Научная статья на тему 'ТАҲЛИЛИ ОМОРИИ РАВАНДИ ТАҒЙИРЁБӢ ВА СОХТОРИ СОҲАВИИ ҚАРЗҲО'

ТАҲЛИЛИ ОМОРИИ РАВАНДИ ТАҒЙИРЁБӢ ВА СОХТОРИ СОҲАВИИ ҚАРЗҲО Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қарзи бонкӣ / динамикаи қарзҳо / тамоюли миёнаи квадратӣ / коэффитсиенти лапиш / индекси Салай / коэффитсиенти регрессия ва чандирӣ. / банковский кредит / динамика кредитования / среднеквадратический тренд / коэффициент отклонение / индекс Салаи / коэффициент регрессии и эластичность.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Одинаев А. С.

Дар мақола доир ба мафҳуми қарз ва нақши он дар рушди иҷтисоди миллӣ сухан рафта, дар асоси истифадаи маълумотҳои низоми бонкӣ ва татбиқи усулҳои гуногун нишондиҳандаҳои омории қарз ҳисоб карда шудаанд. Диққати асосӣ ба ҳисоби тамоюли миёнаи квадратӣ ва коэффитсиенти лапиш равона гардида, пешниҳоди қарз дар соҳаҳои гуногуни иқтисодиёт бо назардошти талаботи воқеии ин соҳаҳо мавриди таҳлил қарор гирифтааст. Ҳамчунин, тағйиёбии сохторӣ қарзҳо бо воситаи нишондиҳандаҳои тафовути сохторӣ омӯхта шуда, сохтори пешниҳоди қарз дар соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ мавриди таҳлил қарор гирифтааст. Инчунин дар асоси истифодаи коэффитсиенти регрессия ва чандирӣ сатҳи вобастагии ММД ва ҳаҷми қарзҳои пешниҳодшуда дар иқтисодиёт таҳлил гардида, аз натиҷаи ҳисоб хулоса пешниҳод шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STATISTICAL ANALYSIS OF THE PROCESS OF CHANGE AND STRUCTURE OF LOANS

В статье рассматриваются понятие кредита и его роли в развитии национальной экономики, на основе использования данных банковской системы и применения различных методов рассчитываются статистические показатели кредита. Основное внимание сосредоточено на расчете среднеквадратического тренда и коэффициента эластичности, а также анализируется предложение кредитов в различных отраслях экономики с учетом реальных потребностей этих отраслей. Также с помощью показателей структурных различий изучается структурное изменение кредитов и анализируется структура кредитного предложения в различных отраслях национальной экономики. На основе использования коэффициентов регрессии и эластичности проанализирован уровень зависимости ВВП от объема кредитов, предлагаемых в экономике, и представлен выводы по результату расчета.

Текст научной работы на тему «ТАҲЛИЛИ ОМОРИИ РАВАНДИ ТАҒЙИРЁБӢ ВА СОХТОРИ СОҲАВИИ ҚАРЗҲО»

УДК:336.71

ТА^ЛИЛИ ОМОРИИ РАВАНДИ ТАГЙИРЁБЙ ВА СОХТОРИ СО^АВИИ КАРЗ^О

Одинаев А.С.

Аннототсия. Дар мацола доир ба маф^уми царз ва нацши он дар рушди ицтисоди милли сухан рафта, дар асоси истифадаи маълумот^ои низоми бонки ва татбици усул^ои гуногун нишондщандауои омории царз щсоб карда шудаанд. Диццати асоси ба щсоби тамоюли миёнаи квадрати ва коэффитсиенти лапиш равона гардида, пешнщоди царз дар со^а^ои гуногуни ицтисодиёт бо назардошти талаботи воцеии ин со^а^о мавриди та^лил царор гирифтааст. Хамчунин, тагйиёбии сохтори царз^о бо воситаи нишондщандауои тафовути сохтори омухта шуда, сохтори пешнщоди царз дар сощ^ои гуногуни хоцагии халц мавриди та^лил царор гирифтааст. Инчунин дар асоси истифодаи коэффитсиенти регрессия ва чандири сатщ вобастагии ММД ва ^ацми царз^ои пешнщодшуда дар ицтисодиёт та^лил гардида, аз натицаи щсоб хулоса пешнщод шудааст.

