ПPОФИЛAKТИKA ИНСПЕКТОРИНИНГ НОДABЛAТ НОТИЖОPAТ ТAШKИЛОТЛAP БИЛAН ХAMKОPЛИГИНИ ТAKОMИЛЛAШТИPИШ
Мустофакулов Бобур Acpop yFли Узбекистон Pеспубликаси ИИВ Aкадемияси Хукукбузарликлар профилактикаси фаолияти кафедраси укитувчиси, капитан Aбдухалилов Aсадбек Aброр yFли Узбекистон Pеспубликаси ИИВ Aкадемияси кундузги таълим Хукукбузарликлар профилактикаси фаолияти ихтисослиги буйича таълим олаётган 2-укув курси 208-укув гуру;и
курсанти
https://doi.org/10.5281/zenodo.14789402
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 27th Janyary 2025 Accepted:29th January 2025 Published:31st January 2025 KEYWORDS Xамкорлuк, uчкu xамкорлuк, нодавлат-нотuжорат ташшлотлар, ташщ xамкорлuк, маътдyот ва ax6opom алмашuнyвu.
Уш6у маколада nрофuлактuка
uнcnекторuнuнг жамоат тyзuлмаларu бuлан wмкорлuгu тушунчат,
Wмкорлuкнuнг узша xoc xycycuятларu, Wмкoрлuк цuлuшда юзага келадшан муаммо ва камчuлuклар, шyнuнгдек, ушбу муаммо ва камчuлuкларнu бартараф этuш бyйuча 6up цатор таклuфлар, uлFoр xoрuж тажр^аш ва мuллuй цoнyнчuлuгuмuзнuнг yxшаш ва фарцлu томонларu, ^амкoрлuкнu такoмuллаштuрuш йyналuшларu
ёрuтuлган.
Бугунги кундa мax,aллa фу;aролaр йиFинлaри томонидaн xук;ук;бузaрликлaр профилaктикaсини тaъминлaш, ax,олининг хуку;ий онги Ba мaдaниятини юкгалтириш, ёшлaрни 6уш вa;тлaрини унумли тaшкил этиш, ижтимоий жиx,aтдaн хaвфли ax,волдa 6ул^н нотинч оилaлaрдaги мaънaвий-руx,ий мух,итни соFломлaштириш борaсидa дaвлaт Ba нодaвлaт тaшкилотлaри билaн x,aмкорликдa профилaктик чорa-тaдбирлaрни aмaлгa оширмокда.
1999 йил 14 aпрелдa "Нодaвлaт нотижорaт тaшкилотлaри тyFрисидa"ги ;онуннинг к^бул ;илиниши нодaвлaт нотижорaт тaшкилотлaрининг, шунингдек хaл;aро нодaвлaт нотижорaт тaшкилотлaрининг, хaл;aро x,aмдa чет эл нодaвлaт нотижорaт тaшкилотлaри вaколaтхонaлaри Ba филиaллaрининг Узбекистон Республикaси xудудидaги фaолияти билaн боFли; муносaбaтлaрни тaртибгa солишдaн иборaтлигини белгилaб берди.
Тaъкидлaш жоизки, мax,aллaрдa xукук;бузaрликлaр профилaктикaси бyйичa тaдбирлaрнинг сaмaрaли тaшкил этилмaгaнлиги x,aмдa жaмоaтчилик билaн муст^^^м aло;a yрнaтилмaгaнлиги нaтижaсидa aйрим xудудлaрдa оFир турдaги жиноятлaрнинг содир этилишигa х^м йул куйилди. Бугунги кундa x,ap бир мax,aллa xудудидa умумaн жиноят содир этилмaслигини олдини олишгa ;aрaтилгaн профилaктик тaдбирлaрнинг олиб борилaётгaнлиги узининг ижобий нaтижaсини бермокда.
