CC BY
4ЭОЖ:
КЭД1МГ1 ОШАГАН (AGRIMONIA EUPATORIA L.) ЭКСТРАКТЫМЕН ШАШ^А АРНАЛГАН МАСКА Ц¥РАМЫ ЖЭНЕ САПА К0РСЕТК1ШТЕР1Н АНЬЩТАУ
АУЕЛБАЙ АРАЙЛЫМ БОЛАТЦЫЗЫ
С.Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттык медицина университет» КЕА^ студент
Тушндеме. Фармацевтика енеркэабт дамытудыц нег1зг1 багыттарыныц 6ipi -салыстырмалы mYpde темен цаутЫздтмен ерекшеленетт жэне агзага емд1к эсер беретт, сонымен цатар халыц ушгн цолжетгмдг багада дэршк есгмдгк шиюзатынан жасалган табиги етм усыну. Тацдалган тацырыптыц езекттт - езгндгк инвестициялыц багдарламалардыц элеуметтт мацызы бар ауруларды емдеуде цаутЫз дэршк заттарды енд1руге жэне таратуга багыттайтын КР Денсаулыц сацтауды дамытуда 2020-2025 жылдарга арналган мемлекеттт багдарламасына сэйкес келетт отандыц енд1рушыерд1 цолдаудыц тшмд1 шараларын цолдану цажеттштне царай жасалды. Ел1м1зде дэр1-дэрмекпен цамтамасыз ету саласындагы импортты алмастыру мэселелерг ауцымды мацызга ие. Осындай мацызды м1ндеттерд1 утымды шешу Yшiн дэршк ес1мд1ктерд1ц аз зерттелген турлерт муцият жэне толыц зерттеу цажеттшт артады. Осылайша, цазiргi тацда елiмiздегi дэршк заттар келемтщ импортца тэуелдшгт темендету Yшiн Отандыц еЫмдт шишзатын тиiмдi пайдалану езектi шешiмнiц бiрi болып табылады. Сондай еЫмдттердщ бiрiне Алматы, Жамбыл, Оскемен облыстарында есетт Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еЫмдт шишзатын пайдалану тиiмдi болып табылады. ОЫмдж халыц медицинасында цабынуга царсы дэршк зат реттде ежелден цолданыста.
Kmmmi свздер: Кэдiмгi ошаган, дэршк еЫмдт шик1заты, шашца арналган маска, экстракт, перколятор, шик1зат.
Такырыптыц езектш1гк ^азакстан Республикасы нарыгыныц даму тенденсияларыньщ 6ipi дэрiханалар ассортиментщеп парафармацевтикалык ешмдер Yлесшщ артуы болып табылады. Соцгы зерттеулер бойынша дэрiхана желiсiнде 40-тан 67% дешн парафармацевтика, оныц шшде шашка арналган емдш косметика к¥ралдары 12-ден 43% дешн ескеш байкалган. Дэрiханаларда непзшен Ресей Федерациясы, Франция, Германия жэне А^Ш елдершен шашка арналган емдш енiмдерi кецшен усынылган.
Денсаулы; сактау министрлшнщ акпараттык-талдау орталыктарыныц соцгы жылдардагы мэлiметтерi бойынша дэрiханалык буйым тутынушыларыныц 38% бас терюшщ тYрлi ауруларына шагымданган, клиенттердщ шамамен 78% жуыгы шаш тYсу керiнiстерiнен зардап шегетш жэне олар Yшiн шетелдш енiм багасыныц тиiмсiздiгi жайлы акпарат бар.
Жогарыда керсетiлген дэлелдер бойынша отандык табиги, колжетiмдi шашка арналган ешм эзiрлеу мэселесi езектiлiгiн керсетедь
Зерттеу максаты: Эдебиет кездерi бойынша кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) экстрактымен шашка арналган маска кдаамы мен сапасын багалау Yшiн сапа керсетюштерш аныктау.