Калидвожахр: царзи бонки, динамикаи царз^о, тамоюли миёнаи квадрати, коэффитсиенти лапиш, индекси Салай, коэффитсиенти регрессия ва чандири. Барои ицтибос: Одинаев А.С. Та^лили омории раванди тагйирёбй ва сохтори со^авии царз^о/А. С. Одинаев //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 3(42). - С. 298306.

СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ПРОЦЕССА ИЗМЕНЕНИЯ И СТРУКТУРЫ КРЕДИТОВ

Одинаев А.С.

Аннотация. В статье рассматриваются понятие кредита и его роли в развитии национальной экономики, на основе использования данных банковской системы и применения различных методов рассчитываются статистические показатели кредита.

Основное внимание сосредоточено на расчете среднеквадратического тренда и коэффициента эластичности, а также анализируется предложение кредитов в различных отраслях экономики с учетом реальных потребностей этих отраслей. Также с помощью показателей структурных различий изучается структурное изменение кредитов и анализируется структура кредитного предложения в различных отраслях национальной экономики. На основе использования коэффициентов регрессии и эластичности проанализирован уровень зависимости ВВП от объема кредитов, предлагаемых в экономике, и представлен выводы по результату расчета.

Ключевые слова: банковский кредит, динамика кредитования, среднеквадратический тренд, коэффициент отклонение, индекс Салаи, коэффициент регрессии и эластичность.

STATISTICAL ANALYSIS OF THE PROCESS OF CHANGE AND STRUCTURE OF LOANS

Odinaev A. S.

Abstract. The article examines the concept of credit and its role in the development of the national economy, based on the use of data from the banking system and the application of various methods, statistical indicators of credit are calculated.

The main attention is focused on the calculation of the root-mean-square trend and the elasticity coefficient, and the supply of loans in various sectors of the economy is analyzed taking into account the real needs of these industries. Also, using indicators of structural differences, the structural change of loans is studied and the structure of the credit supply in various sectors of the national economy is analyzed. Based on the use of regression coefficients and elasticity, the level of dependence of GDP on the volume of loans offered in the economy is analyzed, and conclusions are presented based on the calculation result. Keywords: bank loan, lending dynamics, root-mean-square trend, deviation coefficient, Szalai index, regression coefficient and elasticity.

Гузориши масъала. Тартиби пешниходи карз ва раванди содда намудани он чихати бехтар гардонидани сатху сифати хизматрасонй ва афзун гардонидани хачми карзхо дар иктисодиёт мухим дониста мешавад. Дарёфти муштариёни боэътимод ва додани карзхо бо фоизхои нисбатан паст ба сохахои иктисодиёт, махсусан ба бахши истехсолй аз руи имкониятхои мавчуда бо назардошти идоракунии хавфхо мухим дониста мешавад.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Барои омузиш ва баррасии мавзуи мазкур як катор олимон аз чумла: И.И Елисеева, М.Г Назаров, С.С. Мирзоев тадкикот гузаронидаанд. Инчунин доир ба кори мазкур сарчашмахои омории зиёде вучуд доранд.

Максади макола- Тахлили омории раванди тагйирёбй ва сохтори сохавии карзхо махсуб меёбад. Масъалаи пешниходи карз ба сохахои гуногуни иктисоди миллй ва дастрасй ба маблагхои карзй бахсталаб ва кобили таваччух буда, дар ин самт омузиши омории тагйирёбии сохтори он мухим хисобида мешавад.