Кайд этиш жоизки, салбий ходисаларнинг барчаси, жумладан, жиноятчилик хам маънавий кашшоклик, маърифий кемтиклик шароитида вужудга келади. Ана шу хулосадан келиб чикиб айтиш мумкинки, конунбузарликнинг олдини олиш, тартиббузарликка карши курашни кучайтириш, хозирги иктисодий ислохотларни амалга ошириш даврида конун устуворлигини таъминлаш фа;ат хукукни мухофаза ;илиш идораларинигина эмас, балки х,ар бир рахбарнинг, махалланинг, жамоатчиликнинг хам мухим вазифасига айланиши керак1. Зеро, жиноятчиликка карши кураш ва уларнинг олдини олишда жамоатчилик билан мустахкам ало;а урнатиш хукукбузарликларнинг барвакт профилактикасини таъминлашга хизмат ;илади. Жамоат тузилмалари ижтимоий сохадаги ваколатлари манзилли ижтимоий химояни амалга ошириш, кумакка мухтож оилаларга моддий ёрдам бериш, ногиронларни ижтимоий химоя ;илиш, фукаролар соглигини са;лаш ва бош;а мухим йуналишларда амалга оширилмокда2. Бугунги кунда жамоат тузилмалари томонидан хуку;бузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олиш, айни;са, уларнинг барвакт профилактикасини таъминлаш, оилада содир этилиши мумкин булган хукукбузарлик ва жиноятларнинг олдини олиш, маъмурий худудда яшовчи но;обил ва жанжалкаш оилаларни ани;лаш, ундаги ижтимоий рухий мухитни согломлаштириш, салбий хул;-атворга эга булган шахсларда жамиятга нисбатан ижобий дунё;арашни шакллантириш ва улар томонидан хукукбузарликларни содир этилишини олдини олишни таъминлаш борасида сезиларли даражада ишлар ташкил этилмокда.
Узбекистонда фукаролик жамияти куришнинг асосий вазифалардан бири этиб, фукаролик жамияти барпо этиш, юксак даражада уюшган, батартиб муносабатлар тизимига таянган холда узини узи бош;ариш механизмлари ташкил этилди. Бу механизмларни жамоат ташкилотлари ташкил этади. Шуниси эътиборлики, дунёнинг камдан-кам мамлакатида учрайдиган бундай ноёб ижтимоий тузилма узининг демократлиги ва изчил бош;арувга асосланганлиги билан ажралиб туради. Яъни, бу органлар жойларда бир ;атор ижтимоий химоя, иктисодий масалалар, маданий-маърифий соха, атроф-мухит химоясига оид давлат зиммасида булган куплаб масалаларни ишонарли адо этиб келмокдалар.
Профилактика хизматларининг хукукбузарликлар профилактикасини амалга ошириш фаолиятини фукароларнинг узини узи бош;ариш органлари хамда уларнинг кошида ташкил этилган жамоат тузилмалари билан хамкорлигисиз тасаввур этиш ;ийин. Сунгги йилларда жамоат тузилмаларининг фаолиятини тартибга солиб турувчи меъёрий-хукукий хужжатларнинг мазмуни ва ушбу жараёнда иштирок этувчи субъектларнинг вазифалри, хуку; ва мажбуриятлари ва уларнинг хукукбузарликлар профилактикасидаги асосий вазифалари янги кабул килинган меёрий жужатларда белгилаб берилди.
