ОРТА МЕКТЕПТЕ ХИМИЯ КУРСЫН ОҚЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ КВЕСТ ӘДІСІ МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КАРТАНЫ ҚОЛДАНУ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ЭОЖ 372.854

ОРТА МЕКТЕПТЕ ХИМИЯ КУРСЫН ОЦЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫЩ КВЕСТ ЭД1С1 МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫЦ КАРТАНЫ ЦОЛДАНУ

КЕР1МБЕК АЯЖАН БАУЫРЖАЩЫЗЫ

Магистрант, жалпы жэне бейорганикалык химия кафедрасы, химия жэне химиялык технология факультет^ эл-Фараби атындагы ^азак улттык университет^ Алматы, ^азакстан

ЦАИМБЕК ГАУХАР Т0ЛЕГЕЩЫЗЫ

Магистрант, жалпы жэне бейорганикалык химия кафедрасы, химия жэне химиялык технология факультетi, эл-Фараби атындагы ^азак улттык университетi, Алматы, ^азакстан

РЫСКАЛИЕВА РОЗА ГАБДРАХИМОВНА

Химия гылымдарыныц кандидаты, доцент, жалпы жэне бейорганикалык химия кафедрасы, химия жэне химиялык технология факультет^ эл-Фараби атындагы ^азак

улттык университетi, Алматы, ^азакстан

АБИШЕВА АЙГУЛЬ КАДИРБЕКОВНА

Химия гылымдарыныц кандидаты, доцент, жалпы жэне бейорганикалык химия кафедрасы, химия жэне химиялык технология факультет^ эл-Фараби атындагы ^азак

улттык университет^ Алматы, ^азакстан

Аннотация. Мацалада орта мектепте химия курсын оцытуда квест эдш мен технологиялыц картаны б1ртт1рт цолданудыц теориялыц жэне практикалыц нег1здер1 царастырылады. Квест эдгсг оцушылардыц шыгармашылыц цабшеттерт, сыни ойлауын жэне оцу Yдерiсiне цызыгушылыгын арттырудыц тшмд1 цуралы реттде сипатталады. Технологиялыц карта бшм беру процест ЖYйелеу мен жоспарлауда мацызды цурал реттде усынылады. Мацалада осы ею эдiстi Yйлесiмдi цолдану арцылы оцушылардыц бшм сапасын арттырудыц тиiмдi жолдары зерттелген. Сонымен цатар, квест эдш мен технологиялыц картаны бiрiктiрудiц практикалыц Yлгiсi керсетшген, олардыц оцу нэтижелерiне эсерi зерттелди

Клт свздер: квест эдш, технологиялыц карта, орта мектеп, инновациялыц эдт, оцыту тшмдтт, оцушылардыц цызыгушылыгы, бшм беру процесi.

^аз1рп замангы бшм беру жуйеа окушылардыц танымдык белсендшпн, шыгармашыльщ кабшеттерш жэне дербес ойлауын дамытуга багытталган. Осы максатта бiршама инновациялык эдю-тэсшдер мен технологиялар колданылуда. Соныц шшде квест эдiсi жэне технологиялык карта бшм беру процесшщ тшмдшгш арттырудыц заманауи куралдары ретшде ерекше орын алады.

Квест эдiсi казiргi бiлiм беру жYЙесiнде инновациялык тэсшдердщ бiрi. Бул эдiс окушылардыц белсендшпн арттырып, шыгармашылык кабiлеттерiн дамытуга багытталган. Мифология мен эдебиетте «квест» угымы бастапкыда сюжеттi курудыц бiр эдiсiн -кейiпкерлердiц киындыктарды жецу аркылы белгiлi бiр максатка саяхатын бiлдiрдi [1]. Тапсырмалар мазмуны мен курылымы бойынша эр тYрлi болуы мYмкiн: шыгармашылык, белсендi, интеллектуалды жэне т.б. [2].

