Научная статья на тему 'ТАКМИЛИ НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНИҲОИ БОНКӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР: ҶАНБАИ НАЗАРИЯВӢ'

ТАКМИЛИ НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНИҲОИ БОНКӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР: ҶАНБАИ НАЗАРИЯВӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бонкҳо / низоми бонкӣ / хазматрасониҳои бонкӣ / маҳсулотҳои бонкӣ / ташкилотҳои қарзӣ / менеҷменти бонкӣ / сифати хизматрасониҳо / сармояи бонкӣ / амалиётҳои бонкӣ / хизматрасониҳои фосилавии бонкӣ. / банки / банковская система / банковские услуги / банковские продукты / кредитные организации / банковский менеджмент / качество обслуживания / банковский капитал / банковские операции / дистанционное банковское обслуживание.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хушвахтзода Қ. Х., Худоиева Ф. О.

Дар мақола яке аз масоили дар шароити муосир мубрам мавриди баррасӣ ва омӯзиш қарор гирифтааст. Муаллифон низоми хизматрасониҳои бонкиро таҳқиқӣ паҳлуҳои назариявии онро баррасӣ намудаанд. Дар рафти таҳқиқ мушаххас карда шудааст, ки низоми хизматрасониҳои бонкӣ ҷараёни фаъолияти ташкилотҳои қарзиро дар бозори хизматрасониҳои бонкӣ фаро гирифта, мукаммалгардонии он метавонад, ки самаранокии низоми бонкро таъмин намояд. Инчунин дар мақола муаллифон муоҳияти истилоҳҳои хизмтрасониҳо ва маҳсулотҳои бонкиро вобаста ба тақвияти минбаъдаи онҳо дар низоми хизматрасониҳои бонкӣ аз нигоҳи олимони ватанӣ ва хориҷӣ пажуҳиш намуда, андешаҳои худро марбут ба ин истилоҳҳо зикр намудаанд. Дар маҷмӯъ, мақола фарогири ҷанбаҳои назариявии низоми хизматрасониҳои бонкӣ дар шароити муосири иқтисодӣ буда, муаллифон вобаста ба такмилёбии низоми хизматрасониҳои бонкӣ тавсия намудаанд, ки истифодаи онҳо дар низоми бонкӣ аз манфиат холӣ нест.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF THE SYSTEM OF BANKING SERVICES IN MODERN CONDITIONS: THEORETICAL ASPECT

В статье рассмотрен и исследован один из важнейших вопросов в современных условиях. Авторы исследовали систему банковских услуг и обсудили ее теоретические аспекты. В ходе исследования установлено, что система банковских услуг охватывает деятельность кредитных организаций на рынке банковских услуг, и ее совершенствование может обеспечить эффективную работу коммерческого банка. Также в статье авторы изучили значение терминов банковских услуг и банковских продуктов, связанных с их дальнейшим укреплением в системе банковского обслуживания с точки зрения отечественных и зарубежных ученых, и высказали свои мнения, связанные с этими терминами. В целом в статье освещены теоретические аспекты системы банковских услуг в современных экономических условиях, а авторами рекомендованы полезные предложения, связанные с совершенс

Текст научной работы на тему «ТАКМИЛИ НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНИҲОИ БОНКӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР: ҶАНБАИ НАЗАРИЯВӢ»

УДК: 336.71:368

ТАКМИЛИ НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНЩОИ БОНКЙ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР:

ЧАНБАИ НАЗАРИЯВЙ

Хушвахтзода К-Х.

Худоиева Ф.О.

Аннотатсия. Дар мацола яке аз масоили дар шароити муосир мубрам мавриди барраси ва омузиш царор гирифтааст. Муаллифон низоми хизматрасонщои бонкиро тащици па^лу^ои назариявии онро барраси намудаанд. Дар рафти тащиц мушаххас карда шудааст, ки низоми хизматрасонщои бонки цараёни фаъолияти ташкилот^ои царзиро дар бозори хизматрасонщои бонки фаро гирифта, мукаммалгардонии он метавонад, ки самаранокии низоми бонкро таъмин намояд. Инчунин дар мацола муаллифон муощяти истилощои хизмтрасонщо ва ма^сулот^ои бонкиро вобаста ба тацвияти минбаъдаи онуо дар низоми хизматрасониуои бонки аз нигоуи олимони ватани ва хорици пажущш намуда, андеша^ои худро марбут ба ин истилощо зикр намудаанд.

Дар мацмуъ, мацола фарогири цанба^ои назариявии низоми хизматрасонщои бонки дар шароити муосири ицтисоди буда, муаллифон вобаста ба такмилёбии низоми хизматрасонщои бонки тавсия намудаанд, ки истифодаи он^о дар низоми бонки аз манфиат холи нест.

Калидвожахр: бонщо, низоми бонки, хазматрасонщои бонки, ма^сулот^ои бонки, ташкилот^ои царзи, менецменти бонки, сифати хизматрасонщо, сармояи бонки, амалиётуои бонки, хизматрасонщои фосилавии бонки.

Барои ицтибос: Хушвахтзода, К,.Х. Такмили низоми хизматрасонщои бонки дар шароити муосир: цанбаи назарияви / К Х. Хушвахтзода, Ф. О. Худоиева // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - N0. 3(42). - С. 5-16.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СИСТЕМА БАНКОВСКИХ УСЛУГ В СОВРЕМЕННЫХ

УСЛОВИЯХ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ АСПЕКТ

Хушвахтзода К.Х.

Худоиева Ф.О.

Аннотация. В статье рассмотрен и исследован один из важнейших вопросов в современных условиях. Авторы исследовали систему банковских услуг и обсудили ее теоретические аспекты. В ходе исследования установлено, что система банковских услуг охватывает деятельность кредитных организаций на рынке банковских услуг, и ее совершенствование может обеспечить эффективную работу коммерческого банка. Также в статье авторы изучили значение терминов банковских услуг и банковских продуктов, связанных с их дальнейшим укреплением в системе банковского обслуживания с точки зрения отечественных и зарубежных ученых, и высказали свои мнения, связанные с этими терминами.

