CC BY
28PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA- TA LIM TARAQQIYOTINING TAYANCH
KUCHIDIR.
Bahromova Maloht Sodiqovna Andijon viloyati Andijon shaxar 52 - umuumtalim maktabi boshlanglch sinf o^qituvchisi
Annotatsiya: Mustaqil Respublikamizda uzlukiz talim tizimida amalga oshirilayotgan islohatlar milliy talim-tarbiya tizimini takomillashtirishga, zamon talablari bilan uyg'unlashtirilgan, jahon andozalari darajasiga mos «milliy modelni» hayotga tadbiq qilishga, ma^naviyatimizni yanada yuksaltirishga qaratilgan. Bu esa o 'z navbatida o 'quvchilarning umumpedagogik bilim darajasini kengaytirishni, ma^naviy va intellektual meroslarimizga to'g'ri munosabatda bo 'lishni talab qiladi.
Kalit so zlar: Pedagogik texnologiya, talim, taraqqiyot, metod,interaktiv metod.
Abstract: Reforms in the system of continuing education in the independent Republic are aimed at improving the national educational problems, the implementation of a "national model" in line with modern requirements, in line with world standards, to further enhance our spirituality. This, in turn, meets the requirements of the next generation of students to adopt general pedagogical knowledge, to develop attitudes towards our spiritual and intellectual heritage.
Keywords: Pedagogical technology, education, development, method, interactive method.
KIRISH
Mamlakatimizda kadrlar tayyorlash milliy dasturini bosqichma-bosqich va muvaffaqiyatli amalga oshirish ko'p jihatdan o'qituvclii faoliyati, uning kasbiy nufuzini oshirish bilan bogiiqdir. Shunday ekan, soglom va har tomonlama barkamol avlodni yetishtirish uzluksiz ta'lim tizimida mehnat qilayotgan pedagogning sa-viyasiga, tayyorgarligiga va fidoyiligiga, uning yosh avlodni o'qitish vasab tarbiyalash ishiga bo'lgan munosabatiga bog'liqdir. O'qituvchi jamiyatning ijtimoiy topshirig'ini bajaradi, har tomonlama yetuk mutaxassislarni tayyorlashda o'qituvchi muayyan ijtimoiy-siyosiy, pedagogik va shaxsiy talablarga javob berishi lozim.[1] Shunday ekan, o'qituvchi mustaqillik g'oyasiga e'tiqodli, har tomonlama rivoj-angan ilmiy tafakkurga ega, kasbiga tegishli ma'lumoti bor, ya'ni o'z fanining chuqur bilimdoni, pedagogik muloqot ustasi, pedagogik-psixologik va uslubiy bilim hamda
malakalarni egallagan bo'lishi hamda turli pedagogik vazifalarni tezda yechishi, vaziyatlarni sezishi, o'rganishi va baholay olishi kerak. U pedagogik ta'sir ko'rsatishning eng maqbul usul va vositalarini tanlay olish qobiliyatiga ham ega bo'lishi lozim
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
Mazkur maqolani tahlil qilish jarayonida ilmiy bilishning mantiqiylik, tarixiylik, izchillik vaobyektivlik usullaridan keng foydalanildi. Pedagogik texnologiya- talim taraqqiyotining tayanch kuchi ekanligi obyektiv ochib berildi.Pedagogik texnologiyaning shakllanish davri tarix nuqatayi-nazaridan tahlil etildi. Azizxo'jaeva N. N. "Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat" nomli kitoblari mantiqiy izchillik va asosiy manba sifatida tadqiq qilindi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
O'zbekiston Respublikasida uzluksiz talim tizimini isloh qilish kelajakda o'qituvchilik kasbini egallaydigan yangi avlodni yuqori kasbiy madaniyat, ijodiy va ijtimoiy faollik, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil qatnasha olish qobiliyatlarini shakllantirishga yo'naltirilgan.
