ТАҲЛИЛИ МАБЛАҒГУЗОРИИ НИЗОМИ ТАҲСИЛОТИ УМУМИИ ДАР НОҲИЯИ РӮДАКӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

УДК:37.072

ТАХЛИЛИ МАБЛАГГУЗОРИИ НИЗОМИ ТАХСИЛОТИ УМУМИИ ДАР НОХИЯИ РУДАКЙ

Бобошерова Фозилахон Гулмуродовна

Аннототсия.Дар мацола масъалауои истифодабарии механизми маблаггузории муассисауои таълимй, инчунин масъалщои инкишофи низоми маориф дар Цумуурии Тоцикистон баррасй шудаанд. Муаллиф дар ин мацола масъалаи маблаггузории низоми таусилоти умумии ноуияи Рудакиро мавриди таулил царор додааст. Дар натицаи таулил маълум гардид, ки гузаштан ба маблаггузории сарикасй нишон медиуад, ки самаранокии истифодаи маблагуои буцетй зиёд шудааст. Ин механизми маблаггузорй ба уар як муассисаи таълими имкон медиуад, ки маблагуои буцетиро мувофици эутиёцоти худ сарф намояд. Калидвожщо: маблаггузорй, низоми таусилоти умумй, маблаггузорй сарикасй, маблагуои буцетй, буцети давлатй, буцети мауаллй, сметаи хароцот.

Барои ицтибос: Бобошерова, Ф. Г. Таулили маблаггузории низоми таусилоти умумии дар ноуияи Рудакй / Ф. Г. Бобошерова //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2.1 (41). -С. 181-189.

АНАЛИЗ ФИНАНСИРОВАНИЯ СИСТЕМЫ ОБЩЕГО ОБРАЗОВАНИЯ РАЙОНА РУДАКИ

Бобошерова Фозилахон Гулмуродовна

Аннотация. В статье исследуются вопросы использования механизма финансирования общеобразовательных учреждений, а также вопросы развития системы образования в Республике Таджикистан. В данной статье автор провел анализ финансирования системы общего образования района Рудаки. В результате анализа было выявлено что переход на подушевое финансирование показывает, что эффективность использования бюджетных средств повысилась. Этот механизм финансирования позволяет каждому учебному учреждению расходовать бюджетные средства в соответствии со своими и потребностями.

Ключевые слова: финансирование, система общего образования, подушевое финансирование, бюджетные средства, государственные бюджет, местный бюджет, смета расходов.

ANALYSIS OF FUNDING OF GENERAL EDUCATION SYSTEM IN RUDAKI DISTRICT

Bobosherova Fozilakhon Gulmurodovna

Annotation. The article examines the issues of using the financing mechanism of educational institutions, as well as the development of the education system in the Republic of Tajikistan. In this article, the author analyzed the financing of the general education system of the Rudaki district. As a result of the analysis, it was revealed that the transition to per capita financing shows that the efficiency of using budget funds has increased. This funding mechanism allows each educational institution to spend budgetary funds in accordance with its own needs. Key words: financing, general education system, per capita financing, budget funds, state budget, local budget, cost estimate.

Гузориши масъала. Масъаладои такмили механизми маблаггузории муассисадои таълимии умумй, инчунин масъаладои такмили низоми маориф бокй мондаанд ва ба кадри кофй тадкик нашудаанд. Дар шароити бозор раванди навсозии маблаггузории низоми маориф зарур аст, ки барои баланд бардоштани сатди сифати ондо тадкики механизм ва воситадои пешнидоди хизматрасонии таълимй тадкикотро такозо менамояд.

Тадлили тадкикотдои охир ва нашриёт.

Тадкикотдо ба масъаладои баланд бардоштани сатди сифати маориф ва хизматрасонии ичтимой дар Ч,умхурии Точикистон бахшида шудаанд: Абдурадмонов У.М., Бегматов А.А., Мирсаидов С.А., Факеров Х.Н., Шаропов Ф.Р. ва дигарон.