В целом в статье освещены теоретические аспекты системы банковских услуг в современных экономических условиях, а авторами рекомендованы полезные предложения, связанные с совершенствованием системы банковских услуг, необходимые в банковской системе.

Ключевые слова: банки, банковская система, банковские услуги, банковские продукты, кредитные организации, банковский менеджмент, качество обслуживания, банковский капитал, банковские операции, дистанционное банковское обслуживание.

IMPROVEMENT OF THE SYSTEM OF BANKING SERVICES IN MODERN

CONDITIONS: THEORETICAL ASPECT

Khushvakhtzoda Q.Kh.

Khudoieva F.O.

Annotation. The article considers and examines one of the most important issues in modern conditions. The authors examined the system of banking services and discussed its theoretical aspects. During the study, it was established that the system of banking services covers the activities of credit institutions in the banking services market, and its improvement can ensure the effective operation of a commercial bank. Also in the article, the authors studied the meaning of the terms of banking services and banking products associated with their further strengthening in the banking service system from the point of view of domestic andforeign scientists, and expressed their opinions related to these terms. In general, the article covers the theoretical aspects of the banking services system in modern economic conditions, and the authors recommended useful suggestions related to improving the system of banking services needed in the banking system. Key words: banks, banking system, banking services, banking products, credit institutions, banking management, service quality, banking capital, banking operations, remote banking services.

Гузориши масъала. Дар робита ба рушди низоми бонкй, густариши муносибатхои иктисодй ва васеъгардии доираи амалиётхову хизматрасонихои бонкй такозо мегардад, ки хизматрасонихои бонкй вобаста ба талаботи муштариён такмил дода шаванд ва роху усулхои муассири пешниходи хизматрасонихо мавриди коркард карор гиранд.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Низоми хизматрасонихои бонкй аз нигохи иктисодй метавонад заминаи мусоиди рушди ичтимой-иктисодиро дар кишвар фарохам оварад ва чараёни

муносибатхои муштариёнро ба

ташкилотхои карзй густариш бахшад.

Максади макола - Яъне, шаклу услуб ва тартиби ба низом даровардашудаи хизматрасонихои бонкй дар ташкилоти карзй ва умуман низоми бонкй метавонад, ки сатхи ракобатпазирй, даромаднокй ва пардохтпазирии ташкилотхои карзиро баланд бардошта, доираи муштариёнро васеъ созад. Зеро хизматрасонихои бонкй аз инструменти асосие ба шумор мераванд, ки тарики он тичоратй бонкй татби; карда мешавад, даромаднокй таъмин мегардад ва талаботи муштариён конеъ карда мешавад.

Мух,тавои асосии мавод. тахдидот фарогири чанбахои назариявии низоми хизматрасонихои бонкй дар шароити муосири идтисодй буда, вобаста ба такмилёбии низоми хизматрасонихои бонкй пешниходхои муфид тавсия намудаанд, ки истифодаи онхо дар низоми бонкй аз манфиат холй нест.

Ташкили низоми босамари хизматрасонихои бонкй, ки талаботи муштариёнро пурра донеъ сохта, ба сохахои мухталифи идтисоди миллй таъсири мусбй мерасонад, бояд хадафи асосии низоми бонкй арзёбй гардад. Тахкидотхо нишон медиханд, ки донеъсозии талаботи муштариён ва дигар субъектони идтисодй бо мадсади рушди идтисоди миллй, бояд тавре сурат гирад, ки талаботхои замони муосирро ба инобат гирифта тавонад ва хизматрасонихо бо шаклу усулхои муассир пешниход карда шаванд. Пешниходи хизматрасонихои бонкй бо усулхои муосир, махсусан тариди хизмтрасони технологияи муосири бонкй дар кишвархои хоричй ба таври васеъ мавриди истифода дарор гирифтааст ва ин тачриба бояд дар низоми бонкии Чумхурии Точикистон низ истифода шавад.

Пешниходи хизматрасонихои бонкй ба доираи васеи муштариён аз хусусиятхои асосии низоми бонкй махсуб ёфта, хар як ташкилоти дарзй кушиш ба харч медихад, ки бо назардошти имкониятхои молиявии худ номгуи зиёди махсулотхоро ба муштариён дастрас намояд. Сифати баланди махсулотхо ва услубхои муассири пешниходи хизматрасонихо барои баландбардории пойгохи даромаднокй, тахкими радобатпазирй, тадвияти пойгохи захиравй, самаранокии истифодаи технологияи муосир, баландбардории хизматрасонихо ва васеъшавии пойгохи муштариёни ташкилоти дарзй заминаи заруриро фарохам меорад.

Дар баробари ин, рушди фаъолияти ташкилотхои дарзй аз татбиди самараноки

махсулотхо дар бозори хизматрасонихои бонкй вобастагй дорад. Чунки, пешниходи хизматрасонихо бо харочоти камтарин барои ташкилотхои дарзй муфид буда, аз чониби дигар барои муштариён низ манфиати зиёд дорад, агар дар ин асос нархи хизматрасонихо барои муштариён кохиш дода шавад. Яъне, тахияи низоми муассири пешниходи хизматрасонихои бонкй имконият фарохам меорад, ки махсулотхо бо нархи орзон ба муштариён пешкаш шаванд ва дар баробари ин, даромаднокии бонк афзоиш ёбад. Бо нархи барои муштариён муносиб пешниход намудани махсулотхо ва хизматрасонихо омили асосй ва тахрикдихандаи радобати байнибонкй дар бозори хизматрасонихои бонкй арзёбй мегардад. Таъмини радобатпазирй дар бозори хизматрасонихои бонкиро айни замон танхо дар асоси пешниходи махсулотхои ва хизматрасонии саривадтй ва коркарди махсулотхои нав, ки мувофиди талаботи муштариён аст, ба даст овардан мумкин мебошад. Аз ин лихоз, ташкилотхои дарзй татбиди хизматрасонихоро бо назардошти тагйиротх,ои макроидтисодй, баходихии омили хавфхо ва талаботи бозори хизматрасонихои бонкй рохандозй намуда, доираи васеъи муштариёнро чалб намояд. Дар ин самт, пеш аз хама бояд надши маркетинги бонкй назаррас бошад, то ки тагйиротхои бозорро бахо дода тавонад ва вобаста ба он махсулотхои бонкиро пешкаш намояд.

