YOSHLARNI MA’NAVIY TAHDIDLARDAN XIMOYA QILISH OMILLARI Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No3 2022

ilmiy-uslubiy jum&H

Ji^ J s

Vn«TTT AR1VT \IA'\ Л VIV ТА11П1Ш AUIYW \1\1П\Л ПТТ TSTT ÎUIII I Mil

YOSHLARNI MA'NAVIY TAHDIDLARDAN XIMOYA QILISH OMILLARI

>

Begmatov Rustam Axundjanovich

Toshkent to'qimachilik va yengil sanoat instituti katta o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7240820

in*

Annotatsiya: Maqolada yoshlarni ma'naviy tahdidlardan himoch qilish omillari

>

»

to'g'risida ma'lumot berilgan. Darhaqiqat, mafkuraviy xurujlarning ildizlarini

I " г <1 >

1 J> W N J.

aniqlash, ularning tub mohiyatini xalqimizga tushuntirish eng dolzarb

vazifalarimizdan biriga aylanib bormoqda. Chunki axborot xuruji, milliy

qadriyatlarimiz va turmush tarzimizga, diniy qadriyatlarimizga putur etkazuvchi

mafkuraviy tahdidlar bilan kishilarni ongi va qalbini egallashga qaratilgan xatti-

harakatlar mafkuraviy poligonlarning yadro poligonlaridan ham kuchli tus olib

borayotganligini ko'rsatmoqda.

X^nli^ c/k'rrln»«» t rr\n n I nr m о 'nnimr In lirli r\\ or InKarmnlrrvn л-т-тптмтг m nnnnnmf

Kalit so'zlar: yoshlar, ma'naviy tahdidlar, kibermakon, ommaviy madaniyat,

>

*

mafkuraviy xurujlar, egoizm, diniy qadriyatlar. Mafkuraviy profilaktika, mafkuraviy immunitet.

Аннотация: В статье представлена информация о факторах, защищающих

ïw -

молодежь от духовных угроз. Действительно, выявление корней идеологических нападок, разъяснение их сути нашему народу становится одной из наших насущных задач. Потому что информационная атака, идеологические угрозы, подрывающие наши национальные ценности и образ жизни, наши религиозные ценности, действия, направленные на захват умов и сердец людей, показывают, что идеологические свалки сильнее ядерных свалок.

Ключевые слова: молодежь, духовные угрозы, киберпространство, массовая культура, идеологические атаки, эгоизм, религиозные ценности, идеологическая профилактика, идеологический иммунитет.

Abstract: The article provides information about the factors that protect youth from spiritual threats. Indeed, revealing the roots of ideological attacks, explaining their essence to our people is becoming one of our urgent tasks. Because the information attack, ideological threats that undermine our national values and way

of

A W ИГЛ llf 1«Л 1 Л-1 Ann ТГП 11ЛП ПЛ+1 А1ЛП n 1 /Л /~1 Г>+ r> n 1Л +1 114 n +1л/л m 1 1Л /~\ П П 1Л 1л/лл*4п г •——

life, our religious values, actions aimed at capturing the minds and hearts of people

ш

show that ideological dumps are stronger than nuclear dumps.

Keywords: youth, spiritual threats, cyberspace, mass culture, ideological

J "1 > ^^ ^ 1 >

attacks, selfishness, religious values. Ideological prevention, ideological immunity.