Зерттеудщ эд1стер1 мен материалдары: Отандык жэне шетелдiк авторлардыц гылыми, эдiстемелiк, акпараттык, аныктамалык дереккездерi базалары болып табылады.
Талкылау нэтижесь Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдЫ Magnoliophyta белiмi, Magnoliopsida класы, Rosales ретi, Rosaceae тукымдасы болып табылады. Rosaceae тукымдасы 100 урпакты жэне 3000-нан астам тYрi бар, олар барлык жерде еседi, дегенмен кепшшш солтYCтiк жарты шардыц коцыржай жэне субтропикалык аймактарында кеп есуге
Гылыми жете^ - PhD, М.А. ЖАНДАБАЕВА
Алматы, ^азак;стан Республикасы
бшм. Rosaceae тукымдасына жататын еамдштердщ Ke6i энтомофильдi болганмен, генеративтi бeлiктерiнде эртYрлi тозацдануга бейiмдiлiгi жок eKeHÍH байкауга болады.
^лдершщ тYсi актан кызгылтка дешн, ашык кызыл жэне кызыл, сирек сарыга дейiн e3repyÍH байкауга болады [1].
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) - кепжылдык eсiмдiк. Жапыракты негiздерi кiшкентай сары гулдердщ масактарымен аякталады. Сабактарындагы гYл жемiс беру кезещнде догалы болады, ал жемiсi жануарлардыц жYнi сиякты дeрекi заттарга жабысып калуга мYмкiндiк беретiн бiркатар iлмектермен камтамасыз етiледi, осылайша тукымныц таралуын камтамасыз етедi. Бiр eсiмдiктен зоохория аркылы таралатын шамамен 200 тукым шыгарылуы мYмкiн. Эдетте тамыз-кыр^йек айларында жемiс бередi. Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) СолтYCтiк жэне Орталык Еуропада, Балканда, Ресейде жэне Азия аумагында, СолтYCтiк Америкада eседi. Кeбiнесе кургак шалгындарда, буталы тeбелерде, орман жиектерiнде жэне жол жиектершде таралган. Ошаган (Agrimonia eupatoria L.) тукымыныц 15 тYрi бар [2].
Бул тYPдiц кец мекендейтiн жерлерi - беткейлер бойындагы кещспктер, жол жиектерi жэне жартасты аймактар болып табылады. Бул eсiмдiк сондай-ак кургак жайылымдарда жэне кургак ормандарда кездеседь ГYлдер калыц, тiкендi шогырларда орналаскан. Жемiсi тeмен eседi [3].
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) тукымыныц емдiк касиеттерi оныц курамындагы эртYрлi биологиялык белсендi заттардыц Yлесiне байланысты. Ошаган тукымдасыныц eсiмдiктер курамында таниндер, эфир майлары, кумариндер, флавоноидтар, сапониндер, сесквитерпендер кездеседь
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) eсiмдiгi химиялык курамы бойынша иiлiк заттарга бай. Оныц шшде эфир майлары, РР, К дэрумендер^ флавоноидтар, сапониндер, холин, флавоноидты глюкозидтер кездеседi. Эдеби кeздердегi акпарат бойынша eсiмдiк курамында органикалык кышкылдарда аныкталган. Оларга: алма, лимон, кымыздык, жYзiм жэне аминкышкылдары жатады. Эамдш курамында силикаттар, таниндер, сонымен катар 16 флавоноидтар, 5 тритерпендер, 1 изокумарин, 5 фенолды кышкыл, 1 керамид, 2 агримол, 1 майлы кышкыл - апигенин аныкталган.
Эамдш тамырларында агримонолид пен оныц глюкозидттершщ эртYрлi тYрi аныкталган. Сонымен катар eсiмдiктiц жерасты бeлiктерiнiц барлыгында мыс, мырыш, темiр, ванадий, хром, никель, титан, марганец, цирконий, ^мю аныкталган.
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) eсiмдiгiнiц курамында полифенолдарыныц таралуы 1-диаграммада айкын кeрсетiлген [4].