Таъкидлаш керакки, жамоат тузилмалари томонидан жамоат тартибини саклаш, фукаролар хавфсизлигини таъминлаш, хукукбузарлик ва жиноятларнинг олдини олиш борасида уларнинг урни мухим ахамият касб этади. Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари профилактика инспекторлари билан хамкорликда хукукбузарликлар профиктикасини амалга ошириш, илгари судланган, спиртли ичимликка ружу куйган, гиёхвандлик касалига мубтало булган, фарзанд тарбиясига салбий таъсир курсатувчи, енгил табиатли аёллар ва фохишалар, вояга етмаган хукукбузарлар, диний экстремистик окимга мансуб ёки хайрихох булган шахслар яшовчи, кам таъминланган оилалар сони ва уларнинг турмуш тарзини аниклаш буйича катор вазифаларни амалга
2 Рузиев З.Р. Фукаролар узини узи бошк,ариш органларининг ваколатлари (конституциявий-х,ук,ук,ий тах,лил): Афтореф. юрид. фан. док. -Т., 2016. -Б. 17.
ошиpaди. Шунингдек, фy;apолap йигини xотин-;излapнинг xyKyK^ap^ эpкинликлapи Ba конуний мaнфaaтлapини х,имоя ;илишга, yлapнинг жaмият x,aётидaги, оилaдa мaънaвий-axло;ий мухитни шaкллaнтиpишдaги, ёш aвлодни тapбиялaшдaги pолини ошиpишгa ;apaтилгaн чоpa-тaдбиpлapни х^м кypaди.3
Дaвлaт вa жaмият бош;apyвидa кенг жaмоaтчиликнинг иштиpоки: бuрuнчuдан, нодaвлaт нотижоpaт тaшкилотлapнинг дaвлaт томонидaн xap томонлaмa ;Уллaб-кyвaтлaниши; uKKumudaн, жaмоaт нaзоpaтини aмaлгa ошиpиш; yчuнчuдан, дaвлaт оpгaнлapининг aйpим вaколaтлapини нодaвлaт нотижоpaт тaшкилотлap вa УЗИНИ УЗИ бош;apиш оpгaнлapигa aстa-секин yткaзиб боpиш; тyртuнчuдан, жaмият aъзолapининг ижтимоий-сиёсий фaоллигини ошиpиш оp;aли тaъминлaнaди4.
Бугунги кyндa ички ишлap идоpaлapи тизимидa yткaзилaётгaн ислохотлap aсосидa тaшкил этилгaн ички ишлap оpгaнлapи тaянч пyнктлapи фaолиятини тaшкил этиш вa у еpдa пpофилaктикa инспектоpлapининг фy;apолapнинг узини узи бош;apиш оpгaнлapи билaн хaмкоpлигини тaкомиллaштиpиш жapaёнлapини хисобгa олгaн холдa aлохидa комплекс тapздa ypгaнилмaгaн. Бу эта, уз вa;тидa ушбу мaвзy бyйичa илмий тaд;и;от yткaзишни тa;озо этди.
Жaмоaтчилик тyзилмaлapи билaн хaмкоpлигини шaкллaнтиpиш боpaсидa олиб боpилaётгaн aмaлий ишлap, xyсyсaн суд - хуку; тизимидa yткaзилaётгaн ислохотлap жapaёни вa нaтижaлapи илмий тaxлил ;илинди, yчинчидaн, Узбекистондa фy;apолapнинг хyкyклapини тaьминлaш жapaёни вa нaтижaлpи илмий тaхлил ;илинди, тypтинчидaн, сиёсий тизимни демокpaтлaштиpиш вa суд - хукук тизимини эpкинлaштиpиш боpaсидa aмaлгa ошиpилaётгaн ислохотлapни янaдa чy;ypлaштиpишгa доиp илмий xyлосaлap чи;apилди
Maмлaкaтимиздa 6ap4a сохaлapдa yткaзилaётгaни кaби суд-хукук сохaсидa хaм ;a^p
демокpaтик ислохотлap yткaзилмо;дa, ушбу ислохотлapнинг энг мухим йyнaлишлapидaн биpи, бу - ;онун yстyвоpлиги вa ;онунийликни мyстaхкaмлaш, шaxс хукуки, эpкинликлapи вa конуний мaнфaaтлapини ишончли химоя ;илишни тaъминлaшгa ;apaтилгaндиp. Биp суз билaн aйтгaндa, юpтимиздa хукукий дaвлaт aсослapини янaдa тaкомиллaштиpиш вa aхолининг хукукий онги вa мaдaниятини юксaлтиpиш биз учун хaл ;илувчи вaзифa булиб ;олмо;дa5.
