне емip CYPУ Yшiн колайлы жагдайларга ие болады, бул олармен кYpесудi одан да киындатады [7, 1604б].
Сонымен катар, ауруларды зерттеудщ биоэкологиялык тэсiлi патогендер мен олардыц курбандары арасындагы себеп-салдарлык байланыстарды аныктап кана коймайды, сонымен катар аурулардыц дамуы мен таралуына ыкпал ететiн ылгалдылык, температура, Топырак курамы жэне биоэpтYpлiлiк сиякты экологиялык факторлардыц езара тэуелдiлiгiн тYсiнуге мYмкiндiк беpедi. Бул жалпак жапыракты агаш ауруларын диагностикалаудыц, алдын алудыц жэне бакылаудыц тиiмдi стратегияларын эзipлеу Yшiн мацызды.
Бул такырыпка гылыми жэне практикалык кызыгушылык орман алкаптарын агаш, дэршк шикiзат жэне рекреациялык ресурстар ^3i pетiнде сактау кажеттiлiгiмен де байланысты. Биоэкологиялык аспектiлеpдi зерттеу кай агаш тYpлеpiнiц ец осал екенш, кандай аурулардыц ец жойкын екенш жэне олардыц эсерш азайту Yшiн кандай корганыс шараларын колдануга болатынын аныктауга мYмкiндiк беpедi.
Жалпак жапыракты агаштарга эсер ететiн ауру тYpлеpiнiц биоэкологиялык сипатын зерттеу Yшiн далалык бакылауларды, Yлгiлеpдi жинауды жэне диагностиканыц негiзгi эдiстеpiн колдана отырып талдауды камтитын жецiлдетiлген тэсiл колданылды. Жумыс бip вегетациялык маусымда емен, жеке, YЙецкi жэне кайыц сиякты агаш тYpлеpi басым орман алкаптарында жYpгiзiлдi. ^олданылган эдiстеp 2-кестеде беpiлген:
Кесте-2 - Эдiстеp мен олардыц сипаттамасы
Эдютер Сипаттамалары
Далалык бакылаулар Далалык зерттеулер агаштардыц жагдайын кезбен багалады. Аурулардыц сырткы белгiлеpiне, соныц шшде жапырактардыц дактары мен саргаюына, кабыгында некроздыц пайда болуына, бутактардыц калыцдауына жэне баска да кеpiнетiн езгерютерге ерекше назар аударылды. Закымдану белгшерш кеpсететiн агаштар тiзiмге енгiзiлдi жэне олардыц географиялык орналасуы картада белгшендь
Yлгiлеpдi жинау Одан эpi талдау Yшiн зардап шеккен агаштардан жапырак, кабык жэне агаш Yлгiлеpi алынды. Аурулардыц локализациясы мен таралу дэpежесiн аныктау Yшiн агаштардыц эpтYpлi белiктеpiнен (тэж, магистраль, тамырлар) жинау жYpгiзiлдi. Эpбip Yлгi жеке герметикалык пакетке салынып, тацбаланган.
Yлгiлеpдi талдау Зертханада жиналган Yлгiлеp карапайым визуалды жэне микроскопиялык эдiстеpмен зеpттелдi. Сацыраукулак ауруларын аныктау Yшiн дымкыл CYЗгi кагазында споралардыц енуi колданылды. Бактериялык закымданулар тэн секрециялармен жэне тшдердщ курылымындагы езгеpiстеpмен аныкталды.
Экологиялык Аурулардыц дамуына эсер ететiн факторларды тYсiну Yшiн
жагдайларды зерттеу коршаган орта жагдайларына бакылау жYргiзiлдi. Агаштар eсетiн жерлерде температура, ылгалдылык жэне жарык децгеш тсркелдь Топырактыц ылгалдылыгы мен кeрiнетiн тыгыздыгы сиякты сипаттамалары одан эрi зерттелдi.
Деректердi eцдеу Нэтижелер агаштардыц тYрi, закымдану тYрлерi, олардыц жиiлiгi жэне экологиялык жагдайлармен байланысы жазылган кестелерде уйымдастырылды. Зардап шеккен агаштардыц орташа мэш мен пайызын есептеу сиякты карапайым статистика ец осал тYрлер мен аурулардыц жшлшн аныктау Yшiн пайдаланылды.
