Научная статья на тему 'ТАБДИЛДИҲИИ ПАСАНДОЗҲОИ АҲОЛӢ БА САРМОЯГУЗОРӢ: МУШКИЛОТҲОИ ТАШАККУЛ ВА САМТҲОИ РУШДИ ОН ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

ТАБДИЛДИҲИИ ПАСАНДОЗҲОИ АҲОЛӢ БА САРМОЯГУЗОРӢ: МУШКИЛОТҲОИ ТАШАККУЛ ВА САМТҲОИ РУШДИ ОН ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пасандозҳои аҳолӣ / сармоягузорӣ / табдилдиҳии пасандозҳои аҳолӣ ба сармоягузорӣ / иқтидори сармоягузории аҳолӣ / сармояи асосӣ / захираҳои молиявии аҳолӣ / фазои сармоягузорӣ / саводнокии молиявии аҳолӣ / ММД / рушди иқтисодӣ. / сбережения населения / инвестиции / трансформация сбережений населения в инвестиции / инвестиционный потенциал населения / основной капитал / финансовые ресурсы населения / инвестиционный климат / финансовая грамотность населения / ВВП / экономическое развитие.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Авгонов Нурали Айниддинович, Газиев Муҳиддин Нуридинович

Дар мақолаи мазкур мушкилотҳои ташаккул ва самтҳои рушди табдилдиҳии пасандозҳои аҳолӣ ба сармоягузорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди таҳқиқ ва таҳлил қарор гирифтааст. Дар асоси таҳқиқи адабиётҳои иқтисодии ватанию хориҷӣ муаллифон кушиш намудаанд, ки ҳолат ва тамоюлҳои рушди табдилдиҳии пасандозҳои аҳолиро ба сармоягузорӣ дар шароити рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии мамлакат таҳлил ва арзёбӣ намоянд. Дар раванди таҳқиқ ва таҳлили масоили мазкур ҳаҷми захираҳои молиявӣ ва иқтидори сармоягузории аҳолии мамлакат муайян карда шуда, таносуби захираҳои молиявии аҳолӣ, сармоягузориҳои аҳолӣ ва маблағҳои интиқоли пулии муҳоҷирони меҳнатӣ нисбат ба ММД дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва нақши онҳо дар таъмини руди иқтисодӣ арзёбӣ гардидааст. Ҳамзамон, механизми табдилдиҳии пасандозҳои аҳолӣ бо қарз ва ҳиссаи онҳо дар таркиби қарзҳои ташкилотҳои қарзии молиявии Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян ва тамоюлҳои рушди он баҳодиҳӣ гардидааст. Натиҷаи таҳлили таҷрибаи пасандозҳои аҳолӣ дар мамлакат нишон дод, ки танҳо қисми ками пасандозҳои аҳолӣ ба сармоягузории дохилӣ табдил меёбанд. Дар натиҷаи таҳқиқ ва таҳлили ин масоили муҳими иқтисодӣ омилҳои асосии боздорандаи раванди рушди устувори пасандозҳои аҳолӣ ва мушкилотҳои ба раванди ташаккулёбӣ ва табдилдиҳии пасандозҳои аҳолӣ ба сармоягузорӣ, ки ба таври назаррас монеа мешаванд, ошкор гардида, доир ба истифодаи самараноки иқтидори пасандозҳои аҳолӣ ва таъмини рушди устувори табдилдиҳии онҳо ба сармоягузорӣ дар иқтисодиёти миллӣ назари муфллифон баён гардидааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRANSFORMATION OF SAVINGS OF THE POPULATION INTO INVESTMENTS: PROBLEMS OF FORMATION AND DIRECTIONS OF ITS DEVELOPMENT IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

В данной статье исследованы и проанализированы проблемы формирования и направления развития трансформации сбережений населения в инвестиции в Республике Таджикистан. На основе исследований отечественной и зарубежной экономической литературы авторы попытались проанализировать и оценить состояние и тенденции развития трансформации сбережений населения в инвестиции в условиях экономического и социального развития страны. В процессе исследования и анализа данных вопросов определены объем финансовых ресурсов и инвестиционный потенциал населения страны, а также соотношение финансовых ресурсов населения, инвестиций населения и денежных переводов трудовых мигрантов по отношению к ВВП Республики Таджикистан и оценена их роль в обеспечении экономики. При этом определен механизм трансформации сбережений населения в инвестиционный рост и их доля в структуре кредитов финансовых учреждений Республики Таджикистан и оценены тенденции его развития. Результат анализа сбережений населения в стране показал, что лишь небольшая часть сбережений населения трансформируется во внутренние инвестиции. В результате исследования и в анализе этих важных экономических вопросов выявлены основные факторы, тормозящие процесс устойчивого развития сбережений населения, и проблемы, существенно препятствующие процессу формировании и трансформации сбережений населения в инвестиции, а также высказаное мнение авторов об эффективном использовании потенциала сбережений населения и обеспечении устойчивого развития их трансформации в инвестиции в национальной экономике.

Текст научной работы на тему «ТАБДИЛДИҲИИ ПАСАНДОЗҲОИ АҲОЛӢ БА САРМОЯГУЗОРӢ: МУШКИЛОТҲОИ ТАШАККУЛ ВА САМТҲОИ РУШДИ ОН ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

УДК: 336.72+336.714 (045) / (575.3)

ТАБДИЛДИХДИ ПАСАНДОЗХ.ОИ А^ОЛЙ БА САРМОЯГУЗОРЙ: МУШКИЛОТ^ОИ ТАШАККУЛ ВА САМТХ.ОИ РУШДИ ОН ДАР чум^УРИИ ТОЦИКИСТОН

Авгонов Нурали Айниддинович

Газиев Мухиддин Нуридинович

Аннотатсия. Дар мацолаи мазкур мушкилотуои ташаккул ва самтуои рушди табдилдщии пасандозуои ауолй ба сармоягузорй дар Цумуурии Тоцикистон мавриди тауциц ва таулил царор гирифтааст. Дар асоси тауцици адабиётуои ицтисодии ватанию хорицй муаллифон кушиш намудаанд, ки уолат ва тамоющои рушди табдилдиуии пасандозуои ауолиро ба сармоягузорй дар шароити рушди ицтисодй ва ицтимоии мамлакат таулил ва арзёбй намоянд.

Дар раванди тауциц ва таулили масоили мазкур уацми захирауои молиявй ва ицтидори сармоягузории ауолии мамлакат муайян карда шуда, таносуби захирауои молиявии ауолй, сармоягузориуои ауолй ва маблагуои интицоли пулии мууоцирони меунатй нисбат ба ММД дар Цумуурии Тоцикистон ва нацши онуо дар таъмини руди ицтисодй арзёбй гардидааст.