Максади макола. Маблаггузории сарикасй ба натичадои самараноки фаъолияти муассисаи таълимй равона гардидааст ва дар алокамандй бо дигар самтдои ислодот, ки дар содаи маориф амалй карда мешаванд,

шароити иловагиро барои баланд бардоштани сифати тадсилот мудайё мекунад. Аз ин руи максади макола ин омузиши механизми маблаггузории низоми тадсилоти умумии дар нохдяи Рудакии Чумдурии Точикистон мебошад.

Мухтавои асосии мавод. Дар содаи маориф зинаи тадсилоти умумй чун зинаи асосии тадсилот мавкеи мудимеро ишгол мекунад. Ин аст, ки дар даврони истиклолият кушишдо ба дигаргунсозии мазмуну модияти таълим дар замони нав, бадри ворид шудан ба фазои тадсилоти чадонй ва шаклгирии мактаби миллй равона гардида, як силсила санаддои меъёрии дукукй тадия ва тасдик гардиданд. Крнундо ва санади меъёрии дукукй кабул гардида, сиёсати давлатиро дар содаи маориф муайян менамоянд. Ондо асосан ба навсозии содаи маориф, комёб шудан ба дастрасии баробар ба маориф, далли масъаладои гендерй, баланд бардоштани сифати таълим, рафъи камбизоатй бо роди баланд бардоштани сатди саводнокии адолй равона гардидаанд.

Санаддо фаъолияти тадсилоти умумиро танзим намуда, дар дамодангсозии муносибатдои субъектдои раванди таълим, фародам овардани шароити мусоиди донишандузии хонандагон, истифодаи усулдои дамкорй дар таълим ва технологияи инноватсионй, тадкими заминаи моддй-техникй ва дар мачмуъ ба баланд бардоштани сифати тадсилот мусоидат карда метавонанд.

Самти мудими навсозии низоми маориф, аз чумла тадсилоти олй ин такмили заминаи институтсионалии идоракунии он мебошад. Барои чй дар солдои охир маркази миллии тестй, маркази чумдуриявии таълимй таъсис дода шуд.- маркази методй, маркази Чумдуриявй оид ба иттилоот ва коммуникатсия технология, хадамоти аттестатсия, аккредитатсия ва литсензия, Давлатй таъсиси барномадои байналмилалии Таълимии Дурахш, марказдо технологиядои инноватсионй-таълимй.

Имруз масоили марбут ба масъаладои сармоягузорй ба содаи маориф диккат дода мешавад. [8, с.53] Аз давраи содибистиклол шудани чумдури дар бахши иктисод ва молияи содаи маориф ислодоти зиёде гузаронида шуд, яъне дар солдои охир ба маблаггузории меъёрй (сарикасй) гузаронидани муассисадои тадсилоти умумии кишварро аз комёбидои ин сода шуморидан мумкин аст. Низоми нави маблаггузорй таксимоти шаффофу боадолатонаи маблагдои бучетй ва самаранок истифода бурдани ондоро таъмин менамояд. Дар пайи ин ислодот карори Хукумати Чумдурии Точикистон аз 1 ноябри соли 2004, №441 кабул карда шуд, ки тибки он аз 1 январи соли 2005 муассисадои тадсилоти умумии шадрдои

Кулобу, Хучанд ва Хоругу Ваддат ва нодияи Ёвон дамчун шадрдои нодиядои тачрибавй ба низоми нави маблаггузорй гузоштанд.

Дар тули солдои 2005 - 2007 низоми нави маблаггузорй дар шадру нодиядои тачрибавй натичадои назаррасе ба даст омаданд ва боиси он шуд, ки карори Хукумати Чумдурии Точикистон №502 «Дар бораи ба шаклдои нави идоракунй ва маблаггузорй гузаронидани баъзе муассисадои таълимии умумй» ба имзо расид, ки тибки он муассисадои тадсилоти умумии нодиядои БЛфуров, Шадринав, Шугнон, Шодмансур ва шадрдои Сарбанд, Гулистон, Бустон аз 1 январи соли 2007 ба шаклдои нави маблагузорй ва идоракунй гузаронида шуданд.