Мухтавои асосии мавод. Тартиби пешниходи карз ва раванди содда намудани он масъалаи мубрам буда мунтазам дар мадди назари Рохбарияти Олии кишвар карор дошта, пайваста дар Паёмхои солонаи Пешвои миллат мавриди тахлилу баррасй карор мегирад. Барои мисол, дар Паёмхои каблй кайд гардидааст, ки дар панч соли охир шумораи карзгирандагон аз 564 хазори

соли 2018 то ба 2 миллиону 336 хазор дар соли 2022 расида, 4,1 баробар афзоиш ёфтааст, ки фаъолнокии иктисодии ахолй ва сохибкоронро нишон медихад. Дар ин давра хачми умумии карзхои додашуда 55 миллиард сомониро ташкил кард, ки 36 фоизи он ба сохибкории истехсолй рост меояд. Лекин ин нишондихандахо барои расидан ба хадафхои стратегии мо, аз чумла саноатикунонии босуръат холо хам нокифоя мебошанд. [8]

Дар назар бояд дошт, ки аслан мафхуми карз дар колабхои гуногун шарх дода шуда, дар тасаввуроти мардум нофорам ифода меёбад ва андешахо нисбат ба он мухталиф, яъне мусбй ва манфй мебошанд.

Аз дигар чихат бе карз ва пешниходи маблагхои карзй таъмини мунтазамии рушди макроиктисодиро тасаввур кардан гайри имкон аст, зеро талабот ба маблагхои карзй бо назардошти васеъ гардидани хачми вокеии истехсолот мунтазам ру ба афзоиш аст. Аз ин нуктаи назар омузиши таркиб, сохтор ва таъиноти истифодаи маблагхои карзй дар сохахои гуногуни иктисодиёт мухим дониста шуда, дар тахлили иктисодй ва омории сохтори карзхо методологияи муайян истифода бурда мешавад.

Функсияхои бештар маъмули оморй, ки дар тахлили динамикаи карзхо истифода мегарданд, ин функсияи хатти рост, экспоненсиалй, индексхои мавсимй, моделхои аддетивй ва мултипликативй, усули экстраполятсия ва интерполятсия,

модели автокоррелиатсия ва регрессия мебошанд. [9]

Дар асоси истифадаи маълумотхои омори бонкй барои тахлили карзхо ва динамикаи тагйирёбии он усулхои гуногун, яъне функсияи хатти рост, тамоюли миёнаи

Ч,адвали 1.-Х,исоби нишондихандахои там лапиш

квадратй ва коэффитсиенти лапишро истифода бурда мешавад. Бо истифода аз функсияхои номбаргардида,

нишондихандаи хачми карзхоро хисоб менамоем.

миёнаи квадрати ва коэффитсиенти

Солхо Х,ачми карзхо (У) г гА2 у*г У(0=а0+аП (¥-¥!) (у-уг)А2

2015 12 543,2 -4 16 - 50 172,8 7 427,9 5 115,3 26166201,2

2016 8 000,6 -3 9 - 24 001,8 8 416,7 - 416,1 173155,8

2017 7 680,0 -2 4 - 15 360,0 9 405,6 - 1 725,5 2977485,6

2018 7 612,8 -1 1 - 612,8 10 394,4 -781,5 7736987,0

2019 9 555,3 0 0 11 383,2 -1 827,9 3341388,5

2020 10 001,4 1 1 10 001,4 12 372,0 -2 370,7 5620021,7

2021 13 682,3 2 4 27 364,5 13 360,9 321,4 103301,1

2022 14 382,1 3 9 43 146,3 14 349,7 32,4 1051,0

2023 18991,2 4 16 75964,8 15 338,5 3 652,7 13342167,3

Е 102 448,8 60 59 329,6 102 448,8 - 59461 759,3

2024 16 327,3

2025 17 316,2

2026 18 305,0

Х,исоби муаллиф дар асоси маълумотхои Бюллетени омори бонки. солхои (2015-

2024).