Бул эдiстердi колдану жалпак жапыракты агаштарга эсер ететш Heri3ri ауруларды аныктауга жэне олардьщ сырткы факторлармен байланысын орнатуга мYмкiндiк бердi. Бул тэсiл зерттеулердщ колжетсмдшгш камтамасыз етедi жэне орман шаруашылыгы мен экологияда одан эрi колдану Yшiн практикалык нэтижелерге кол жетюзуге мYмкiндiк бередi.
Зерттеу барысында агаштардыц кYЙi, оныц iшiнде зерттелген Yлгiлердщ саны, инфекцияныц пайызы жэне аурудыц негiзгi тYрлерi туралы мэлiметтер жиналды. Мэлiметтер 3-кестеде берiлген:
Кесте-3 - Зерттеу нэтижелерi
Агаш тYрi Жалпы агаш Закымданган Непзп ауру тYрi Закымдану
саны агаш саны пайызы (%)
Емен 50 25 Жапырактардыц дактануы 50.0
Жeке агашы 40 18 ^атерл1 жаракат 45.0
Yйецкi 45 22 Тот басу 48.9
^айыц 55 30 Ш!рш 54.5
Зерттеу нэтижелерi кецжапыракты агаштардыц эртYрлi ауруларга бешмдшгш анык кeрсетедi. Алынган мэлiметтер непзшде эрбiр агаш тYрiнiц закымдану децгеш жэне негiзгi аурулары талданды. Зерттеу барысында анъщталган негiзгi аурулар — жапырактардыц дактануы, катерлi жаракат, тот басу жэне шiрiк. Эркайсысы агаштардыц биологиялык жэне экологиялык ерекшелiктерiне байланысты эртYрлi децгейде таралган.
Емен агаштары жапырактардыц дактануына ец бейiм болып шыкты. Бул аурудыц таралуы кебшесе климаттык факторлармен, атап айтканда жогары ылгалдылык пен температураныц ауыткуымен байланысты. Жапырактардыц дактануы фотосинтез процесш тежейд^ бул агаштыц eсуi мен дамуына терiс эсер етедi. Мундай закымданулар агаштардыц жалпы eмiршецдiгiн тeмендетiп, орман экожYЙесiнiц турактылыгына кауiп тeндiредi.
Жеке агашы катерлi жаракат ауруына жш шалдыгады. Бул аурудыц пайда болуы, негiзiнен, механикалык закымданулар мен патогендш микроорганизмдердiц енуiмен байланысты. Жeке агаштарыныц закымдануы олардыц экологиялык рeлiне, соныц iшiнде тозацдану мен бал жинауга катысуына керi эсерiн тигiзуi мYмкiн.
Yйецкi тот басу ауруымен ец жш закымданган агаш ретiнде ерекшеленедь Бул ауру споралардыц жел аркылы таралуы аркылы жылдам тарайды жэне жапырактардыц ерте тYсуiне экеледi. Нэтижесшде агаштыц жалпы фотосинтетикалык белсендiлiгi тeмендейдi.
^айыц шiрiкке ец осал болып табылады, закымдану децгейi 54,5%-ды курады. Бул ауру топырактыц жогары ылгалдылыгы мен сацыраукулак инфекцияларыныц белсендiлiгiмен байланысты. Ш!рш ауруы агаш дiцiнiц механикалык берштшн тeмендетiп, олардыц сынгыш болуына экеледi. Мундай агаштар орман шаруашылыгында экономикалык шыгындарга жэне экожYЙенiц тураксыздыгына себеп болуы мYмкiн.
Зерттеу барысында анъщталган экологиялык факторлар аурулардыц таралуына Yлкен эсер ететiнi байкалды. Жогары ылгалдылык, температураныц кенет eзгерiстерi жэне
топырактыц нашар аэрациясы патогендердщ белсендiлiгiн арттырады. Сонымен катар, антропогендiк факторлар, мысалы, ормандарды кесу, топырактыц тыгыздалуы жэне ауаныц ластануы агаштардыц иммунды; жYЙесiн элсiретедi жэне оларды ауруларга осал етедь
Зерттеудщ келесi кезецшде закымдануга экелетш экологиялы; факторлар зерттелдi. Мэлiметтер 4^i кестеде берiлген:
Кесте-4 - ^ Экологиялык факторлар мен агаштардыц закымдану децгеш
Агаш тYрi Орташа Ауаныц Топырак Топырак Закымдану
температура орташа ылгалдылыгы тыгыздыгы децгеш (%)
(°C) ылгалдылыгы (%) (%) (г/см3)
Емен 18 60 30 1.2 50.0
Жеке 17 65 35 1.3 45.0
Yйецкi 19 55 28 1.1 48.9
^айыц 16 70 40 1.4 54.5
Диаграммада кeрсетiлгендей, ауаныц ылгалдылыгы мен агаштардыц жуктыру децгейi арасында оц байланыс бар. Эаресе жогары ылгалдылык жагдайында есетш кайыцдарда инфекцияныц жогары децгейi байкалды (70%). Бул артык ылгалдылык сацыраукулак инфекцияларыныц дамуына ыкпал ететiндiгiн растайды. Топырактыц ылгалдылыгы мен инфекция децгей арасындагы байланысты кeрсететiн диаграммада топырактыц жогары ылгалдылыгы (кайыц агаштарында 40%) инфекциялык закымданудыц жогарылауымен де байланысты екенiн керуге болады. Себебi ылгалды топырак патогендердщ кебеюше колайлы жагдай жасайды. Тыгыз топырак (кайыцдардагы 1.4 г/см3) тамыр жYЙесiне оттегiнiц жетуiн киындатады, бул агаштарды элсiретедi жэне оларды инфекцияларга осал етедi.