Sw-s P S J^Sw-

i >}:>• •,:K'j>

Bugungi kunda dunyoda vujudga kelayotgan murakkab vaziyatlar ya'ni, axborot ko'lamini kengayishi, mafkuraviy jarayonlarning globallashuvi tufayli hozirgi

1____•____r, „„ • A , J- « ___• •______• _ •____• „ ,___• u___

davrning mafkuraviy tahdidlar strukturasi insoniyat jamiyati va hayotining barcha

Ы> 3 ]> <}>

u>,* ^ t<ns

JffiTALQINVA *<il]

\-/TADQIQOTLAR No3 2022

ilmiy-uslubiy jumali "

miiif-iwuuif juiiian

sohalarini qamrab olmoqda. Mafkuraviy tahdidlar o'z mohiyatidan kelib chiqib, eng

>

avvalo, inson ongi, tafakkuri va xulq-atvoriga xavf-xatar solib, inson ongi va qalbini buzg'unchi g'oyalar bilan zaharlashga harkat qilmoqda. Bu esa, o'z navbatida, mamlakatda mafkuraviy xavfsizlikni kuchaytirish chora-tadbirlariga jiddiy e'tiborni qaratishni talab qiladi. YOt va zararli g'oyalarning ta'siri ba'zi yoshlarimizni o'zligimizdan uzoqlashtirishga, ma'naviyatimizga zid bo'lgan (axloqiy buzilishga olib keluvchi kinolarni ko'rishga qiziqish, diniy missionerlarning ta'siriga tushib qolish, giyohvandlik, odam savdosi, SPID kasalliklari kabi ko'z ilg'amas, lekin

1 > o J ■> o

jamiyatni ichidan emiruvchi halokatli holatlar) turmush tarziga o'zlari sezmagan holda kirib ketishlariga ta'sir etmoqda.

SHuni alohida ta'kidlash lozimki, mafkuraviy tahdidlarning o'ta xavfli jihati u, birinchi navbatda jamiyatning ma'naviy sohasini buzib tashlashga yo'naltirilgan. "Ommaviy madaniyat" degan niqob ostidagi axloqiy buzuqlik va zo'ravonlik, individualizm, egotsentrizm g'oyalarini tarqatish, kerak bo'lsa, shuning hisobidan boylik ortirish, boshqa xalqlarning necha ming yillik an'ana va qadriyatlari, turmush

tarzining ma'naviy negizlariga bepisandlik, ularni qo'porishga qaratilgan xatarli tahdidlar yurtning taraqqiyoti, vatanning ravnaqini o'ylagan har bir fuqaroni tashvishga solmasdan qo'ymaydi.Ikki qutubli dunyoning barham topishi natijasida

»

m?

AQSH dunyodagi eng qudratli davlat sifatida iqtisodiy, siyosiy hamda madaniy sohada globallashuv jarayonining harakatlantiruvchi kuchiga aylanib borayotganligidan kelib chiqib, mafkuraviy xurujlarda uning etakchilik qilayotganligi ham sezilib qolmoqda. Parijdagi siyosiy tadqiqotlar institutining professori A.Valladao Fransiyada chop etilgan "Ijtimoiy fikr" jurnalidagi maqolasida ta'kidlashicha, turli xalq va millatlar sintezi negizida shakllangan amerika jamiyatining madaniy qadriyatlari o'zga mamlakatlar qabul qilishi uchun oson kechadi. Qolaversa, ushbu davlat madaniy mahsulot ishlab chiqarish industriyasining (kino, videofilmlar, shou biznes va h.k.) bozor sharoitiga moslashuvchanligi uning deyarli butun dunyoda sherik va hamkorini topishga imkon yaratdi. Hozirda turli mamlakatlarda namoyish etilayotgan kino hamda videofilmlarning to'rtdan uch qismi Amerika mahsuloti ekani ham shundan dalolat beradi [1, 29-b.]. Mafkuraviy tahdid yoki mafkuraviy tajovvuzning "ma'naviyat" niqobi ostidagi bunday xurujlari har

J-jt

qanday yosh, mustaqil davlatlarning barqaror taraqqiyotiga putur etkazadi. Eksport

qilinayotgan Amerikacha madaniyat yoki ma'naviyatning salbiy oqibatlari nafaqat

mustaqillikni endigina qo'lga kiritgan davlatlarda, balki Amerikaning o'zida ham

<T 1 > ^^ i

jiddiy kuzatilmoqda.