Аз баробарии у(г)=ао+а11:, параметрхои ао ва а1—ро меёбем.

а0 -^-11383,2; а1 = = 988,8:

0 п ' '

а1-афзоиши миёнасолонаи карзхо дар давоми сол

а0-нишондихандаи миёнаи хачми карздихй буда, аз руйи ин функсия афзоиши маблагхои карзй то соли 2026 ба 18305,0 млн. сомонй пешгуи карда мешавад.Чунин тамоюл дар холате чой дорад, ки ба хисоби миёна афзоиши карзхо дар давоми сол 988,8 млн сомонй ва хачми миёна карздихй ба 11383,2 млн сомонй баробар бошад.

Коэффитсиенти лапиш ва устувории сатхи карзхо ба 26 % баробар аст, ки ин

нишондиханда то андозае ноустувор набудани динамикаи тагйирёбии карзхои пешниходгардидаро дар иктисодиёт ифода менамояд. Яъне раванди пешниходи карзхо ба сохахои гуногуни иктисодиёт бо назардошти талаботи ин сохахо мунтазам дигаргун шуда истодааст.

п-р 5у(Г)_2914,54_

59461759,3_ 9-2

=2914,54;

= "■^)-2914,54= 0,26 ё 26%: у 11383,2 '

Раванди тагйирёбандагии пешниходи карзхоро дар шакли накшавй чунин нишон додан мумкин аст.

Диаграммаи 1.-Х,ачми карзх,о

20 000,0

15 000,0

16 000,0 14 000,0 12 000,0 10 000,0

5 000,0

6 000,0 4 000,0 2 000,0

Хдчми ;арзх,о (Y)

y = 988,83x - 2E+G6

18991,2

382,1

R2 = 0,4966

3,G7 612,8

2G14

2G16

2G18

2G2G

2G22

2G24

2G26

2G28

Пешниходи карз дар сохахои гуногуни иктисодиёт бо назардошти талаботи вокеии ин сохахо мухим дониста мешавад, аз ин нуктаи назар омузиши оморй полати пешниходи маблагхои карз ба ин сохахо мавриди тахкик карор дода мешавал. [10]

Аз маълумотхои омори бонкй (чадвали 2) бар меояд, ки дар давоми солхои 2015-2023 ба сохаи хаётан мухим, яъне кишоварзй хачми пешниходи карзхо 75,6 фоиз зиёд гардидааст. Лекин, дар сохди саноат ва сохтмон якбора кам гардидани маблагхои карзй ба назар мерасад, ки

мутаносибан аз 50,3 то 78,4 фоиз кохиш ёфтааст ва хачми карзхои истеъмолй дар ин давра бамаротиба зиёд гардидааст.

Дар мавриди тахлили оморй хаминро бояд кайд намуд, ки тагйиёбии сохторй карзхо бо воситаи нишондихандахои тафовути сохторй омухта мешаванд, ки намунаи чунин нишондихандахо коэффитсиенти таффовути сохторй ва индекси Салай мебошад. Тагйирёбии сохтори карзхоро дар сохахои гуногуни иктисоди миллй барои солхои 2015-2023 дида мебароем.

Ч,адвали 2.-Нишондих,андах,о коэффитсиенти таффовути сохтори ва индекси Салай

Номгуи сохахо Сохтори карзхо (%) Vl- V2 (Vi - V2)2 V12 (V1+V2 ) V22 (Vl-V2)/(Vl+V2)2