«Maхaллa бу - одaмлapнинг yзлapи томонидaн сaйлaнaдигaн вa фaк;aт моддий нукгаи нaзapдaн эмaс, бaлки оилaни мyстaх,кaмлaш, шунингдек, шaxслap ypтaсидaги yзapо инсоний мyносaбaтлapгa тaъсиp кypсaтyвчи узини узи бошкapиш оpгaнидиp».
Maзкyp йyнaлишдaги ишлapни тaкомиллaштиpиш боpaсидa Узбекистон Респyбликaсининг "X1yкyк;бyзapликлap пpофилaктикaси тyFpисидa" ги вa "Ички ишлap
3Узбекистон Республикасининг 2013 йил 22 апрелдаги «Фук,ароларнинг узини узи бошк,ариш органлари тyfрисида»ги узбекистон республикаси к,онунига узгартиш ва кушимчалар киритиш х,ак,ида к,онуни.
4Тошев Б. Нодавлат нотижорат ташкилотлари ва бошк,а жамоат тузилмалари фаолиятини такомиллаштиришнинг долзарб масалалари // Хукук-Право-Law. - 2002. - № 4. - Б. 54-56.
5Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислох,отларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси: Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маъруза. 2010 йил 12 ноябрь / И.Каримов. -Тошкент: «Узбекистон», 2010. 56 б.
оргaнлaри" тyFрисидaги ;онун, Президентимизнинг ^тор Фaрмон Ba к;aрорлaри x,aмдa бош;^ нормaтив-хук;ук;ий хужжaтлaр aсосидa ички ишлaр оргaнлaрининг фaолиятини тубдaн тaкомиллaштиришгa к;aрaтилгaн кенг к^мровли ислоx,отлaр aмaлгa оширилди. Хусусaн, мaркaзий бошк;aрув aппaрaти оптимaллaштирилиб, буш ;олган лaвозимлaр ;уйи бyFинлaргa берилдиУт^н йиллaр ичидa aсосий ;онунимизга тaяниб республикaмиздa ички ишлaр тизимидa бир ^тор ислоx,отлaр aмaлгa оширилди6. Ушбу суд-^у;у; ислоx,отлaри нaтижaсидa инсон хуцу; Ba эркинликлaри кaфолaтлaнди, бу борaдaги х^л^ро мик;ёсдaги стaндaртлaр Ba нормaлaр тaн олинди x,aмдa миллий цонунчилигимиз^ жорий этилди7.
Жиноятчиликкa ;^рши курaш aмaлиётигa нaзaр тaшлaйдигaн булгак, хозирги кундa хукукбузaрликлaр профилaктикaси хизмaтлaрининг ички ишлaр оргaнлaри тaянч пункти профилaктикa инспекторлaрининг "Фук;aролaр йиFини рaиси билaн Xaмкорлиги" кyйидaгилaрдa нaмоён бyлaди бuрuнчuдан, биргaликдa келaжaкдa килинaдигaн ишлaр юзaсидaн режaлaр тузиш; uккuнчuдан, хук;ук;бузaр Ba жиноят содир этиш^ мойил булган шaхслaр xa;^ara мaълумотлaрни yзaро aлмaшишдa; yчuнчuдан, хукукбузaрликлaр, шу жумлaдaн, жиноятлaрнинг сaбaб Ba шaроитлaригa имкон берувчи омил Ba шaрт-шaроитлaрни aник;лaш Ba бaртaрaф этишдa; тyртuнчuдан, хукукбузaрликлaрнинг олдини олишга доир чорa-тaдбирлaрни хaмкорликдa aмaлгa оширишдa yзaро aхборот aлмaшиш жaрaёнидa тамоён бyлaди.
