CC BY
255DIAGNOZA PSYCHOMOTORYCZNA DZIECI CZTEROLETNICH JAKO REALIZACJA PROGRAMU
WCZESNEJINTERWENCJI W PRZEDSZKOLACH
Agata Nowak, Irena Bartusiak, Anna Romanowska-Tolloczko Akademia Wychowania Fizycznego ,Wroclaw, Polska University School of Physical Education, Wroclaw, Poland
Streszczenie. Rozwoj malego dziecka jest zagadnieniem absorbujccym dzisiaj wiele kr?gow naukowych i osrodkow badan. Niestety, wraz z post?-pem cywilizacyjnym - dynamicznym rozwojem medycyny, nowc, precyzyjnc technologic diagnostycznc - liczba przypadkow dzieci zagrozonych niepelnosprawnoscic lub zaburzonych nie zmniejsza si?. W ostatnich latach jest obserwowany wr?cz wzrost liczby dzieci z nieprawidlowym rozwojem. Analiza wi?kszosci objawow towarzyszccych zaburzeniom psychomotorycznym dzieci wykazala, iz istnieje mozliwosc rozpoznawania ich juz w wieku przedszkolnym. Z uwagi na wzrost liczby diagnozowanych przypadkow dzieci z zaburzeniami psychomotorycznymi zostal wprowadzony program wczesnej interwencji. Realizacja tego programu ma na celu zwi?kszenie wykrywalnosci dzieci z zaburzonym rozwojem, a tym samym ob-j?cie ich jak najwczesniej oddzialywaniami terapeutycznymi. Wczesne wykrywanie zaklocen w rozwoju okresla koniecznosc podj?cia ukierunkowa-nych oddzialywan stymulujcco - kompensacyjnych. Przedstawione w artykule badania prowadzone byly w celu okreslenia mozliwosci wykrywania objawow zaklocen w rozwoju psychomotorycznym dzieci w wieku przedszkolnym, jako realizacji programu wczesnej interwencji.
Slowa kluczowe: wczesna interwencja, rozwoj psychomotoryczny, zaburzenia rozwoju, diagnoza
Annotation. Nowak Agata, Bartusiak Irena, Romanowska-Tolloczko Anna. Psychomotor diagnosis of four-year-old children as e realization of an early intervention program in the nursery schools. The young child’s development is an issue that is being considered by many researchers and investigation centres. Unfortunately, although the civilization develops, namely the fields of medicine or new highly precise diagnostic technology, the number of children being at risk of disabilities or disorders does not decrease. What is more, recently that number has even been growing. The analysis of most symptoms accompanying children with psychomotor disorders revealed that there is a probability to recognize them even in preschool age. As a result of the significant growth of the amount of such children diagnosed there has been an early intervention program introduced. The realization of this program is supposed to increase the uncovery of the children with disordered development and at the same time providing them with therapeutic support as soon as possible. The early discovery of the developmental disturbances determines the necessity of launching the stimulating and compensation activities. The survey presented in the article was done in order to define the possibilities of finding the symptoms of the psychomotor developmental disturbances of the preschool children as the realization of early intervention program.
Keywords: early interwention, psychomotor development, children disorders, diagnoses
Анотація. Новак Агата, Бартущак Ірина, Романовська-Толлочко Ганна. Психомоторний діагноз чотирирічних дітей як реалізація програми ранньої інтервенційної програми в дошкільних закладах. Розвиток малої дитини - результат, що розглядають багато дослідників і центри дослідження. На жаль, разом із цивілізаційним прогресом - динамічним розвитком медицини, новою, прецизійною діагностичною технологією, число дітей, що перебувають у ризику фізичних недоліків або порушень, не зменшується. Більше того, сьогодні їхнє число навіть зростає. Аналіз більшості симптомів, що супроводжують дітей із психомоторними розладам, показав, що є ймовірність виявлення їх навіть у дошкільному віці. З огляду на зростання числа діагностованих випадків дітей із психомоторними розладами була уведена програма ранньої інтервенції. Передбачається, що реалізація цієї програми збільшує можливості виявлення дітей з безладним розвитком і в той же час забезпечуючи їх як можна більше ранньою терапевтичною підтримкою Рання діагностика порушень у розвитку визначає необхідність прийняття дій стимулювання й компенсації. Огляд, представлений у статті, був зроблений з метою визначення можливості прояву ознак порушень у психомоторному розвитку дітей як реалізації ранньої інтервенційної програми.