Бояд дайд намуд, ки вазифаи асосии ташкилотхои дарзии дар низоми бонкии Чумхурии Точикистон хизматрасонии босифати муштариён ва дар ин замина тадвият бахшидани пойгохи муштариёни худ ба шумор меравад. Ташаккул додани доираи муштариёни бонк дар шароити муосир аз татбиди амалиёти инноватсионй, коркарди усулхои нави дастрасии ахолй ба хизматрасонихо, тадвияти хизматрасонихои фосилавй вобастагии зич дорад. Тахдидотхо нишон медиханд, ки чалби бештари

муштариён ва васеъсозии доираи муштариёни ташкилоти карзй аз истифодаи технологияи муосир, ракамикунонии мадсулотдо, пешнидоди хизматрасонидо тарики онлайн вобаста мебошад. Алалхусус, зери таъсири чадонишавй ва тагйирёбии талаботи муштариён доираи

хизматрасонидои анъанавии ташкилотдои карзй кодиш ёфта, мадсулотдои нави бонкй руи кор омаданд. Такмилёбии пайваста ва суръатноки хизматрасонидои бонкй, инчунин шаклдои дастрасй ба ондо дар асоси технологияи инноватсионии муосир ба тичорати бонкй имкониятдои навро пеш овард. Ташкили инфрасохтори муоссир ба сатду сифати хизматрасонидои бонкй таъсири мусбй расонида, дастрасии адолиро ба мадсулотдои бонкй таквият мебахшад ва ба раванди рушди низоми бонкй хусусияти инноватсионй мебахшад.

Дар шароити муосири иктисодй, ки муносибатдои иктисодй бо суръати баланд густариш ёфта истодаанд, дар бозори молиявй-бонкй тагиротдои чиддии институтсионалй ба вучуд омада истодаанд. Ин тагйиротдо дар миёни шаклдои гуногуни фаъолияти молиявй ва бонкии ташкилотдои карзй, аз чумла: тичоратй, инвеститсионй, сугуртавй, сармоягузорй, инноватсионй ба назар мерасанд. Дар натича, ракобати бонкй дар бозори молия ва бозори хизматрасонидо дигаргун шуда самтдои нави хизматрасони ба вучуд омад. Х,олате, ки дар бозори молия ба вукуъ пайваст, бонкдо уддадор гардиданд, то ки на тандо бо ташкилотдои карзй, балки бо дигар институтдои бозори молиявй, аз кабили ташкилотдои сугуртавй, фонддои сармоягузорй, фонддои нафакавй, ташкилотдои молиявй ва гайрадо вориди ракобат гарданд. Чунин долат аз бонкдо фаъолияти густурда, босамар ва такмилёфтаро такозо менамояд.

Ч,идати тадкики низоми

хизматрасонидои бонкй ва роду усулдои он пажудиши модияти иктисодии истилоддои "хизматрасонидои бонкй" ва "мадсулотдои

бонкй" зарур шуморида мешавад. Зеро як кисми мудаккикон бар он назаранд, ки "хизматрасонидои бонкй" ва "мадсулотдои бонкй" дорои модияти якхела мебошанд. ^исми дигари коршиносон ба он акида дастанд, ки "хизматрасонидои бонкй" аз "мадсулотдои бонкй" ба кулли фарк менамоянд. Дар вокеъ, ба дам пайваст намудани "хизматрасонидои бонкй" ва "мадсулотдои бонкй" модияти асосии ин истилоддоро инъикос наменамояд ва ин мафдумдо модияти аз дамдигар фарккунанда доранд.

Масъалаи рушди хизматрасонидои бонкй ва ташаккули бозори хизматрасонидои бонкиву низоми бонкй аз чониби олимони точик ба монанди: Радимзода Ш.,[13] Шарипов Б.М., [16] Х,икматов У С., [12] Ганиев Р.Е., [2] Ятимов Х.М., [17] Гаюров ЕД., [3] Дембегиев М.С., [6] ^иличева М. [8] ва дигарон ба таври густурда тадкик гардидаанд. Дар тадкикоти олимони болозикр бештар чараёни рушди низоми бонкй, бозори хизматрасонидои бонкй дар шароити ноустувории иктисодй, амалиёти карзии бонкдои тичоратй тадкик карда шудааст. Аммо низоми хизматрасонидои бонкй ва

мукаммалгардонии механизми он то дол дар илми ватанй мавриди таваччуди вежа карор нагирифтааст.

Дар тадкикотдои худ Шарипов Б.М. хизматрасонидои бонкиро дамчун кулли амалиёти бонкй, ки барои муштариён дастрас мебошад, арзёбй менамояд [16]. Яъне Шарипов Б.М. дамаи амалиёти ташкилотдои карзиро дар назар дорад, ки ба фикри мо чунин нуктаи назар такмил меходад. Зеро, агар мо амалиётдои бонкиро гурудбандй намоем, пас дидан мумкин аст, ки баъзе аз адддои бонкиро (трастй, машваратй, факторингй, форфейтингй ва д.) муаллиф дамчун хизматрасонй таъриф додааст. Илова ба ин, Шарипов Б.М. дар робита ба таквияти хизматрасонидои бонкй кайд мекунад, ки "ракобат дар бозори

