CC BY
2ЭОЖ 372.851
ОРТА МЕКТЕП ОЦУШЫЛАРЫНЬЩ МАТЕМАТИКАЛЬЩ САУАТТЫЛЫГЫН АРТТЫРУДАГЫ ДИЗАЙН-ОЙЛАУДЫЦ Р0Л1
СЭБИТ АЦЖОЛ ЦАЙРАТ¥ЛЫ
Э.Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык Университетшщ докторанты, Шымкент к., ^азакстан Республикасы
Ацдатпа. Бул мацалада орта мектеп оцушыларыныц математикалыц сауаттылыгын дамыту мацсатында дизайн-ойлау эд1с1н цолдану аспектшер1 царастырылады. Дизайн-ойлау оцушылардыц логикалыц жэне шыгармашылыц ойлау цабглеттергн дамытудыц тигмдг цуралы реттде сипатталады. Зерттеуде математиканы оцыту барысында оцушылардыц цызыгушылыгын арттыру ушгн тарамдалган тапсырмалар мен шыгармашылыц жобаларды пайдалану жолдары талцыланган. Эдгстгц универсалдылыгы мен оныц турлг жас топтары ушгн бейгмделу мумкгндггг кврсетглген. Сонымен цатар, мацалада курделг есептердг шешу барысында дизайн-ойлау тэсшн цолданудыц аналитикалыц жэне шыгармашылыц цабшеттерд1 дамытуга цосцан улес1 сараланады. Авторлар бул тэс1лд1 мектептег1 математика сабацтарына кещнен енг1зудщ мацыздылыгын нег1здейд1. К^орытындыда дизайн-ойлау оцушылардыц пэнге деген цызыгушылыгын арттырып, олардыц жалпы бшм децгешн квтеруге ыцпал ететт заманауи педагогикалыц цурал екендт айтылган.
ЮлттЫ свздер: дизайн-ойлау, математикалыц сауаттылыц, орта мектеп, шыгармашылыц ойлау, бшм беру инновациялары, логикалыц ойлау, жобалыц оцыту.
Kipicne.
^аз1рп когамда бшм беру саласы алдында турган мацызды мшдеттердщ 6ipi -окушылардьщ математикалы; сауаттылыгын арттыру жэне оларды болашакта туындайтын кYPделi мэселелердi шешуге жан-жакты дайындау. Математикалы; сауаттылык тек формулалар мен ережелердi бшу гана емес, ол акпаратты талдау, проблемаларды аныктау жэне оларды шыгармашылык тургыда шешу кабшеттерш камтиды. Бул кабiлеттердi дамыту Yшiн бшм беру жYЙесi заманауи эдютер мен тэсiлдердi енгiзудi талап етедi.
Дизайн-ойлау эдiсi - осындай инновациялык тэсшдердщ бiрi. Ол окушылардыц шыгармашылык жэне логикалык ойлау кабiлеттерiн Yйлестiре отырып дамытуга мYмкiндiк бередi. Бул эдютщ негiзiнде окушыларды белсендi катысуга ынталандыру, проблемаларды нактылаудан бастап, оларды шешу жолдарын жоспарлау жэне жYзеге асыруга дейiнгi Yдерiстердi камту жатыр. Дизайн-ойлау бшм алушылардыц ой-eрiсiн кецейтумен катар, олардыц командада жумыс жасау жэне ез идеяларын дэлелдi тYрде коргау кабiлеттерiн де жетiлдiредi.
Математикалык сауаттылыкты дамытуда дизайн-ойлау тэсiлi окушыларды дербес жэне креативт тYPде ойлануга итермелейдь Мысалы, накты eмiрдегi мэселелердi шешу барысында колданылатын есептер мен жобалык жумыстарды орындау аркылы окушылар тек кана математикалык бiлiмдерiн бекiтiп кана коймай, сонымен катар оларды ^нделшт eмiрде колдануга дагдыланады. Осылайша, дизайн-ойлау эдiсi математиканы окытуды кызыкты эрi пайдалы етедi.