Бшм беру квесп - оку проблемасынан сюжет элементтерiмен, релдш ойын элементтерiмен ерекшеленетiн, орындарды, объектшерд^ адамдарды, акпаратты iздеумен жэне табумен байланысты бiлiм беру мiндеттерiн жYзеге асыратын мэселе, оны шешу Yшiн кандай да бiр аумактыц ресурстары немесе акпараттык ресурстар пайдаланылады [3].

Квест эдiсiтiц негiзгi ерекшелiктерi:

1. Максатты iзденiс: окушылар белгш бiр тапсырмаларды орындау аркылы оку максатына жетедi.

2. Интерактивтшк: квест YДерiсi окушылардыц белсендi катысуын талап етедi.

3. Командалык жумыс: окушылар бiр-бiрiмен карым-катынас жасап, ынтымактастыкта жумыс iстеудi Yйренедi.

4. Шыгармашыльщ тапсырмалар: кYPделi, кызыкты тапсырмаларды шешу аркылы окушылардыц логикалык ойлау дагдылары калыптасады.

Бiлiм беру квестшщ курылымы келесiдей болуы мYмкiн [4]:

1. Юрюпе (онда сюжет жазылады, релдер бeлiнедi).

2. Тапсырмалар (кезецдер, сурактар, рeлдiк тапсырмалар).

3. Орындау тэртiбi (бонустар, айыппулдар).

4. Багалау (корытындылар, жYлделер).

Бiлiм беру процесшде квест эдiстi колданудыц артыкшылыктары окушылардыц пэнге кызыгушылыгын арттырады, танымдык белсендшкт ынталандырады, сыни ойлау мен проблемаларды шешу дагдыларын дамытады, оку материалын мецгерудi жецiлдетедi.

Бул эдiс дэстYрлi окыту эдiстерiне караганда, окушыныц материалды терецiрек тYсiнуiне ыкпал етедi. Алайда, бул эдiс уйымдастырушылык пен уакытка Yлкен талап кояды. Бул мэселеш шешуде технологиялык карта кeмектеседi. Технологиялык карта - мектепте бiлiм беру курстарын тиiмдi жэне сапалы окытуды жэне жаца стандарттарга сэйкес непзп бiлiм беру багдарламаларын мецгерудiц жоспарланган нэтижелерiне кол жеткiзудi камтамасыз ететш эдiстемелiк eнiмнiц жаца тYрi.

Кэдiмгi сабак жоспарынан айырмашылыгы, технологиялык карта муFалiм мен окушыныц iс-эрекетiн керсетедь Сабакта есептер шыFару, зерттеу жумыстарын жYргiзу сиякты эдiстердi колданFанда окушыныц жауабын болжау киын, сондыктан «муFалiм ынталандырушы окыту эдiсiн жYзеге асырады, ал окушы жаца бiлiмдi игере отырып, койылFан мэселенi шешу жолдарын iздестiру аркылы ез бетiмен жаца акпараттарды игередЬ» [5]. Технологиялык картада керсетшетш муFалiмнiц дидактикалык эдiстерi окушыныц танымдык-iс-эрекет мазмуныныц калыптастырушы куралы болады [6]. Окушы белгiлi бiр мэселенi шешу Yшiн кандай эдют тацдаса да, оныц алFан нэтижес дурыс болуы кажет. Технологиялык картаны пайдалану тэсiлi шыFармашылык ойлауFа жэне «унайтын» тапсырмалар алгоритмiн дербес тацдауFа мYмкiндiк бередi. Эйткенi, мектеп окушыларыныц бэрi бiрдей ойламайды. Жаксы оку Yшiн зейiндiлiк, алFырлык, ецбеккорлык, табандылык кажет. Окушы окуда табысты болFан кезде осы касиеттердi кeрсетедi» [7].

Технологиялык картаныц келесiдей ерекше белгiлерi бар: интерактивтiлiгi, курылымдылыFы, акпаратпен жумыс iстеу кезiндегi алгоритмдiк сипаты, жасалуы (технологиясы) жэне жалпылануы.