хизматрасонии бонкй яке аз воситахои асосии идоракунии

самарабахши фаъолияти бонкй ба хисоб рафта, хар як ташкилоти карзй дар натичаи ракобат метавонад мавкеи худро дар бозори хизматрасонихои бонкй муайян намояд" [1б]. Метавон бо андешаи болокайд то хадде розй шуд, чунки асоси муваффакияти ташкилотхои карзй дар бозори молиявй ин пеш аз хама тобоварй ба ракобати байнибонкй донистан мешавад. Аммо, мавкеи ташкилоти карзй дар бозори хизматрасонихои бонкй на танхо аз сатхи ракобатнокй вобастагй дорад. Ч,ихати таъмини ракобати пайваста дар бозори хизматрасонихои бонкй бояд сифати махсулотхои бонкй, менечменти пурсамар, сифати дороихо, пардохтпазирй ва дигар нишондихандахо. Дар робита ба масъалаи мазкур Х,икматов У С. дарч менамояд, ки "низоми хизматрасонихои бонкй хамчун механизми самараноки фаъолияти иктисодии бонкхо ба хисоб рафта, сатхи бехатарии бонкхоро то як андоза таъмин менамояд" [12,с.50]. Ба андешаи ^икматов У.С. асоси рушду такомули ташкилоти карзй ин низоми муассири пешниходи хизматрасонихо мебошад. Оид ба ин нуктаи назар хаминро бояд илова намуд, ки айни замон самти мухими рушди низоми хизматрасонхои бонкй ин ташкили инфрасохтори инноватсионй ва

содагардонии тартиби пешниходи хизматрасонихо ба муштариён мебошад.

Fаниев P.F. дар тахкикоти худ вобаста ба хизматрасонихои бонкй ва мохияи иктисодии онхо чунин пешниход мекунад: "мохияти хизматрасонихои бонкй хамчун натича ё таъсири судманди амалиёти бонкй муайян карда шуда, барои конеъ кардани ниёзхои молиявии мизочон равона карда шудаанд" [2,с.15].

Вобаста ба фикри Fаниев P.F. хамин нуктаро бояд илова намуд ва такмил дод, ки хизматрасонихои бонкй на танхо конеъ намудани ниёзхои молиявии муштариён аст,

балки дорои ахамияти ичтимой-иктисодй низ мебошад. Ахамияти ичтимой-иктисодии хизматрасонихои бонкиро дар

баландбардории сатхи некуахволии ахолй ва дастрасии онхо ба амалиёти бонкй арзёбй намудан мумкин аст. Илова ба ин, бо истифода аз амалиёти бонкй муносибатхои молиявй-иктисодй миёни ахолй густариш ёфта, барои рушди минбаъдаи низоми молиявй-бонкии кишвар ва тахкими вазъи молиявии ахолй шароити мусоид фарохам оварда мешавад, ки инро низ метавонем омили иктисодй-ичтимой арзёбй намоем.

Дар робита ба масъалаи мазкур ^иличева М.М. кайд менамояд, ки истилохи хизматрасонихои бонкй дар шароити навин дорои мохияти васеъ буда, мачмуи хусусиятхои ичтимой-иктисодиро инъикос менамояд [8,с.54]. Яъне, хизматрасонихои бонкй дар баробари мафхуми иктисодй будан, инчунин хусусияти ичтимой низ дорад. Вобаста ба мохияти "махсулотхои бонкй" дар монографияи ^иличева М.М. гуфта шудааст, ки "махсулотхои бонкй" шакли мушаххаси махсулоте мебошад, ки дар бонк коркард гардидааст ва барои ичроиши амалиёти бонкй ба бозори хизматрасонхои бонкй пешниход мегардад" [8,с.62]. Албатта бо чунин нуктаи назар метавон рози гардид, агар муаллиф холати коркарди махсулотхои бонкиро ба таври васеъ шарх медод. Зеро махсулотхои бонкй метавонанд аз чониби дигар институтхои молиявй ва бонкхои марказй низ коркард гарданд ва ба бозори пешкаш шаванд.

Оид ба мохияти иктисодии "махсулотхои бонкй" нуктаи назари олимони ватанй гуногун аст ва дар ин самт фикри дакик ва мушаххас вучуд надорад. Ятимов Х.М. мохияти иктисодии "махсулотхои бонкй"-ро дар конеъсозии талаботи муштариён мебинанд ва кайд менамояд, ки "махсулотхои бонкй ин пеш аз хама конеънамоии талаботи молиявии муштариён дар шакли чакана ба шумор меравад" [17,с.85]. Андешаи Ятимов Х.М.

оид ба "мадсулотдои бонкй" модияти ин истилоддро пурра инъикос накардааст. Зеро мадсулотдои бонкй на тандо дамчун категорияи иктисодие, ки талаботи муштариёнро конеъ менамояд, балки инъикоскунандаи фаъолияти бонкй буда, барои кулли иктисодиёт, хочагии халк ва дигар субъектони иктисодй низ пешнидод мегардад.

Ганиев P.F. масъалаи фаркияти истилоддои "мадсулотдои бонкй" ва хизматрасонидои бонкй"-ро баррасй намуда, кайд мекунад, ки "мадсулоти бонкй кисми таркибии хизматрасонии бонкй ба шумор меравад ва дар асоси тадияи мадсулотдои бонкй хизматрасонии дар як ташкилоти карзй родандозй карда мешавад" [2,с.16]. Чунин акида то андозае ба нуктаи назари Калтирина А.В. наздикй дорад, ки ба фикри олимони хоричй "мадсулоти бонкй дамчун мачмуи хусусиятдое мебошад, ки барои муштарй зарур мебошад ва чидати татбики хизматрасонидои бонкй замина фародам меорад. Илова ба ин, хизматрасонии бонкй дар мадди аввал карор дорад ва мадсулоти бонкй бошад дар сатди дуюм аст" [7,с.146]. Яъне, ба фикри Калтирина А.В. хизматрасонии бонкй дамчун заминаи асосии мадсулотдои бонкй мебошад ва тандо дар асоси пешнидоди хизматрасонй мадсулодои нави бонкй метавонанд ба бозор пешкаш гарданд. Вокеан, нуктаи назари олимони болозикр кобили кабул аст, вале бояд дар назар дошт, ки мадсулотдои бонкй ва хизматарсонидои бонкй унсурдое мебошанд, ки ба фаъолияти бонкй марбут аст ва бидуни яке дигар фаъол буда наметавонад.