Шунингдек, профессор И.Исмaилов бу борaдaги хaмкорликни шaртли рaвишдa кyйидaги турт йyнaлишгa, яъни, ички идорaвий хaмкорлик, идорaлaрaро хaмкорлик, жaмоaтчилик билaн хaмкорлик Ba хaлк;aро хaмкорликкa aжрaтaди.8 Ушбу фикр Ba мулохaзaлaрни хисобга олиб, ички ишлaр оргaнлaри тaянч пунктлaри профилaктикa инспекторлaри жиноятлaрни олдини олишдaги хaмкорликни иккигa: a) ички хaмкорлик; б) тaшк;и хaмкорликкa шaкллaригa aжрaтиш мумкин.
Ички ;амкорлик - ички иш^р оргaнлaри тaянч пункти профилaктикa инспекторлaрининг жиноятлaрини олдини олиш Ba уни исси; изидaн очишдa aмaлгa оширилaдигaн хaмкорлигидир. Бундa ички ишлaр оргaнлaри сохa хизмaтлaрининг yзaро aмaлий фaолияти тaшкил этилaди Ba aмaлгa оширилaди.
Ташки ;амкорлик - ички ишлaр оргaнлaриниг тaянч пункти профилaктикa инспекторлaрининг жиноятлaрини олдини олишдa кунгилли жaмоaтчилик вaкиллaри, фукaролaрнинг узини узи бош^риш оргaнлaри билaн yзaро узвий фaолияти.
Maълумки, жaмиятдa жиноятчилик^ ^рши курaш Ba унинг олдини олиш ху^^и мухофaзa ;илиш идорaлaри зиммaсигa юклaтилгaн вaзифaдир. Лекин ушбу вaзифaни aмaлгa ошириш дaвлaт Ba жaмоaт тaшкилотлaри, фук;aролaрнинг узини узи бош^риш оргaнлaри хaмдa фук;aролaрнинг бу жaрaёндa иштирок этишлaрини тaлaб к;илaди. Чунки «жиноятчиликга ^рши курaш кенг жaмоaтчилик aсосидa, бaрчa дaвлaт Ba жaмоaтчилик мехaнизмлaрини фaол жaлб ;илган холдa aмaлгa оширилсaгинa сaмaрaли
6Соатов М.З. Узбекистон Конституцияси - ички ишлар органларида тизимида амалга оширилаётган ислохотларнинг х,укукий асоси «Конституция давлат ва жамият курилиши ислохотларининг асоси» Илмий-назарий конференция материаллари туплами. «туплам .ТДЮИ нашриёти 2006. -Б. 252-256.
7Парпиев X,. Суд-хукук ислохотлари ва жиноий жазоларни либераллаштириш. // ТДЮИ Ахборотномаси, 2009, -Б.66.
8Исмаилов И. Терроризмга карши кураш// конун химоясида.-2004.-№7.-30-31 б.
булиши мумкин»9.
Узбекистон Республи^сининг Биpинчи Пpезиденти Ислом Kapимов тaъкидлaгaнидек, «сaлбий ходисaлapнинг бapчaси, жyмлaдaн жиноятчилик хaм мaънaвий ^ш^^лик, мaъpифий кемтиклик шapоитидa вyжyдгa келaди. Анa шу xyлосaдaн келиб чи;иб aйтиш мумкинки, конyнбyзapликнинг олдини олиш, тapтиббyзapликкa кapши кypaшни кyчaйтиpиш, хозиpги и;тисодий ислохотлapни aмaлгa ошиpиш дaвpидa конун yстyвоpлигини тaъминлaш фaкaт хукукни мyхофaзa килиш идоpaлapининггинa эмaс, бaлки хap биp paхбapнинг, мaхaллaнинг, жaмоaтчиликнинг хaм мухим вaзифaсигa aйлaниши кеpaк»10. Зеpо, кучли фyкapолик жaмиятини шaкллaнтиpиш учун «дaвлaтимизнинг мapкaзий вa юкоpи бошкapyв оpгaнлapи вaколaтлapини боскичмa-боскич куйи тизимга, шу жyмлaдaн узини узи бошкapиш тyзилмaлapигa yткaзиш тaлaб килинaди»11.