!

Amerika psixiatorlari assotsiatsiyasi bergan ma'lumotlarga ko'ra, elektron savdoning 20 foizi pornografiyaga aloqador bo'lib, o'zini "seks-eddikts" deb atovchi 2 million kishi har kuni bir necha soatlab vaqtini shunga sarflaydi. Tadqiqotlarning

___4.- 1 ____ ___________1,1_____ „1_____ ____1,____ ____1____± ____

ko'rsatishicha, elektron pornografiya reklama chun eng kam mehnat va mablag'

us® 1 -

ut-Cv±H

is* » J

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR No, 2022

№3 2022

ilmlyuslublyjumali l"-,J

miiif-iwuuif juinan

sarflab katta foyda beruvchi soha hisoblanadi. YAngi elektron bozorning 70 foizini

pornografiya, 4 foizini video o'yinlari, 2 foizini esa sport tashkil etmoqda [2, 26-b.]. G'arb mamlakatlaridagi ko'plab korxona va tashkilotlarda xodimlarning ish vaqtida personal kompyuterlar orqali pornosaytlarga kirishi, bu bilan mehnat unumdorligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi odatiy holga aylanib qolmoqda. Hozirgi dunyoda G'arb individualizmiga xos yana bir illat turmush qurmaslik, ayollarning bola tug'ishni istamasligi bo'lib, bu o'ziga xos demografik inqirozdir. O'zbekiston xalq yozuvchisi

Muhammad Ali o'zining "Men ko'rgan Amerika" essesida "Amerikada ola mustahkam emas. Hatto qachondir oilasiz jamiyat barpo etilishini orzulaguvchilar topiladi. Ma'lumotlarga qaraganda, 1955 yilda Amerika ayollarining faqatgina bir foizi farzand ko'rishni xohlamagan bo'lsa, hozir bu ko'rsatkich besh foizni tashkil qiladi [3, 132-b.]. AQSHlik taniqli siyosatshunos Patrik B'okenenning ta'biri bilan aytganda, G'arbning ko'pgina davlatlarida "belanchakdan ko'ra tobutga ehtiyoj ko'proq" O'n minglab yosh amerikalik ayollar bola tug'ishni istamas ekan, ushbu

tv»ntnml7-n+rio mnnAnrlnv nrvm Krvrni raro r\ 1 I ^ a m rv rvrn -fi 1 / inmrrvr Ail n m l/r»n

mamlakatda muhojirlar soni ko'payib boraveradi. Demografik inqiroz oila-nikoh

>

munosabatlarining inqiroziga, u esa, o'z navbatida, hudbinlik-individualizm tamoyillarining tantanasiga sabab bo'layotir [4, 23-b.].

Egotsentrizm o'ta ketgan xudbinlik bo'lib, faqat o'zini, o'z manfaatlarini o'ylab

yashash, boshqa hech narsani tan olmaslikdir. Egoizm va axloqsizlik falsafasi haqida Prezidentimiz shunday deydi: "Hozirgi paytda insoniyat hayotida katta xavf tug'dirayotgan xalqaro terrorizm, diniy ekstremizm, narkoagressiya va SPID singari ofatlarni ko'pchilik yaxshi biladi. Lekin bugungi kunda hamma ham

bilavermaydigan, oshkora ko'zga tashlanmaydigan, ma'naviy hayotimizni izdan

..... . , , ..... , . .....

chiqarishga qaratilgan jiddiy xatarlar ham borki, hoziroq ularning oldini olmasak, keyin kech bo'ladi. Bular G'arb olamida keng tarqalgan egotsentrizm va erkinlik niqobidagi axloqsizlik falsafasidir" [5, 9-b.].

Kiber makonning bir nechta ta'riflari ilmiy adabiyotlarda ham, rasmiy hukumat manbalarida ham mavjud bo'lsa-da, hali to'liq kelishilgan rasmiy ta'rif mavjud emas. F. D. Kramerning fikriga ko'ra, kiber kosmik atamasining 28 xil ta'rifi mavjud.