Дар робита ба рушди хизматрасонидо ва мадсулотдои бонкй, инчунин тафовут миёни ин истилоддо олимони хоричй низ тадкикотдои назаррасеро ба анчом расонидаанд, ки тадкики ондо метавонад чидати мушаххас намудани фаркияти ин истилоддо, ташаккули хизматрасонидои бонкй дар

чомеа ва тадкики амики ин масъала кумаки амалй расонида, барои тадкикотдои минбаъда заминаи зарурй фародам меорад.

Масалан, тибки андешаи Матук Ж., яке аз мудаккикони иктисодшинос "хизматрасонидои бонкй ин омили каноатмандсозандаи талаботи молиявии муштариён бо назардошти имкониятдои молиявии бонк ба шумор меравад" [9,с.82]. Назари Лаврушин О.И. низ аз акидаи Матук Ж. тафовути зиёд надорад ва дарч менамояд, ки "хизматрасонидои бонкй дамчун як навъи амалиёти бонкй мебошад ва дадафи асосии он конеъ сохтани талаботи шахсонй вокей ва дукукй мебошад" [11,с.22]. Албатта тафовут миёни акидадои олимони болозикр инъикоскунандаи модияти иктисодии хизматрасонидои бонкй мебошад. Аммо, чуноне, ки кайд намудем модияти иктисодии хизматрасонидои бонкй тандо дар конеъсозии талаботи ин ё он нафар набуда, балки фаротар аз он мебошад. Оид ба масъалаи мазкур П.Роуз низ нуктаи назари чолиб дорад ва кайд мекунад, ки "ба хизматрасонидои бонкй чунин амалиёти бонкиро ба монанди: идоракунии захирадои пулй; карздои истеъмолй; идоракунии чараёндои пули накд; -лизинг; хариду фуруши асъор ва гайрадоро ворид намудан мумкин аст" [14,с.255]. Акидаи пешнидоднамудаи П.Роуз ба назари мо комил нест ва таи солдои охир доираи хизматрасонидои бонкй бенидоят васеъ гардидааст ва бонкдо имруз аз 250 то 300 номгуи хизматрасонидоро барои муштариён пешнидод месозанд. Вокеан, доираи хизматрасонидои пешнидодшаванда аз чониби ташкилотдои карзй дар шароити муосири иктисодй васеъ гардидааст ва субъектони иктисодй аз ондо дар шакли густурда истифода менамоянд. Масхусан рушди хизматрасонидои фосилавй тавонистанд, ки ба чараёни афзоиши номгуи хизматрасонидои бонкй таъсири мусбй расонида, рушди густурдаи бозори хизматрасонидои бонкиро таъмин созанд.

Дар робита ба ин Головин Ю.В. чунин мешуморад, ки "хизматрасонихои бонкй ин чамъи амалиёти бонкие мебошанд, ки дар раванди муосилоти пулй ба вучуд меоянд ва бонкхо ин чараёнро идора месозанд" [4,с.185]. Гурухи дигар олимон, аз кабили Тавасиев А.М. ва Москвин В.А. хизматрасонихои бонкиро "хамчун натичаи амалиёти бонкй, ки самараи конеъсозии талаботи муштариёнро инъикос менамояд, арзёбй мекунанд" [5,с.326]. Ба хамин монанд метавонем акидаи Викулин А.Ю.-ро оварем, ки чунин кайд менамояд: "хизматрасонихои бонкй шакли мушаххаси конеъкунандаи талаботи муштариён ба хисоб рафта дар доираи хизматрасонихои хазинавй, карзй, кафолатй, нигохдории когазхои киматнок, инчунин хариду фуруши когазхои киматнок рохандозй мегардад" [1,с. 16].

Масленченков Ю.С. чунин мехисобад, ки "хизматрасонихои бонкй ин муомилае мебошад, ки бо максади тахкимбахшии даромаднокии бонк, инчунин татбики амалиёти бонкй рохандозй карда мешавад". Дар масъалаи мазкур Миретский А.Н. кайд мекунад, ки "хизматрасонихои бонкй хамкорихои иктисодй миёни ташкилоти карзй ва муштарй ба хисоб рафта, талаботи муайяни шахсони вокей ва хукукиро вобаста ба ин ё он махсулоти бонкй конеъ менамояд" [10,с.189].

Павлова В.В. бошад ахамияти хизматрасонихои бонкиро дар таъмини намудани талаботи муштариён мебинад ва кайд мекунад, ки "хизматрасонихои бонкй шакли фаъолияти бонкие мебошад, ки талаботи муштариёнро конеъ сохта, ба ташаккулдихии сармояи бонк ва захирахои пулии он нигаронида шудааст, ба шумор мераванд" [7,с.214].

Х,амин тавр, дар асоси баррасй ва тахкики андешахои олимони ватанй ва хоричй ба чунин хулосае омадан мумкин аст, ки мохияти хизматрасонихои бонкй ва махсулотхои бонкй аз хамдигар фарк менамоянд.

Тахлили андешахои болозикр ва тахкики вазъи муосири бозори хизматрасонихои бонкй имкон медихад, ки хизматрасонхои бонкиро хамчун чараёни коркард, пешниход ва тартиби дастрасии ахолй ба махсулотхо ва амалиётхои бонкй донист. Зеро пешниходи хизматрасонй аз коркарди махсулотхои бонкй вобаста буда, конеъсозии талаботи муштариён аз сатху сифати дастрасй ва доираи махсулотхои пешниходшавандаи бонкй асос меёбад. Мохияти хизматрасонихои бонкй пеш аз хама ичроиши вазифахои ташкилоти карзиро дар назди субъектони иктисодй ва ахолй тачассум намуда, гузаронидани амалиёти муайянеро арзёбй мекунад.

