CC BY
1Э0Ж:615.014:582.736.3
ЦЫЗЫЛБАС БЕДЕ (TRIFOLIUMPLATENSE L.) 0СШД1К ШИК1ЗАТЫН ФАРМАЦЕВТИКАЛЬЩ ПРАКТИКАДА ЦОЛДАНУЫ (ЭДЕБИЕТТ1К ШОЛУ)
ЖАНДАБАЕВА М.А. PhD
КЕНЖЕБЕКОВА Н.Н.
4 курс студентi
ЭБ1ЛЖАН Г.Б.
Магистр, С.Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттьщ медицина университет!» КЕА^,
Алматы, ^азакстан Республикасы
Тушндеме: Бул мацалада медициналыц жэне фармацевтикалыц тэжгрбиеде цолданылатын цызылбас беде (Trifolium pratense L.) есгмдгк шикгзатыныц химиялыц цурамы жэне оныц фармакологиялыц цасиеттерг, жалпы цолдану перспективалары эдебиеттт шолулар нег1з1нде керсетшген.
Krnmmi свздер: Цызылбас беде ес1мд1к шик1заты, таралу ареалы, биологиялыц белсенд1 заттар, дэршк зат.
ПРИМЕНЕНИЕ РАСТИТЕЛЬНОГО СЫРЬЯ КЛЕВЕРА ЛУГОВОЙ (TRIFOLIUM PLATENSE L.) В ФАРМАЦЕВТИЧЕСКОЙ ПРАКТИКЕ (ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОБЗОР)
ЖАНДАБАЕВА М.А.
PhD
КЕНЖЕБЕКОВА Н.Н.
Студент 4 курса
ЭБ1ЛЖАН Г.Б.
Магистр, НАО Казахский национальный университет имени С.Ж. Асфедиярова Город Алматы, Республика Казахстан
Резюме: В данной статье на основе обзоров литературы показаны химический состав растительного сырья клевера луговой, применяемого в медицинской и фармацевтической практике, его фармакологические свойства, перспективы широкого применения.
Ключевые слова: растительного сырья клевера луговой, ареал распространения, биологически активные вещества, лекарственное средство.
THE USE OF VEGETABLE RAW MATERIALS TRIFOLIUM PRATENSE L. IN PHARMACEUTICAL PRACTICE (LITERATURE REVIEW)
ZHANDABAYEVA M.A.
PhD
KENZHEBEKOVA N.N. 4th year student
ABILZHAN G.B.
master degree
Resume: This article, based on literature reviews, shows the chemical composition of raw materials Trifolium pratense L. used in medical and pharmaceutical practice, its pharmacological properties, and prospects for widespread use.
Keywords: raw materials Trifolium pratense L., territorial distribution, biologically active substances, medicinal product
Зерттеу езектш1гк Каза;стан Республикасыньщ флорасы дэршк еамдштерге ете бай. Бiздщ елiмiзде 600-ден аса эндемдi еамдштер тсркелген. Олардыц ^рамында толы; зерттелмеген дэрiлiк есiмдiктер шикiзаттары кеп [1]. «^азакстан Республикасы Денсаулы; сактау саласын дамытудыц 2026 жылга дейiнгi тужырымдамасыныц» (КР Yкiметi 2022 жылы 24 карашада шыккан 945 каулысы) 4-белiмiне сэйкес, инновациялы; дэрiлiк препараттардыц отанды; фармацевтикалы; ендiрiсi мен ултты; санитарлы-эпидемиологиялы; кызметi, iшкi кажеттiлiктi, элемдiк фармацевтикалы; нары;тан тэуелсiздiктi жэне халыщтыц био;аушаздшн ;амтамасыз етедi [2]. Каза;стан Республикасыныц бай табиги ресурстары, оныц шшде дэрiлiк еамдштердщ релi ерекше. Ел аумагында есетiн ;ызылбас беде (Trifolium pratense L.) - биологиялы; белсендi заттарга бай еамдштердщ бiрi. Халы; медицинасында ежелден ;олданылып келе жат;ан бул еамдштщ казiргi замангы гылыми зерттеулерi, оныц ;урамындагы фитоэстрогендер, флавоноидтар жэне бас;а да биологиялы; белсендi заттардыц фармацевтикалы; мацызды касиеттерiн аны;тады. Кызылбас беденщ дэрiлiк касиеттерiн зерттеу жэне оны фармацевтикалы; тэж1рибеде ;олдану Каза;стандагы есiмдiк шикiзатына негiзделген отанды; фармацевтикалы; ендiрiстi дамытуга Yлес ;оса алады. Сонды;тан, ;ызылбас беденщ фармацевтикалы; практикада ;олдану перспективаларын талдап, оныц отанды; препараттар ендiрiсiнде ;олдану мYмкiндiктерiн аны;тауга багытталган.