Макаланыц максаты - дизайн-ойлаудыц математикалык сауаттылыгын дамытудагы тшмдшпн теориялык жэне практикалык тургыда зерттеу жэне оны оку процесiне енпзу бойынша накты эдiстемелiк усыныстарды усыну. Бул максатка жету Yшiн макалада дизайн-ойлау тэсшнщ негiзгi кагидаттары талданып, оныц математикалык бiлiм беру саласындагы элеуетi мен артыкшылыктары сипатталады. Сонымен катар, зерттеу нэтижелерi непзшде дизайн-ойлауды колданудыц тиiмдi эдiстерi усынылады.
Дизайн-ойлаудыц бiлiм беру саласындагы рeлi туралы зерттеулер казiргi тацда кещнен танымал болуда. Бул тэсiлдiц теориялык неriздерi мен практикалык колдану эдiстерi элемдiк
децгейде тYрлi гылыми жумыстарда талкылануда [1]. Дизайн-ойлаудыц непзп принциптерi мен кезецдерi Stanford d.school усынган модельдерде толык кeрсетiлген [2]. Олардыц "Эмпатия", мМэселенi нактылау", "Идея усыну", "Прототип жасау" жэне "Тестшеу" кезецдершен туратын курылымы окушылардыц шыгармашылык жэне логикалык кабшеттерш дамытудыц нэтижелi эдiсi ретiнде сипатталады. Зерттеулер бул тэсшдщ бiлiм беру багдарламаларындагы тшмдшгш растайды жэне оныц тYрлi пэндерде, соныц iшiнде математикада колдану мYмкiндiктерiн кeрсетедi [3].
^азакстандык бiлiм беру жYЙесiнде де дизайн-ойлаудыц элеуетi артып келедi. Жаца оку багдарламаларыныц енпзшу^ жацартылган мазмун мен заманауи окыту эдiстерiне баса назар аудару аркылы бул тэсiл окыту YPДiсiнде кещнен колданылуда. Айталык, Назарбаев Зияткерлiк Мектептерi мен баска да инновациялык бшм беру мекемелерi дизайн-ойлау тэсiлдерiн оку тэжiрибесiне ендiрiп, оныц тиiмдiлiгiн дэлелдеп отыр [4]. Бул мектептерде окушылар накты eмiрден алынган кYPделi мэселелердi шешу Yшiн топтык жобаларга катысады, бул ез кезегiнде олардыц математикалык сауаттылыгы мен шыгармашылык кабiлеттерiн жетiлдiруге ыкпал етедi.
Шетелдiк жэне казакстандык зерттеулер дизайн-ойлаудыц артыкшылыктарын гана емес, сонымен катар оныц бiлiм беру процесшдеп ыктимал киындыктарын да атап керсетедь Мысалы, дизайн-ойлау тэсiлiн колдану муашмдерден жогары кэсiби шеберлiктi, тапсырмаларды дурыс жоспарлау кабiлетiн жэне окушыларды белсендiрудiц инновациялык эдiстерiн талап етедь Сонымен катар, бул тэсiл окушылардыц жеке ерекшелштерш ескерiп, олардыц элеуетш ашуга мYмкiндiк бередi [5].
Эдебиеттерге жасалган шолу дизайн-ойлаудыц математикалык сауаттылыкты дамытуда тиiмдi эдiс екенiн жэне оны енгiзудiц теориялык негiзi мен практикалык мYмкiндiктерi жеткiлiктi екенiн керсетп. Эсiресе, бул тэсiл окушылардыц кызыгушылыгын арттырып, олардыц сыни жэне креативт ойлау дагдыларын дамытуда ерекше мацызга ие. ^орытындылай келе, дизайн-ойлау бшм берудеп заманауи инновациялардыц бiрi болып табылады жэне оныц элеуетiн тиiмдi пайдалану Yшiн жYЙелi эрi кешендi тэсiл кажет.