Полифенолды компоненттер
0 10 20 30 40 50 60
■ Эллаг ^ыш^ылы ■ Кумариндер ■ Флаваноидтар
Диаграмма 1 - Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдш курамындагы
полифенолды компоненттер
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдшнщ жерYCтi белiгiнде HerÍ3ri полифенол KOMnoHeHTTepi флавоноидтар (56%), екiншi орында кумариндер (31%) жэне эллаг кышкылы (13%) турганын керуге болады [5].
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдшнщ курамында эpтYpлi гликозид флавоноидтарыньщ таралуы 2-диаграммада айкын кеpсeтiлгeн.
Диаграмма 2 - Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдш курамындагы
глюкозидт флавоноидтар
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдшнщ курамында полифенол косылыстары, полисахаридтер, кумариндер, органикалык кышкылдар, каротиноидтар бар. Эамдште алкалоидтар, антрацен туындылары, жYpeк гликoзидтepi жок. Белгород Мемлекетпк Университетшщ гылыми жетекшшершщ тэжipибeсi бойынша хроматографиялык, сулы, хлороформды экстракциялык, сондай-ак 20%, 40% жэне 70% этанолдан алынган экстракцияларды зерттеу нэтижeсiндe еамдштщ антенналык белiгiндe кeмiндe 29 фенолды косылыстар бар eкeндiгi дэлелденген, олардыц iшiнeн 11 косылыс аныкталган. Флавоноидтарды гепатопротектор peтiндe колдану кажeттiлiгi казipгi зерттеулермен дэлелденген [6].
Эсiмдiк курамында пайдалы заттарга бай болгандыктан, медицинада кабынуга карсы, вируска карсы, зэр айдаушы, ет айдагыш, кан токтататын, антиоксиданттык, бактерияка карсы, гипoтeнзивтi, седативт^ аллергияга карсы, какырык тYсipeтiн, паразитке карсы дэршк заттар курамында колданылады. Гепатит тYpлepiндe, кант диабетшщ аскынган тYpлepiндe, пневмонияны емдеуде колданыска ие.
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдшнен дэpiлiк заттар Батыс Еуропа елдершщ ресми медицинасында кещнен колданылуда. Германияда ас корыту жYЙeсiнe, ауыз куысыныц кабынуларында, тepi закымдануында, жараларды емдеуде колданылады. Австрияда шектщ катepлi iсiгi, панкреатит, фурункулоз, гепатит, холецистит, тамак аурулары кeзiндe кабынуга карсы емдш дэpi peтiндe колданады.
Жумыс барысы. Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдшнен шаш маскасын жасау Yшiн, Рeсeйлiк Papaur компаниясыныц кургак экстракты алынады. Ендiгi кезекте, маска Yшiн кажeттi косымша заттарды оцтайлы тацдау карастырылады.
Технологиялык ерекшелштерше байланысты, эмульсиялык шаш маскасын жасау тацдалды. Масканыц кажeттiлiктepiн камтамасыз ету Yшiн бeлгiлi-бip компоненттердщ болуы мшдетп. Оныц 6ípí майлы фаза ингредиенттерь
1. ^нбагыс майы-оцай свдршед^ маска курамыныц тез енуше эсерiн керсетедi. Май к¥рамында ылгалдану мен жумсарту эсерiн беретш биологиялык белсендi коспалары бар [8].
2. Вазелин майы- косметикалык ешмдерде пленка тYзу жэне су етюзбеу касиеттерi Yшiн колданылады. Шаштыц жаксы таралуы Yшiн, сырганау мен жумсактык касиетiн бередi
[9].
Шаш маскасын жасауда коюландыргыш пен турактандыргыш косу мацызды. Эмульсионды косметикалык заттар жасауда, турактандыргыш ретiнде балауыз, цетил спирт жэне корбомер колдану тиiмдi болып табылады.
Жогары дисперстi, туракты эмульсионды маска алу Yшiн эмульгаторлар косылуы тиiс. Ал, жаксы эмульгирлеушi жэне турактандырушы ретiнде Твин 20 мен Цетеарат 25 белгш [10].