Зерттеудщ максаты: Фармацевтикалы; практикада ;ызылбас беде (Trifolium platense L.) ботаникалы; сипаттамасына, химиялы; ;урамына жэне ;олданылуына эдебиеттiк шолу бойынша зерделеу
Зерттеудщ эд1стер1 мен материалдары: Отанды; жэне шетелдш авторлардыц гылыми, эдiстемелiк, а;паратты;, аныктамалык дереккездерi базалары болып табылады.
Нэтижелерд1 талдау: Кызылбас беде (Trifolium platense L.) - бурша;тар ту;ымдасына жататын кеп жылды;, кейде бiр жылды; шептесiн есiмдiктер. Биiктiгi 15 - 50 см-дей, сабагы жумыр, тамыры жуан болады. Жапырагы ^рдел^ 5 - 9 жапыра;шалары бар. ГYлi уса; ;ызыл, ;ызгылт, сары не а; тYCтi, шар тэрiздi домала; немесе сопа;ша келген шаша; гYлшоFырFа топталган. Жемiсi - бурша;, оныц 1 - 2, кейде 3 - 6 дэш бар (Сурет-1) [3].
Сурет 1 - Кызылбас беденщ сырт;ы керiнiсi
Эамдштер систематикасы бойынша беде туысыньщ ^a3ipri уакытта кептеген тYрлерi бар. Беде туысы 400-ге жуык тYPдi камтиды, оныц шшде Казакстанда кездесетiн 5 тYрi 1-кестеде керсетiлген:
Кесте 1 - Кызылбас беде к^мдшнщ Казакстанда кездесетш тYрлерi_
Эсiмдiк атауы
Кызылбас беде (Trifolium platense L.)
Тау беде (Trifolium montanum L.)
Кызгылт беде (Trifolium hybridum L.)
Орта беде (Trifolium medium L.)
Сырткы Kepirnd
Ботаникалык сипаттамасы
Бшктш 15 - 50 см-дей, сабагы жумыр, тамыры жуан
болады. Жапырагы кYPделi, 5-9 жапыракшалары бар.
Кепжылдык шeптесiн eсiмдiк. Тамыр тYзу, езек, агаш тэpiздi,
жогаргы жагында кейде екi-Yшбасты болады. Сабактарыныц бшктш 20-60 см.
Бшктш 20-60 см кепжылдык еамдш; Сабактары жалацаш, немесе тш, карапайым. Жапырактары эллипс тэpiздi немесе узын-сопакша, узындыгы 1,5-3 см, еш 1-2 см, негiзгi сабактыц теменгт бeлiгiн бойлай сирек тYктi;
□ Кепжылдык шептесш eсiмдiк. Тамыр тYзу, кеп басты, кeбiнесе узын жер асты epкендеpiн дамытады. Сабагы 20-80 см бшкпкте, тYзу немесе жогары кeтеpiлген.
Таралу ареалы
ШКО, БКО, СКО-да оныц iшiнде Тобыл-Есш ойпатында, Еpтiс ешршде жэне Семей орманында, Каспий ешршде (солтYCтiкте), Актебе облысында (солтYCтiкте)._
Казакстанныц солтYCтiк-батыс бeлiгiнде ягни Костанай, Актебе обл.