Kiber-makon - bu elektronlar va elektromagnit spektrning birgalikda ishlatilishi bilan tavsiflanadigan global va dinamik domen bo'lib, uning maqsadi axborotni J-jt

nl^ n n 1 r> n 1a ' r7 n 1 f1 fi n 1 m rt n 1 C~\ n 1 »V» r» ri V» 1 ri K T mfn+i f(U -i -i 1 /-> /-1 n n -fr» 1 T n 1 n n 1 n 1"-\

yaratish, saqlash, o'zgartirish, almashish, almashish va ajratish, ulardan foydalanish,

yo'q qilish va jismoniy resurslarni buzishdir. . Kibermakon quyidagilarni o'z ichiga

oladi: a) keng ma'noda tushuniladigan texnologik va aloqa tizimlari tarmoqlarini <i "1 > ' ^^ I

ulashga imkon beradigan jismoniy infratuzilmalar va telekommunikatsiya qurilmalari

(SCADA qurilmalari, smartfonlar / planshetlar, kompyuterlar, serverlar va

boshqalar); b) domenning asosiy operatsion ishlashi va ulanishini kafolatlaydigan kompyuter tizimlari (a bandiga qarang) va tegishli (ba'zida o'rnatilgan) dasturiy

kompyuter tizimlari (a -------- qarang) va te&is^ (bazida ornatilgan) -------

ta'minot; c) kompyuter tizimlari orasidagi tarmoqlar; d) kompyuter tizimlarini * : j*

"^ISr8'- ne

: * ^ * n>

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No3 2022

ilmiy-uslubiy jumali "

miiif-iwuuif juman

'M

birlashtiruvchi tarmoqlar tarmoqlari (tarmoqlar va tarmoqlar o'rtasidagi farq asosan

tashkiliy); e) foydalanuvchilar va vositachilarning marshrut tugunlariga kirish tugunlari; f) tarkibiy ma'lumotlar (yoki rezidentlar to'g'risidagi ma'lumotlar). Ko'pincha, umumiy tilda (va ba'zida tijorat tilida) tarmoqlarning tarmoqlari Internet, kompyuterlar orasidagi tarmoqlar esa intranet deb nomlanadi. Internetni (I kapitali bilan, ba'zan jurnalistik tilda «Net» deb nomlanadi) tizimning bir qismi deb hisoblash mumkin). Kiber makonning o'ziga xos va konstitutsiyaviy xususiyati shundaki, biron

J»

bir markaziy tashkilot ushbu yangi domenni tashkil etuvchi barcha tarmoqlar ustidan nazoratni amalga oshirmaydi. Haqiqiy dunyoda dunyo hukumati bo'lmaganidek, kiber-makonda institutsional ravishda oldindan belgilangan ierarxik markaz yo'q. Shunday qilib, ierarxik tartiblash printsipiga ega bo'lmagan domen kiber-makon uchun biz Kennet Vals tomonidan ishlab chiqilgan xalqaro siyosat ta'rifíni «hech qanday qonunlar tizimi mavjud emas» deb kengaytira olamiz. Bu kiber kosmosda kuchning o'lchovi yo'qligini yoki kuchning tarqalib, minglab ko'rinmas oqimlarga

lo rn nlionini x r 17 i Ko'ti rvliml nr Knonrv rn I ^ 11 rvnmrlal/ nrvn ronAnniT Anamlar Tro

tarqalishini yoki ba'zi olimlar bashorat qilganidek, son-sanoqsiz odamlar va

tashkilotlarga teng ravishda tarqalishini anglatmaydi. Aksincha, kibermakonat hokimiyat ierarxiyalarining aniq tuzilishi bilan ajralib turadi.