Осылайша, шаш маскасы Yшiн тиiмдi курам жасалды. Жэне де, ГОСТ 31696-2012 бойынша тацдалган заттар талаптарга сай.
^орытынды. Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдш косметологияда кещнен колданылады. Дэршк есiмдiк шикiзатынан тониктер, кабынуга карсы жэне жасартатын эсерге ие, бет пен дене терiсiне арналган кептеген косметикалык куралдар алынады. Шаш терiсiне арналган гель, бальзам жэне сусабындар жасалады. ^урамында ошаган бар сусабындар, шашка арналган маскалар шашты жумсартып, тершщ закымдалуыныц алдын алады, табиги жылтыр бередi, шаш тYбiн, тамырларын ныгайтады.
Эсiмдiк курамында аукымды антиоксиданттык эсер керсете алатын полифенолдардыц болуына байланысты шаш терiсi ^тмшде кещнен колданылады [7].
Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдш сыгындысынан лосьондар, кремдер жэне шаш кут1мше арналган косметикалык куралдар алынды. Полифенолдардыц антиоксиданттык эсершщ аркасында есiмдiк сыгындысынан алынган шашка арналган маскалар, сусабындар шаш тамырларын ныгайтып, шаш тубшдеп жасушалардыц жацаруына ыкпал етедi жэне шаш тусуш болдырмай, диффузды тазданудан коргайды, шаш дермистерiнiц закымдануын болдырмай, жаца жасушалардыц ендiрiлуiне ыкпал етедь
Демек, жогарыда керсетiлген статистикалык зерттеу бойынша Кэдiмгi ошаган (Agrimonia eupatoria L.) еамдЫ сыгындысынан отандык ешм ретшде шашка арналган енiм алу езект болып табылады.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Трошина А.И., Стручкова Ю.Ю. Общая характеристика семейства розоцветные //Электронный ресурс: http://www.econf.rae.ru/ - 2010. - 500 с.
2. Chisholm H. Plague //Encyclopedia Britannica (11th ed). Cambridge University Press. Vol. 694.
- P. 2011.
3. Josifovic M., Stjepanovic L., Jankovic M.M., Gajic M., Kojic M., and M. Diklic (2023) //Flora of Serbia. Vol. 58.
4. Khare C.P. Indian medicinal plants, an illustrated dictionary //Springer Science and Business Media, LLC, 2007. - P. 26
5. Зыкова И. Д., Ефремов А. А. Состав эфирного масла надземной части репешка обыкновенного, произрастающего в Сибирском регионе //Сибирский медицинский журнал (Иркутск). - 2013. - Т. 118. - № 3. - C. 98-100
6. Xu X. et al. Separation and determination of flavonoids in Agrimonia pilosa Ledeb. by capillary electrophoresis with electrochemical detection //Journal separation science. - 2005. - V. 28. - №. 7. - P. 647-652.
7. Ханина М. Г., Ханина М. А., Родин А. П. Элементы надземной части Agrimonia pilosa Ledeb //Journal of Siberian Medical Sciences. - 2012. - №. 4.
8. . Средство для ухода за волосами: пат. 2033145 Литва, МПК A 61 K 7/06 / И. Л. Герчи ков, О. Е. Ландо; заявители И. З. Герчиков, О. Е. Ландо. - № 5008757/14; заявл. 22.11.2001; опубл. 20.04.2005. - Режим доступа: http://ru patent.info/20/30-34/2033145.html. - Дата досту па: 09.02.2013.
9. Основы косметической химии: базо вые положения и современные ингредиен- ты / Т. В. Пучкова [и др.]; под общ. ред. Т. В. Пучковой. - М.: Школа косметических химиков, 2011.
- 399 с.
10. Коллоидные поверхностно-активные вещества. Физико-химические свойства / К. Шинода [и др.]. - М.: Мир, 1966. - 317 с.