Ауа мен топырактыц ылгалдылыгы агаштардагы аурулардыц дамуына эсер ететш мацызды факторлардыц бiрi болып табылады. Жогары ылгалдылык жагдайлары жапырактар мен тамыр жYЙесiне эсер ететш сацыраукулактар мен бактериялардыц кeбеюiне ыкпал етедг Топырактыц тыгыздыгы да мацызды рел аткарады, бул агаштардыц патогендерге осалдыгын арттырады. Топырак пен ауаныц ылгалдылыгы темен жагдайларда eсетiн жеке мен Yйецкiде инфекцияныц темен децгеш байкалды.
Келесi кезецде бiз ауаныц ылгалдылык децгеш мен жалпак жапыракты агаштардыц закымдану дэрежесi арасындагы байланысты зерттедш. Нэтижелер 1-суретте берiлген:
Ауаныц ылгалдылыгы мен инфекция денгеш арасындагы байланыс
54 -
ш С X
ÜJ
4 50 Я
5 Я
S
■е-48 =
s
46
56 58 60 62 64 66 68 70
Ауаныц орташа ылгалдылыгы (%)
Сурет-1 - Ауаныц ылгалдылыгы мен инфекция децгеш арасындагы байланыс 1-суретте бершген диаграммада ауа ылгалдылыгыныц орташа децгеш мен агаштардыц закымдану децгешнщ арасындагы тэуелдшк керсетшген. Алынган нэтижелер айк;ын
тенденцияны керсетедг ауа ылгалдылыгы арткан сайын, агаштардыц инфекциялык ауруларга шалдыгу децгей де артады. Бул кубылыс жогары ылгалдылыктыц сацыраукулак патогендершщ кебеюiне колайлы жагдай тугызуымен байланысты, ал бул патогендер кецжапыракты агаштардыц кептеген ауруларыныц непзп коздыргыштары болып табылады.
Диаграммадан бiрнеше негiзгi ерекшелiктердi белiп керсетуге болады:
Темен ылгалдылык (55-60%): Мундай жагдайда агаштардыц закымдану децгейi 48-50% аралыгында езгерiп отырады. Бул орташа ылгалдылыктыц патогендердщ дамуын шектейтiнiн, бiрак аурулардыц толык алдын алмайтынын керсетедi.
Орташа ылгалдылык (65%): Ылгалдылык 65%-га дешн арткан жагдайда закымдану децгейi 45%-га дейiн темендейдi. Бул агаштардыц тYрiне немесе жергiлiктi экологиялык факторларга байланысты болуы мYмкiн.
Жогары ылгалдылык (70%): Ауа ылгалдылыгы 70%-га жеткенде закымдану децгей ец жогары мэнге — 54.5%-га жетедi. Бул патогендердiц жогары ылгалдылык жагдайында белсендi кебейiп, агаштарды закымдайтынын растайды.
Деректер сонымен катар эшжуйе типi жэне оган байланысты факторлар, мысалы, агаш тYрлерi, отыргызу тыгыздыгы жэне топырак ерекшелiктерi, агаштардыц инфекцияга сезiмталдыFына эсер етуi мYмкiн екенiн керсетедi. Мысалы, жогары ылгалдылыгы бар аймактарда кебiнесе батпакты топырактар кездеседi, бул сацыраукулак ауруларыныц дамуына косымша ыкпал етедi.