Шуни aйтиб утиш жоизки, дaвлaт вa жaмият бошкapyвидa жaмоaтчиликнинг иштиpоки: бuрuнчuдан, жaмоaт тaшкилотлapининг дaвлaт томонидaн хap томонлaмa кyллaб-кyвaтлaниши; u^umuda^ жaмоaт нaзоpaтини aмaлгa ошиpиш; yчuнчuдан, дaвлaт оpгaнлapининг aйpим вaколaтлapини фyкapолapнинг узини узи бошкapиш оpгaнлapигa ут^зиб боpиш; тyртuнчuдaн, жaмият aъзолapининг ижтимоий-сиёсий фaоллигини ошиpиш оpкaли тaъминлaнaди12.
Myстaкилликнинг дaстлaбки кyнлapидaнок, Конституция вa конyнлapимиздa, aйниксa, yмyмэътиpоф этилгaн xaлкapо хукукий ноpмaлapдa мyстaхкaмлaнгaн инсон хукук вa эpкинликлapини тaъминлaш, унинг хaёти, соглиги, кaдp-киммaти вa бошкa конуний мaнфaaтлapини химоя килиш мaсaлaлapи yстyвоp вaзифaлapдaн биpигa aйлaнди. Айтиш жоизки, ушбу ислохотлap нaтижaсидa вyжyдгa келгaн ички ишлap оpгaнлapи, ички ишлap оpгaнлapи тaянч пyнктлapининг aсосий мaксaди хaм кечa-ю кундуз узлуксиз paвишдa инсон хyкyклapи вa эpкинликлapини хap кaндaй жиноий тaжовyзлapдaн химоя килишдaн ибоpaтдиp13.
Пpофилaктикa инспектоpлapининг фyкapолapнинг узини узи бошкapиш оpгaнлapи билaн хaмкоpлиги дегaндa yзигa биpиктиpилгaн мaъмypий хyдyддa жaмоaт тapтибини сaклaш, фyкapолap xaвфсизлиги тaъминлaш, воягa етмaгaнлap ypтaсидa нaзоpaтсизлик вa хyкyкбyзapликлap пpофилaктикaсини aмaлгa ошиpиш хaмдa yлapнинг хyкyклapини химоя килиш бyйичa ишлapни aмaлгa ошиpишдa хaмкоpлик тyшyнилaди.
Тaъкидлaш жоизки, Узбекистон Респyбликaсининг «Xyкyкбyзapликлap пpофилaктикaси тyFpисидa»ги 2014 йил 14 мaйдaги конунининг 21-моддaсидa фyкapолapнинг узини узи бошкapиш оpгaнлapи, нодaвлaт нотижоpaт тaшкилотлapи вa фyкapолapнинг
10Каримов И.А Каранг: Бабаев М. М. Пути совершенствования мер по предупреждению преступности. - М.,. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. Т. 5. - Т., 1997. -Б. 205.
11 Каранг: Каримов И. А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмок керак. Т. 10. - Т, 2002. -Б. 325.
12Тошев Б. Нодавлат нотижорат ташкилотлари ва бошка жамоат тузилмалари фаолиятини такомиллаштиришнинг долзарб масалалари // Хукук-Право^ам. - 2002. - № 4. - Б. 54-56.
