CC BY
2ЭОЖ: 61:615.1/615.19
ЦАЦБАЦ СОРАЦ (SALSOLA COLLINA PALL.) 0С1МД1К ШИК1ЗАТЫН ФАРМАЦЕВТИКАЛЫЦ ПРАКТИКАДА ЦОЛДАНУЫ (ЭДЕБИЕТТ1К ШОЛУ)
РАХМАНБЕРД1 МЕРУЕРТ БОЛАТЦЫЗЫ
С.Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттык медицина университет» КЕА^ студентi
Тушндеме: 2020 жылгы 6 цазандагы № 132-в вкгмг «Фармацевтика жэне медицина внеркэс1б1н дамыту жвн1ндег1 2020 - 2025 жылдарга арналган кешенд1 жоспар» Казацстанныц денсаулыц сацтау саласын жацгырту жэне азаматтарга сапалы медициналыц цызмет кврсету мацсатында цабылданган. Сонымен цатар, кешендг жоспардыц нег1зг1 мтдеттертщ бгрг - вс1мд1ктер нег1з1ндег1 биологиялыц белсенд1 заттар мен взге де препараттарды отандыц кэсторындарда дамыту жэне олардыц бэсекеге цабшеттшгт арттыру мэселелерт пысыцтау болып табылады [1]. Ягни, Казацстан Республикасында фармацевтикалыц внд1р1с технологиясын дамыту вс1мд1к нег1з1нде эз1рленген дэршк препараттар мен косметикалыц втмдер внд1ршн дамыту арцылы ЖYзеге асыру мацсатты жэне стратегиялыц жагынан тигмдг болып саналады, бул ел аумагыныц дэрглгк всгмдгк шикгзатыныц бгрегей цорларыныц орналасуына, дэршк всгмдгк шикгзатынан жаца дэршк препараттарды внд1ру саласындагы елеулг гылыми-техникалыц элеуетке байланысты болып табылады. Осыны неггзге ала отырып, отандыц фармацевтикалыц внеркэстт1 дамыту жолындагы нег1зг1 басым мтдеттердщ бгрг дэршк заттардыц жаца квздерт 1здест1ру, б1регей отандыц фармацевтикалыц субстанцияларды эзгрлеу жэне дэршк вс1мд1к шик1заты нег1з1нде дэршк препараттарды практикага енг1зу болып табылады. Осыган байланысты, цацбац сорац всгмдгк шикгзатынан алынган фармацевтикалыц втмдер жэне оныц неггзтде косметологиялыц заттар алу практикалыц цызыгушылыц тудырып отыр.
Kmmmi свздер: Фармацевтикалыц внд1р1с, цацбац сорац вс1мд1к шик1заты, медицинада цолданылуы
^ацбак сорац (Salsola collina Pall.) - алабуталар тукымдасы, сорац туысына жататын 6ip жылдык шептесш еамдш. Сабагыныц бшктш 5-40 см, кызгылт бойлык жолактары бар, tík, непзшен тармакталган, кебшесе келденец бурылган бутактары бар. Жапырактары кезектесш орналаскан, жш тэрiздi, узындыгы 2-5 см жэне еш 0,5-1 мм (бутактары да кыска), ушында узындыгы мм тшенекпен аякталады. Ekí бYЙiрiнде 2 ^лсерш бар. ^лшогыры масак
тэрiздi. ^лдену кезещ, эдетте, шшде-кыр^йекке тYседi, ал кацбак сорац тамыз айында жемю бере бастайды, же mí стер баганалы болып табылады (1-сурет).
Еылыми жетекшi - PhD, М.А. ЖАНДАБАЕВА Алматы, ^азакстан
Балгын шикiзат Keprniti
Кептipiлген шикiзат KepÍHÍci
Сурет 1 - ^ацбак сорац (Salsola collina Pall.) еамдш шиюзаты ^ацбак сорац (Salsola collina Pall.) еамдш шикiзаты сазды, кумды немесе тасты топырактарда ест, Едшдщ теменгi агысынан ^иыр Шыгыска дейiнгi аумакты камтиды. Орталык, ощуспк жэне Шыгыс Азияда кеп кездесед^ эртYрлi климаттык диапазонда гYлдейдi. Сондай-ак, C0лтYCтiк Американыц жэне Еуропаныц белштершщ аймактарында да еседi, бул оныц эртYрлi ортага бейiмделуiн керсетедi [4]. Азиядан шыкканына карамастан, кацбак сорац (Salsola collina Pall.) егiншiлiк аудандарда да кездеседь 2 - суретте кацбак сорац (Salsola collina Pall.) еамдшнщ элем бойынша кездесетш жерлер1 керсетшген [2].
Сурет 2 - ^ацбак сорац (Salsola collina Pall.) еамдшнщ элем бойынша кездесетiн жерлерi (Кек белгi - мэдениеттендiрiлген турлерк жасыл белгi жергiлiктi тYрлерi)
^азакстанда Тобыл - Есiл, Зайсан, Ертю алабында, Акмола, Актебе облыстарында, Каспий мацында, Мойынк^м, Балкаш - Алакел ойысында, Алтай, 1ле, КYнгей Алатауларында кездеседi (Сурет 3). ^оцыржай аймактарда кец таралган жэне шел еамдштершщ шамамен 45% курайды [5].