Kiber makonni Internet bilan aralashtirib yubormaslik kerak bo'lsa-da, bu atama

»

ko'pincha aloqa tarmog'ining o'zida mavjud bo'lgan ob'ektlar va identifikatorlarga murojaat qilish uchun ishlatiladi, shuning uchun veb-sayt, masalan, metafora bilan «kiber kosmosda mavjud» deyish mumkin. Ushbu talqinga ko'ra, Internetda sodir bo'layotgan voqealar ishtirokchilar yoki serverlar jismonan joylashgan joylarda emas, balki «kiber-kosmosda» sodir bo'lmoqda. Faylasuf Mishel Fuko atamani ishlatgan heterotopiyalar, bir vaqtning o'zida jismoniy va aqliy bo'lgan bunday bo'shliqlarni

tavsiflash.

Birinchidan, kiber kosmik bir-biriga bog'langan kompyuterlar tarmog'i orqali raqamli ma'lumotlarning oqimini tavsiflaydi: bu darhol «haqiqiy» emas, chunki uni moddiy ob'ekt sifatida fazoviy joylashtirib bo'lmaydi va uning ta'siri aniq «haqiqiy». Kiber makon qanday ishlashi haqida ixcham model yaratishga bir necha bor urinishlar bo'lgan, chunki bu qarash mumkin bo'lgan jismoniy narsa emas. Ikkinchidan, kiber kosmik sayt kompyuter vositasida aloqa (CMC), bu erda onlayn

J-jt

aloqalar va onlayn identifikatsiyaning muqobil shakllari qabul qilingan bo'lib,

Internetdan foydalanishning ijtimoiy psixologiyasi, «onlayn» va «oflayn» hayot

shakllari va o'zaro aloqalar o'rtasidagi munosabatlar va « real «va virtual. Kiber-J > <j >

makon orqali madaniyatni qayta tiklashga e'tibor qaratiladi yangi ommaviy axborot

¡ >»•

vositalari texnologiyalar: bu nafaqat aloqa vositasi, balki ijtimoiy yo'nalish va o'z-

o'zidan madaniy ahamiyatga ega. Va nihoyat, kiber kosmik «yashirin» identifikatorlar orqali jamiyat va madaniyatni o'zgartirish uchun yangi imkoniyatlar yaratishi yoki

orqali jamiyat Va madaniya.................................^^^^ yaratishi yoki

cheksiz aloqa va madaniyat sifatida qaralishi mumkin.

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR No, 2022

№3 2022

ilmlyusluWyjumali

Miiiif-iwuuif juinan

4 ^M^

Kiber maydon - bu telefon suhbati paydo bo'ladigan «joy». Haqiqiy telefoningiz

#

>

ichida emas, ish stolidagi plastik qurilma. Boshqa odamning telefonida emas, boshqa shaharda. Orasidagi joy telefonlar. So'nggi yigirma yil ichida bir vaqtlar ingichka va qorong'i va bir o'lchovli bo'lgan bu elektr «kosmik» - telefondan telefonga cho'zilgan tor bir trubkadan biroz ko'proq - xuddi ulkan dev kabi ochilib ketdi. qutidagi jak. Yorug'lik uning ustiga tushdi, yonib turgan kompyuter ekranining dahshatli nuri. Ushbu qorong'u elektr tarmog'i dunyodagi ulkan gullab-yashnagan elektron landshaftga aylandi. 1960-yillardan boshlab telefon dunyosi kompyuterlar va

о J J J r;

televizorlar bilan o'zaro aloqada bo'lib kelmoqda va garchi hanuzgacha kiber makon uchun hech qanday modda mavjud bo'lmasa ham, siz hech narsa qila olmaysiz, ammo u hozirda g'alati jismoniy xususiyatga ega. Bugungi kunda kiber makonni o'ziga xos joy sifatida gapirish mantiqan to'g'ri keladi.