Хамзамон, механизми табдилдиуии пасандозуои ауолй бо царз ва уиссаи онуо дар таркиби царзуои ташкилотуои царзии молиявии Цумуурии Тоцикистон муайян ва тамоюлуои рушди он бауодиуй гардидааст.

Натицаи таулили тацрибаи пасандозуои ауолй дар мамлакат нишон дод, ки тануо цисми ками пасандозуои ауолй ба сармоягузории дохилй табдил меёбанд.

Дар натицаи тауциц ва таулили ин масоили мууими ицтисодй омилуои асосии боздорандаи раванди рушди устувори пасандозуои ауолй ва мушкилотуои ба раванди ташаккулёбй ва табдилдиуии пасандозуои ауолй ба сармоягузорй, ки ба таври назаррас монеа мешаванд, ошкор гардида, доир ба истифодаи самараноки ицтидори пасандозуои ауолй ва таъмини рушди устувори табдилдиуии онуо ба сармоягузорй дар ицтисодиёти миллй назари муфллифон баён гардидааст.

Калидвожщо: пасандозуои ауолй, сармоягузорй, табдилдиуии пасандозуои ауолй ба сармоягузорй, ицтидори сармоягузории ауолй, сармояи асосй, захирауои молиявии ауолй, фазои сармоягузорй, саводнокии молиявии ауолй, ММД, рушди ицтисодй.

Барои иктибос: Авгонов Н.А., Газиев М.Н. Табдилдиуии пасандозуои ауолй ба сармоягузорй: мушкилотуои ташаккул ва самтуои рушди он дар Цумуурии Тоцикистон /Н.А. Авгонов, М.Н. Газиев // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - N0. 2(41). - С. 224-232.

ТРАНСФОРМАЦИЯ СБЕРЕЖЕНИЙ НАСЕЛЕНИЯ В ИНВЕСТИЦИИ: ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ И НАПРАВЛЕНИЯ ЕЕ РАЗВИТИЯ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

Авгонов Нурали Аиниддинович

Газиев Мухиддин Нуридинович

Аннотация. В данной статье исследованы и проанализированы проблемы формирования и направления развития трансформации сбережений населения в инвестиции в Республике Таджикистан. На основе исследований отечественной и зарубежной экономической литературы авторы попытались проанализировать и оценить состояние и тенденции развития трансформации сбережений населения в инвестиции в условиях экономического и социального развития страны.

В процессе исследования и анализа данных вопросов определены объем финансовых ресурсов и инвестиционный потенциал населения страны, а также соотношение финансовых ресурсов населения, инвестиций населения и денежных переводов трудовых мигрантов по отношению к ВВП Республики Таджикистан и оценена их роль в обеспечении экономики.

При этом определен механизм трансформации сбережений населения в инвестиционный рост и их доля в структуре кредитов финансовых учреждений Республики Таджикистан и оценены тенденции его развития.

Результат анализа сбережений населения в стране показал, что лишь небольшая часть сбережений населения трансформируется во внутренние инвестиции.

В результате исследования и в анализе этих важных экономических вопросов выявлены основные факторы, тормозящие процесс устойчивого развития сбережений населения, и проблемы, существенно препятствующие процессу формировании и трансформации сбережений населения в инвестиции, а

также высказаное мнение авторов об эффективном использовании потенциала сбережений населения и обеспечении устойчивого развития их трансформации в инвестиции в национальной экономике. Ключевые слова: сбережения населения, инвестиции, трансформация сбережений населения в инвестиции, инвестиционный потенциал населения, основной капитал, финансовые ресурсы населения, инвестиционный климат, финансовая грамотность населения, ВВП, экономическое развитие.

TRANSFORMATION OF SAVINGS OF THE POPULATION INTO INVESTMENTS: PROBLEMS OF FORMATION AND DIRECTIONS OF ITS DEVELOPMENT IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

Avgonov Nurali Ainiddinovich

Gaziev Muhyddin Nuridinovich

Annotation. This article explores and analyzes the problems of formation and development directions of transformation of household savings into investments in the Republic of Tajikistan. Based on studies of domestic and foreign economic literature, the authors tried to analyze and assess the state and development trends of the transformation of household savings into investments in the conditions of economic and social development of the country at the required level.

In the process ofresearch and analysis of these issues, the volume of financial resources and investment potential of the country's population was determined, as well as the ratio of the population's financial resources, public investments and remittances of labor migrants in relation to the GDP of the Republic of Tajikistan and their role in ensuring the economy grows was assessed.

At the same time, the mechanism for transforming household savings into loans and their share in the structure of loans from financial institutions of the Republic of Tajikistan was determined and the trends in its development were assessed.

The result of an analysis of the experience of household savings in the country showed that only a small part of household savings is transformed into domestic investment.

As a result of the study and in the analysis of these important economic issues, the main factors hindering the process of sustainable development ofpopulation savings and problems that significantly impede the process of formation and transformation of population savings into investments were identified, as well as the authors' opinion on the effective use of the potential of population savings and ensuring sustainable development their transformation into investments in the national economy.

Key words: savings of the population, investments, transformation of savings of the population into investments, investment potential of the population, fixed capital, financial resources of the population, investment climate, financial literacy of the population, GDP, economic development.

Гузориши масъала. Дар шароити ицтисоди бозаргонй пасандозхои ахолй сарчашмаи мухимми сармоягузорй буда, дар равандхои ицтисодй мавцеи хоса доранд. Зеро онхо дар чорчубаи манфиатхои шахрвандон, давлат ва ташкилотхое, ки ба пешниходи хизматрасонии молиявй машгуланд, чойгиранд.

Аз як тараф, пасандозхо нишондихандаи мухимтарини сатхи зиндагй мебошанд, ки мустациман ба истеъмол, даромад ва харочоти ахолй вобаста аст. Аз чониби дигар, пасандозхои ахолй сарчашмаи арзишманди рушди ицтисодй, манбаи сармоягузорй ва царздихй ба ицтисодиёт мебошанд.

Дар шароити имруза нокифоя будани захирахои молиявй барои рушди ицтисодй дар Ч,умхурии Точикистон, ицтидори сармоягузории ахолй метавонад хамчун заминаи молиявй барои навсозй (модернизатсия) ва бунёди ицтидорхои нави истехсолии корхонахои бахши воцей хизмат кунад, ки дар мачмуъ ба рушди умумии ицтисодиёт таъсири мусбй мерасонад.

Аз ин лихоз, тахцици ташаккули пасандозхои ахолй ва механизмхои табдилдихии онхо ба сармоягузорй, муайян намудани нацши он дар таъмини рушди ицтисодй, арзёбии пасандозхои ахолй хамчун

сарчашмаи захирахои сармоягузорй, инчунин, тахияи тавсияхо оид ба чалби пасандозхои ахолй бо мацсади сармоягузорй барои рушди ицтисодй, хам аз чихати назариявй ва хам аз чихати амалй хеле мухим аст. Омузиши чунин масъалахои мухими илмй ва амалй ва дигар мушкилотхо, тахцицу омузишхоро дар мархилаи муосири рушди ичтимой-ицтисодии Чумхурии Точикистон тацозо менамояд.