Сурет 3 - Каза ( шмакгар
(кызыл белгi
^азакстан аумагында кацбак сорац (Salsola collina Pall.) еамдшнщ бiрнеше typí кездеседi.
Кесте 1 - Сорац еамдш шиюзатыныц кейбiр тYрлерiне сипаттама
Эсiмдiк атауы
Сырткы керiнiсi
Ботаникалык сипаттамасы
Таралу ареалы
^ацбак сорац (Salsola collina Pall)
Бшктш 15 -50 (100) см. Сабагы tyktí, бутактанып 6ÍTKeH.
Жапырактары кезектесе орналаскан, жщшке, кыска кылтанды, ею бYЙiрiнде 2 гYлсерiгi бар. ^лшогыры масак тэрiздi. Шiлде -кыр^йек айларында гYлдейдi. Жемiсi -дэнек.
^азакстанда Тобыл - Есiл, Зайсан, Ертю алабында, Акмола, Актебе облыстарында, Каспий мацында, Мойынкум, Балкаш - Алакел ойысында, Алтай, 1ле, КYнгей Алатауларында кездеседi.
Баялыш сорац (Salsola arbuscula)
Эсiмдiк 40100 см бшкпкте, ашык сур tyctí, жарылган кабыгы бар, катты жайылган-тармакталган, акшыл, TY3y, немесе кыска tyktí бутактары бар; жапырактары кезектесiп орналаскан, узындыгы 5-35 см [3].
Мацгыстау облысы, ^аракияк ауданы, окр.ущелья Коленкели кездеседь
Хива сорацы(Salsola chiwensis M.)
0амдш 30-60 см бшкпкте, жапырактары сур, жартылай жалпак, догал, гулшогыры масак тэрiздi. [3].
МацFыстаy облысы, Орталык МацFыстаy окрyгi, КараFай ойпатында кездеседi.
Кацбак сорац (Salsola collina Pall.) экстракты антиоксиданттык, кабынуга карсы жэне ылгалдандыру касиеттерге ие. Бул еамдш езiнiц экологиялык мацызы мен медицинадагы колдану мYмкiндiктерiмен танымал. Ол медицинада, косметологияда жэне парфюмерияда кецiнен колданылады, себебi оныц химиялык курамында пайдалы заттар бар. Сiбiр галымдарыныц тобы кацбак сорац (Salsola collina Pall.) химиялык курамына, ерекше белсендiлiгi мен уыттылыгына iргелi зерттеулер жYргiзiлдi. Кацбак сорац (Salsola collina Pall.) еамдшнщ химиялык курамы оны эртYрлi салаларда колдануга мYмкiндiк береди Бул есiмдiктiц курамында пайдалы заттар мен биологиялык белсендi компоненттер бар, олар оны халыктык медицинада жэне баска да максаттарда пайдалануга непз болады [6]. Алкалоидтар, тритерпеноидтар, кумариндер, флавоноидтар, изофлавоноидтар жэне фенол кышкылдары сиякты эртYрлi химиялык кластардыц бай кезi болып табылады [5]. Кацбак сорац есiмдiк шикiзатыныц химиялык курамы 2-кестеде келтiрiлген.
Кесте 2 - Кацбак сорац eсiмдiк шикiзатыныц химиялык курамы
Химиялык косылыстар атаyы Фармакологиялык эсерi
A дэрyменi Шаштыц eсyiн жаксартады. КабынyFа карсы эсер кeрсетiп, бас терiсiн колдайды
Е дэрyменi Терi мен шашты ылFалдандырады. Aнтиоксиданттык эсерi аркасында шаштыц тусуш азайтады жэне бас терiсiн корFаyFа кeмектеседi.
С дэрyменi Терiнiц серпiмдiлiгiн жаксартады, шаштыц сау кeрiнyiне ыкпал етедь Бас терiсiн ылFалдандырып, шаш фолликулаларын колдайды.
Эфир майлары Олардыц кYштi хош mti мен ерекше емдiк касиеттерi бар, бул оларды косметологияда, медицинада жэне ароматерапияда кажет етедь Шаш фолликулаларын ныFайтып, шаш eсyiн ынталандырады. Aнтисептикалык касиеттерi аркасында бас терiсiндегi бактерияларды жояды. Кацбак сорацныц эфир майлары
антисептикалык, кабынуга карсы жэне тыныштандыратын касиeттepi Yшiн багаланады
Флаваноидтар Антиоксиданттык эсepi бар, шаштыц тYсуiн азайтады, шаштыц жаркырауын арттырады. Tepi кабынуын жeнiлдeтiп, тыныштандыратын эсер ^рсетедь Корганыс жэне антиоксиданттык ^^e'^^i бар. Олар клеткалардыц закымдануын алдын алуга кeмeктeсeдi.