Ключові слова: рання інтервенційна програма, психомоторний розвиток, порушення в дітей, діагноз.
Аннотация. Новак Агата, Бартущак Ирина, Романовска-Толлочко Анна. Психомоторный диагноз четырехлетних детей как реализация программы ранней интервенционной программы в дошкольных заведениях. Развитие малого ребенка - результат, который рассматривают много исследователей и центры исследования. К сожалению, вместе с цивилизационным прогрессом - динамическим развитием медицины, новой, прецизионной диагностической технологией, число детей, находящихся в риске физических недостатков или нарушений, не уменьшается. Более того, сегодня их число даже возрастает. Анализ большинства симптомов, сопровождающих детей с психомоторными расстройствам, показал, что есть вероятность, чтобы выявить их даже в дошкольном возрасте. Учитывая рост числа диагностированных случаев детей с психомоторными расстройствами была введена программа ранней интервенции. Предполагается, что реализация этой программы увеличивает возможности выявления детей с беспорядочным развитием и в то же время обеспечивая их как можно более ранней терапевтической поддержкой Ранняя диагностика нарушений в развитии определяет необходимость принятия действий стимулирования и компенсации. Обзор, представленный в статье, был сделан с целью определения возможности проявления признаков нарушений в психомоторном развитии детей как реализации ранней интервенционной программы.
Ключевые слова: ранняя интервенционная программа, психомоторное развитие, нарушения у детей, диагноз.
Wprowadzenie
Rozwoj malego dziecka jest zagadnieniem absorbujccym dzisiaj wiele kr?gow naukowych i osrodkow badan. Niestety, wraz z post?pem cywilizacyjnym i dynamicznym rozwojem medycyny, ktora dysponuje precyzyjnc technologic diagnostycznc - liczba przypadkow dzieci zagrozonych niepelnosprawnoscic lub zaburzonych nie zmniejsza si?. W ostatnich latach jest obserwowany wr?cz wzrost liczby dzieci z nieprawidlowym rozwojem [14,2]. W zwiczku z tym duza cz?sc wspolczesnych analiz ontogenezy poswi?cona jest rowniez poszukiwaniu przy-czyn zaklocen w rozwoju, opisywaniu ich rodzajow oraz wyznaczaniu jak najskuteczniejszych mozliwosci oddzia-lywan terapeutycznych dla dzieci dotkni?tych zaburze-niami bcdz niepelnosprawnoscic [1,3,5,9,11,12]. Obok powaznych zaburzen rozwoju, takich jak uposledzenie umyslowe czy autyzm, u dzieci w wieku przedszkolnym diagnozuje si? rowniez zaburzenia psychomotoryczne. Te ostatnie stanowic okolo 60 procent wszystkich zaburzen
© Agata Nowak, Irena Bartusiak,
Anna Romanowska-Tottoczko, 2009
diagnozowanych w poradniach psychologiczno-pedago-gicznych u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesno-szkolnym.
Analiza wi?kszosci objawow towarzyszccych zaburzeniom psychomotorycznym dzieci wykazala, iz istnieje mozliwosc rozpoznawania ich juz w wieku przedszkolnym [3,4,6,7,13,15]. Z uwagi na wzrost licz-by diagnozowanych przypadkow dzieci z zaburzenia-mi psychomotorycznymi zostal wprowadzony program wczesnej interwencji. Realizacja tego programu ma na celu zwi?kszenie wykrywalnosci dzieci z zaburzonym rozwojem, a tym samym obj?cie ich jak najwczesniej oddzialywaniami terapeutycznymi [1,5,13,14].
Wczesne wykrywanie zaklocen w rozwoju okre-sla koniecznosc podj?cia ukierunkowanych oddzialywan stymulujcco - kompensacyjnych [1,2,10]. Jak wskazujc liczne badania, diagnozie o charakterze przesiewowym powinny byc poddawane juz najmlodsze dzieci. Celem takiej przesiewowej diagnozy jest dokonanie wst?pnej oceny rozwoju dziecka, a w przypadku stwierdzenia nie-
prawidlowosci rozwojowych skierowanie dziecka na dal-szc, bardziej specjalistycznc diagnoz? [3,10,11].