Максади макола ин тахцици пасандозхои ахолй хамчун ицтидори захирахои сармоягузорй, тахлил ва арзёбии ицтидори захирахои молиявии ахолй ва самаранок истифодабарии онхо ба сифати сарчашмаи сармоягузорй барои таъмини рушди устувори ицтисодй дар мамлакат ба шумор меравад.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Солхои охир аз тарафи мухаццицони ватанй чанбахои гуногуни масоили пасандозхои ахолй, табдилдихии пасандозхо ба сармоягузорй, таносуби пасандоз ва сармоягузорй, ташаккули сарчашмахои сармоягузорй, муаммохои чалби сармоя ва сармоягузорй таваччухи хоса зохир карда мешавад. Масъалахои зикргардида дар тахцицотхои олимони чумхурй, ба мисли P.K. Рахимов, М.Н. Тошматов, И. Р. Иброхимов, С.Ч,. Комилов, А.А. Солехзода, Г.В. Кошлаков, Г.М.

Узакова, Б.М. Чураев, Н.М. Дадочонова, Ё.Э. Тилабов ва дигарон ба чашм мерасад.

Чанбахои мухталифи мушкилотхои

сармоягузорй дар Чумхурии Точикистон дар асархои олимони варзидаи сохаи ицтисодиёт НД. Кдюмов, Р.К. Рахимов, Т.Н. Назаров, А.Х. Катаев, Р.К. Мирзоев, Л.Х,. Саидмуродов, Х..У. Умаров ва дигарон баррасй карда шудаанд.

Мухтавои асосии мавод. Имконияти раванди сармоягузорй ва дар амал тадбиц намудани он, яке аз воситахои барангезанда ва танзимкунандаи рушди ицтисод мебошад. Барои ин зарур аст, ки дарачаи комили пасандоз ба вучуд оварда шавад. Муайян карда шудааст, ки агар ицтисоди бозорй сатх ва дарачаи зарурии даромад ва пасандози субъектхои ицтисодиро таъмин гардонда натавонад, онгох захирахои молиявие, ки аз хисоби он цодир бошад раванди сармоягузориро тадбиц намояд, таъмин намегардад. Аз ин чо бармеояд, ки хар як ицтисоди миллй бояд дорои бозори фавцулинкишофи молиявие бошад, ки имконияти ба сармоягузорон шароити пасандозу андухтро таъмин карда тавонад.

Воцеан, ин тадбирхо бидуни дарачаи баланди даромаднокии сармоягузорй, ки цодир бошад харочотхои ба тичорат ва таваккал алоцамандро подош намояд, имконнопазиранд. Дар ин чода цонунияти тичорат «чй цадаре таваккал зиёдтар шудан гирад, хамон цадар тацозои бизнес нисбат ба самаранокии сармоягузорй цавитар мегардад» боз хам намоёнтар мешавад. Самаранокии сармоягузорй ва меъёри андухт нишондихандаи муайянкунандаи рушди интенсивй мебошад. Самаранокии сармоягузорй хамчун нишондихандаи макроицтисодй хангоми

барномасозихои хукуматй вобаста ба имконият ва хусусиятхои омилхои ицтисодй, хусусан омили сармоя, мехнат, захирахои табий бо таври васеъ истифода карда мешавад[13, с.173,174].

Дар цисми зиёди давлатхои мутараццй, пасандозхои ахолй пешниходкунандаи захирахои устувор ва хачми кофии сарчашмахои сармоягузорй, дар баробари воситахои молиявии корпоратсияхо (корхонахо) ва воситахои бучети давлатй ба хисоб мераванд[14, с.39].

Коршиносони Бонки чахонй хулосаи мухиммеро пешниход намуданд, ки афзоиши ночизи меъёри пасандози ахолй дар ицтисодиёт назар ба зиёдшавии чандкаратаи воситахои сармоягузорони хоричй таъсири хело назаррас медихад[5, с.67]. Мавриди цайд аст, ки пасандозхои ахолй дар пешравии устувори ицтисодиёти миллй нацши мухимро мебозанд. Чй тавре ки тачрибаи чахонй нишон медихад, яке аз омили мухимме, ки дар пешравии ицтсодиёти мамлакатхои Диндустон, Бразилия, Чопон, Чин ва амсоли инхо мусоидат намудааст, пасандозхои ахолй ба хисоб мераванд.

Тахлилхо нишон медиханд, ки дар ицтисодиёти Чумхурии Точикистон хачми захирахои молиявй ва ицтидори сармоягузории ахолй сол ба сол афзоиш ёфта истодааст. Агар захирахои молиявии ахолй (пасандозхои ахолй) дар соли 2010 9358,3 млн. сомониро ташкил намуда бошад, пас ин нишондиханда дар соли 2022 ба 67217 млн. сомонй баробар гардида, нисбати соли 2010 718,3% ё ин, ки 7,2 маротиба афзудааст (ниг. чадвали 1).

Ч,адвали 1. Х,ачми захирахои молияви ва иктидори сармоягузории ахолии Чумхурии Точикистон дар

солхои 2010 - 2022 (млн. сомони)

Нишондихандахо

Солхо Бакияи пасандозхои ахолИ дар Пасандозхои Х,амагИ, захирахои молиявии ахоли Суръати афзоиши захирахои молиявии

ташкилотхои умумии ахоли ахолИ

карзии молиявИ

2010 1467,7 7890,6 9358,3 -

2012 2865,1 4808,5 7673,6 -18,0%

2015 5111,6 14443,5 19555,1 154,8%

2018 4107,9 24508,1 28616 46,3%

2019 4239,3 28757,5 32996,8 15,3%

2020 5338,1 30106,7 35444,8 7,4%

2021 5366,9 40454,8 45821,7 29,3%

2022 8081,0 59136,0 67217,0 46,7%

Манбаъ: Дар асоси маълумотхои Мачмуаи омори солонаи Чумхурии Точикистон - Душанбе, 2023. - Сах. 409., Дисобхои миллии Чумхурии Точикистон - Душанбе, 2016. - Сах. 31., Дисобхои миллии Чумхурии Точикистон - Душанбе, 2023. - Сах. 36. хисоб карда шудааст.

Нишондихандахои омории чадвал аз он шаходат медиханд, ки ицтидори сармоягузории ахолии чумхурй сол то сол афзоиш ёфта истодааст. Агар бацияи пасандозхои ахолй дар ташкилотхои царзии

молиявй дар соли 2010 1467,7 млн. сомониро ташкил намуда бошад, пас ин нишондиханда дар соли 2022 ба 8081 млн. сомонй баробар гардидааст, ки нисбати соли 2010 5,5 маротиба афзудааст.