Yurtimizning kelajagi, uning ertangi taqdiri, ozod va obod jamiyat qurilishiga erishishimiz ham malum manoda shu islohatlarning natijasiga boglik edi. Chunki talim-tarbiya- ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini ham belgilaydigan omildir.[2] Binobarin, talim-tarbiya tizimini o'zgartirmasdan turib ongni o'zgartirib bo'lmaydi. Ongni, tafakkurni o'zgartirmasdan turib esa biz ko'zlagan oliy maqsad- ozod va obod jamiyat barpo etib bo'lmaydi» degan yurtboshimizning fikrlaridan talim-tarbiya islohati, yuqori malakali kadrlar tayyorlashga erishish mamlakatimiz taraqqiyotini taminlovchi asosiy omillardan biri ekanligini bilib olishimiz mumkin.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, pedagog-metodistlar hozirga qadar didaktik masalalarni aniq ifodalashga va unga mos keladigan o'qitish texnologiyasini ishlab chiqishga e'tiborberishgan. Shu nuqtai nazardan, milliy dastur ijtimoiy buyurtma sifatida yangi pedagogik texnologiyagj «yangi» so'zining qo'shib ishlatilishi nazariyachi olimlarimiz va o'qituvchilarni bir qadar o'ylantirib qo'ydi, endilikda ta'lim-tarbiya jarayonini loyihalashga eskicha yondashish mumkin cmasligini ko'pchilik anglab yetmoqda. Shunday ekan, pedagogik texnologiyani qanday yangilash mumkin? E'tiborni yuqorida berilgan pedagogik texnologiyaning tuzilishiga qarataylik. Bu tizimga uzluk-siz ravishda ijtimoiy buyurtma o'z ta'sirini ko'rsatadi va ta'lim-tarbiya maqsadini unuimiy holda belgilab beradi. Maqsad esa pedagogik texnologiyaning bosh bo'g'ini hisoblanib. u pedagogik tizimning qolgan
elementlarini, o'z navbatida, yangilash zaruratini keltirib chiqaradi.[3] «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ta'lim-tarbiyaning maqsadini yangi yolnalishga burdi, ya'ni ta'lim tizimini o'tmishdan qolgan mafktiraviy qarashlar va sarqitlardan tola xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida. yuksak ma'navjy va ahloqiy talablarga javob beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashni ustuvor vazifa, deb belgiladi. Demak, ta'lim-tarbiya maqsadi yangilandi, unga mos holda mazmunning yangilanishi tabiiydir.
Ta'lim-tarbiya sohasida olib borilayotgan tub islohatlarning asosiy yo'nalishlari:
• ta' lim tizimini, mazmunini isloh qilish;
• ta'lim-tarbiya boshqaruvini isloh qilish;
• ta' limning bozor iqtisodiyotiga asoslangan mexanizmini yaratish;
• ota-ona, o'qituvchi,mahalla,o'quvchining ta'lim jarayoniga bo'lgan yangicha qarashlarini shakllantirish;
• va bu islohatlarning bosh harakatlantiruvchi kuchi yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga tadbiq etishdan iborat.
Yangi ta'lim modeli. Ta'lim islohatlarini amalga oshirish va ko'zlangan maqsadlarga erishish uchun ta'limning yangi modeli yaratildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida uning tarkibiy qismlari ko'rsatib berildi va ular quyidagilardan iboratdir:
shaxs- kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub'ekti va ob'ekti, ta'lim sohasidagi xizmatlarning iste'molchisi va ularni amalga oshiruvchi;
davlat va jamiyat - ta'lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafillari;
uzluksiz ta'lim- malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo'lib, ta'limning barcha turlarini, davlat ta'lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimi tuzilmasi va uning faoliyat ko'rsatish muhitini o'z ichiga oladi;
fan- yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi ilg'or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiqaruvchi;
ishlab chiqarish- kadrlarga bo'lgan ehtiyojni, shuningdek ularning tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo'yiladigan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy texnika jihatidan ta'minlash jarayonining qatnashchisi.
Yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga tadbiq etish va ta'limda nazariyani amaliyot bilan bog'liqligini ta'minlash o'quvchilar faolligini oshiruvchi omildir.