Аз 1 январи соли 2008 тибки карори Хукумати Чумдурии Точикистон аз 30 июни соли 2007, №350 «Дар бораи мардиладои гузариши муассисадои тадсилоти умумй ба шаклдои нави идоракунй ва маблаггузорй» муассисадои тадсилоти миёнаи умумии шадри Нораки вилояти Хатлон, нодиядои Сино, Фирдавсй ва Исмоили Сомонии шадри Душанбе, нодиядои Рудакй, Турсунзода ва Хисор ба шаклдои нави маблаггузорй гузаронида шуданд. Инчунин, карори Хукумати Чумдурии Точикистон аз 1 октябри соли 2008, №505 «Оид ба тасдики коидадои маблаггузории меъёрии (сарикасии) муассисадои тадсилоти умумй» кабул карда шуд, ки тибки он коидадои маблаггузории меъёрии муассисадои тадсилоти умумй, механизми маблаггузории меъёрй, меъёрдои минималй барои як хонанда ва як мактаб, коэффитсиентдои махсус барои муассисадои тадсилоти умумии чумдурй, чадвали гузариши муассисадои тадсилоти умумй ба маблаггузории меъёрй тасдик карда шуданд ва аз соли 2010 тамоми муассисадои тадсилоти умумии кишвар ба ин низоми маблаггузорй гузаштанд.

Максади асосии ба шаклдои нави маблаггузорй гузаронидани муассисадои тадсилоти умумии кишвар таъмини истифодаи самаранок ва максадноки маблагдои бучетй мебошад, ки он бо роди васеъ намудани мустакилияти мактабдо дар идораи захирадои молию пулй ва инсонй ба даст оварда мешавад.

Низоми маблаггузории сарикасй ба натичаи фаъолияти муассисаи таълимй равона гардидааст ва дар алокамандй бо дигар самтдои ислодот, ки дар содаи маориф амалй карда мешаванд, шароити иловагиро барои баланд бардоштани сифати тадсилот мудайё мекунад. Родбарони муассисадои тадсилоти умумй метавонанд мустакилона роддои дуруст ва самаранок истифода бурдани маблагдои барои мактаб чудошударо истифода баранд, ки барои бедтар

намудани пояи моддию техникии мактаб ва давасманд намудани кормандони он равона карда мешавад.

Гузариш ба низоми нави маблаггузорй натичадои назаррасро ба бор оварда, аз тарафи Вазорати маориф ва илм мониторинг ва тадлили он мунтазам гузаронида мешавад. Тадлили нишондидандадои гузариш ба маблаггузории сарикасй нишон медиданд, ки самаранокии истифодабарии маблагдои бучетй бедтар шудааст. Сарчашмадои мудимтарини маблаггузории низоми ватании маориф маблагдое мебошанд, ки аз бучети чумхуриявй дар шакли маблаггузорй ва грантдо, инчунин маблагдо аз пешнидоди хизматрасонидои таълимии пулакй ва гайра чудо карда мешаванд [3, с.94]

Хамин тарик мо тадлили маблаггузории низоми тадсилоти умумии дар нодияи Рудакй дида мебароем.

Диаграммаи 1. Шумораи муассисахои таълимй

Нодияи Рудакй ба дайати нодиядои тобеи чумхурй шомил буда, дар соли 2015 ба 13 чамоати дедот ва 3 шадрак таксим шудааст, ки шумораи адолии ондо каме бештар аз ним миллион нафарро ташкил медидад. Дар асоси Крнуни таксимоти кишварй, нодияи Рудакй 3 шадрак - Сомониён, Навобод, Мирзо Турсунзода ва 13 чамоат дорад.

Дар соли 2020 дар нодия 134 муассисаи тадсилоти умумй, аз чумла 102 адад муассисаи тадсилоти миёнаи умумй (2 гимназия, 1 литсей), 28 адад муассисаи тадсилоти умумии асосй (2 мактаб - интернати чумхуриявй) ва 4 адад муассисаи тадсилоти умумии ибтидой бо фарогирии 99837 хонанда, аз чумла 47878 духтарон фаъолият менамояд.

дар нохияи Рудакй

Сарчашма: Сайти расмии Макомоти ичроияи докимияти давлатии нодияи Рудакй. Захираи электронй: https://nrudaki.ti/ti/iiroiv/tarikh Санаи мурочиат: 17.11.2023

Дар муассисадои тадсилоти умумй 4330 омузгорон (2880 занон), аз ин бо тадсилоти олй 3101 нафар, олии нопура 189 нафар, тадсилоти миёнаи касбй 1040 нафар бо кор таъмин гардидаанд.