Z uwagi na wczesny wiek dziecka i charakter roz-woju najlepszc bylaby diagnoza psychomotoryczna. W dzialaniach i umiej?tnosciach ruchowych dziecka mozna zaobserwowac bowiem wiele istotnych informacji o jego calosciowym rozwoju. Analiza obszaru ruchowego jest rowniez najprostszc formc obserwacji dziecka. W kazdej chwili dziecko spontanicznie wykonuje wiele czynnosci i wykazuje si? umiej?tnosciami ruchowymi. Jego specy-ficzne bcdz niewlasciwe funkcjonowanie w tym obszarze z duzym prawdopodobienstwem jest symptomem opoz-nienia bcdz dysharmonii rozwojowej [2,5, 6,12,15,16].
Cel pracy
Badania prowadzone byly w celu uzasadnienia stosowania diagnozy psychomotorycznej malych dzieci jako realizacji programu wczesnej interwencji w przed-szkolach.
Metoda i narz^dzia badawcze
Badaniami zostalo obj?tych SO dzieci z 4 wroc-lawskich przedszkoli (39 dziewczynek i 41 chlopcow). Wszystkie dzieci w chwili badania mialy ukonczone czte-ry lata. Rodzice badanych dzieci wyrazili zgod? na diag-noz? ich rozwoju.
Badania zmodyfikowanym testem MOT 4-6 pro-wadzono w oparciu o metod? sondazu diagnostycznego. Wszystkie procedury badania zostaly zachowane zgodnie z instrukcjc narz?dzia - zmodyfikowany test MOT 4-6, przybory i sprz?t wykorzystany w badaniach byl zgodny z parametrami sprz?tu opisanymi w instrukcji narz?dzia. Diagnoza rozwoju psychomotorycznego przy pomocy testu zmodyfikowanego ma charakter zabawy, wszystkie dzieci uczestniczyly w badaniu ch?tnie, tylko w trzech przypadkach niezb?dna byla pomoc wychowawcy w oswojeniu dzieci. Dodatkowo, kazde spotkanie z dziecmi rozpoczynalo si? wspolnc rozmowc i zabawami ruchowymi o charakterze oswajajccym.
Zmodyfikowany test MOT 4-6 jest narz?dziem zbudowanym z 13 prob ruchowych, ktore pozwalajc na
obserwacj? rozwoju psychomotorycznego dziecka. Proby umozliwiajc analiz? zarowno w obr?bie malej jak i duzej motoryki oraz w zakresie zdolnosci koordynacyjnych i kondycyjnych dziecka. Prowadzenie badania z wykorzy-staniem testu pozwala rowniez na obserwacj? dziecka w zakresie jego mozliwosci rozumienia polecen, zdolnosci planowania motorycznego oraz orientacji czasowo-prze-strzennej.
Analiza i interpretacja wynikow badan
Uzyskane wyniki pozwolily zakwalifikowac ba-dane dzieci do 5 grup, w zaleznosci od ilosci punktow uzyskanych w badaniu. Grup? najbardziej licznc (ponad 2/3 badanych) stanowily dzieci, ktorych rozwoj zostal oceniony jako „w normie”. Blisko 1/4 wykazuje rozwoj powyzej normy, a wsrod nich u 3% dzieci stwierdzono przyspieszony rozwoj psychomotoryczny, 15% badanych dzieci uzyskalo wyniki ponizej normy z czego 5% stano-wic dzieci o zaburzonym rozwoju psychomotorycznym (ryc.1).
Badane dziewczynki uzyskiwaly srednio wi?kszc ilosc punktow od chlopcow. Rozwoj psychomotoryczny dziewczynek cz?sciej zostal oceniony jako „bardzo do-bry” i „przyspieszony”. Cztery dziewczynki z tej grupy ucz?szczaly na dodatkowe zaj ?cia ruchowe. Trzy dziew-czynki chodzc na basen na zaj?cia oswajajcce z podsta-wami nauki plywania, jedna dziewczynka ucz?szcza na zaj?cia rytmiczne. Chlopcy natomiast cz?sciej osicgali wyniki ponizej normy - 10% badanych chlopcow wyka-zalo si? zakloconym i nieharmonijnym rozwojem psychomotorycznym (ryc.2).