Ta'limning bu prinsipi dars jarayonida o'quvchilarni bilim, malaka va ko'nikmalar bilan qurоllantirishda nazariya bilan amaliyotni birgalikda qo'shib оlib bоrishni taqоzо etadi. Nazariyasiz amaliyot prеdmеtsiz tushuncha bo'lsa, amaliyotsiz nazariya ko'r narsadir».[4] Ta'lim to'g'risidagi yangi Qоnunda maktablarimizda fan asoslarini egallashning etakchi qoidasi - ta'limning amaliyot bilan, turmush - x,ayot bilan ishlab chiqarish amaliyoti bilan bog'lab olib borishni talab etadi. Bu prinsip o'qituvchi o'quv materialini bayon qilishda fanning birorta qoidasi va qonunini tushuntirilayotganda, shu qonun - qoidalardan mex,natda (amaliyotda) qanday va qaysi xplatlarda foydalanilishi x,am ko'rsatib berishni talab etadi. O'qituvchi nazariyani - amaliyot bilan bog'lashda o'quvchilarning nazariy bilimlarini misollar echishda, masalalar x,al qilishda, maktab laboratoriyasi, ish kabinetlari, o'quv ustahonalari, va tajriba yer uchastkasida va x,ar hil fan to'garaklarida amalda qo'llashga o'rgatishni unutmasligi kerak. Chunki amaliyot - bilishning mezoni, etalonidir. Ta'limning bolalarga tushunarli bo'lishi (moslik) prinsipida dastavval, ta'limning ikki tomoniga e'tibor beriladi:
1. Ma'lum sinf uchun belgilangan o'quv materiallarining harakteri - mazmuni, hajmi shu sinf o'quvchilarining yosh hususiyatlariga mos bo'lishi.
2. Har bir sinf uchun belgilangan bilim hajmi shu sinf o'quvchilarining saviyalariga mos bo'lishi lozim va bu talab maktablarning o'quv rejalari va o'quv dasturlarini tuzish prinsiplarida o'z ifodasini topadi.
Shunday qilib, pedagogik texnologiyada didaktik masalalarning o'z yecliimlarini topishi-milliy dasturni ro'yobga ehiqarishning muhim bosqichidir. Agar pedagog qo'lida bilimga chanqoq talabalar, fan maqsadiga mos mazmundagi dastur, darslik va qo'llanmalar mavjud bo'lsa, u didaktik jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun bilish faoliyatining tashkiliy shakllaridan samaraii foydalanib yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga izchil va kelma-ket joriy etishi mumkin. Shu boisdan, o'qiluvchi mahoratiga ko'p narsa bog'liqligi, Uning pedagogik tizimda tutgan o'rni haqida batafsil to'xtalish zarurati tug'iladi.
1. O'qituvchi davlat buyurtmasiga mos keladigan ta'lim tarbiya maqsadini aniq va ravshan belgilashi kerakki, natijada, ma'lum vaqt ichida unga erishishni ta'minlaydigan didaktik jarayonni tuzish va joriy etish to'g'risida xulosa qilish mumkin bo'lsin.
2. O'qituvchi pedagogik tizimda belgilangan maqsadga to'g'ri keladigan o'quvtarbiyaviy jarayon mazmunini o'qiiv u;!i.u.ui bo'yicha chuqur egallashi,
XULOSA VA TAKLIFLAR
muntazam ravishda o'z pedagogik mahoratini ilmiy-texnikaviy taraqqiyot talablariga mos holda mustaqi! ravishda kengaytirib borishi zarur.