Соли тадсили 2020-2021 синфи 11-ро 3359 нафар хатм намуда, 2364 нафар тарики Маркази миллии тестй ба муассисадои тадсилоти олии касбии чумдурй, 22 нафар тарики квотаи Президентй ба

донишгоддо дохил гардидаанд. Дар даври минтакавии олимпиадаи анъанавии фаннй 260 нафар хонандагони муассисадои таълимии нодия иштирок намуда, 127 нафари ондо ба даври чумдуриявии олимпиада родхат гирифта, бо иштироки фаъолона ба нодия 40 медал, аз чумла 3 медали тилло, 9 медали нукра ва 28 медали биринчй оварданд.

Диаграммаи 2. Шумораи синфхо дар муассисахои таълимй дар нохияи Рудакй

Сарчашма: Сайти расмии Макомоти ичроияи докимияти давлатии нодияи Рудаки. Захираи электрони: https://nrudaki.tj/tj/ijroiy/tarikh Санаи мурочиат: 17.11.2023

Бо максади таъмин намудани муассисадои таълимии нодия бо компютер бо чалби маблагдои бучам нодия, содибкорон ва шахсони алодида ба таълимгоддои нодия 2115 адад компютер ва 489 адад принтер дастрас гардидааст. Илова бар ин, дар таълимгоддо 36 адад тахтаи электрони ва 55 адад видеопроектор

мавчуд буда, 102 муассиса ба шабакаи интернет пайваст карда шуда 15 муассисаи таълимии нодия бо кабинетдои фаннии физика, химия, биология, математика, технологияи иттилооти, география, суруд ва мусикИ таъмин буда, харидории асбобдои аёни барои тачдизонидани кабинетдои фанни аз чониби муассисадои таълими идома дорад.

Диаграммаи 3. Шумораи хонандагони синфдои 1 дар содои 2015-2021

Сарчашма: Сайти расмии Макомоти ичроияи докимияти давлатии нодияи Рудаки. Захираи электрони: https://nrudaki.tj/tj/ijroiy/tarikh Санаи мурочиат: 17.11.2023

Ба Маркази миллии тести 2999 нафар хатмкунандагони синфи 11 -и таълимгоддои нодия барои дохил шудан ба муассисадои тадсилоти миёнаю олии касби дуччатдояшонро супорида, дар натича 1854 нафарашон (61.8%) донишчу гардиданд. Тибки квотаи Президенти Ч,умдурии Точикистон айни дол 122 нафар хатмкардагони муассисадои таълимии

нодия, дар донишкадаю донишгоддои чумдури тадсил карда истодаанд, ки аз ин теъдод 63 нафарашон духтарон мебошанд. Соли 2021 19 нафар тибки квота барои тадсил фиристода шуд. 25 нафар омузгорон, ки муассисадои тадсилоти олии касбии чумдуриро тибки квотаи Президенти хатм кардаанд, дар муассисадои тадсилоти умумии нодия фаъолият доранд.

Диаграммаи 4. Шумораи хонандагон

1.6С4СЮ j-ioaoa Л JOOOO ■ 1 ËOS2

10В7А » lOïl57

1

eo-oflí-jaooo

^ ^ Л -to- Л- л лг —

Сарчашма:. Сяйти paсмии Мадомоти ичроияи хокимияти дaвлaтии нохияи РудякИ. Захираи электрони: https://nrudaki.ti/ti/iiroiv/tarikh Сяняи мурочият: 17.11.2023

Дяр соли 2017 дяр худуди нохия ду бинои няви муяссисяхои тяълимИ сохтя 6a истифодя додя шуд. Аз чумля, бинои няви тяълимгохи №59 дяр дехяи Гулбутгаи дехоти Чимтеппя бярои 640 няфяр хоняндя дяр як бяст, бо 28 синфохоня, ошхоня бярои 96 няфяр, толори мячлисгох бярои 360 няфяр вя толори вярзишИ бо 120 чои нишяст яз тяряфи Вязоряти мяориф вя илми Чумхурии Точикистон бо мябляггузории Ширкяти ЧиноИи ТВЕА вя бинои няви муяссисяи тяълимии №29-и дехяи Хочябулбулони дехоти Эсянбой бярои 144 няфяр хоняндя дяр як бяст бо 6 синфохоня, бо чялби сярмояи хоричИ (Сяфорятхоняи Чопон) чямъ дяр ду муяссися 1000 чоИи нишяст, сохтя бя истифодя додя шуд.