Хизматрасоних,ои бонки

Мах,сулотх,ои бонки

Алокдмандии бевосита бо пул

Инъикоскунандаи махсулот, яъне дорой чанбаи техникй ва технологй мебошад

Дорой шумораи аник; ва сифати муайян мебошад.

Нигохдории куллй, зеро шартхои зарурй хуччатгузорй карда мешаванд

Мутобикдти сифат ва сифати доимй

таъмин мегардад. Зеро нишондихандахои махсулот равшан муайян гардидаанд.

Новобаста аз вучуд доштан ва ё мавчуд набудани муштариён амал менамояд

Тагйирёбанда мебошад. Зеро коркард ва шакли дастрасии он метавонад такмил ёбад.

Алокамандии мустаким бо пул

Ч,араёни хизматрасонИ ва раванди онро тачаccyм менамояд.

Доираи васеи вариантхои гуногун имконпазир аст, ки нишондихандахои микдорИ ва сифатиро муттахид мекунанд.

НигохдорИ танхо дар вакти амалиёт мавчуд мебошад ва дар дигар холатхо метавонад, ки вучуд надошта бошад

Ноустувории сифат дида мешавад. Зеро хидматрасонИ дар як лахзаи мушаххас пешниход мегардад ва омилхои зиёд метавонанд таъсир расонанд.

Барои пешнихоид хизматрасонИ иштироки муштарИ хатмИ дониста мешавад.

Дар хизматрасонИ танхо сифати он метавонад тагийр ёбад.

Расми 1. Хусусиятх,ои асосии мах,сулотх,ои бонки ва хизматрасоних,ои бонки Сарчашма: тахияи муаллиф дар асоси маълумотхои [8]

Дар шароити муосири иктисодИ махсулоти бонкиро бештар бо маркетинги бонкИ алокаманд медонанд. Зеро барои як хизматрасонии бонкИ, яъне чалби амонат ташкилоти карзИ метавонад, ки якчанд махсулоти бонкиро рохандозИ намояд. Масалан чалби амонат ва пасандоз як шакли

хизматрасонии бонкИ мебошад, аммо ташкилоти карзИ метавонад, ки дар доираи ин якчанд масхулоти бонкиро ба монандИ: пасандозхои дархостИ; пасандозхои то дархостИ; пасандозхои чамъшаванда; пасандозхои мухлатнок ва гайрахоро коркард ва пешниходи муштариён гардонад.

Дap мaчмyъ, модияти иктисодии хизмaтapсонидои бонкй Ba мaдсyлотдои бонкй aз хдмдигар кyллaн фapкият доpaнд, вaле дap умум фaъолияти гyстypдaи бонкро тaшкил додa, низоми пешнидоди хизмaтpaосндои бонкиро комил метамояд.

Дap pобитa бa ин, дap paсми 1 хусусиятдои aсосии фapккyнaндaи ин ду мaфдyм овapдa шyдaaст, ки имконияти шapди aмики ин ду мaфдyмpо BaœKrap мегapдонaд.

Дap pобитa бa paсми 1 бояд кaйд нaмyд, ки мaсдyлотдои бонкй Ba хизмaтpaсонидои бонкй aз руи хусусиятдои гунонун метaвонaнд aз дaмдигap фapк кyнaнд Ba paсми пешнидодшyдa шaкли комили инъикосгари фapкияти ондо нaбyдa, бaлки бapои тaдкики хусусиятдои ин ду мaфдyм кyмaк меpaсонaд.

Бояд кaйд тамуд, ки мaдсyлотдои бонкй Ba хизмaтpaсонидои бонкй дap якчоягй инъикоскyнaндaи низоми хизмaтpaсонидои бонкй бa шумор paфтa, ондоро дap aлодидaгй тaдкики нaмyдaн Faйpиимкон aст. Зеро ондо тaкмилдидaндaи дaмдигap бyдa, яке дигappо ^ppa мегapдонaд. Иловa бa ин, мaдсyлоти бонкй як кисми aсосй Ba мудими хизмaтpaсонидои бонкй мaдсyб ёфтa, бидуни он хизмaтpaсонидои бонкиро бa мyштapиён пешнидод нaмyдaн Faйpиимкон мебошaд. Инчунин бa хизмaтpaсонидои бонкй хусусиятдоеро воpид нaмyдaн имконпaзиp aст, ки ондоро ифодa нaмyдaн Faйpиимкон aer. Maсaлaн бa хусусиятдои хизмaтpaсонидои бонкй мо метaвонем сypъaти дaстpaсй, пешнидоди хизмaтpaсонй мyвофики ходиши мyштapй, бехaтapй, истифодaи бapодaт Ba Faйpaдоpо воpид нaмоем, ки ин нишондидaндaдоpо нaметaвон конyнaн бa зиммaи тaшкилотдои адрзй бор кapд. Baле, хусусиятдои болозикр бapои дap як тaшкилоти адрзй зapyp бyдa, aз ондо вaзъи молиявй Ba долaти тaшкилоти адрзй дap бозори хизмaтpaсонидои бонкй вобaстa мебошaд.

Дaстpaсии сapивaктй Ba сypъaти пешнидоди хизмaтpaсонидои бонкй бapои мyштapиён aз омилдои галидие мaдсyб меёбaд, ки метaвонaд мaвкеи бонкро дap иктисодиёт тaFЙиp дидaд Ba бa paвaнди фaъолияти молиявии он тaъсиpи мусбй paсонaд. Иловa бa ин, пешнидод нaмyдaни химaтpaсонидо сapивaкт метaвонaд, ки пойгоди мyштapиёни бонкро тaквият бaхшaд Ba чaлби воситaдои мyвaккaтaн озодро тaдким бaхшaд. Aз ин py, тaшкилотдои кapзиpо лозим aст, ки дap коpкaди роду усулдои нaви пешнидоди хизмaтpaсонидои бонкй Ba дaстpaсии ондо тибки ходиши мyштapиён кушиш бa хapч дидaнд.