Манбаъ: Авгонов Н.А. Маблагхои интиколи пулии мухочирони мехнатй ва накши онхо дар ташаккули даромад ва пасандозхои ахолй. Паёми Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ч,умхурии Точикистон // Идоракунии давлатй (мачаллаи илмй - сиёсй). Бахши иктисодй. Душанбе, 2023.- №4/2 (64).- С. 124.

Бояд кайд намуд, ки соли 2012 тамоили пастравии захирахои молиявй мушохида мешавад, ки ин вобастагй дорад ба паёмади бухрони молиявии чахонии солхои 2009 - 2011 ва окибатхои ин бухрон. Дар натичаи муътадил гардидани вазъи иктисодй афзоиши захирахои молиявии ахолй ба назар мерасад. Афзудани ин нишондихандахо маънои зиёдшавии хиссаи пасандозхои ахолиро дорад. Афзоиши ин иктидор дар дилхох кишвар мухим арзёбй карда мешавад, чунки сарчашмаи захирахои сармоягузорй дар дохили мамлакат пайдо мегардад.

Тахлилхо нишон медиханд, ки айни хол дар Точикистон рушди нисбатан устувори иктисодй мушохида мегардад. Аммо дар назар бояд дошт, ки чунин тамоюл бештар аз хисоби сармоягузорихои асосии давлатии бар кумакхои беруна асосёфта ва афзоиши маблагхои интиколии мухочирони мехнатй таъмин гашта буд. Бо мурури замон накши ин сарчашмахо тадричан кохиш хохад ёфт. Дар баробари ин, дар иктисодиёт сарчашмахои алтернативии рушд -маблаггузорихои асосии хусусй пайдо шудаанд, ки тамоюли афзоиш доранд. Сармоягузорихои асосии бахши хусусй бори нахуст дар соли 2015 аз 5 фоизи

ММД зиёдтар шуданд. Аз ин ру, равона намудани кушишхои хадафнок барои бехтар гардонидани фазои сохибкорию сармоягузорй ва чалби сармояи хоричй пеш аз хама бояд ба истехсолоти ба содирот нигаронидашуда ва воридотивазкунанда дар пайвастагй бо сиёсати окилонаи сохтории давлатй дар мархилаи нави рушд бояд афзалиятнок бошад. Бояд кайд кард, ки суръати афзоиши интиколи маблагхо тадричан кохиш ёфта истодааст, пас таъсири он низ ба афзоиши ММД кохиш меёбад. Дар чунин вазъият нигох доштани суръати афзоиши ММД аз хисоби сарчашмахои дигар, аз чумла, аз хисоби чалби сармояи дохилй ва берунй бештар бо татбики сиёсати давлатии воридотивазкунй ва гуногунсамтии содирот алокаманд хохад буд[1].

Кайд намудан ба маврид аст, ки мухочирати мехнатй дар рушди иктисодиёти Ч,умхурии Точикистон накши халкунада мебозад. Х,амин тавр, маблагхои интиколшудаи пулии мухочирони мехнатй ба Ч,умхурии Точикистон дар соли 2008 45,2% ва дар соли 2009 32,6%-и мачмуи махсулоти дохилиро[11, с.100] ташкил намуда, дар соли 2010 он ба 39,5%-и ММД баробар гардидааст (ниг. диаграммаи 1).

Диаграммаи 1. Х,ачми маблагхои интиколи пулии мухочирони мехнатй ва таносуби он нисбат ба ММД

дар Ч,умхурии Точикистон

2010

2015

2017

2018

2019

2020

2021

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

39,7

2022 11347

36,6

8753,2

5614,7 6

924,4

2229

2220

6934,6 7308,3

2536

2553

2576

7304,7

23,8

1741

20,6

1800

28,2

3200

2010

2015

2017

2018

2019

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2020

2021

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

2022

Х,ачми интиколи маблагхои мухочирон, млн. доллар ММД (бо нарххои амалии солхои мутобик), млн. доллар Таносуби интиколи маблагхои мухочирон нисбат ба ММД, (%)

Чи тавре, ки аз маълумотхои омории диаграммаи 1 аён аст, соли 2022 дар натичаи афзоишёбии интиколи маблагхои мухочирони мехнатй таносуби он нисбат ба ММД-и мамлакат тагйир ёфта ба 28,2% баробар гардид, ки ин нишондиханда нисбат ба соли 2021 7,6% зиёд мебошад.

Боиси тазаккур аст, ки накши давлат дар чалб ва равонакунии сармоягузорй ба рушди бахши вокеии иктисодиёт, фарохам овардани шароит барои ташаккули бозори когазхои кимматнок, чоннок

намудани фаъолияти карзии бонкхо дар бахши вокеии иктисодиёт ва хавасмандгардонии чалби сармоя ба иктисодиёти чумхурй бузург арзёбй мегардад.

Дар Ч,умхурии Точикистон накши маблаггузорй аз хисоби давлат дар манбаъхои сармоягузорй ба сармояи асосй мухим ба хисоб меравад. Тахлилхо нишон медихад, ки дар давраи солхои 2010-2022 хачми сармоягузорй дар чумхурй дар мачмуъ тамоюли рушдёбй дорад ва он асосан аз хисоби манбаъхои давлатй (ниг. диаграммаи 2).

Диаграммаи 2. Сохтори сармоягузори ба сармояи асоси аз руи шаклхои моликият дар Чумхурии Точикистон дар солхои 2010-2022 (бо нарх^ои амалкунанда, млн. сомони)

20000

15000

10000

5000

2010 2015 2018 2019

Сармоягузори - хамаги Давлати АхолИ

_ Ташкилотхои дигар

2020

2021

2022

Манбаъ: Дар асоси маълумотхои Сохтмон дар Чумхурии Точикистон: мачмуаи оморй. 12, 13., Сохтмон дар Чумхурии Точикистон: мачмуаи оморй. Душанбе, 2020. - Сах. Чумхурии Точикистон: мачмуаи оморй. Душанбе, 2023. - Сах. 12, 13. тахия гардидааст.

Душанбе, 2015. - Сах. 12, 13., Сохтмон дар

К^айд намудан ба маврид аст, ки дар давоми солхои 2000-2014 хачми маблаггузорихо ба сармояи асосй аз 109 миллион сомонй то 7,4 миллиард сомонй ё 68 баробар зиёд гардидааст[6]. Мутобици маълумоти оморй дар соли 2022 хачми маблаггузорй ба сармояи асосй аз хисоби хамаи сарчашмахои маблаггузорй 16655,2 млн. сомониро ташкил намудааст, ки ин нишондиханда нисбат ба соли 2010 11985,5 млн. сомонй ё ин, ки 3,6 маротиба зиёд мебошад[9, с.12].