Хямзямон, сохтмони як муяссисяи тяълимии няв вя 7 бинохои няв дяр нязди муяссисяхои тяълимИ дяр умум бярои 3272 чоИи нишяст дяр як бяст идомя дорад. Аз чумля: сохтмони бинои няви муяссисяхои тяълимии №35 дяр дехяи Шяхристони дехоти Гулистон бярои 640 чойи нишяст дяр як бяст яз тяряфи ЧДММ "Мошинбозор", бинои няви муяссисяхои тяълимии №7 дяр дехяи Оби шифои дехоти Чоргултепш бярои 640 чойи нишяст дяр як бяст яз тяряфи ЧДММ "Бозори Корвон", бинои няви муяссисяхои тяълимии №144 дяр дехяи Иттифоки дехоти Султонобод бярои 180 чойи нишяст дяр як бяст яз хисоби бучети мяхяллИ, бинои няви муяссисяхои тяълимии №25 дяр дехяи Мяргзори дехоти Эсянбой бярои 320 чойи нишяст дяр як бяст яз хисоби бучети мяхяллИ идомя доряд.

Дяр ин радиф бо чялби сохибкорон дяр нязди муяссисяхои тяълимии №№165, 79, 121, 9, 6 вя 41 15

синфхоняхои иловягИ бярои 360 чоИ нишяст дяр як бяст сохтя бя истифодя додя шуд.

Инчунин, сохтмони 100 синфхоняхои иловягИ бярои 2400 няфяр чоИ нишяст дяр як бяст дяр нязди 24 муяссисяхои тяълимии нохия яз чумля, дяр нязди муяссисяхои №№2, 5, 36, 109, 28, 77, 177, 124, 69, 122, 137, 82, 128, 5G, 49, 45, 61, 113, 132, 119, 1G5, 38, 114 вя 117 идомя дорянд.

Тибки ислохоти няви мяориф оид бя мябляггузории сярикясИ дяр Чумхурии Точикистон муяссисяхои тяълимие, ки шуморяи зиёди хоняндягон дорянд, мяблягхои зиёд мегирянд, яммо мяктябхое, ки тaлaбaaшон кям дорянд, бучяи нокифоя дорянд.

Дяр нохияи РудякИ 938 муяссисяи тяълимИ мявчуд яст, ки дяр онхо 565231 няфяр донишчуён тяхсил мекунянд. Мябляггузории хяр сяри яхолИ дяр ин сямт дяр ясоси Кдрори Хукумяти Чумхурии Точикистон яз 1 октябри соли 2007, № 505 «Дяр боряи тясди^и Коидяхои мябляггузории меъёрии (бя сяри яхолИ) муяссисяхои тяълимИ aмaлИ кярдя мешявяд. »

Хдр сол 31 декябр бо кярори Хукумяти Чумхурии Точикистон хячми мябляггузории хяр сяри яхолИ бярои соли ояндя тясдик кярдя мешaвaд. Мясялян, дяр соли 2020 бярои хяр як хоняндяи мяктябхои тяхсилоти умумИ (синфхои 1-11) 951 сомонИ, бярои мяктябхои тяхсилоти миёняи умумИ (синфхои 1-9) 1185 сомонИ вя бярои мяктябхои ибтидоИ 1483 сомонИ мукярряр шудяяст. Мябляггузорй бя хяр сяри яхолИ бя дяромяди бучети дявлятИ вобястя будя, хяр сол бя мябляги муяйян меяфзояд.