^азiрri заманFы бiлiм беру процесшде технологиялык картаныц интерактивтшп ерекше мацызды рeл аткарады [5]. Интерактивтiлiк - бул окушылар мен муFалiм арасындаFы белсендi eзара эрекеттестiк аркылы бшм беру процесiн уйымдастыру тэсiлi. Мундай эдiс окушылардыц сабакка деген кызыFушылыFын арттырып, бiлiм беру материалын жещл жэне тиiмдi мецгеруге мYмкiндiк береди

Интерактивтi технологиялык карталар окыту процесш курылымдауFа кeмектеседi. Олар окушылардыц белсендшгш арттырып, оларды оку процесiне толы^ымен катыстыруFа баFытталFан. Карта аркылы сабак кезецдер^ максаттары, тапсырмалары, сондай-ак колданылатын эдiс-тэсiлдер аныкталады. Интерактивтiлiктi камтамасыз ету Yшiн мультимедиа куралдары, интерактивтi такталар, ойын элементтерi, сурак-жауап форматы сиякты тэсшдер колданылады.

Квест эдiсi мен технологиялык картаны бiрiктiру аркылы оку процесш кызыкты эрi тиiмдi етуге болады. Технологиялык карта сабактыц накты курылымын камтамасыз етiп, ю-эрекеттер тiзбегiн, кажеттi ресурстарды жэне ^тшетш нэтижелердi аныктайды. Ал квест эдiсi

окушыларды белсендi iзденiске тартып, ойын элементш, мотивацияны жэне проблемалык окытуды косады.

Бул теориялык негiздер макалада кел^ршген практикалык усыныстар мен нэтижелердi тYсiндiру Yшiн кажеттi негiз болып табылады.

Квест тапсырмалары логикалык кезецдерге бeлiнiп, эрбiр кезец технологиялык картаныц белгш бiр бeлiгiне сэйкес келедi. Бул окушыларFа соцFы максатка жYЙелi тYрде жетiп, аралык нэтижелерге кол жетюзуге мYмкiндiк бередi. Эрбiр кезецi eзiнiц накты максаты мен баFалау критерийлерше ие. Окушылар eз прогрестерiн eздерi бакылап, керi байланыс ала алады. Сандык куралдар мен платформаларды пайдалану аркылы виртуалды зертханалар, интерактивтi карталар, бейне сабактар жэне т.б. сиякты квесттщ интерактивтi элементтерiн жасауFа болады. Квест тапсырмалары окушыларды шешiм iздеуге, акпаратты талдауFа жэне шыFармашылык ойлауFа ынталандыратындай етiп курастырылуы тиiс.

Сабактыц такырыбы: «Атомныц курамы мен курылысы. Изотоптар.»

Сынып: 7

Сабак;тьщ максаты:

□ Бшмдш атомныц курамы мен курылысын тYсiндiру, электрон, протон, нейтрон туралы бшм калыптастыру, изотоп угымын мецгерту.

□ Дамытушылык: окушылардыц Fылыми ойлау кабшетш дамыту, салыстыру, талдау жэне корытынды жасау дагдыларын жетшд1ру.

□ Тэрбиелш гылымга деген кызыгушыльщты арттыру, пэнге укыптылыкпен карауга тэрбиелеу.____

Сабактыц кезецдерi Окытушыныц iс-эрекетi Окушылардыц ю-эрекетс Ресурстар

¥йымдастыру Амандасу.ТYгендеу. Сабактыц максаты мен жоспарын таныстыру. Сэлемдесу. Сабакка кажеттi куралдарын дайындау. Слайд-презентация.

^ызыгушыльщты ояту ОкушыларFа FалымдарFа атом курылысыныц сырын ашуFа кeмектесетiн квест тапсырмалары болатыны хабарланды. Квесттi орындау Yшiн акпарат берiлетiндiгi айтылады. Квесттiц максаты мен шарттарын тыцдап, оныц кандай тапсырмаларды камтитынын тусшедь Интерактивт такта.