Дар ицтисодиёти кишвар маблагхои ахолй дар манбаъхои марбаггузории сармоягузорй ба сармояи асосй нацши мухимро ичро менамоянд. Дар давраи солхои 2010-2022 аз хисоби маблагхои ахолй 6529,5 млн. сомонй ба сармояи асосй маблаггузорй карда шудааст. Дар соли 2022 хачми сармоягузории ахолй дар муцоиса ба соли 2010 1,8 маротиба афзоиш ёфта, ба 658,8 млн. сомонй баробар гардидааст, ки ин нишондиханда 4%-и хачми умумии сармоягузорихоро ба сармояи асосй дар мамлакат ташкил медихад. Боиси цайд аст, ки хачми маблаггузорихои ахолй ба сармояи асосй аз 356,2 млн. сомонии соли 2010 то ба 658,8 млн. сомонй дар соли 2022 зиёд гардидааст.

Бояд тазаккур намуд, ки афзоиши хачми сармоягузорй ва ташаккули фазои сармоягузорй дар кишвар хамчун вазифаи стратегй ва омили мухими тачдиди ицтисодиёти миллй муайян шудааст.

Хусусияти мухими чараёни байналмилалии сармоя имруз мавчудияти рацобати шадид барои чалби он мебошад. Дар чунин шароит чолибнокии сармоягузории кишвар, яъне суботи сиёсй, фаъолияти

самараноки низоми хуцуцй, устувории пули миллй, бозори дохилй, мавчудияти кадрхои баландихтисос ва инфрасохтори мутараццй нацши халкунандаро мебозанд[10, с.152]. Пешбинй мегардад, ки то соли 2030 фазои сармоягузории Точикистон бехтар шуда, хиссаи сармояи хусусй дар мачмуи махсулоти дохилй 5 баробар меафзояд[4].

Мувофици ацидаи ицтисодчии бузург Рой Харрод, он мицдори маблаге, ки хочагихои хонавода ва фирмахо андухт мекунанд, бояд пурра дар ицтисодиёт сармоягузорй шаванд. Лекин ин холат дар ицтисодиёти Чумхурии Точикистон кам ба назар мерасад. Бештари маблагхои андухташуда барои истеъмолот сарф мешаванд[3, с.188]. Захирахои молиявии хонаводахо дар бисёр мамлакатхо ицтидори асосии рушди чомеа мебошанд. Дар кишвархои дорои ицтисодиёти бозорй, пасандозхои молиявии хонаводахо

муцоисашавандаанд ба мачмуи махсулоти дохилй (ММД) ва хатто баъзан аз он зиёдтар. Х,амин тариц, захирахои молиявии хонаводахо дар Ч,опон - 245% ММД, дар ИМА - 300%, ва дар Фаронса бошад 135%-ро ташкил медиханд. Мувофици маълумоти Бонки чахонй барои чунин мамлакатхо, ба мисли Португалия, Чин, Таиланд, Туркия, Куриёи Чднубй, Малайзия, Х,индустон дар солхои 70-80-уми охирхои асри 20, сарчашмаи асосии захирахои молиявии дохилй барои сармоягузорихо пасандозхои ахолй ба хисоб мерафтанд, ки он ба хисоби миёна 12,9 фоизи ММД-ро ташкил медод[8, с.600].

Ч,адвали 2. Х,ачми пасандозу сармоягузорихои ахолии Ч,умхурии Точикистон ва таносуби онхо нисбат ба

Солхо Захирахои Бо % нисбат ба ММД Сармоягузори-хои ахолИ Бо % нисбат ба ММД Сармоягузорихои ахол! бо % нисбат

0

мoлиявии aхoлИ (пacaндoзхoи aхoлИ) млн. coмoнИ млн. coмoни бa 'j;i\N|);i\oii \io. шявии aхoлИ

2010 9358,3 37,9 356,2 1,4 3,8

2012 7673,6 21,2 422,5 1,2 5,5

2015 19555,1 38,4 572,4 1,1 2,9

2018 28616 40,3 436,3 0,6 1,5

2019 32996,8 41,7 468,2 0,6 1,4

2020 35444,8 42,2 612,0 0,7 1,7

2021 45821,7 45,3 606,6 0,6 1,3

2022 67217 58,1 658,8 0,6 0,9

Maröa^ Дaр всоси мaълyмотхои Maчмyaи омори солонaи Чумхурии Точикистон - Дyшaнбе, 2023. - Cax 12, 409., Х,исо6хои миллии Чумхурии Точикистон - Дyшaнбе, 2016. - Cax. 31., Х,исо6хои миллии Чумхурии Точикистон - Дyшaнбе, 2023. - Cax. 36., Maчмyaи омори соxтмон дaр Чумхурии Точикистон - Дyшaнбе, 2015. -С. 12., Maчмyaи омори соxтмон дaр Чумхурии Точикистон - Дyшaнбе, 2020. - С. 12., Maчмyaи омори соxтмон дaр Чумхурии Точикистон - Дyшaнбе, 2023. - С.12. хисоб кaрдa шyдaaст.

Тaвре, ки aз нишондихaндaхои омории чaдвaли мaзкyр aён ad, дaр соли 2022 сaрмоягyзорихои aхолй 658,8 млн. сомониро тaшкил нaмyдaaнд (нисбaт MMД 0,6%), ки ин нишондихaндa нисбaт 6a соли 2010 1,8 мaротибa aфзоиш ёфтaaст. Дaр соли 2022 зaxирaхои молиявии aхолй 67217 млн. сомонй ё ин, ки 58,1%-и MMД-ро тaшкил нaмyдaaнд. Вaле aз хaчми умумии зaxирaхои молиявии aхолй дaр соли 2022 тaкрибaн 1%-и он сaрмоягyзорй гaрдидa, 99%-и бокимондa 6a гардиши щтисодй чaлб нaгaрдидaaнд, ки ин нишондихaндa гувохи он aст, ки дaр кишвaри мо хaнyз меxaнизмхои 6a сaрмоягyзорй тaбдил додaни пaсaндозхои aхолй пyррa тaкмил нaёфтaaст вa ин сaмти мухимми щтисоди ислохоти куллиро тaлaб менaмояд. Истифодaбaрии сaмaрaноки щтидори сaрмоягyзории пaсaндозхои aхолии чумхурй имкон медихaд, ки сохaхои xочaгии xaлки мaмлaкaт, мaxсyсaн, фaъолияти сохибкорй 6a мaблaFгyзории доxилй тaъмин гaрдaнд.

К^йд нaмyдaн 6a мaврид aCT, ки дaр дaвлaтхои пешрaфтaи чaхон хaчми сaрмоягyзорихои aхолй нисбaти MMД 6a хисо6и миёнa 15%-ро тaшкил медихaнд.