Mara^^ro^ra^^ Президентй, мaктaбдcи кyдaкcни лaёкaтмaнд вa мaктaбдcи Faйpидaвлaтй, мaктaб-интеpнaтдcи мaxсyс, богчядо, мaктaб-интеpнaтдc бapcи кyдaкcни ятиму кaмбизcaт вa сaнaтcpиядcи интер^^о 6a ин ислодот шомил нестaнд. Чунин муяссисядои тaълимй xapcчcти кялон, яз чумля xcбгcд вa xypcки донишчуёнро дcpaнд вa нигохдории ин муяссисядо 6a души paëcara мacpифи вилоят вa шуъбядои шaxpy нодиядо гyзcштa шyдaaст.

Бучети муяссисядои тaълимии нодия дap aввaли сол яз чониби шyъбaи молия тиб^и формуляи мaxсyс

тapтиб додя мешaвaд, ки тиб^и он мaктaбдc сметaи xapcчcтpc тяртиб додя, бя шyъбaи мяориф пешнидод нямудя, онро тясдик; мекyнaнд. Формуляи мaxсyси бучети мaктaб ин яст:

Шмх = Швх + Шк - Шх - И - Хш Шмх - шуморяи миёнaсcлaи xcнaндaгcн Швх - шуморяи водеии xcнaндaгcн Шк - шуморяи вдбул Шх - шуморяи xaтмкyнaндaгcн И - интиxоб Хш - Хcpичшyдaгcн.

Диaгpaммaи 5. МaблaFгузоpии сapикaси аз pyи мeъёpдои тасдикшуда бapои 1 мактаб (сомони)

Сapчaшмa: Свйти рясмии Мвкомоти ичроияи докимияти дявлятии нодияи Рудяка Замфаи элeктpони: https://nrudaki.ti/ti/iiroiv/tarikh Сaнaи мурочият: 17.11.2023

Вадте ки бучети мякгаб муяйян кярдя мешявад, кор яз руи мябляги чудошудя вя бучети тясдикшудяи сол огоз мешaвaд. Бо вдрори шурои омузгорон дяр нaвбaти aввaл мcддaдcи димcяшaвaндa - фонди музди меднят, яндоздо, xизмaтpaсcнидcи коммунялй, бодимондяи мaблaFдc мувофщи твлвботи мякгаб xapч кярдя мешвввнд.

Ин меxaнизми мaблaFгyзоpй имкон медидяд, ки дяр як мякгаб мувофщи шяроит вя ниёздои xyд xapч куняд.

Тиб^и Кдрори Хукумяти Ч,умдурии Точикистон, № 505, бо нaзapдошти швроити объективии низоми Диaгpaммaи 6. МaблaFгузоpии сapикaси аз

мякгаб дяр формуляи мaблaFгyзcpии дяр сяри ядолй метaвcнaд коэффитсиентдои мaxсyс истифодя шявад. Коэффитсиентдо бярои литсейдое, ки тядсилро яз синфи 5 огоз мекунянд, 1,15 мувдрряр шудяяст. Мякгабдое, ки дяр ондо тяълим бя зиёдя яз як зябон сурят мегиряд, гимнязиядо Ba филиялдо яз руи коэффисиенти 1,10 мaблaFгyзоpй кярдя мешвввнд. Мутобщи ин вдрор тяндо бярои шядри Хоруг Ba нодияи Шугнони ВМКБ коэффисиентдои митя^вй бя яндозяи 1,45 мувдрряр шудяяст.

pуи мeъёpдои тасдикшуда бapои 1 хонанда

эо ■ гъ ^о! ■ э. з ■ х га ■ з ^о I -V эо ■ з ав 1 С. зо ■ т л» I в зо ■ - зсэсгжп

Сарчашма: Сайти расмии Макомоти ичроияи докимияти давлатии нодияи Рудаки. Захираи электрони: https://nrudaki.tj/tj/ijroiy/tarikh Санаи мурочиат: 17.11.2023

Муассисадои таълимИ дар сол тибки сметаи тасдикшуда дар шакли гайринавдИ маблаггузорИ карда мешаванд. Ин ба хотири шаффофият ва истифодаи максадноки бучет сурат мегирад. Маоши кормандон, хизматрасонидои коммуналИ ва андоз сари вакт ва дар мод дода мешавад. Маблаги бокимондаи сметаи мактаб давра ба давра ва дар семода пардохт карда мешавад.