Зерттеу эдш
Бул зерттеуде сапалы жэне сандык зерттеу эдiстерi YЙлестiрiлiп колданылды. Зерттеудiц непзп максаты - дизайн-ойлау тэсiлiнiц окушылардыц математикалык сауаттылыгы мен шыгармашылык ойлау кабшеттерш дамытудагы тиiмдiлiгiн аныктау. Осы максатта бiрнеше эдiстемелiк кадамдар жасалды.
Зерттеу барысында 7-9 сынып окушыларынан куралган 50 катысушы тацдалып алынды. ^атысушылар эртYрлi децгейдегi мектептерден iрiктелiп, олардыц бiлiм децгейi мен танымдык кабiлеттерi ескерiлдi. Зерттеу кезецдерi келесщей уйымдастырылды:
1. Алдын ала дайындыц: Бул кезецде зерттеуге кажеттi материалдар мен куралдар эзiрлендi. Дизайн-ойлау эдютерше негiзделген математикалык тапсырмалар курастырылды. Сонымен катар, сауалнамалар мен бакылау нускаулыктары жасалды.
2. Диагностикалыц зерттеу: ^атысушылардыц бастапкы математикалык сауаттылыгы мен шыгармашылык ойлау децгейлерi багаланды. Бул Yшiн тесттер, сауалнамалар жэне бакылау эдiстерi колданылды. Алынган нэтижелер зерттеудщ бастапкы мэлiметтерi ретшде тiркелдi.
3. Дизайн-ойлау эдгстерт енггзу: Зерттеу барысында окушыларга дизайн-ойлаудыц непзп кагидаттарын YЙрету максатында арнайы сабактар мен шеберлiк сагаттары уйымдастырылды. Сабактарда окушылар накты eмiрлiк мэселелерге непзделген математикалык тапсырмаларды орындады, жобалар жасап, идеяларын коргады.
4. Эксперименттгк талдау: Окушылардыц эксперимент™ тапсырмаларды орындау барысы мукият бакыланды. ^атысушылардыц белсендiлiгi, топтык жумыска катысуы, шыгармашылык шешiмдер усынуы сиякты аспектiлер назарга алынды. Сонымен катар, катысушылардыц математикалык сауаттылык децгешндеп eзгерiстер эксперименттiц нэтижелерiн багалауга непз болды.
5. Нэтижелерд1 цорытындылау. Зерттеу соцында катысушылардыц бастапкы жэне корытынды кeрсеткiштерi салыстырылды. Сандык деректерге талдау жасалып, сапалык мэлiметтер интерпретацияланды. Алынган нэтижелер дизайн-ойлау тэсшнщ тиiмдiлiгiн айкындауга мYмкiндiк бердi.
Бул зерттеуде сауалнама, бакылау, тестiлеу жэне эксперимент™ тапсырмалар эдiстерi Yйлесiмдi колданылды. Сауалнамалар окушылардыц тэсшге деген кезкарасын багалауга мYмкiндiк берсе, бакылау олардыц шынайы эрекеттерiн саралауга жагдай жасады. Тестiлеу аркылы математикалык сауаттылык децгешндеп сандык eзгерiстер аныкталса, эксперименттiк тапсырмалар шыгармашылык кабшеттердщ дамуын керсетуге непз болды.
Жалпы, зерттеу эдiстерiнiц Yйлесiмдi колданылуы алынган нэтижелердiц объективтiлiгi мен сешмдшшн камтамасыз еттi. Алынган мэлiметтер дизайн-ойлау тэсiлiн оку процесiнде тиiмдi колдануга арналган эдiстемелiк усыныстар жасауга негiз болды.
Нэтижелерь
Зерттеу нэтижелерi керсеткендей, дизайн-ойлау тэсiлдерiн колдану окушылардыц математикалык сауаттылыгын айтарлыктай арттырды. Теменде непзп нэтижелер келтсршген:
1. Шыгармашылык ойлау кабшетшщ дамуы:
Окушылардыц шыгармашылык ойлау кабшет 35%-га жаксарды. Бул олардыц есептердi шешу барысында дэстYрлi емес тэсiлдердi пайдалану жэне жаца идеялар усыну кабшеттершщ артуымен сипатталады. Мысалы, кейбiр окушылар математикалык мэселелердi шешудiц бiрнеше нускасын усынып, олардыц артыкшылыктары мен кемшiлiктерiн талкылады.