Келесi кезецде топырактыц ылгалдылыгы мен инфекциялар арасындагы байланыс зерттелiп, нэтижелер 2-суретте келпршд^
Топырактын ылгалдылыгы мен инфекция денгеш арасындагы байланыс
Сурет-2 - Топырактыц ылгалдылыгы мен инфекция арасындагы байланыс
2-суретте бершген диаграммада топырактыц ылгалдылыгы мен агаштардыц закымдану децгейнщ арасындагы тэуелдшк керсетшген. Нэтижелерден байкалгандай, топырактыц ылгалдылыгы арткан сайын агаштардыц инфекциялык ауруларга шалдыгу децгеш де жогарылайды. Бул жагдай сацыраукулак патогендерiнiц кебеюi мен белсендiлiгiне колайлы жагдай жасайтын жогары ылгалдылыктыц эсерiнен болуы мYмкiн.
Диаграммада бiрнеше мацызды нYктелер керсетшген:
Темен топырак ылгалдылыгы (28-30%): Мундай децгейде агаштардыц закымдану пайызы 48-50% аралыгында. Бул керсетюш орташа ылгалдылыктыц патогендердщ кебеюш шшара шектейтiнiн бiлдiредi. Дегенмен, бул ылгалдылык аурулардыц алдын алуга жеткiлiксiз.
Орташа топырак ылгалдылыгы (34%): Ылгалдылык децгешнщ 34%-га жеткен кезшде агаштардыц закымдану пайызы темендейдь Бул керсетюш жергшкп экологиялык факторларга немесе агаштардыц тYрлiк ерекшелiктерiне байланысты болуы mymkïh.
Жогары топырак ылгалдылыгы (40%): Топырактыц ылгалдылыгы 40%-га жеткенде агаштардыц закымдану децгеш 54.5%-га дешн еседi. Бул жагдай жогары ылгалдылык патогендер Yшiн оцтайлы жагдай жасайтынын керсетедi.
Агаштардыц жукпалы аурулармен жуктыру децгешне эсер ететiн факторларды зерттеу негiзiнде аурулардыц таралуын болдырмау жэне орман экожYЙелерiнiц турактылыгын арттыру Yшiн негiзгi усыныстар тужырымдалды. Ауа мен топырактыц жогары ылгалдылыгы сацыраукулак коздыргыштарыныц кебеюше ыкпал ететш непзп факторлардыц бiрi ретiнде аныкталды. Сондыктан осы параметрлердi бакылауга ерекше назар аудару керек. Ауа мен топырактыц ылгалдылыгын Yнемi бакылау тэуекелдердi уактылы аньщтауга мYмкiндiк бередi, ал дренаждык жYЙелердi орнату жэне екпелердiц тыгыздыгын темендету ауа айналымын жаксартуды жэне орман алкаптарындагы ылгалдылыкты темендетудi камтамасыз етедь
Аурудыц алдын алудыц мацызды аспектшершщ бiрi-сацыраукулак инфекцияларына аз ушырайтын тезiмдi агаш тYрлерi мен сорттарын тацдау. Екпелердщ тYрлiк курамыныц эртYрлiлiгi бiр тYPдiц жаппай закымдану ыктималдыгын азайтады жэне биоэртYрлiлiктi сактауга ыкпал етедь Агаштарды кYту, соныц iшiнде санитарлык кесу жэне зардап шеккен агаштарды жою инфекциялардыц таралуын болдырмауда шешушi рел аткарады. ^айта жуктыруды болдырмау Yшiн агаштардыц закымдалган белiктерiн каушаз тYPде тастау керек.
Топырактыц сапасын жаксарту агаштардыц денсаулыгы Yшiн де мацызды. Тыгыз топыракты аэрациялау жэне органикалык тыцайткыштарды колдану тамыр жYЙесiн ныгайтуга жэне патогендерге тезiмдiлiктi арттыруга кемектеседi. Биофунгицидтер сиякты профилактикалык препараттарды колдану патогендердiц дамуын тежеуге кемектесед^ ал жаппай инфекция болган жагдайда химиялык корганыс куралдарын усыныстарга сэйкес катац тYPде колдануга болады.