Маблаггузории сарикасИ комилан гайринакдИ буда, пас аз пешнидоди дуччатдо аз муассисадои таълимИ шуъбаи молия маблагро азхуд мекунад. Байни муассисадои таълимИ ва ташкилотдо шартномадо баста шуда, маблаггузорИ ба таври электронИ амалИ мегардад [10, 11]. Маблаги харидани тачдизоти мактаб ё пардохти хизматрасонидо ба суратдисоби бонкии он ташкилот гузаронида мешавад.

Гузариш ба низоми нави маблаггузорИ натичадои назаррасро ба бор оварда, аз тарафи Вазорати маориф ва илм мониторинг ва тадлили он мунтазам гузаронида мешавад. Тахдили нишондидандадои гузариш ба маблаггузории сарикасИ нишон медиданд, ки самаранокии истифодабарии маблагдои бучетИ бедтар шудааст.

Дар айни замон, Ч,умдурии Точикистон ба низоми хазинадории ичрои бучетдои мадаллИ гузашт, ки ин пеш аз дама бо мукаррар намудани назорати катъии истифодаи максадноки маблагдои бучетИ алокаманд аст. Дар моддаи 56 Крнуни Ч,умдурии Точикистон "Дар бораи молияи давлатИ " муайян карда шуд, ки дар Ч,умдурии Точикистон ичрои хазинадории бучетдо мукаррар карда шудааст. Бучетдои чумдуриявИ ва мадаллИ аз руи харочот тавассути низоми автоматикунонидашудаи хазинадории давлатИ дар доираи маблагдои бучетии дар суратдисоби ягонаи

хазинадорИ вокеан мавчудбуда бо риояи датмии мардиладои асосии зерин ичро карда мешавад:

• мукаррар намудани таъиноти бучетии таксимкунандагони маблагдои бучетИ дар асоси руйхати тасдикшудаи бучетИ;

• расонидани маблагдои бучетИ ба таксимкунандагони маблагдои бучетИ, инчунин тасдики сметадои бучетИ аз чониби гирандагони маблагдои бучетИ;

• кабули уддадоридои пулИ аз чониби гирандагони маблагдои бучетИ;

• тасдик ва санчиши ичрои уддадоридои пулИ;

• ичрои пардохтдо (харочоти маблагдои бучетИ);

• истифодабарии мол (кор, хизматрасонИ) бо максади амалИ намудани вазифаи таксимкунандагони маблагдои бучетИ ва татбики барномадои давлатИ.

Мутобики ин модда ба макомоти докимияти ичроия масъулияти ташкили ичрои бучетдо, инчунин идоракунии дисобдои бучетдо ва маблагдои бучетИ вогузор карда мешавад. Низоми ичрои хазинадории бучет ба чорИ намудани низоми назорати катъии харочоти максадноки маблагдои бучетИ ва рафти ичрои уддадоридои харочот, баланд бардоштани дакикии лоидадои бучетИ, зиед кардани кобилияти идоракунии пардохтпазирии бучет нигаронида шудааст. Ин тавассути харч кардани маблагдо аз суратдисоби ягонаи бучетИ тавассути низоми суратдисобдои шахсии муассисадои бучетИ, ки дар хазинадорИ кушода шудаанд, ба даст оварда мешавад, ки имкон медидад маблагдои бучетИ ба таври катъИ тибки сметадои тасдикшудаи муассисадои бучетИ сарф карда шаванд ва дамаи нокилдои суратдисобдои шахсИ дар пойгоди додадои ягона ба назар гирифта шаванд.

Низоми ичрои хазинадории бучет халли хамачонибаи масъалаи бахисобгирии харакати маблагхои бучетиро таъмин менамояд, зеро суратхисобхои шахсии гирандагони бучет дар хазинадорй кушода шудаанд. Хазинадорй чамъоварии маълумот дар бораи хамаи пардохтхои аз хисоби маблагхои бучетй пардохтшаванда имкон медихад, ки хуччатхои пардохтй ва дигар хуччатхое, ки зарурати харочоти маблагхоро то лахзаи пардохт тасдик мекунанд, санчида шаванд.