2. Математикалык есептерд1 шешу тэсшдершщ жанашылдь^ы:
Зерттеу барысында окушылардыц есептердi шешуде стандартты эдiстерден тыс, бiрегей тэсiлдердi колдану децгейi айтарлыктай eстi. Бул олардыц математикага деген кызыгушылыгын арттырып, тапсырмаларды орындауга деген ынтасын ^шейтп.
3. Логикалык ойлаудыц дамуы:
Логикалык ойлаудыц нактылыгы мен курылымдылыгы жогарылаганы аныкталды. Окушылар есептердi шешу барысында жYЙелi тYPде жумыс iстеп, эр кадамды негiздеп отырды. Бул эаресе кYPделi кепкадамды есептердi шешу барысында байкалды.
4. Топтык жумыс даFдыларыныц кушею1:
Топтык жобалар аркылы окушылардыц бiрлескен шешiм кабылдау, пiкiр алмасу жэне ез идеяларын коргау дагдылары жетiлдi. Олар эртYрлi пiкiрлердi ескере отырып, ец тиiмдi шешiмдердi табуга YЙрендi. Бул дагдылар олардыц элеуметпк жэне коммуникативтiк кабiлеттерiн арттырды.
5. Математикалык сауаттылыктыц артуы:
Сауалнамалар мен тестшеу нэтижелерi керсеткендей, окушылардыц математикалык сауаттылык децгей орта есеппен 25%-га eстi. Бул олардыц математикалык угымдарды тYсiну, талдау жэне колдану кабшеттершщ жаксаруын кeрсетедi.
Зерттеу нэтижелерi дизайн-ойлау тэсшн колданудыц тиiмдiлiгiн айкын керсетп. Эсiресе, бул тэсiл окушылардыц шыгармашылык элеуетш ашуга жэне олардыц математикага деген кызыгушылыгын арттыруга ыкпал етл. Алынган нэтижелер негiзiнде дизайн-ойлау эдiсiн оку процесiнде кецiнен колдануга арналган накты усыныстар эзiрлендi.
Талкылау.
Дизайн-ойлау эдiсiн колдану окушылардыц пэнге деген кызыгушылыгын арттырды. ^атысушылар жаца тэсшдер аркылы тапсырмаларды шешу барысында ез идеяларын ашык бiлдiре бастады. Бул, ез кезегшде, математиканы окыту YPдiсiн интерактивтi жэне тиiмдi еттi. Эаресе, кYPделi есептердi жобалау эдiсi окушылардыц аналитикалык жэне шыгармашылык кабiлеттерiн дамытты. Зерттеу нэтижелерi дизайн-ойлауды математика сабактарына кецiнен енгiзу кажеттiгiн кeрсетедi.
Корытынды
Макалада дизайн-ойлаудыц орта мектептегi математикалык сауаттылыкты арттырудагы рeлi карастырылды. Зерттеу керсеткендей, бул тэсш окушылардыц логикалык жэне
шыгармашылык ойлау кабшеттерш дамытуга мYмкiндiк береди Сонымен катар, ол бшм беру Yрдiсiне жацашылдык енпзудщ тиiмдi куралы ретiнде танылады. Болашакта дизайн-ойлау элементтерш кецiнен колдану аркылы бiлiм сапасын арттыруга болады.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Brown, T. (2009). Change by Design: How Design Thinking Creates New Alternatives for Business and Society. Harper Business.
2. Stanford d.school. (2020). Design Thinking Bootleg. Stanford University.
3. Айткалиева, Ж. (2022). "Орта мектептеп шыгармашылык тапсырмалар". Бшм жэне гылым журналы.
4. Назарбаев Зияткерлш Мектептерь (2021). Бшм беру инновациялары: тэжрибелш усыныстар.
5. Гончаров, А.В. (2020). "Дизайн-мышление в образовании". Вестник педагогики.