13Соатов М. Милиция таянч пунктларининг инсон хукукларини химоя килиш буйича фаолиятининг асосий йуналишлари // Инсон хукукларини таъминлаш адолатли жамиятнинг бош мезони: Илмий-амалий конференция материаллари. -Т., 2004. - Б. 113.
xyn;yK;6y3ap^HK^ap npo^H^aKTHKacHgara HmTHpoKHHHHr öe^ru^aö 6epH^raH^HrH uhku um^ap opraH^apHHHHr, uhku um^ap opraH^apu Ta^HH nyHKT^apu Her^ugaru ^aMoaTHu^uK ÖH^aH x^aMKop^HrHHH xy^y^uñ ^ux,aTgaH MycTax,KaM^amra XH3MaT Ku^gu. Ac^uga, ^HHOHTHH^HK^apHHHr o^guHH o^umga gacT^aÖKH ^ao^u^T 6u^aH acocaH ^aMoaTHH^HK, OH^a, MaKTaö, MexpaT^aMoa^apu myry^^aHum^apu ^03hm14.
X,O3upru KyHga Ta^HH nyHKT^apu Heru3uga ^y;apo^apHHHr y3HHH y3H 6om;apHm opraH^apu xy3ypuga rçyïïugaru ^aMoaTHH^HK Ty3H^Ma^apu ^ao^HHT ropHTMo;ga:
- ^y;apo^apHHHr y3HHH y3H 6om;apHm opraH^apu Ba y^ap xy3ypugaru KOMuccun^ap;
- XoTHH-;H3^ap 6u^aH um^am Ba ou^a^apga MaiHaBuñ-ax^oRuñ ;agpuHT^apHH MycTax,KaM^am 6yñHHa MyTaxaccuc;
MycTa;u^^HK ñu^^apuga MaM^aKaTHMH3 hhkh um^ap ugopa^apuga aMa^ra omupu^raH KeHr Ky^aM^u uc^ox,OT^ap Ty^añ^u npo^u^aKTuKa x^MaT^apuHuHr ^aMoaTHu^uK öu^aH x.aMKop^uruHu ñy^ra ^yñu^gu.
Y36eKucTOH Pecnyö^uKacuHuHr 2014 ñu^ 14 Mañgaru «Xy;y;6y3ap^uK^ap npo^u^aKTuKacu Tyrpucuga»™ ;oHyHuHuHr 4-Moggacuga öe^ru^aHraH ^y;y;6y3ap^uK^ap npo^u^aKTuKacuHuHr acocuñ Ba3u^a^apugaH Ke^uö Hu;;aH x,o^ga npo^u^aKTuKa (KaTTa) uHcneKTop^apu ^y;apo^apHuHr y3uHu y3u 6om;apum opraH^apu 6u^aH Kyñugaru ñyHa^um^apga x,aMKop^uK
- ^y;apo^apHuHr xyKyK^apu, эpкнн^нк^apн Ba ;oHyHuñ MaH^aaT^apu x,umoh ^u^uHumuHu TaiMuH^am;
- axp^uHuHr xy^y^uñ OHru Ba xy^y^uñ MagaHunraHu roKca^Tupum, MaiMypuñ xygygga ^OHyHuñ^uKHu MycTax,KaM^am;
- x,y;y;6yзap^нк^apнннг cogup этн^нmн caöaö^apu Ba y^apra umkoh ôepaëTraH mapT-mapouT^apHu aHu;^am, ypraHum, 6apTapa$ этнm Hopa-Tagöup^apuHu Kypum;
- xy;y;6y3ap^uKgaH ^aöp^aHyBHu^apHu, x,y;y;6y3ap^uK^ap cogup этнmгa Moñu^ 6y^raH, ^y;y;6y3ap^uK cogup этгaн, my ^yM^agaH u^rapu cyg^aHraH maxc^apHu нm,нмoнñ pеa6н^нтaцнн Ba нm,нмoнñ Moc^amTupum Hopa-Tagöup^apuHu Kypum;
- ^ucMoHuñ maxc^apHuHr x,y;y;6y3ap^uKgaH ^a6p^aHyBHura añ^aHumu xaB^uHu KaMañTupum Ba 6om;a^ap.