Taki rozklad wynikow swiadczy o tym, ze rozwoj psychomotoryczny badanych dzieci jest bardzo zroznico-wany. W badanej grupie byly dzieci zarowno o przyspie-szonym rozwoju, jak tez o rozwoju ocenionym jako zabu-rzony i ponizej normy. Dzieci, u ktorych zdiagnozowano zaklocenia w rozwoju psychomotorycznym, poddano w dalszej kolejnosci analizie indywidualnych przypadkow. Prowadzone obserwacje wykazaly, ze dzieci z najnizszy-mi wynikami w badaniu wykazuj c liczne trudnosci w co-
30
rozwoj rozwoj rozwoj w rozwoj bardzo rozwoj
zaburzony opozniony normie dobry przyspieszony
Ryc.2. Rozktad wynikow chtopcow i dziewczynek
dziennym funkcjonowaniu w przedszkolu. Badane dzieci przejawialy zachowania swiadczece o zaburzeniach psy-chomotorycznych w wykonywaniu zadan ruchowych, wymagajecych koordynacji ruchowej, planowania mo-torycznego czy dobrej orientacji czasowo-przestrzennej oraz rozumieniu okreslen miejsca - „nad”, „przed”, „pod”, „za” itd.
Wi?kszosc z obserwowanych dzieci nie wykazy-wala natomiast trudnosci w nawiezywaniu kontaktow i komunikowaniu si? z innymi przedszkolakami. Uzyskane informacje od wychowawcow dzieci okreslaje ich sytua-cj? rodzinne jako dobre i stabilne. Takie dane pozwalaje wyeliminowac emocjonalne podloze zaburzen funkcjono-wania tych dzieci.
Dyskusja
Uzyskane wyniki wskazuje na znaczne zrozni-cowanie rozwoju psychomotorycznego dzieci. Najlicz-niejsze grup? stanowie dzieci o prawidlowym rozwoju psychomotorycznym. Niestety, az 15% dzieci wykazuje nieharmonijnosc i zaburzenia rozwojowe. Prowadzone badania pozwolily na zdiagnozowanie tych dzieci oraz obj?cie ich oddzialywaniami stymulujeco-wspierajecymi realizowanymi w ramach programu wczesnej interwen-cji. Podj?cie takich oddzialywan na tym etapie rozwoju dzieci znacznie zwi?ksza ich skutecznosc, a tym samym prawdopodobienstwo wyrownania rozwoju psychomotorycznego dzieci z najnizszymi wynikami [6,14,16]. . Zdiagnozowanie zaburzen psychomotorycznych u dzieci na tym etapie rozwoju i poddanie ich oddzialywaniom terapeutycznym jest determinujece dla powodzenia i skutecznosci calego procesu terapeutycznego [3,5,7,15]. Takie dzialania minimalizuje rowniez nawarstwianie si? problemow rozwojowych u dzieci, eliminuje mozliwosc wystepienia zaburzen sekundarnych zwiezanych z umie-j?tnoscie radzenia sobie w trudnych, nowych sytuacjach i niskim poczuciem wiary we wlasne mozliwosci czy tez brakiem pewnosci siebie.
W badanej grupie zdecydowanie wi?cej jest chlop-cow z zaburzeniami w rozwoju psychomotorycznym. Taki rozklad wynikow jest zgodny z licznymi danymi epide-miologicznymi i etiologicznymi, ktore rowniez wskazuje, ze wi?ksze grup? wsrod dzieci z zakloceniami rozwoju psychomotorycznego, stanowie chlopcy jako mniej od-porni na niekorzystne czynniki rozwoju [1,11,13].
Natomiast wi?ksza liczba dziewczynek w grupie dzieci z rozwojem psychomotorycznym powyzej normy, moze wynikac sted, ze ucz?szczaly one na dodatkowe zaj?cia ruchowe. Jak podaje badacze wi?kszy i cz?stszy kontakt z aktywnoscie ruchowe korzystnie wplywa na rozwoj psychomotoryczny dzieci [12,14]. Dzieci takie na ogol maje lepsze koordynacj? ruchowe i nie maje row-niez problemow z planowaniem motorycznym. W grupie chlopcow zaden z badanych przedszkolakow nie ucz?sz-czal na dodatkowe zaj?cia ruchowe.
Nauczyciele na co dzien pracujecy z dziecmi nie prowadzili samodzielnie diagnozy rozwoju psychomotorycznego przedszkolakow. Informacje o ich rozwoju opie-rali na wlasnej wiedzy i spontanicznej obserwacji oraz intuicji. Takie informacje nie se wystarczajece, aby dzieci, ktore wedlug nauczycieli cechuje nietypowy rozwoj, zostaly skierowane na specjalistyczne diagnoz?. Przepro-wadzenie badania zmodyfikowanym testem psychomotorycznym umozliwilo dokonanie obiektywnej, wst?pnej diagnozy rozwoju psychomotorycznego. W konsekwen-cji, prowadzone badania pozwolily na obj?cie dzieci o specjalnych potrzebach programami wspierajecymi, co w przyszlosci zaowocowac moze pelnym i dobrym ich roz-wojem, uniemozliwiajec nawarstwianie si? zaklocen w rozwoju oraz pojawianie si? zaburzen sekundarnych.