Каспий мацы eцipiнде, Актебе облысында (солтYCтiк-батыс), шыгыс
шокыларында (Семей), Алтайда, 1ле мен КYнгей Алатауында (Алма-Ата) кездеседi.
Казакстанныц солтYCтiк-батыс аудандарында кездеседi.
Жоргалаушы беде (Trifolium repens L.)
Бшктш 40 см-ге дешн кепжылдык. Сабагы жоргалаушы, тармакталган. Жапырактары узын, Yшб¥рышты, жапыракшалары кец сопакша. ¥зындыгы 30 см.
^лшогырлары а; немесе кызгылт тYCтi,гYлденгеннен кейiн коцыр тYCке айналады; гулдер сэл хош иiстi..
СолтYCтiк
^азастанда жэне
шелдер мен таулы
жерлердi
коспаганда,
^азакстанныц
барлы;
аудандарында
кездеседi
Кесте-1 керсетiлгендей, беде туысы тYрлершщ таралу спектрi ете кец. ^азакстан аумагында кызылбас беденщ таралу аймактары арнайы белгiлермен керсетiлген. Шыгыс, Батыс, СолтYCтiк ^азакстан облыстарында кец таралган (сурет 2). Экологиялык жагдайы-батыстагы ылгалды жэне кургак шалгындарда, орман жиектерiнде жэне жещл ормандарда, езен жагалауларында, ерiстер мен жолдардьщ шетiнде жэне таулы шалгынды беткейлерде еседi [4].
Сонымен катар, СолтYCтiк жарты шарда, Ощуспк Америка, Африкада кездеседь
Сурет 2 - ^ызылбас беде есiмдiк шиюзатыныц таралу аймактары (кызыл белгi)
СолтYCтiк Осетия-Алания Республикасыныц таулы жэне тау бектерiндегi аймактарыныц топырактарында, сондай-ак ез топырактарында еаршген кызылбас беде тукымдарыныц эртYрлi сорттары мен жабайы Yлriлерiшц химиялык курамы сипатталган. ^ызылбас беде еамдшнщ ешмдшп оныц тркымындагы азот, фосфор, калий к¥рамына, сондай-ак молибден, акуыз жэне микроэлементтер мелшерiне тэуелдiлiгi керсетiлген: мыс, мырыш, марганец, темiр, кобальт, коргасын жэне кадмий. Беде сорттарыныц т^кымдарын талдау тукымдардагы молибденнщ 0,110-0,240 мг / кг, тау бектершдеп аймакта, таулы Осетия топырагында - 0,0600,135 мг/кг, шаткалдарда - 8,69 г/кг дешнп аралыгында болатындыгын керсетп. Сорттардыц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
тукымдарда эр тYрлi мелшерде аминкышкылдары жиналатыны аныкталган, олардыц арасында лизин, аргинин, аланин, валин, глицин жэне аспарагин кышкылы басым болып табылады [6].
Сонымен катар, кызылбас беде (Trifolium platense L.) еамдш шикiзат еамдш шикiзат курамында флавоноидтар, кумарин, органикалы; кышкылдар жэне т.б. биологиялы; белсендi заттар кездеседi [5].
Кесте 2 - Кызылбас беде еамдш шиюзатыныц химиялык курамы
Компонент атауы Салыстырмалы концентрация, (%)
Изофлавон 35,54%
Флавоноидов 1,11%
Птерокарпан 0,06%
Кумарин 0,03%
Тирамин 0,03%
Даидзеин 0,03%
Генистеин 0,03%
Формоненетин А 0,03%
Кызылбас беде езшщ бай биологиялы; белсендi заттарына байланысты, эр тYрлi фармакологиялы; касиеттер керсетедь
Кызылбас беденщ курамындагы химиялык компоненттерге байланысты фармакологиялы; эсерлерi 3-кестеде келтсршген. Кызылбас бедеге тацдалган химиялык компоненттерi эртYрлi терапиялы; эсер керсетедi, эаресе бактерияга карсы, антиоксиданттык жэне кабынуга карсы эсерлер керсетедi. Сонымен катар, бул ец жаксы жемшеп еамдштершщ бiрi жэне топыракты азотпен байытады, курылымын жаксартады жэне оныц кунарлылыгын арттырады.