с. 2015 с.2023

Кишоварзй 8,2 14,4 6,17 38,07 67,7 3 22,63 207,3 6 0,272 6 0,074 3

Саноат 28,4 14,1 14,3 205,64 808, 8 42,54 198,8 1 0,337 1 0,113 6

Сохтмон 17,6 3,8 13,8 190,99 310, 4 21,42 14,44 0,645 2 0,416 3

Наклиёт 7,9 0,7 7,16 51,27 61,7 8 8,56 0,49 0,836 4 0,699 6

Хуроки чамъиятй 0,2 0,1 0,14 0,02 0,06 0,34 0,01 0,411 8 0,169 6

Хизматрасон й 2,8 7,1 4,32 18,66 7,73 9,88 50,41 0,437 2 0,191 2

Савдои хоричй 17,3 11,7 5,59 31,25 298, 9 28,99 136,8 9 0,192 8 0,037 2

Миёнаравии молиявй 3,1 0,1 2,95 8,70 9,30 3,15 0,01 0,936 5 0,877 0

Истеъмолот 11,6 43,1 31,5 994,14 133, 9 54,67 1857, 6 0,576 7 0,332 6

Дигар 2,9 4,8 1,88 3,53 8,53 7,72 23,04 0,243 5 0,059 3

Ч,амъ 100 100 2,970 8

2024).

Х,исоби муаллиф дар асоси маълумотх,ои Бюллетени омори бонки, солх,и (2015-

Тагйирёбии хиссаи карзхои бонкхо ба сохаи мухталифи иктисодиёт дар соли 2015 нисбат ба соли 2023 ба рушди сохтори карздихии бонкхо мусоидат намудааст, ки тавассути индекси Салай (I) андозагирй мешавад, яъне:

/

|у(У1-У2) _ |^(У1+У2) _ п

2,97_ ' 10

=0,54

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Аз натичаи хисоби индекси Салай бар меояд, ки дар давоми солхои 2015-2023, пешниходи карз дар мачмуъ хусусияти тагйирёбандагй дошта, дар сохтори карзхои пешниходгардида ба сохахои гуногуни хочагии хал; умуман 54 фоиз дигаргуни ба вучуд омадааст. Х,амзамон, пешниходи маблагхои карзй ба яке аз сохахои мухими иктисодиёт, сохаи кишоварзй 6,2 б.ф зиёд гардида, дар сохаи саноат ва сохтмон мутаносибан 14,1 ва 13,8 б.ф кам гардидааст. Инчунин, пешниходи карзхо ба сохахои хизматрасонй ва миёнаравии молиявй 4 б.ф. ва карзхои истеъмолй якбора 31,5 б.ф зиёд гардидаанд. [7]

Одатан сохтори сохавии пешниходи карз кисман сохтори сохавии иктисодиёти кишварро тачассум менамояд. Х,амчунин, бо дарназардошти сохтор ва холатхои фарккунандаи иктисодиёти кишвархои чахон, меъёри маъмул ё колаби ягонаи вобаста ба карзхои истеъмолй пешниход нагардидааст, лекин ин масъаларо баъзе аз давлатхо бо роххои гуногун вобаста ба холати иктисодиёт, устувории молиявй-иктисодии кишвар, ва истифодаи дигар фишангхои сиёсати макропруденсиалй хал намуда истодаанд.[11]

Х,амзамон талабот ба маблагхои карзй дар асоси васеъ гардидани доираи истехсолот, муомилот ва гардиши молй дар сохахои мухталиф тамоюли дигаргуншавй дошта, зиёд гардидани пешниходи карз дар ин ё он соха нишонаи рушди ин сохахо мебошад. [6]

Х,олати тагйирёбии сохтори карзхо ба сохахои иктисодиётро дар давоми солхои 2015-2023 дар диаграммаи зерин пешниход менамоем.