Таниндер Кабынуга карсы эсер eтeдi жэне жараларды емдеуде колданылады Tepi жэне шаштыц кабынуын басуга ^мектеседь Курамында ылгалдандырушы касиeттepi бар, бул шаштыц кургауын алдын алады. Шаш фолликулаларын коргайды.
Сапониндер Антибактериалды жэне вируска карсы эсер eтeдi. Тазалаушы жэне кeбiк тYзушi касиеттерге ие. Бас тepiсiнiц кан айналымын жаксартады, шаштыц сау кepiнуiнe ыкпал етедь
Кацбак сорацнан дайындалган тунбалар ас корытуды жаксартады, iш катуды емдеуге кeмектеседi. Дерматологиялык аурулар кезiнде: Tepi кабынулары мен бeртпелердi емдеуде пайдаланылады. Оныц антисептикалык касиeттepi тершщ закымданган жepлepiн емдеуге кемектеседь Эсiмдiк курамында кeздeсeтiн минералды заттар косметологияда фенолды жэне антиоксиданттык касиeттepi аркасында косметикалык eнiмдepдe колданылады. Отандык eсiмдiк тeктi шикiзат кезшен дэpiлiк препарат пен косметологиялык ешмдер eндipудi дамыту нeгiз болады.
Фармацевтикалык eнiмдepдiц ассоpтимeнтiн кецейту керек екендш бэpiмiзгe бeлгiлi. Тутынушылар арасында косметологиялык тер^е жэне шашка денсаулык пен коршаган ортага кауiпсiз eнiмдepдi колдану тенденциясы артуы нeгiз болады. Соган байланысты, кацбак сорац eсiмдiк шиюзаты косметикалык eнiмдep ассоpтимeнтi кeлeсi кестеде келтсршген.
Кесте 3 - Кацбак сорац eсiмдiгiнeн eндipiлгeн косметикалык eнiмдep
Атауы Колданылуы Сырткы кepiнiсi
Сорац экстракты бар ылгалдандыргыш крем Курамындагы бeлсeндi заттар тepi кYтiмiндe пайдалы касиеттерге ие. Tepi кабынуын азайтуга, акне мен баска да тepi проблемаларын емдеуге кeмeктeсeтiн eнiмдepдe пайдаланылады ! Я TN/OVJJÍ? « HHifebM Il ""О**® 1 te" (Ш Щ: AXIIRROO A^HRn.00 ¿Sb ihntonh
Ылгалдандыратын сусабын
Шашка арналган кондиционер
Сорац экстракты бар колга арналган ылгалдандыргыш крем
Шаштыц курылымын жаксартады, оны серпiмдi жэне кYштi етедi,тез есуше ыкпал етедi.Шаш пен бас терiсiнiц ластануын тамаша кетiредi.
Шашыцыздагы ылгалды сактауга кемектеседi, оны жумсак эрi жылтыр етедi. Шашты коршаган ортаныц зиянды эсерiнен коргайды.
Кургак жэне закымдалган кол терiсiне каркынды ^^м жасауга арналган.
Ылгалдандыратын, нэрлендiретiн жэне коргайтын касиеттерге ие.
Цорытынды: Осылайша, экстракттар тYрiндегi заттар эртYрлi белсендiлiгi бар белсендi компоненттер ретшде дэрiлiк препараттар, емдiк косметика мен косметикада кещнен колданылады. Отандык еамдш тектi шикiзат кезiнен дэрiлiк препарат пен косметологиялык енiмдер ендiрудi дамыту кезделген. Бул фармацевтикалык енiмдердiц ассортиментш кецейтуге ыкпал етедi.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. «Фармацевтика жэне медицина енеркэабш дамыту жeнiндегi 2020 - 2025 жылдарга арналган кешендi жоспарды беюту туралы» Казахстан Республикасы Премьер-Министршщ 2020 жылгы 6 казандагы № 132-е eкiмi.
2. [Электронный ресурс]. Энциклопедия растений https://www.picturethisai.com/ru/wiki/Kali_collina.html (дата обращения 17.10.2024)
3. Флора Казахстана. - Алма-Ата, 1960. - Т.3. - С. 266.
4. [Электронный ресурс]. PlantaeDB: Полная база данных по царству растений. https://plantaedb.com/taxa/phylum/angiosperms/order/caryophyllales/family/amaranthaceae/gen us/salsola/species/salsola-collina#int-distribution (дата обращения 17.10.2024)
5. Mai H. ElNaggar, Wagdy M. Eldehna, Mohammed A.S. Abourehab, Fatma M. Abdel Bar The old world salsola as a source of valuable secondary metabolites endowed with diverse pharmacological activities: a review // J Enzyme Inhib Med Chem. 2022 Jul 25;37(1):2036-2062. doi: 10.1080/14756366.2022.2102005
6. Данченко Е.О. Метаболические эффекты солянки холмовой: монография / Е.О. Данченко, А.А. Чиркин. - Москва: Медицинская литература, 2001. - 126 с