Maчмyъaн, кaйд нaмyдaн зapyp aст, ки низоми хизмaтpaсонидои бонкй бидуни хизмaтpaсонидои бонкй Ba мaдсyлотдои бонкй нaметaвонaд фaъолияти мyкaммaл доштa бошaд. ^исмaтдои aсосии низоми хизмaтpaсонидои бонкиро мaдсyлотдои бонкй Ba бозори хизмaтpaсонидои бонкй тaшкил медихднд, ки тaкмилдидии ондо бapои фaъолияти сaмapaноки низоми хизмaтpaсонидои бонкй дap Чумдурии Точикистон зaминaи мусоид фapодaм меоpaд. Чи^ти рушди минбaъдaи низоми хизмaтpaсонидои бонкй дap Чумдурии Точикистон зapypияти тaшкили инфpaсохтоpи инновaтсионии пешpaфтa, тaквияти сохтори инститyтсионaлии низоми бонкй, вaсеънaмоии хизмaтpaсонидои фосилaвии бонкй пеш меояд.

Зеро тaчpибa нишон медихдд, ки низоми хизмaтpaсонидои бонкй бa paвaнди фaъолияти субъектони иктисодй, тичоpaти хурду бузург, содибкории хурд Ba aдолй тaъсиp paсонидa, метaвонaд, ки рушди дaмaчонибaи ондоро тaъмин созaд. Дap pобитa бa ин, бояд дapч нaмyд, ки хизмaтpaсонидои бонкй дap низоми пулию кapзй Ba молиявии кишвap нaкши мудимро ичро нaмyдa, дapaкaти пaйвaстaи воситaдои пулиро pодaндозй менaмоянд. Maхсyсaн дap шapоити муосири иктисодй бидуни низоми

такмилёфтаи пешниходи хизматрасонихо ташкилоти карзй наметавонад, ки дар бозори мавкеи устувор ва мухимрро касб намояд ва сатхи пардохтпазирии доимиро таъмин созад. Зеро иктисоди муосир хамчун низоми мураккаби муносибатхо арзёбй мегардад ва хар як чузъи он бо хамдигар робитаи пайваста дорад ва низоми бонкй дар он хамчун субъекти мехварй фаъолият менамояд. Ва агар ташкилотхои карзй натавонанд, ки вазифахои худро дар раванди фаъолияти иктисодй ичро намоянд,

пас пайвастагии миёни субъектони иктисодй аз байн меравад ва суръати рушди иктисодиёт кохиш меёбад.

Низоми хизматрасонихои бонкй сохтори мураккабе махсуб меёбад, ки дар раванди ичроиши он на танхо кормандони ин ё он шуъбаи бонк, балки кулли фаъолияти бонкро фарогир буда, дар якчоягй онхо метавонанд, ки мачмуи хизматрасонихои бонкиро барои шахсони вокей ва хукукй пешкаш намоянд (расми 2).

Низоми хизматрасонихои бонкй ва иштирокчиёни он

Фаъолияти ташкилоти карзй дар низоми хизматрасонихои бонкй —► Субъектоне, ки дар низоми хизматрасонихои бонкй иштирок менамоянд

v

Рохандозии фаъолият тибки мукаррароти институтхои идоракунанда <4— Институтхои идоракунандаи низоми бонкй (БМТ)

v

Татбики муносибати хасана ва ба манфиати ду чониббуда Шарикон ва хамкорони тичоратй

v

Фаъолият намудан мувофики талаботи Муштариён ва дигар субъектони

муштариён дар бозори иктисодй

ч г

Баландбардории сатхи касбияти хайати 4 Хдйати кормандони ташкилоти

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

кормандон карзй

и

Сатхи касбияти менечерони бонк Рохбарияти ташкилоти карзй

Расми 2. Низоми хизматрасонихои бонкй ва иштирокчиёни он Сарчашма: тахияи муаллиф дар асоси маълумотхои [11]

Вобаста ба расми 2 кайд намудан зарур аст, ки дар раванди пешниходи хизматрасонихои бонкй ва коркарди махсулотхои нави бонкй фаъолияти густурда ва хамкорихои дучониба ва бисёрчонибаи судманд барои бонк зарур мебошад. Дар ин раванд, фаъолияти

менечерони бонк, сатхи касбияти кормандони тамоми шуъбахои бонк, хамкорихои гуногун бо шарикони иктисодй, ичроиши талаботхои институтхои танзимкунандаи фаъолияти бонкй, конеъсозии саривактии талаботи муштариён ва гайрахо зарур арзёбй карда мешавад. Зеро

тандо дар ин замина ташкилоти карзй метавонад, ки низоми такмилёфтаи хизматрасонидои бонкиро ба род монад ва сатду сифати хизматрасонидои худро таквият бахшад. Илова ба ин, мавриди зикри хос аст, ки дамкории густурдаи ташкилотдои карзй бо бахши хусусй, алалхусус бо содибкории хурду миёна ва адолй манфиати иктисодии баланд дошта метавонад, ки рушди иктисоди миллй ва таквияти нишондидандадои молиявии бонкро асос гузорад. Хизматрасонй ба муштариён ва родандозии фаъолияти бонк тибки ходишдои ондо метавонад, ки муваффакияти бонкро дар бозори хизматрасонидои бонкй таъмин намояд ва нуфузи бонкро афзун гардонад.

Хулоса. Дар шароити муосири иктисодй ва таквияти муносибатдои бозорй фаъолияти ташкилотдои карзй низ бояд ба бозор мувофик гардонида шавад ва чараёни ташаккули низоми хизматрасонидои бонкй ба он нигаронида шуда бошад. Вобаста ба такозои бозор ва тагйирёбии муносибатдои

иктисодй миёни субъектони хочагидор ва болоравии талаботи муштариён бонкдои тичоратй ва дигар ташкилотдои карзиро зарурият пеш меояд, ки раванди фаъолияти худро ба бозор мутобик гардонанд ва омилдои болозикрро ба инобат гирифта тавонанд.