Кесте 3 - Кызылбас беде еамдш шикiзатыныц фармакологиялык касиеттеpi
Биологиялык белсендi заттар атауы Биологиялык мацызы
Флаваноидтар Бул заттар агзадагы бос радикалдарды бейтараптандыруга кeмектесетiн антиоксиданттык к;асиеттер1мен танымал. Флавоноидтар сонымен катар жYрек-кан тамырлары ауруларыныц каупiн азайта отырып, жYрек денсаулыгына ете жаксы кемепн тигiзедi.
Изофлавон Изофлавондардыц емдiк белсендiлiгiнiц кец спектр^ соныц iшiнде антиоксиданттык, химиопрофилактикалык, кабынуга карсы, аллергияга карсы жэне бактерияга карсы белсендш. Олар эйелдердеп постменопауза белгiлерiн жецiлдетедi
Эфир майы бул еамдштердщ гYлдерiнен, жапырактарынан, тамырларынан жэне жемютершен алынган табиги eсiмдiк майлары. Олардыц кYштi хош иiсi мен ерекше емдiк касиеттерi бар, бул оларды косметологияда, медицинада жэне ароматерапияда кажет етедi.
Таниндер курамында кептеген топтар бар еамдш тектес фенолды косылыстар тобы. Таниндердiц таниндiк касиеттерi мен туткыр дэмi бар.
Гликозид Гликозидтер - молекулалары ею белштен туратын органикалык косылыстар: кемiрсулар калдыгы жэне кемiрсусыз фрагмент (агликон деп аталады).ЖYрек гликозидтерi организмде бiрдей эсер етед^ негiзгi эсерлер жYректе жYзеге асады: кардиотоникалык эсер (оц инотропты) - жYректiц жиырылуыныц кYшi жогарылайды, систолалык терiс хронотропты эсер -жYрек согу жылдамдыгы баяулайды, брадикардия ;
Минералдар кальций, хром, ниацин, фосфор, калий, тиамин, магний и витамин С.
Кызылбас беденщ (Trifolium pratense L.) биологиялык белсендi KOMnoHernrepi эртYрлi елдерде шыгарылатын бiркатар препараттардыц курамына кiредi [8]. Эаресе, оныц курамындагы изофлавоноидтар мен антиоксиданттар эйелдерге арналган климакс кезещндеп препараттарда жэне кабынуга карсы куралдарда кецiнен колданылады.
Кептеген елдердiц заманауи халыктык медицинасында жапырактардыц кайнатпасы жэне беде бастары асказан-iшек жолдарыныц жумысын жаксарту Yшiн колданылады. Жатырга арналган диуретикалык, гемостатикалык агент кан кету, жетелу, бас айналу, анемия кезшде де еолданылады. Кызылбас беденiц шепбшщ инфузиясын етеккiрдiц ауыр кезецдерiнде, астма кезшде, катерлi iсiктер кезiнде пайдаланады. Сонымен катар, шептiц целлюлозасы сыртка колданылады iрiцдi жаралар жэне ревматикалык ауырсыну, ауырсынуды басатын курал ретшде, есiмдiк кайнатпасы грыжа Yшiн колданылады [7].