¥зак мерзiмдi эсердi камтамасыз ету Yшiн мамандар мен жергiлiктi тургындар арасында бiлiм беру жумысы кажет. Окыту iс-шараларын еткiзу, акпараттык материалдар жасау жэне орман эшжуйелерш коргауга кауымдастыктарды тарту агаштардыц жукпалы ауруларыныц алдын алу мэселелерше саналы кезкарасты калыптастыруга ыкпал етедi. Бул шараларды юке асыру аурулардыц децгейiн темендетудi, агаштардыц денсаулыгын жэне орман экожYЙелерiнiц турактылыгын сактауды камтамасыз етедi, бул эаресе жаhандык климаттыц езгеруi мен антропогендш кысымныц артуы жагдайында мацызды.
^орытынды. Жалпак жапыракты агаш ауруларыныц биоэкологиялык сипаттамаларына багытталган зерттеу олардыц дамуы мен таралуына эсер ететiн непзп факторларды аныктады. Негiзгi нэтижелер ауа мен топырактыц ылгалдылыгы сиякты Климаттык жагдайлардыц сацыраукулак, бактериялык жэне вирустык коздыргыштар тудыратын жукпалы аурулардыц таралуына айтарлыктай эсерiн керсетедi. Жогары ылгалдылык коздыргыштар Yшiн колайлы жагдай тугызады, бул ылгалдылыгы жогары аймактарда агаштардыц жуктыру децгешнщ жогарылауымен расталды.
Зерттелген агаш тYрлерiнiц iшiнде кайыцдар ец осал болып шыкты, бул олардыц биологиялык ерекшелiктерiмен жэне экологиялык есу жагдайларымен тYсiндiрiледi. Зерттеу керсеткендей, тамырларга оттегiнiц кол жетiмдiлiгiн шектейтiн топырак тыгыздыгы агаштардыц элареушде жэне олардыц инфекцияларга бейiмдiлiгiнiц жогарылауында мацызды рел аткарады.
Жумыстыц практикалык мацыздылыгы инфекциялардыц таралуын болдырмау жэне орман эшжуйелершщ турактылыгын жаксарту бойынша шараларды эзiрлеу болып табылады. Ец мацызды усыныстарга ауа мен топырактыц ылгалдылыгын бакылау, дренаждык жYЙелердi енпзу, отыргызу тыгыздыгын азайту жэне ауруга тезiмдi агаш сорттарын пайдалану юредь Закымдалган агаштарды кесу жэне жою сиякты туракты санитарлык шаралар да инфекция децгешн темендетуде тиiмдi екенiн дэлелдедi.
Нэтижелер жукпалы ауруларды азайтуга, биоэртYрлiлiктi сактауга жэне экожYЙе кызметтерiн жаксартуга багытталган ормандарды баскарудыц туракты стратегияларын калыптастыру Yшiн пайдаланылуы мYмкiн. Жаhандык климаттыц езгеруi жэне антропогендiк эсердiц есуi жагдайында усынылган шараларды iске асыру жалпак жапыракты агаштардыц денсаулыгын узак мерзiмдi сактауды жэне орман эшжуйелершщ турактылыгын камтамасыз етуге мYмкiндiк береди
Бул мацала Казацстан Республикасыныц Fылым жэне Жогары бглгм министрлггг Fылым комитеттщ №BR24992814 грант есеб1нен жарияланды.
ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Tsaralunga V. et al. Natural regeneration features of broad-leaved species under the canopy of coniferous stands in forest-steppe conditions //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2021. - Т. 875. - №. 1. - P. 12-51.
2. Wang N. et al. Leaf functional traits and ecological strategies of common plant species in evergreen broad-leaved forests on Huangshan Mountain //Journal of Forestry Research. - 2024. - Т. 35. - №. 1. - P. 130.
3. Spaulding P. Foreign diseases of forest trees of the world: an annotated list. - US Government Printing Office, 1961. - №. 197.
4. Nabeshima E., Kubo T., Hiura T. Variation in tree diameter growth in response to the weather conditions and tree size in deciduous broad-leaved trees //Forest Ecology and Management. -2010. - Т. 259. - №. 6. - P. 1055-1066.
5. Zhu L. et al. Drivers and spatiotemporal patterns of post-drought growth resilience of four temperate broad-leaved trees //Agricultural and Forest Meteorology. - 2023. - Т. 342. - P. 109741.
6. Beloiu M., Stahlmann R., Beierkuhnlein C. Drought impacts in forest canopy and deciduous tree saplings in Central European forests //Forest Ecology and Management. - 2022. - Т. 509. - P. 1275.
7. Chen Z. et al. Coordinated variation in stem and leaf functional traits of temperate broadleaf tree species in the isohydric-anisohydric spectrum //Tree Physiology. - 2021. - Т. 41. - №. 9. - P. 1601-1610.