Video o'yinlar matnli aloqadan farqi shundaki, ekrandagi tasvirlar aslida bo'sh joyni egallagan raqamlar bo'lishi kerak va animatsiya bu raqamlarning harakatini ko'rsatadi. Tasvirlar bo'sh joyni belgilaydigan ijobiy hajmni tashkil qilishi kerak. O'yin kiber makon metaforasini o'yinga ko'proq o'yinchilarni jalb qilish orqali qabul qiladi va keyin ularni obrazli ravishda ekranda namoyish etadi avatarlar. O'yinlar avatar-pleyer darajasida to'xtab turishi shart emas, aksincha ko'proq narsani maqsad

»

qilgan joriy dasturlar immersiv o'yin maydoni (ya'ni Lazer yorlig'i) shaklini oladi kengaytirilgan haqiqat kiber makondan ko'ra, to'liq immersiv virtual haqiqatlar amaliy emas.

Garchi global kommunikatsiya tarmog'ining yanada radikal oqibatlari ba'zi bir

ViImcmiU +QrafHr»r1 ari +r»mr»niHcm +avmin тЬгктап V\/V1 ea _Ha Лга'ш Tr»n T5i=»rri Rarlmi

kiber kosmik tarafdorlari tomonidan taxmin qilingan bo'lsa-da (ya'ni Jon Perri Barlou nazarda tutgan davlat ta'sirining pasayishi) amalga oshmadi va bu so'z o'zining bir oz

J>

yangilik jozibasini yo'qotdi.

Biroz virtual jamoalar masalan, kiber-makon tushunchasiga aniq murojaat qiling Linden laboratoriyasi mijozlariga qo'ng'iroq qilish «Aholi»ning Ikkinchi hayottushuntirish va taqqoslash maqsadida barcha bunday jamoalar «kiberhududda» joylashishi mumkin (Sterling ham Hackerning buzilishi, undan keyin ko'plab jurnalistlar) metaforani kengroq birlashtirgan kiber-madaniyatdir.

Xulosa qilib aytganda, hozirga vaqtda g'oyaviy kurash va mafkuraviy tahdidlar J-jt o'sib bormoqda. Bu holatda milliy mafkuraviy xavfsizlikka qarshi tayziqning avj olishi nafaqat yuzaga kelayotgan tahdidlarni anglash, balki ularning oldini olish uchun amaliy faoliyatlarni kuchaytirishni ham taqozo etadi. Bu borada, ayniqsa, mafkuraviy immunitetni shakllantirish muxim axamiyat kasb etadi. Mafkuraviy

! !>»

immunitet millatning barqaror rivojlanishi uchun zarur bo'lgan intellektual

salohiyatning mavjudligi, unga ehtiyojning ortib borishi va har qanday tashqi tahdidlarga qarshi tura oladigan, ulardan kuchli hamda ustun bo'lgan milliy

----------- qarshi tura ^^^ ulardan kuchli ^----- dstun bolgan........y

mafkuraviy imkoniyatdir.

a >

u>,* ^ t<ns

№3 2022

tTALQIN VA nTADQIQOTLAR

ilmiy-uslubiy jumaH

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Zokirov B. Globallashuv ziddiyatlari. // Tafakkur. 1-son, 2004.

2. G'aniev A. G'arb olamidagi axloqiy muammolar. - Toshkent, "Voris", 2007.

3. Muhammad Ali. Men ko'rgan Amerika. J // Jahon adabiyoti. iyul, 1998. 132 b.

4. Zokirov.B. G'arb tamadduni: inqiroz alomatlari. J.//. Tafakkur 2007.

5. Quronov. M Mafkuraviy tahdid va yoshlar tarbiyasi. - Toshkent: Akademiya, 2008.

>4*

-^fV-iir --^SfV-^Y f.—

119

q

Mt<\')>

«äs

I>3*:

m>

cJ

SJ^ji i >>

slH > ]+4>

i >$>

3M > >

UM >

q >3»: >

q