Wnioski
Prowadzone analizy wskazuje, ze wiekiem od ktorego dzieci moge w pelni uczestniczyc w diagnozie psychomotorycznej jest wiek przedszkolny [16]. Dzieci w tym okresie se zdolne do wykonywania polecen,
dodatkowo zasob ich umiej?tnosci i doswiadczen jest na tyle duzy, ze pozwala na wykorzystywanie ich w celu do-konania diagnozy rozwoju psychomotorycznego [10,16]. Przesiewowa diagnoza psychomotoryczna dzieci w wieku przedszkolnym moglaby byc wi?c pierwszym ogniwem programu wczesnej interwencji.
Diagnoza psychomotoryczna dzieci w wieku czte-rech lat jest dzialaniem realizuj ecym program wczesnej interwencji. Jej przesiewowy charakter umozliwia doko-nanie wst?pnego rozpoznania poziomu rozwoju psycho-motorycznego dzieci i w przypadkach nieharmonijnosci lub zaburzen umozliwia podj?cie ukierunkowanych i ce-lowych dzialan w celu wyrownywania jego poziomu, a tym samym wyrownywania szans dziecka w jego zmaga-niach edukacyjnych.
Literatura cytowana:
1. Blythe S., 2006, Harmonijny rozwoj dziecka, Swiat Ksiezki, Warszawa
2. Bogdanowicz M., 2002, Ryzyko dysleksji Problem i diagnozowa-nie, Harmonia, Gdansk
3. Bogdanowicz M., 1995, O dysleksji czyli specyficznych trudnos-ciach w czytaniu i pisaniu, Wyd. Linea, Lublin
4. De Lubersac R., 2000, Terapia psychomotoryczna, Czlowiek i Ruch, Wydawnictwo AWF, Wroclaw
5. Kiphard E., 2005, Mototerapie Teil II. Moderns Lernen, Dortmund
6. Kruk-Lasocka J., 2004, Dlaczego pozna diagnoza?, Dolnosleska Szkola Wyzsza Edukacji TWP , Wroclaw
7. Kruk-Lasocka J., 2004, Zaburzenia psychomotoryczne u dzieci przedszkolnych- trudnosci diagnostyczne, Dolnosleska Szkola Wyzsza Edukacji TWP , Wroclaw
S. Kulakowska Z., 2003, Wczesne uszkodzenie dojrzewajecego moz-gu. Od neurofizjologii do rehabilitacji, Folium, Lublin
9. Kulakowska Z., 2006, Zalozenia neurologiczne i praktyka uspraw-niania psychomotorycznego, Warszawa
10. Kutscher M.L., Attwood T., Wolff R. 2007, Dzieci z zaburzeniami i№czonymi, Liber, Warszawa
11. Neuhaus C., 2005, Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. Jak zro-zumiec objawy i znalezc odpowiednie rozwiezania, Wydawnicto Lekarskie PZWL, Warszawa
12. Osinski W., 2003, Antropomotoryka, AWF, Poznan
13. Przyrowski Z., 2003 Dysfunkcje Modulacji Sensorycznej /Sensory Modulation Disorder/ cz.II Biuletyn SI. Nr 6
14. Raczek J., 1996 Teoria motorycznosci czlowieka - przedmiot, zada-nia i metody badan. [w]: Osinski W. (red.) Motorycznosc czlowieka - jej struktura zmiennosc i uwarunkowania, AWF
15. Sadowska L., [red] 2004, Neurofizjologiczne metody usprawniania dzieci z zaburzeniami rozwoju, Wydawnictwo AWF, Wroclaw
16. Stefanska-Klar R., 2000, Pozne dziecinstwo. Mlodszy wiek szkolny. [W:]Psychologia rozwoju czlowieka. Pod red. B.Harwas-Napierala, J.Trempala, PWN, Warszawa
17. Zimmer R., 2007, Dzieci potrzebuje wiary w siebie: zabawy rucho-we czynie medrymi i silnymi, Wydawnictwo Jednosc, Kielce
1S. www.dyspraxiafoundation.org.uk
Artykul postupil do redakcji 10.07.2009 r.
annaro@awf.wroc.pl