Диаграммаи 2.-Сохтори карзхои додашуда дар солх,ои 2015-2022

Сохтори к;арзх,ои додашуда дар соли 2015

Сохтори ;арзх,ои додашуда дар соли 2023

11,57

2,92 8,23

3,05

17,2

28,44

2,78

17,62

1 Кишоварзи

■ Саноат

1 Сохтмон

1 Наклиёт

1 Хуроки чдмъиятй

Хизматрасони

1 Савдои хорич,й

Миёнаравии молияви

■ Истеъмолот

1 Дигар сох.ах.о

43,1

0,1

11,7

Хизматрасони \_7,1 с

Савдои хорич,и

Миёнаравии молияви

Истеъмолот 1 Дигар сох.ах.о

Х,исобхои мyаллифон дар асоси маълумотхои омории сомонаи расмии Бонки миллии Точикистон https://www.nbt.tj/tj/banking_system/nadzor.php

Дар баробари тагйир ёфтани сохтори карзхои додашyда дар сохахои иктисоди миллй хачми дороихои ташкилотхои карзии молиявй ва хиссаи сандyки карзии ин ташкилотхо мyнтазам ру ба афзош аст. Х,ачми дороихои бонкй аз 21975,8 млн. сомонй дар соли 2019 то ба 37679,5 млн. сомонй дар соли 2023 зиёд гардида, афзоиши хачми дороихои бонкй дар давоми панч сол 71,5 фоизро ташкил додааст. Х,амзамон бакияи сандyки карзии ташкилотхои карзии молиявй аз 9703,2 млн.

сомонй дар соли 2019 то 17844,8 млн сомонй дар соли 2023 зиёд гардидааст, ки кариб 84 фоиз афзоиш ёфта, нисбат ба хачми дороихои бонкй 12,5 б.ф. зиёд мебошад. Х,амчунин, хиссаи сандyки карзй дар таркиби дороихои бонкй ба истиснои солхои 2019-2020, ки давраи баъди ковид мебошад, тамоюли афзоишёбй дошта, 3.3 б.ф. дар давраи тахлилгардида зиёд шудааст. Динамикаи хачми дороихои ташкилотхои карзии молиявй ва хиссаи сандуки карзй дар диаграммаи 3 оварда шудааст.

Диаграммаи 3.- Х,иссаи сандуки карзии ТКМ дар таркиби дороихои бонки

60 50 40 30 20 10 0

37679,5

21975,8 26307

47,4

17844,8

40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0

2019

2020

2021

2022

2023

■ Х,ачми дороихои бонкй (млн.сомонй Басили сандук;и к,арзй (млн.сомонй)

^иссаи сандук;и к,арзй дар таркиби дороихои бонкй (бо %)

Х,исобхои муаллифон дар асоси маълумотхои омории сомонаи расмии Бонки миллии Точикистон https://www.nbt.tj/tj/banking_system/nadzor.php

Аз маълумотхои дар накшаи 3 овардашуда муайян гардид, ки хачми дороихои бонкй дар 6 соли охир пайваста тамоюли афзоишёбй дошта, ба истиснои соли 2021, ки дар натичаи таъсири бемории COVID -2019 ва ё аз хисоби бонкхои мушкилидошта (Ч,СК "Агроинвестбонк ва Ч,СК "Точиксодиротбонк") кисман ин дороихо кохиш ёфтаанд. Ба хисоби миёна суръати афзоиши дороихои низоми бонкй дар давраи тахлилшаванда 12% ташкил дода, дар соли 2023 ин нишондиханда нисбат ба соли 2018 бошал 78% зиёд шудааст, ки афзоиши ин нишондиханда ифодакунандаи натичаи фаъолияти хуби ташкилотхои карзии молиявй дар ин самт мебошанд. Х,амзамон зиёд гардидани дороихо заминаро барои афзоиши садуки карзй таъмин намудааст, ки бакияи сандуки карзии ташкилотхои карзй низ тамоюли афзоишро дошта, суръати миёнаи афзоиши ин нишондиханда дар давраи тахлилшаванда ба хисоби миёна 15,6% ташкил додааст. Бояд гуфт, ки агар мушкилоти номбаргардида чой

намедоштанд бакияи сандуки карзии боз хам афзоиш меёфт.