Чй тaвре, ки Бонки чaхонй дaр 14 кишвaри пешрaфтaи чaхон (Хитой, Туркия, Портyгaлия, Тaилaнд, Кореяи Чaнyбй, Чопон вa Faйрa) тaткикот гyзaронидa 6уд, дaр нaтичaи тaхлил aён гaрдид, ки

сaрчaшмaи aсосии сaрмоягyзории доxилии ин мaмлaкaтхо пaсaндозхои xочaгихои xонaгй 6a хисо6 мерaвaнд, вa 6a хисо6и миёга 15-17%-и MMД-ро тaшкил медихaнд[2, с.125].

Дaр мaрхилaи кунунй чaлби пaсaндозхои aхолй вa тaбдилдихии онхо 6a сaрмоягyзорй дaр щтисодиёти Чумхурии Точикистон пеш aз хaмa, aß тaшкилотхои вдрзии молиявй вобaстaгии зич дорад. Тaвре ки as тaхлилхо бaрмеояд, тaбдилдихaндaи aсосии пaсaндозхои aхолй 6a сaрмоягyзорй дaр чумхурй ин низоми 6онкй 6a шумор мерaвaд. Дaр aйни зaмон тaчрибaи чaхонй низ нишон медихaд, ки дaр 6исёр мaмлaкaтхо тaбдилдихaндaи пaсaндозхои aхолй 6a сaрмоягyзорй ин низоми 6онкй 6a хисо6 мерaвaд.

Боиси вдйд aCT, ки дaр кисми зиёди 6онкхои чумхурии мо хиссaи воситaхои чaлбкaрдaшyдa 6узург aрзёбй кaрдa мешaвaд. Дaр бaъзе 6онкхо хиссaи воситaхои чaлбкaрдaшyдa дaр хиссaи умумии зaxирaхо то 80 фоизро тaшкил медихaнд. Myвофики тaхлилхои мо тaшкилотхои вдрзии молиявии кишвaр тaвонистaaнд, ки aa хисо6и пaсaндозхои aхолй дaр соли 2010 794,1 млн. сомонй, дaр соли 2015 3 107,6 млн. сомонй, дaр соли 2022 3 673,7 млн. сомонй вa дaр мaчмyъ дaр 12 соли оxир (2010-2022) 23 417,4 млн. сомонй 6a сохaхои гуногуни щтисодиёти миллй мaблaFгyзорй нaмоянд (ниг. 6a чaдвaли 3).

Ч^ВИЛИ 3. Mеxaнизми ТИ6ДИЛДИХИИ пacaндoзхoи aхoли бa Ba ХИ^ИИ o^o дaр тaркиби uapjxon тaшкилoтхoи uapjun мoлиявии Чумхурии Toчикиcтoн дaр coлхoи 2010-2022 (млн. сомонй)

Нишoндихaндaхo бир»)! хиоби лриби ТИ6ДИЛДИХИИ пacaндoзхoи aхoлИ 6И кaрзхoи бoнкИ Сoлхo TaFЙирoт 2022 ниcбaт 6И 2010 (+/-)

2010 2015 2018 2019 2020 2021 2022

ДОРОИ^О, химигИ 6 906 18 639 21 201 21 976 26 307 22 415 30 031 +23 125

Пacaндoзхoи aхoлИ 1 467,7 5111,6 4107,9 4 239,3 5 338,2 5 366,9 8 081,1 +6613,4

Бо % нисбат ба дороих,о 21,3 27,4 19,4 19,3 20,3 23,9 26,9 + 5,6

ЦАРЗХО, хамагй 3728,3 11341,7 8741,4 9789,5 10965,4 12051,1 13656,9 +9 928,6

1 корхонахои давлатй 435,3 1 626,0 2 168,2 2 441,2 2 508,0 2 276,9 2 125,2 +1 689,9

2 корхонахои хусусй 1 866,9 4 981,9 2 609,9 2 760,4 3 419,9 3 320,7 3 664,4 +1 797,5

3 шахсони воцей 1 300,3 1 858,9 1 827,4 2 294,2 2 656,9 3 867,9 4 886,3 +3 586

4 Лизинг 3,1 5,7 2,8 1,2 6,1 5,7 3,3 + 0,2

5 Манзилй 11,3 166,1 209,1 214,3 220,5 257,9 250,7 +239,4

6 Овердрафт 87,7 102,5 108,6 244,8 84,6 102,9 50,8 -36,9

7 Сохибкорон - 2 595,9 1 814,6 1 833,4 2 057,8 2 208,6 2 669,5

8 Дигархо 23,7 4,7 666 117 11,7 10,4 6,7 -17

Зариби табдили пасандозхои ахолй бо карз 0,54 0,61 0,41 0,45 0,42 0,54 0,45 -0,09

Хачми карзхои додашуда аз хисоби пасандозхои ахолй 794,1 3 107,6 1 695,8 1 889,4 2 225,9 2 880,2 3 673,7 2 879,6

Манбаъ: Дар асоси маълумотхои Бюллетени омори бонкй - октябри соли 2016 (255) - Сах. 33,41,90., Бюллетени омори бонкй - феврали соли 2019 (283) - Сах. 29,36,77., Бюллетени омори бонкй - декабри соли 2019 (293). - Сах. 31,39,84., Бюллетени омори бонкй - декабри соли 2020 (305). - Сах. 32,35,83., Бюллетени омори бонкй - декабри соли 2021 (316). - Сах. 22,31,65., Бюллетени омори бонкй - декабри соли 2022 (329). - Сах. 23,32,66. хисоб карда шудааст.

Чуноне, ки аз маълумотхои омории чадвали 3 бармеояд, дар соли 2010 аз хисоби пасандозхои ахолй 794,1 млн. сомонй (нисбат ба хачми умумии царзхо 21,3%) ва дар соли 2015 3 107,6 млн. сомонй (нисбат ба хачми умумии царзхо 27,4%) ба сохахои гуногуни ицтисодиёти миллй царз дода шуда бошад, пас ин нишондиханда дар соли 2022 афзоиш ёфта ба 3 673,7 млн. сомонй (нисбат ба хачми умумии царзхо 26,9%) баробар гардидааст.

Зариби (коэффитсент)-и табдилдихии пасандозхои ахолй ба царзхои бонкй дар соли 2022 0,45%-ро ташкил намуда, нисбати соли 2018 0,04% афзоиш ва нисбати ба соли 2015 0,16% ва нисбат ба соли 2010 0,09% кохиш ёфтааст. Ин тамоюли кохишёбй низоми бонкиро водор месозад, ки дар ин самт чорахои заруриро оид ба мукаммал гардонидани механизми табдилдихии пасандозхои ахолй ба царзхои бонкй андешанд.

Боиси цайд аст, ки табдил додани пасандозхои ахолй ба царз ва равона намудани он ба бахши воцеии ицтисодй яке аз вазифахои асосии низоми бонкй мебошад. Дар Чумхурии Точикистон низоми бонкй хануз онро дуруст ичро намекунад, ки рушди ицтисодиёти миллиро хеле суст мегардонад.