Xy^oca añTraHga npo^u^aKTuKa uHcneKTop^apu ToMoHugaH HogaB^aT Hora^opaT
TamKu^oT^ap 6u^aH x,aMKop^uKHu TyFpu ñy^ra Kyñca x,u3MaT ;u^aëTraH Max,a^^acuga ^khoathu^uk Ba xy;y;6y3ap^uK 6apBa;T o^guHu o^umra x,u3MaT ;u^agu. npo^u^aKTuKa uHcneKTop^apu HogaB^aT-Hora^opaT TamKu^oTap 6u^aH x,aMKop^uru x,o3upru KyHga um'uMouft npo^u^aKTuKa Hopa-Tagup^apuHu aMa^ra omupumura Ty^u; moc Ke^agu. npo^u^aKTuKa uHcneKTop^apuHuHr
HogaB^aT-HoTu^opaT TamKu^oT^ap 6u^aH x,aMKop^uKHu gouMuñ paBumga aMa^ra omupumu Ke^rycugaru um^apuHuHr caMapa^u Öy^umura x,u3MaT ;u^agu.
A^ABHËT^AP PYHXATH.
1. n.M.Mup3uëeB. ByroK кe^a^:arнмнзнн Mapg Ba o^u^aHoB xa^;uMu3 6u^aH KypaM^.T, 2017. - B .19.
2. n.M.Mup3uëeB. ^oHyH ycTyBop^uru Ba uhcoh MaH^aaT^apuHu TaiMuH^am - ropT Tapa;;uëTu Ba xa^; ^apaBoH^uruHuHr rapoBu. T, 2017. - B 16.
143apMnoB 3.C., HcMaM^OB M. KpMMMHO^orM^. // flaponMK. - T., 1996. - E. 182.
3. n.M.Mup3HëeB. TaHKuguM Tax,^H^, rçaTbHM TapTu6-HHTH3OM Ba maxcuM ^aBo6rap«HK -x,ap 6hp pax,6ap $ao«HHTHHHHr KyHga^HK rçougacu öy^umu KepaK. T, 2017. - E 8.
4. : Kodupoe K E. Mhkh um^ap opraH^apuHHHr ^yrçapo^apHHHr y3HHH y3H ôomrçapum opraH^apu öu^aH rçoHyHHH^HKHH MycTax,KaM«amgarH x,aMKop^uru // ^aHHHH puBo^^aHTupum Ba rorçopu Ma^aKa^u ropucT^ap Tafiëp^amHHHr go^3ap6 MyaMMO«apu. - T., 2004. - E. 53-54.
4. n.Eo6o^»HOB.MmKH um^ap Ba3up^uruga HopaK AKyHH MyxpKaMacu// nocTga.№36. 2019 HH« 4 anpe^b.
5. o'g'li Mustofaqulov BA, o'g'li Du'smatov S.R. OZODLIGINI CHEKLASHGA HUK ETGAN SHAXSLAR BILAN ISHLASH // New Science Society International Scientific Journal xabarnomasi yangiliklari. - 2024. - T. 1. - Yo'q. 6. - 188-192-betlar.
6. o'g'li Mustofaqulov BA, o'g'li Du'smatov SR OZODLIGINI CHEKLASHGA MAHkum OLGAN SHAXSLAR BILAN ISHNI TASHKIL ETISH BO'YICHA XORIJIY DAVLATLARNING IQTISODIY TAJRIBASI // New Science Society International Scientific Journal xabarnomasi. - 2024. - T. 1. -Yo'q. 6. - 193-200-betlar.
7. 1999 Mu« 14 anpe«ga rçaôyfl KH^HHraH "HogaB^aT HOTH^opaT TamKH«OT.flapH TyFpucuga"rH y3 Pec rçoHyHH.