Кесте 4-кызылбас беде eсiмдiк шиюзатынан eндiрiлетiн препараттар
Препараттыц атауы
Колданылуы
Сырткы кeрiнiсi
Атероклефит
«Атероклефит» препараты II А типтi гиперлипидемиядагы тамырларды тазарту Yшiн жасалган. Ол жалпы холестериндi темендетедi, сонымен катар «жаман» жэне «жаксы» липопротеидтерге багытталган. ДК бурыннан калыптаскан ауруларды кешендi емдеуде жэне олардыц алдын алу Yшiн колданылады, ми мен жYрек тамырларын коргайды._
Фенминал премиум
Феминал менопаузага дешнп, кезiнде жэне одан кейiнгi кезецдеп эйелдерге арналган, диеталык косымша ретшде изофлавондардыц кезi болып табылады: тершецдш, тахикардия, ашуланшактык, уйкыныц бузылуы, нервоздык, бас ауруы, сYт бездерiнiц сезiмталдыFы, кецiл-кYЙдiц езгеруi кезшде колданылады
Променсил
Менопаузадагы эйелдiц жагдайын жещлдетедц CYЙек тiнiнiц метаболикалык процестерiне белсендi катысады, жYрек-тамыр жYЙесiне пайдалы эсер етед^ кан тамырларыныц серпiмдiлiгiн
Атероклефит Омега-3
Эстровен
арттырады жэне липидограмманы жаксартады._
Омега-3 кышкылы тромбоз процестерiн баяулатады, канныц реологиялык касиеттерiн жаксартады, тамыр кабыргасыныц тонусын жэне кан кысымын тeмендетедi, инфаркт, жYректiц ишемиялык ауруы, жYректiц коронарлык ауруы каупiн азайтады, кабынуды болдырмайды. Холестерин децгейiн бакылауга кeмектеседi._
Предменструальды жэне
менопаузалык синдром
симптомдарыньщ тeмендеуiне,
жыныстык гормондардыц децгешн калыпка келтiруге ыкпал етедi, жумсак эларететш эсерге ие, вегетативтi жуйке жуйесшщ функционалды кYЙiн тузетуге кeмектеседi.
0амдш препараттары простата гиперплазиясында дамудыц алдын алады жэне емдiк эсер етедь Соцгы жылдары кептеген басылымдарда кызылбас беде препараттарыныц емдеудегi тиiмдiлiгi пайда болды, ол менопауза синдромына карсы емдiк эсер кeрсетуi кызылбас беде экстракттары курамындагы фитоэстрогендердiц (изофлавондардыц) болуына байланысты жэне эйелдерде остеопороздыц дамуына жол бермейдi [7].
^орытынды: Соцгы жылдары дэр^ерлер мен пациенттер арасында емдiк касиеттi шептермен емдеуге деген кызыгушыльщ туракты тYPде артып келедь Фитотерапияга деген кызыгушылыктыц артуына байланысты жалпы экстракциялык препараттарды eндiрудiц жандануына ыкпал етедi. Соган байланысты, кызылбас беде еамдш курамындагы биологиялык белсендi заттарына карай медицинада, фармацияда жэне косметологияда мацызды болып саналады.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Грудзинская Л.М., Гемеджиева Н.Г., Нелина Н.В., Каржаубекова Ж.Ж. Аннотированный список лекарственных растений Казахстана. Справочное издание. - Алматы: 2014. - 200 с.
2. [Электронды ресурс]. «Казакстан Республикасы Денсаулык сактау саласын дамытудыц 2026 жылга дешнп тужырымдамасы». КР Yкiметi 2022 жылы 24 карашада шыккан 945 каулысы, https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2200000945#z13 (дата обращения - 15.10.2024г.)
3. Флора Казахстана. - Алма-Ата, 1961. - Т.5. - С.60-61.
4. Грэхэма Николлса . Альпийские растения Северной Америки. - 2002, Hardcover. - 287 с.
5. N. Chaudhary, S. Tripathi Обзор химической и биологической активности Trifolium Pretense L. // PharmaTutor. - 2014, 2(3). - С. 93-101
6. Isam A. Mohamed Ahmed, Bertrand Matthäus, Mehmet Musa Özcan, Fahad Al Juhaimi, Kashif Ghafoor, Elfadil E. Babiker, Magdi A. Osman, Hesham A.S. Alqah. Determination of Bioactive Lipid and Antioxidant Activity of Onobrychis, Pimpinella, Trifolium, and Phleum spp. Seed and Oils // Journal of Oleo Science. - 2020. - Volume 69. - Issue 11. - Pages 1367-1371.
7. Кароматов И.Д., Кароматов И.У. Клевер луговой применение в медицине (обзор литературы) // Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина». -2016 №5 (сентябрь-октябрь). - С. 95-110.
8. [Электронный ресурс]. Интернет-аптека АСНА в Москве. https://www.asna.ru/ (дата обращения - 15.10.2024г.)