Пешнидоди хизматрасонидои бонкй ба доираи васеи муштариён аз хусусиятдои асосии низоми бонкй мадсуб ёфта, дар як ташкилоти карзй кушиш ба харч медидад, ки бо назардошти имкониятдои молиявии худ номгуи зиёди мадсулотдоро ба муштариён дастрас намояд. Сифати баланди мадсулотдо ва услубдои муассири пешнидоди хизматрасонидо барои баландбардории пойгоди даромаднокй, тадкими ракобатпазирй, таквияти пойгоди захиравй, самаранокии истифодаи технологияи муосир, баландбардории хизматрасонидо ва васеъшавии пойгоди муштариёни ташкилоти карзй заминаи заруриро фародам меорад.

АДАБИЁТ

1. Викулин А.Ю. Характеристика социально-экономического положения России с позиции теории модернизации // Вестник университета, Серия «Национальная и мировая экономика», М.: ГУУ, №2 (8), 2008. (0,5 п.л.).

2. Ганиев, Р.Г. Классификация банковских рисков в современных условиях / Р.Г. Ганиев // Вестн. Тадж. нац. ун-та. - 2015. - № 2/2. - С. 12 - 17.

3. Гаюров, ЕД. Тадкики чанбадои назариявии бозори хизматрасонидои бонкй дар шароити муосир / F.X,. Гаюров. // Паёми Донишгоди миллии Точикистон. Бахши илмдои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. - 2021. - №1. - С. 86.

4. Головин, Ю.В. Банки и банковские услуги в России: вопр. теории и практики / Ю.В. Головин. - М.: Финансы и статистика, 2009. - 416 с.

5. Тавасева А.М. Банковское дело : учебник для вузов / А. М. Тавасиев. — 4-е изд., перераб. и доп. — Москва : Издательство Юрайт, 2024. — 546 с.

6. Дембегиев М.С. Бозори хизматрасонидои бонкй: ташаккул ва рушди он дар Чумдурии точикистон: дис... .номзади илмдои иктисодй: 08.00.07, Душанбе.: -2023. -164с.

7. Калтырина А.В. Деятельность коммерческих банков: Учебное пособие / Под ред. А. В. Калтырина. - Ростов-на-Д: Феникс, 2004. - 384 с.

8. ^иличева М.М. Совершенствование инструментов регулирования рынка банковских услуг населению /Монография. - Душанбе: «Дониш», -2019, 200с.

9. Матук Ж. Финансовые системы Франции и других стран: Под общ. ред. проф. Л. П. Павловой. - Т. 1 Банки. Книга 1. - М.: АО «Финстатинформ», 2004. С.145.

10. Масленченков, Ю.С. Технология и организация работы банка: теория и практика./ Ю.С. Масленченков. - М.: Изд.- консалтинговая компания —Дека, 2008. - 431 с.

11. Миретский А.Н. Банковское дело и организационные особенности коммерческого банка /В.М. Мазняк // Финансовые исследования. - 2003. - № 1 (6).- С. 2528.

12. Хикматов, У.С. Анализ развития основных показателей банковской системы Республики Таджикистан / У.С. Хикматов // Вестник (Российско-Таджикский (Славянский) университет). - 2019. -№3 (67). - С. 41-52.

13. Радимзода, Ш. Иктисодиёту бонкдорй ва рушди ондо дар шароити чадонишавй / Ш. Радимзода, С.Ч,. Махшулов // Паёми Донишгоди миллии Точикистон: бахши илмдои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. - 2021. - №7. - С.

14. Роуз П.С. Банковский менеджмент. Предоставление финансовых услуг - М.: Издательство «Дело», 1997. - 743 с.

15. Садыгов Э.М. Совершенствование банковской системы Азербайджана //Современные финансовые рынки. Стратегии развития. Международная научно-практическая конференция. - СПб.: Изд-во СПбГЭУ, 2013 - С. 228-232.

16. Шарипов, Б.М. Анализ конкуренции на рынке банковских услуг Республики Таджикистан и методы ее снижения / Б.М. Шарипов // Научные статьи по специальности «Экономика и бизнес». [Электронный ресурс].

17. Ятимов Х.М. Развитие банковского обслуживания национальной экономики (на примере Республики Таджикистан) дис...канд. экон. наук: 08.00.05 / Х.М. Ятимов. -Душанбе, 2003. - 166 с.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Хушвахтзода Цобилцон Хушвахт - президенти АМИТ, доктори илмдои иктисодй, профессор. CypoFa: Чумдурии Точикистон, 734025, ш.Душанбе, х. Рудаки 33. Тел. +992372215083; E-mail: [email protected]

Худоиева Фахрия Олимбековна - Донишгоди миллии Точикистон, унвончуи кафедраи кори бонкй. Сурога: 734025, ш. Душанбе, Чумдурии Точикистон, хиёбони Рудакй, 17. Телефон: (+992) 904-18-04-17. E-mail: [email protected] Сведение об авторах:

Хушвахтзода Кобилджон Хушвахт Президент Национальной академии наук Таджикистана, доктор экономических наук, профессор, Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудаки 33, Тел: (+992) 37-221-50-83; E-mail: [email protected]

Худоиева Фахрия Олимбековна - Таджикский национальный университет, соискатель кафедры банкоского дело. Адрес: 734025, г. Душанбе, Республика Таджикистан, проспект Рудаки, 17. Телефон: (+992) 904-18-04-17. E-mail: [email protected] Information about the authors:

Khushvakhtzoda Kobiljon Khushvakht President of the National Academy of Sciences of Tajikistan, Doctor of Economic Sciences, Professor, Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Avenue 33, Tel: (+992) 37-221-50-83; [email protected] Khudoieva Fakhriya Olimbekovna - Tajik National University, applicant for the Department of Banking Affairs. Address: 734025, Dushanbe, Republic of Tajikistan, Rudaki Avenue 17. Phone: (+992) 904-18-04-17. E-mail: [email protected]_

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.