Тавре маълум аст афзоиши маблаггузорй ва зиёд гардидани пешниходи карзхо заминаи рушди иктисоди миллй ва афзудани ММД мегардад. Барои дакиктар омухтани ин масъала алокамандии пешниходи маблагхои карзй ва нишондихандаи асосии макроиктисодй ММД усулхои гуногун, аз чумла модели регрессия, коэффитсиенти чандирй ва индекси детерминатсия истифода мегардад.

[4]

Истифодаи коэффитсиенти регрессия ва чандирй барои муайян намудани сатхи вобастагии ММД ва хачми карзхои пешниходшуда дар иктисодиёт истифода мегардад.Барои омузиши ин масъала ММД (У) хамчун нишондихандаи натичавй ва хачми карзхои пешниходгардида ба иктисодиёт (Х) хамчун нишондихандаи омилй ё таъсиррасон кабул гардида бо истифода аз коэффитсиенти регрессия ва нишондихандаи чандирй вобастагии байни онхо муайян карда мешавад.

Ч,адвали 3.-Нишондих,андах,о коэффитсиенти регрессия ва чандири

Солх, о ММД (У) млр. сом Х,ачми карзх,о( Х) млр.сом хУ Ул2 хА2 ¥(х) (У- У)л2 (¥(х)- У)л2 (У- ¥(х) ) (У- ¥(х))л 2

2015 50,9 12,5 636,25 2590,81 156,25 90,29 1082,4 1 42,12 39,3 9 1551,5 6

2016 54,8 8,1 443,88 3003,04 65,61 64,33 841,00 379,07 9,53 90,83

2017 64,4 7,7 495,88 4147,36 59,29 61,97 376,36 6621,13 2,43 5,90

2018 71,1 7,6 540,36 5055,21 57,76 61,38 161,29 502,64 9,72 94,47

2019 79,1 9,6 759,36 6256,81 92,16 73,18 22,09 112,78 5,92 35,04

2020 83,9 10,1 847,39 7039,21 102,01 76,13 0,01 58,83 7,77 60,37

2021 101,1 13,7 1385,0 7 10221,2 1 187,69 97,37 299,29 184,14 3,73 13,91

2022 118,2 14,4 1702,0 8 13971,2 4 207,36 101,5 0 1183,3 6 313,28 16,7 0 278,90

2023 130,7 18,9 2470,2 3 17082,4 9 357,21 128,0 5 2199,6 1 1958,01 2,65 7,03

I 754,2 102,60 9280,5 69367,3 8 1285,3 4 754,2 0 6165,4 2 10171,9 9 0,00 1852,1 0

Миён а 83,80 11,4 1031,1 7 7707,49 142,82 685,05 1130,22 205,79

Х,исоби муаллиф дар асоси маълумотхои Бюллетени омори бонки. солхи (2015-2024).

Ух=ао +%Х

ао = ПЕХ^-ЕХЕХ "16'54

Аз натичаи хисоби коэффитсиентхои регресси бар меояд, ки (а1) -нишондихандаи мутлаки таъсири хачми карзхои додашуда ба хисоб меравад ва дар баробари тагйир ёфтани хачми карзхо дар иктисодиёт ба андозаи 1 млрд. сомонй, ММД ба андозаи 5,9 млн. сомонй зиёд мегардад. Х,амзамон барои тахлили мукоисавй ва ошкор намудани дарачи таъсири карзхо ба нишондихандаи асосии макроиктисоди ММД, коэффитсиенти чандириро истифода мебаранд, ки натичаи хисобаш дар асоси маълумоти чадвали 3, чунин аст.

Э = а ! * Х= 5,9

11,4

= 0,8 Яъне дар

У 83,80

холати як фоиз зиёд гардидани хачми карзхо дар иктисодиёт метавонад ба андозаи 0,8% тагйир ёфтани хдчми ММД мусоидат намояд.

Хулоса. Бо дарназардошти гуфтахои боло, кайд кардан зарур аст, ки накши карз дар иктисодиёт назаррас буда, то андозае метавонад ба рушди он таъсиргузор бошад ва заминаро барои афзоиши хачми вокеии ММД, нишондихандаи асосии

макроиктисодй мухайё созад.