Тачрибаи кишвархои мутараццй нишон медихад, ки меъёри сармоягузорихо аз меъёри фоиз дар кишвар бояд зиёдтар шавад, то ки ицтисодиёт бо воситахои пулии «дароз»1 таъмин гардад. Дар ин кишвархо меъёри сармоягузорихо 20-22%-ро ташкил медихад, ки дарачаи рушди ицтисодии 2,5-3%-ро таъмин мекунад. Дар кишвархои ру ба инкишоф ин таносуб баландтар аст, яъне 25-30% меъёри

сармоягузорихо 5-6% суръати рушди ицтисодиро таъмин менамояд. Барои Точикистон сарчашмаи иловагии баланд бардоштани суръати рушди ицтисодй, махз баландбардории меъёри сармоягузорй мансуб меёбад. Назар ба кишвархои мутараццй дар кишвархои ру ба инкишоф, аз чумла, Точикистон фондхои калонхачми сармоягузорй мавчуд нестанд, то ки ицтисодиётро бо пулхои «дароз» таъмин намоянд[7, с.15,16].

Дар шароити муосир барои давлатхое, ки дар холати гузариш ба ицтисоди бозорй царор доранд, чалб намудани сармоягузорихо ба бахши воцеии ицтисодиёт омили асосии таъмини рушди устувори ицтисодиёт ба хисоб меравад. Дар мисоли Чумхурии Точикистон ду рохи чалб намудани ин сармояхо чой доранд яке ин чалби сармоягузории хоричй ва дигаре ин чалби сармояхои дохилй.

Имруз хиссаи сармоягузорихои хоричй ба ицтисодиёти мо ночиз мебошад. Он соли 2022 4,07%-и мачмуи махсулоти дохилиро ташкил намудааст, ки ин барои таъмини рушди устувори ицтисодиёт кофй намебошад. Чумхурии Точикистон дар соли 2022 аз кишвархои дигар, худуди 430 миллион доллар сармояи мустацими хоричй чалб намудааст. Ин камтарин нишондод дар миёни кишвархои минтаца ба хисоб рафта, нисбат ба Чумхурии Казоцистон 65 маротиба, нисбат ба Чумхурии Узбекистон 18 маротиба ва нисбат ба Чумхурии Киргизистон 2,3 маротиба камтар мебошад[16]. Сабабхои паст будани сармоягузорихои хоричй ба ицтисодиёти чумхурии мо аз якчанд омил вобаста мебошанд, аз чумла, мавцеи чойгиршавии чугрофй, кучак будани ицтисодиёти мо назар ба

1 Дар назар дошта шудааст пулхое, ки ба мухлати дароз дар ицтисодиёт дар шакли царз ё сармоягузорй гардиш доранд.

230

иктисодиёти дигар давлатхо, баланд будани сатхи коррупсия, комил набудани конунгузорй барои сармоягузорон, набудани кафолати моликияти хусусй ва гайрахо.

Аммо ба сармоягузорихои хоричй умед накарда, мо бояд кушиш ба харч дихем, ки сармояхои дар дохили давлат мавчудбударо низ фаъолона ба иктисодиёт чалб намоем.

Чй тавре ки тачрибаи чахонй нишон медихад, яке аз сарчашмахои асосие, ки ба сифати сармоягузории дохилй баромад карда, боиси чахиши иктисодй ё ин ки ба комёбихои иктисодй ноил гаштани баъзе давлатхо гардидааст, ин ба таври дуруст сафарбар кардани пасандозхои дохилии онхо будааст. Яъне давлатхое, ки ба чахиши иктисодй ноил гаштанд, тавонистанд пасандозхои дохилии худро ба сармоягузорй мубаддал гардонанд. Ба ин мисол шуда метавонад давлатхои Норвегия, Сингапур, Дания ва гайрахо[12, с.86,87].

Дамин тавр, пасандоз ва сармоягузорихо бо хамдигар алокамандй ва вобастагй доранд. Пасандозхо хамчун сарчашмаи ояндаи сармоягузорй дар бахши вокеии иктисодиёт ба хисоб мераванд. Бояд кайд намуд, ки чй кадаре ки дарачаи баланди бехатарии пасандозхо таъмин карда шавад хамон кадар хиссаи зиёди пасандозхо ба сармоягузорй табдил меёбанд. Дар кишвархои пешрафта кариб хамаи пасандозхо дар шакли сармоягузорй дар иктисодиёти миллй амал мекунанд.

Храмин тариц, натицаи тахлили тацрибаи пасандозхои ахолй дар мамлакат нишон дод, ки танхо цисми ками пасандозхои ахолй ба сармоягузории дохилй табдил меёбанд. Тахцицот ва тахлищои мо ба амал омадани ин холатро аз чунин сабабхо нишон медихад:

Якум, хиссаи зиёди он равона карда мешавад ба пасандоз дар шакли тилло (сабика, махсулоти кимматбахо);

Дуюм, хиссаи дигари он равона мегардад ба пасандоз дар шакли асъори хорича (рубл, доллар, евро);

Сеюм, кисми он дар хоричи кишвар чойгир карда мешавад;

Чорум, кисми дигар аз миёнаравони беэътимоди молиявй худдорй менамоянд.

Дар мачмуъ, хамаи ин сабабхо ба рушди пасандозхои ахолй дар низоми бонкй ва ба раванди ташаккулёбй ва табдилдихии пасандозхои ахолй ба сармоягузорй ба таври назаррас монеа мешаванд. Аз ин ру, имрузхо давлат ва бонкхо бояд ба масъалаи чалби пасандозхои ахолй дар раванди истехсолот диккати зарурй диханд. Чунки дар холати дарёфти механизми самараноки ба кор бурдани ин пасандозхо он боиси рушди устувори иктисодиёт хохад гашт.

Бинобар ин, мо чунин мешуморем, ки барои самаранок амалй намудани ин ицтидор зарур аст,

ки дар ин самт чунин корхо ба сомон расонида шаванд:

• татбики сиёсати мунтазам барои баланд бардоштани саводнокии молиявии ахолй тавассути баланд бардоштани сатхи дониш ва ташаккули малакахое, ки ба истифодаи самараноки захирахои молиявии ахолй нигаронида шудаанд; баланд бардоштани сатхи саводнокии ахолй нисбат ба махсулот ва хизматрасонихои муассисахои молиявй ва карздиханда; муносибати чиддитари ахолй хангоми муносибат бо муассисахои молиявиву карздиханда; кашф ва рушди потенсиали сохибкорй дар миёни ахолй; пайдо кардани донишу малакахое, ки чалбу истифодашавии ахолиро дар накшахои каллобонаи ахромхои молиявй пешгирй мекунанд; баланд шудани масъулият зимни кабули карорхо дар бахши молия; баланд гаштани некуахволии ахолй[15];