3. O'qituvchi pedagogik tizimning tarkibiy elementi sifatida didaktik jarayonni amalga oshirish bilan tanish bo'lishi kerak: bu-birinchidan, jadallashtirish va tabiatan monandlik talabidir. Jadallashtirish didaktik masalalarni ma'lum vaqt doirasida birmuncha tez va yuqori saviyada hal eta oladigan didaktik jarayonni qo'liashni falab etadi. Ta'lim va tarbiyaga bu talabni aniqlab beruvchi omil — talaba (o'quvchi) laming ma'lum faoliyatni o'zlashtirish tezligi hisoblanadi.[5] Ikkinchidan, o'quv-tarbiyaviy jarayonni shunday tashkil etish lozimki, bunda mumkin qadar talabalarning keng doirada tajriba egallashiga imkon lug'diradigan va ularning aqliy malakasini rivqjlantira oladigan mcxanizm vujudga kelsin. Bu talabni aniqlab beruvchi omillar: talabalarning o'qishga bo'lgan xohishi, o'quv mehnaliga munosabat i va sog'lom psixo-fiziologik faoliyati kabilardir.
4. O'qituvchi didaktik jarayonni amalga oshinstuia o'qitishning samaraii shakllaridan foydalana olishi kerak. O'qitishning tashkiliy shakllari to'g'ri tanlanishi pedagogiktizim elementkinring ma'lum qonuniyat asosida bir-birlari bilan bog'liq ekanligini bi'diradi. Bu bog'lanishlardan foydalanish va eng maqbul bo'lgan Tashkiliy shakllar topish-ta'limda rasmiyatchilikni yo'qotishga yo'I ochadi.
5. O'qituvchi pedagogik tizimning ishtirokchisi bo'lgan talabaning ta'lim mazmuni va tarbiya ta'sirini qay darajada egallayotganli-gini eng maqbul usullar yordamida doimo nazorat qilib borishi lozim. Buto'g'rida olingan axborotlar esa pedagogik tizimni maqsadga muvofiq tarzda boshqarish imkoniyatini beradi yoki tizimdagi qaysi elementning mazmuniga tuzatish kiritish kerak ekanligini aniqlaydi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI (REFERENCES)
1. Abu Rayhon Beruniy. Feruza (Javohirlar haqida naql va hikoyatlar). -Toshkent: A.Qodiriy nomidagi nashriyot, 1993.
2. Axmedova M., Abdurahmonova N., Jumaev M. Matematika. 1-sinf uchun darslik. T.: "Turon-iqbol". 2008-yil.
3. Azizxo'jaeva N. N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. -T.: O'zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi nashriyoti. 2006 y. 200b.
4. Jurayev SH.S., Abu Ali ibn Sinoning falsafiy qarashlarida baxt-saodat masalasi // Academic Research in Educational Sciences, 2 (Special Issue 1), 395-401 P.
5. Po'latov, Sh.N., Hindistonda pedagogik ta'limning rivojlanish bosqichlari. //"SCIENCE AND EDUCATION" Scientific journal Volume 1, Special issue 2020 21-27 P.
6. Po'latov, Sh.N., Rabindranat Tagorning Hindiston ilm-ma'rifatga qo'shgan xissasi.// "SCIENCE AND EDUCATION" Scientific journal Volume 1, Special issue 2020 136-144 P.
7. PULATOV SH.N. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Hindistondagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat. Academic Research In Educational Sciences. Volume 1. 2020 468-474 P.
8. Pulatov Sh.N.Sankhya-ancient Indian philosophical school. //PUSTAK BHARATI RESEARCH JOURNAL// JAN-June. ISSUE Toronto, Canada. No: 1-2, 2020.
9. Sulaymonov, J. Abdurahmon ibn Xaldunning tamaddun taraqqiyoti haqidagi qarashlarida jamiyat tahlili/Academic Research in Educational Sciences, Vol. 2 Special Issue 1, 2021. 451-455 R.
10.Sulaymonov, J.Karimov N.Contribution of Abu Isa Tirmidhi to the Science of Hadith //International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE) ISSN: 2278-3075, Volume-9 Issue-1, November, 2019. P. 593-599.
11.Божович Л. И. Проблемы формирования личности. -М.: Вронеж 1997 г.
12.Бондаренко С.М. Проблема формирование познавательного интереса при классно-групповом и программированном обучении: по материалом психолого-педагогической литературы. //Вопросы алгоритмизации и программирования обучения. /Под.ред. Л.Н.Ланды. Москва., 1973 г.