Х,амзамон, ташкилотхои карзй метавонанд бо назардошти сиёсати идоракунии карзхо, афзалият ва имкониятхои чойдошта пешниходи маблагхои карзиро ба сохахои гуногуни иктисодиёт бо назардошти афзалияти ин сохахо ва омузиши тачрибаи чахонй дар ин самт таквият бахшанд.

АДАБИЕТ

*

1. https://nbt.tj/tj/statistics/statistical_bulletin.php - сомонаи расмии Бонки миллии Точикистон

2. Бюллетени омори бонкй. солхои (2015-2024).

3. И.И Елисеева Статистика - М.: Наука. 2007 - 563 сах.

4. Изатуллоев М.Н . Одинаев А.С.Иктидори сармоягузории минтака омили мухими таъмини рушди устувор. Изатуллоев М.Н . Одинаев А.С./ Паёми ДМТ №7 (соли 2019 №6/15). Сах 150-155

5. М.Г Назаров. Статистика Финансов. - Омега -Л Москва : 2007 - 407 сах.

6. Мирзоев С.С. Холов Р.Ш. Экономико - статистический анализ уровня монетизации Республики Таджикистан. Мирзоев С.С. Холов Р.Ш./ Трансформация системы учетно-аналитического, финансового и контрольного обеспечения в условиях цифровизации экономики: материалы национальной (всероссийской) научно-практической и методической конференции (1 февраля 2022 г.). - Воронеж: ФГБОУ ВО Воронежский ГАУ, 2022. - 300 с.

7. Одинаев, А. С. Тахлили иктисодй-омории сохтори бозори карзи бонкй дар сохахои иктисодиёти МИЛЛЙ / А. С. Одинаев // Паёми молия ва иктисод. - 2023. - No. 4-2(39). - P. 229-236.

8. Одинаев, А. С. арзёбии иктисодй-омории бозори карзи бонкй дар минтакахо / А. С. Одинаев, С. С. Мирзоев // Паёми молия ва иктисод. - 2024. - No. 1(40). - P. 189-194.

9. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон «Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй» дар соли 2022.

10. Холов Р.Ш. Одинаев А.С. Омузиши омории кобилияти харидории пули миллй. Холов Р.Ш. Одинаев А.С./Паёми ДМТ №2/4, соли 2019. Сах 162-171.

11. Холов Р.Ш. Омузиши омории таъмини иктисодиёт бо пули миллй. Холов Р.Ш./ Конфренсияи илми-назариявии хайати профессорон, устодон ва донишчуёни ДДМИТ бахшида ба 30-солагии истиклолияти Ч.Т., ва «Солхои рушди дехот, сайёхи ва хунархои мардумй» (2019-2021) (12-17 апрели соли 2021) сах 485-489

12. Холов Р.Ш. Тахлили омилии сатхи монетизатсияи иктисодиёти миллй. Холов Р.Ш / Паёми ДДТТ (мачалаи илмй) №1(35) Душанбе 2021

Маълумот дар бораи муаллифон:

Одинаев Абдухолик Саторович - муаллими калони кафедраи тахлили иктисодй ва омори Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, шахри Душанбе, кучаи Нахимов 64/14. Телефон:919-33-63-63, E-mail: [email protected]

Информация об авторах:

Одинаев Абдухолик Саторович - старший преподаватель кафедры экономического анализа и статистики Таджикский государственный финансово-экономический университет. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, город Душанбе, улица Нахимова 64/14. Телефон: 919-33-63-63, E-mail: Одинаев-8686@,mail.ш

Information about the authors:

Odinaev Abdukholiq Satorovich - senior lecturer of the department of economic analysis and statistics of the Tajik State University of Financial Economics. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, Nakhimov street 64/14. Phone: 919-33-63-63, E-mail: [email protected]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.