• такмил додани низоми хисоббаробаркунихои гайринакдй дар кишвар (чй кадаре ки гардиши гайринакдй зиёд гардад, хамон кадар суръати гардиши пул тез мешавад ва сарчашмахои иловагии сармоягузорй пайдо мешаванд) - тавассути васеъ намудани доираи хисоббаробаркунихои гайринакдй бо рохи татбики технологияхои муосири пардохтй ва чорй намудани шаклхои нави хизматрасонй;

• баланд бардоштани устувории муассисахои молиявй, аз чумла солимгардонии бахши бонкй - такмилдихии хизматрасонии бонкй, идоракунии хавфхои бонкй, чалби сармоягузорихои дохилй ва хоричй, баланд бардоштани диверсификатсияи дороихо тавассути тачдиди сохтори портфели бонк, аз чумла векселхо, фуруши як кисми портфели карзй ва гайра;

• таъмин ва истифодаи васеи воситахои инноватсионй (тавсеаи низоми уисоббаробаркунии гайринацдй, зиёд кардани шумораи терминащои пардохти, таъмини афзоиши уацми муомилоти кортуои пластикии бонки) барои чалби пасандозхои ахолй ва табдилдихии онхо ба сармоягузорй дар бахши вокеии иктисодиёт;

• мухайё сохтани фазои мусоиди сармоягузорй дар кишвар.

Амалй гардидани чунин тадбирхо ба рушди бозори пасандоз ва ба сатхи баланди фаъолияти сохибкорию сармоягузорй дар мамлакат мусоидат хохад намуд.

АДАБИЁТ

1. Барномаи миёнамухлати рушди Ч,умхурии Точикистон барои солхои 2016-2020. Душанбе - 2016. Бо карори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон аз 28 декабри 2016, №678 тасдик шудааст.

2. Геронина Н.Р. Инвестиционная активность населения: теория и практика управления. / Монография / М.: Палеотип, 2005. - С.125.

3. Иброхимов И.Р. Ниёзов М.А. Муомилоти пул, карз ва бонк: воситаи таълимй. - Душанбе: «Ирфон», 2010. - С. 188.

4. Паёми Президента Ч,умхурии Точикистон, Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон, 22.12.2016, шахри Душанбе // http://www.president.ti/node/13739.

5. Рыжановская Л.Ю. Национальная система сбережений // Финансы. 2005. № 5. - С. 67.

6. Суханронии Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Президента Ч,умхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон дар Форуми байналмилалии сармоягузорй тахти унвони «Сахми сохибкорй ва сармоягузорй дар рушди устувор». 14.10.2015, шахри Душанбе // http://www.president.tj/node/10093.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Солехзода, А.А. Рахмонов С.А. Тахлили сармоягузорихо ва рушди сохахои истехсолоти саноатй дар Точикистон. Паёми Донишгохи Миллии Точикистон (мачаллаи илмй). Бахши илмхои щтисодй. 2/9 (190) Душанбе: «Сино», 2015. - С. 15.

8. Суховерхова Ю. А. Сбережения населения как инвестиционный источник экономики России. Актуальные проблемы авиации и космонавтики - 2015. Том 2. - С. 600.

9. Сохтмон дар Ч,умхурии Точикистон: мачмуаи оморй. Душанбе, 2023. - С. 12.

10. Тошматов М.Н. Динамика, структура и масштабы привлечения иностранных инвестиций в экономику Республики Таджикистан за годы государственной независимости // Вестник Центр стратегических исследований при Президенте Республики Таджикистан: Таджикистан и современный мир, №3 (53). Душанбе -

2016. - С. 152.

11. Тошматов М.Н., Авгонов Н.А. На^ши маблагхои интщоли пулии мухочирони мехнатй дар пасандозгузории ахолй ва сармоягузорй барои рушди бахши хусусии сохибкорй дар Ч,умхурии Точикистон / Паёми Донишгохи технологии Точикистон (мачаллаи илмй-амалй). Бахши щтисодй. Душанбе: «Бахманруд»,

2017.- №2 (29).- С. 100.

12. Ч,ураев Б.М., Шарипов Б. М. Вазъи муосири бозори хизматрасонихои бонкй ва дурнамои рушди он дар Ч,умхурии Точикистон (монография). - Душанбе: Ирфон, 2015. - 158 Сах.

13. Эргашев А., Мухадбердиев X,., Эргашева М. Курси назарияи щтисодй / макрощтисод / (китоби дарсй). - Душанбе: «Эчод», 2004. - С. 173.

14. Lindqvist A.A Note on Determinants of Household Saving Behavior. Journal of Economic Psychology, 1981, vol. 1, iss. 1, pp. 39.

15. https://nuqta.ti/ti/charo-mo-boyad-az-li-ozi-moliyav-savodnok-boshem/

16. https://www.asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/economic/20230621/kuda-idut-dengi-v-tsentralnoi-azii# Маълумот дар бораи муаллифон:

Авгонов Нурали Айниддинович - доктори фалсафа (PhD) аз руйи ихтисоси молия, и.в. дотсенти кафедраи назарияи щтисодй ва щтисодиёти рушди Донишгохи технологии Точикистон. 734061, Ч,умхурии Точикистон, ш. Душанбе, х. Н. Каробоев 63/3. Тел.: (+992) 93 440 12 12. E-mail: ау gonov. nurali@mail. ru

Газиев Мухиддин Нуридинович - муаллими калони кафедраи назарияи щтисодй ва щтисодиёти рушди Донишгохи технологии Точикистон. 734061, Ч,умхурии Точикистон, ш. Душанбе, х. Н. Каробоев 63/3. Тел.: (+992) 93 329 97 47. E-mail: [email protected]

Сведения об авторах:

Авгонов Нурали Аиниддинович - доктор философии (PhD) по специальности финансы, и.о. доцент кафедры экономической теории и экономики развития Технологического университета Таджикистана. 734061, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Н. Карабаева 63/3. Тел.: (+992) 934-40-12-12. E-mail: а[email protected]

Газиев Мухиддин Нуридинович - старший преподаватель кафедры экономической теории и экономики развития Технологического университета Таджикистана. 734061, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Н. Карабаева 63/3. Тел.: (+992) 93 329 97 47. E-mail: [email protected]

Information about authors:

Avgonov Nurali Ainiddinovich - Doctor of philosophy (PhD) specializing in finance, associate professor of the department of economic theory and development economics of the Technological university of Tajikistan. 734061, Republic of Tajikistan, Dushanbe, 63/3, N. Karabaev Ave. Phone: (+992) 934-40-12-12. E-mail: [email protected] Gaziev Muhyddin Nuridinovich - senior lecturer at the department of economic theory and economics of development, Technological university of Tajikistan 734061, Republic of Tajikistan, Dushanbe, 63/3, N. Karabaev Ave. Phone: (+992) 93 329 97 47. E-mail: [email protected]_

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.