Хулоса. Имруз омузиши вазъи молиявии тахсилоти мактабй ахамияти махсус пайдо мекунад ва

барои ин вазъи молиявии мактабхоро таджик кардан лозим аст. Тахсилоти мактабй яке аз шаклхои асосй ва тахкурсии таълим мебошад, ки асоси тамоми низоми таълим мебошад. Дар шароити муосир ба маблаггузории сохаи маориф муносибати махсус лозим аст ва ин такмили тамоми низоми идоракунии маорифро талаб мекунад. Дар мачмуъ, мо чунин мешуморем, ки маблаггузорй аз бучети давлатй барои сохаи маориф афзоиш ёфта истодааст ва ин имкон медихад, ки хонандагон дар муассисахои тахсилоти умумии Чумхурии Точикистон ба таври касбй омода карда шаванд.

АДАБИЁТ

1. Крнуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи молияи давлатй". Захираи электронй: https://maimilli.ti. санаи мурочиат 23.03.2024

2. Бегматов А. А., Нурализода Н. Трансформация системы высшего профессионального образования страны в условиях перехода к индустриально - инновационной экономике / А.А. Бегматов, Н. Нурализода // Вестник Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава. Серия гуманитарных и экономических наук. - 2017. - № 1-4(49). - С. 303-309.

3. Мирзоева Е. Ш. Хусусиятхои маблаггузории давлатй дар рушди инноватсионии низоми маориф / Е.Ш. Мирзоева, Ф.Г. Бобошерова // Паёми молия ва иктисод. - 2023. - N0. 3(37). - Р. 92-100.

4. Стратегияи миллии рушди маорифи Чумхурии Точикистон то соли 2020 аз 30 июни соли 2012, № 334, http://www.adlia.ti/show ^с.1Ух?гап=117335

5. Стратегияи миллии рушди маорифи Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 аз 29 сентябри соли 2020, № 526 http://www.adlia.ti/show doc.fwx?rgn=137281

6. Факеров Х.Н. Совершенствование механизма эффективного использования материальных и кадровых ресурсов в системы высшего образования / Х. Н. Факеров, Ф. Р. Шаропов, С. С. Мухторзода // Развитие теории финансовой устойчивости: Сборник статей 1-ой Международной научно-практической конференции, Новосибирск, 19 октября 2021 года. - Новосибирск: Новосибирский государственный технический университет, 2021. - С. 62-68.

7. Факеров Х. Н. Эффективное использование финансовых ресурсов в системе высшего образования / Х. Н. Факеров, Ф. Р. Шаропов, С. С. Мухторзода // Развитие теории финансовой устойчивости : Сборник статей 1-ой Международной научно-практической конференции, Новосибирск, 19 октября 2021 года. -Новосибирск: Новосибирский государственный технический университет, 2021. - С. 57-61.

8. Факеров Х..Н. Рушди сохаи хизматрасонии ичтимой дар ганй гаштани истехсол ва пешниходи неъматхои чамъиятй / Х..Н. Факеров, С. А. Мирсаидов // Паёми молия ва иктисод. - 2023. - N0. 3(37). - Р. 13-22.

9. Сайти расмии Макомоти ичроияи хокимияти давлатии нохияи Рудакй. Захираи электронй: https://nrudaki.ti/ti/iiroiy/tarikh Санаи мурочиат: 17.11.2023

10. Рахимзода, Ш. Самтхои асосии рушди хамкорихои иктисодй бо Чумхурии Узбекистон дар шароити нави иктисодй / Ш. Рахимзода // Иктисодиёти Точикистон. - 2022. - №. 2. - Р. 9-12. - EDN LXEWJS.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Бобошерова Фозилахон Гулмуродовна - докторанти PhD курси 3-юм, аз руйи ихтисоси молия, кафедраи молияи Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, ш.Душанбе, к. Нахимов 64/14.Тел: 111-21-00-06

Сведения об авторе:

Бобошерова Фозилахон Гулмуродовна - докторант PhD 2 курса, по специальности финансы, кафедры финансов Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимова 64/14.Тел: 111-21-00-06

Information about the author:

Bobosherova Fozilakhon Gulmurodovna - PhD doctoral student of the 3nd course, majoring in finance, Department of Finance, Tajik State Financial and Economic University. Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimov 64/14. Tel: 111-21-00-06