Жаца такырыпты игеру 1. Атомныц курылымы (протон, нейтрон, электрон)туралы тYсiндiру. 2. Изотоптардыц аныктамасын, касиеттерiн тYсiндiру (слайд, бейнежазба). 3. Формулаларды жэне мысалдарды кeрсету. 1. Тыцдау, тYсiнiк алу. 2. Сурактар кою. 3. Мысалдарды жазып алу. Атом курылысыныц схемалары мен суреттерi. 1. Химия окулы^ы (10-11 сынып). 2. Видео материалдар (УоиТиЬе платформасынан алынFан кыскаша оку бейнероликтерi).

Беюту

1. Мугал1м окушыларга тапсырманьщ максатын тYсiндiредi: квестщ 1-кезещ «есю жазбаны» iздеу мен калпына келтiруден басталатынын хабарлау.

2. Атом курылымын элементтер аркылы зерттеудi усынады. Эр окушыга белгiлi 6ip элементтердщ карточкаларын таратады.

Окушыларды топтарга беледi. Эр топка белгш бiр элементтiц атом моделш жасау мiндетiн бередi. Окушыларга атом моделi Yшiн

колданылатын тYCтер мен

материалдарды

тYсiндiредi:

• Протондар -кызыл тYCтi шариктер немесе пластилин.

• Нейтрондар - кек тYCтi шариктер немесе пластилин.

• Электрондар -жасыл тYCтi шариктер немесе усак буйымдар.

1-кезевде окушылар «есю жазбаны» iздейдi жэне оны калпына келтiредi.

2-кезец. Окушылар периодтык кестедегi элементтердiц (мысалы, сутек, кемiртек, оттек, натрий жэне т.б.) карточкаларын алады. Эр

элементтiц атом немiрi мен

массасына CYЙене отырып, ондагы протондар, нейтрондар жэне электрондардыц санын аныктау

кажет.

3-кезец. Атом

моделiн жасау. Окушылар эртYрлi материалдарды пайдаланып ездерiнiц атом

моделш жасайды. Атом модельдерiн презентациялау жэне ез жобаларын коргау.

2. Таратпа материалдар: периодтык кесте, элементтердщ карточкалары (элементтiц символы, атом немiрi жэне атом массасы керсетшген).

3. - Эр тYрлi тустеп пластилин немесе шариктер (протон, нейтрон, электрондарды бейнелеу Yшiн).

- Агаш таякшалар, сымдар немесе лента (электрондык орбиталарды бейнелеу Yшiн).

- ^агаз, кайшы, желiм, маркерлер (косымша элементтер Yшiн).

- Нускаулык парактары (атом моделi жасау алгоритмi).

- Презентация куралдары (эр топ ез моделiн коргау Yшiн).

Рефлексия 1. Окушылардан «Маган 1. 0з ойын айту, «Багдаршам» эдiciне

бYгiнгi сабакта не керi байланыс беру. арналган куралдар:

тYciнiктi болды?», «Неш 2. Сабакка катысты • ^ызыл, сары,

элi де тYciнyiм керек?» ез пiкiрiн ашык жасыл тYCтi кагаздар

деген сурактарга жауап бiлдiрy. немесе карточкалар.

алуды уйымдастыру. 3. «Багдаршам» эдici • Интерактивт

2. «Багдаршам» эдici аркылы ез тактада тYCтердi керсету

аркылы сабактагы нэтижелерiн Yшiн арнайы багдарлама

жетютштерш багалау: керсету. немесе дайын слайд.

- Жасыл: Барлыгын

тYCiндiм;

- Сары: ^иындьщтар

болды;

- ^ызыл: ТYciнiкciз

сурактар калды.

YH ТАПСЫРМАСЫ

Теориялык тапсырма: Атом курылысы туралы тYciнiк берщз: Атомныц кандай негiзгi бeлшектерден туратынын атацыз жэне олардыц касиеттерiн сипаттацыз. Протон, нейтрон, электрондардыц аткаратын рeлiн тYсiндiрiцiз. Атомныц курылымын сипаттайтын казiргi кездегi модельдердi атацыз

Изотоптар туралы тYciнiк берiцiз: Изотоп дегенiмiз не? Изотоптар калай ерекшеленедi? Протон саны бiрдей, бiрак нейтрон саны эртYрлi болатын атомдардыц мысалдарын келтiрiцiз. Изотоптардыц химиялык жэне физикалык касиеттерi туралы сипаттама берiцiз.

Практикалык тапсырма: Периодтык кестеден 3 тYрлi элементтi (мысалы, кемiртек (C), сутек (H), оттек (O)) тацдацыз. Эр элементтiц атом нeмiрiн, атом массасын жазыцыз. Эр элементтщ изотоптарын аныктап, олардыц протондар мен нейтрондар санын есептещз.

^осымша тапсырма: Изотоптардыц колданылуы: Изотоптардыц медицинада, энергетикада немесе археологияда калай колданылатынын зерттеп, кыскаша тYсiнiктеме берiцiз.

Квест эдiсi мен технологиялык картаны GipÏKTipy аркылы оку материалын терец тусшуге жэне окушылардыц непзп кузыреттерш дамытуга ыкпал ететiн кызыкты эрi тиiмдi сабак жасауга болады.

Практикада колдану тэжiрибеciнiц нэтижелерiн аныктау Yшiн окушылар мен педагогтардан сауалнама алынды.

Окушыларга арналган сауалнама:

3. Топпен жумыс ютегенде ciзге каншалыкты кызыкты болды?

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

a)0те кызьщты

b) 1^ызыкты

c)Онша кызык емес

d) Мулде кызык емес

4. Жаца такырыпты тYсiну каншалыкты оцай болды?

a)0те оцай

b) Оцай

^Жартылай оцай d) 0те киын

3. Сабакка каншалыкты белсендi катыстыцыз?

a)0те белсендi

b)Белсендi

c)Орташа

d)Пассивтi

4. «Атомныц курамы мен курылысы. Изотоптар» такырыбын квест эдiсi аркылы окыганнан кейiн бiлiм децгейiцiз калай eзгердi?

a)0те жогары

b)ЖоFары ^Орташа d) Темен

5. Квест эдiсi окуFа кызыFушылыFыцызды жаксартады деп санайсыз ба?

a)Иэ, ете жаксартады

b) Жаксартады ^Жаксартпайды

d) Мен сенiмдi емеспiн ПедагогтарFа арналFан сауалнама:

1. «Атомныц курамы мен курылысы. Изотоптар» такырыбын тYсiндiруде квест эдiсiнiц тиiмдiлiгi кандай болды?

a)0те тиiмдi

b) Тиiмдi ^Орташа тиiмдi d) Тиiмсiз

2. Окушылардыц сабакка катысу децгейiн калай баFалайсыз?

a)0те жоFары

b)ЖоFары

c)Орташа

d) Темен

5. Квест эдiсi аркылы окушылардыц материалды мецгеру децгейi калай eзгердi?

a)0те жоFары

b)ЖоFары ^Орташа d) Темен

6. Технологиялык картаныц сабактыц уйымдастырылуындаFы рeлi кандай болды?

a)0те Yлкен рел аткарды

b) Yлкен рел аткарды

c)Орташа рел аткарды

d) Аз рел аткарды

7. Квест эдiсiн технологиялык картамен колдану окыту процесiнде каншалыкты тиiмдi

болды?

a)№, айтарлыктай тиiмдi

b) Иэ, бiрак аздап

фЖок

d) Мен колданган жокпын

1-кесте. Квест эдiсi мен технологиялык картаны колданудьщ эксперименттiк нэтижелерi

Керсетюш Экспериментам дейiн Эксперименттен кейiн взгерю

Окушылардыц Yлгерiмi 65% 80% 15%

Окушылардыц белсендшп 60% 85% 25%

Окушылардыц кызыгушылык децгей 65% 85% 20%

1-сурет. Окушылардыц Yлгерiмi, белсендiлiгi жэне кызыгушылык децгейiнiц езгеруь

Yлгерiм Белсендiлiк ^ызыгушыльщ

«Атомныц курамы мен курылысы. Изотоптар» такырыбы бойынша квест эдiсi мен технологиялык картаны колдану нэтижесiнде окушылардыц Yлгерiмi, белсендшп жэне сабакка деген кызыгушылыгы айтарлыктай артты. Сонымен катар, квест тапсырмалары материалды мецгерудi жецiлдетiп, бiлiм децгешн жогарылатты. Окушылардыц такырыпты тYсiнуi мен сабакка катысуы айтарлыктай жаксарды.

Квест эдiсi мен технологиялык картаны бiрiктiрудiц артыкшылыктары:

• Технологиялык карта сабак жоспарын накты кезецдерге беледi, ал квест эдiсi окушыларды белсендi тYPде катыстыру Yшiн тартымды сценарийлер усынады. Бул бiрiктiру окыту барысыныц реттелген эрi кызыкты етуiн камтамасыз етедь

• Квест эдiсi ойын элементтерш колдану аркылы окушыларды кызыктырады. Эаресе, мэселенi шешу, iзденiс жYргiзу, тапсырмаларды орындау сиякты iс-эрекеттер сабакка деген кызыгушылыкты кYшейтедi.

• Квест эдiсi окушыларды топтык немесе жуптык жумыска ынталандырады, бул ынтымактастык, карым-катынас жэне езара колдау дагдыларын калыптастырады.

• Технологиялык картадагы курылымдалган кезецдер квест барысында окушылардыц жетiстiктерiн кезец-кезецмен багалауга мYмкiндiк бередi.

Квест эдiсi мен технологиялык картаныц колданылуы окушылардыц кызыгушылыгын арттырып, топтык жумыс пен шыгармашылык дагдыларын дамытты. Квест тапсырмалары теориялык бiлiмдi терецiрек мецгеруге мYмкiндiк бердь Алайда, эдiс уакыт пен уйымдастырушылыкка жогары талап кояды, ол мэселе технологиялык карта аркылы шешшдь

ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. 2.

3.

4.

5.

6. 7.

Kurbanova A.Dj. Umumiy va anorganik kimyoni oqitish jarayonida talabalarni intellectual qobiliyatini shakllantirish// Academic Research in Educational Science. 2021, №4, 73-78 betlar. Atqiyayeva S.I., Kurbanova A.Dj. Kimyoni oqitishda oquvchilarning intelektual imkoniyatlarini rivojlantirishda electron taqdimotlarning qollanilishi// Academic Research in Educational Science. 2021,№4, 47-52 betlar.

Осяк С.А. Образовательный квест - современная интерактивная технология / С.А. Осяк, С.С. Султанбекова, Т.В. Захарова, Е.Н. Яковлева, О.Б. Лобанова, Е.М. Плеханова // Современные проблемы науки и образования. - 2015. - № 1-2.

Allayev J. Kimyo darslarida o'quvchilarning intellektual kobiliyatlarini rivojlantirish uchun innovatsion pedagogik texnologiyalardan foydalanihs// "Экономика и социум" 2022, №2(93)-2, 41-45 betlar.

Коликова Е. Г., Манаева О. А. Использование технологических карт урока на предметах естественно-математического цикла //Достижения науки и образования. - 2016. - №. 12 (13). - С. 83-85.

Богданова О. Н., Ильина Н. Ф. Подготовка учителей естественно-научного цикла к разработке учебно-познавательных задач //Научное обеспечение системы повышения квалификации кадров. - 2016. - №. 1 (26). - С. 5-11.

Пяткова О. Б. Методы решения задач с химическим содержанием с учетом особенностей типов мышления учащихся //Символ науки. - 2016. - №. 6-2. - С. 194-197.