CC BY
0ЭОЖ 372.851
МАТЕМАТИКА ПЭН1НДЕ ШЫГАРМАШЫЛЫВДА НЕГ1ЗДЕЛГЕН ТАПСЫРМАЛАРДЫ Ц¥РАСТЫРУ: М¥ГАЛ1МНЩ КЭС1БИ ПОРТФОЛИОСЫН
ДАМЫТУ Ц¥РАЛЫ
ИСМАИЛ ЕЛЬРИЗА УСЕЩЫЗЫ
Э.Жэшбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык Университетшщ докторанты, Шымкент к., ^азакстан Республикасы
Ацдатпа. Мацалада математика пэш бойынша шыгармашылыц тапсырмаларды цурастырудыц теориялыц жэне практикалыц нег1здер1 жан-жацты талцыланады. Шыгармашылыц тапсырмалар оцушылардыц логикалыц ойлауын, дербес жумыс гстеу цабшетт жэне математикалыц сауаттылыгын арттыруга ыцпал ететт мацызды цурал реттде царастырылады. Сонымен цатар, мундай тапсырмаларды эзгрлеу мугал1мдерд1ц кэс1би шеберлтн жетшд1руге, олардыц эд1стемелт портфолиосын дамытуга мYмкiндiк беред1. Зерттеу нэтижестде шыгармашылыц тапсырмаларды тиiмдi жоспарлау мен цурастырудыц эд^темелт тэсiлдерi усынылып, оларды оцу процестде цолданудыц тшмдыт дэлелденедi. Бул мацала оцушылардыц танымдыц белсендтгт арттыруды жэне мугалiмдердiц кэЫби цузыреттшгт дамытуга багытталган практикалыц усыныстарды цамтиды.
ЮлттЫ свздер: математика, шыгармашылыц тапсырмалар, кэЫби портфолио, педагогикалыц шеберлж, шыгармашылыц ойлау.
Kipicne.
^аз1рп бшм беру жYЙесiнде шыгармашыльщ ойлауды дамыту ец мацызды басымдыктардыц бiрi болып табылады. ХХ1 гасыр талаптарына сэйкес, мугал1мдер тек кана пэндi окытумен шектелмей, шыгармашылык тапсырмаларды дайындау аркылы окушылардыц ойлау жэне мэселелердi шешу дагдыларын дамытуга ыкпал етуi кажет [1].
Шыгармашылык тапсырмалардыц ерекшелiктерi бiркатар, атап айтсак окушыга бiр гана дурыс жауапты емес, бiрнеше мYмкiн шешiмдi табуды усыну, логикалык, аналитикалык жэне бейнелш ойлауды дамыту, окытудыц интерактивт эдiстерiмен Yйлестiру (топтык жумыс, зерттеу жобалары, т.б.) [2]. Бул тургыда муFалiмнщ кэсiби портфолиосы мацызды курал ретiнде карастырылады. Портфолио шыFармашылык тапсырмаларды жинактап, тэжiрибелiк нэтижелердi талдау жэне керсету алацы болып табылады.
Математика пэнш окытуда шыFармашылыкка негiзделген тапсырмаларды колдану бYгiнгi бiлiм беру жYЙесiнiц басты талаптарыныц бiрi болып табылады. Шыгармашылык тапсырмалар муFалiмдер мен окушылардыц ойлау кабшеттерш дамытып, пэнге деген кызы^ушылыкты арттырады. МуFалiмнiц кэсiби портфолиосында осындай тапсырмаларды енгiзу оныц кэаби децгейiн керсетiп, Yздiк тэжiрибелермен белюуге мYмкiндiк бередi [3]. Зерттеудiц езектшп - шыFармашылыкка баFытталFан тапсырмалардыц муFалiмнiц кэсiби дамуына жэне окушылардыц бшм сапасын арттыруFа косатын Yлесiн аныктау. Максаты -математика сабаFында колданылатын шыFармашылык тапсырмаларды курастыру эдiстемесiн эзiрлеу жэне оны муFалiмнiц кэсiби портфолиосын дамыту куралы ретiнде карастыру [4].
Зерттеу эдш.
Зерттеу 2023 жылы ^азакстанныц бiрнеше жалпы бiлiм беретш мектептерiнде жYргiзiлдi. ^атысушылар катарында 25 математика муFалiмi мен 150 окушы болды.
Зерттеу барысында келесi эдютер колданылды:
-Теориялыц талдау: бiлiм беру баFдарламаларындаFы шыFармашылык тапсырмалардыц релiн аныктап, оны эзiрлеудiц психологиялык жэне педагогикалык негiздерi зерттелдi.
-Эксперименттж эдiс: МуFалiмдерге шыFармашылык тапсырмалар курастыру бойынша тренингтер еткiзiп, математика муFалiмдерi арасында шыгармашылык тапсырмаларды
курастыру бойынша тэжiрибелiк жумыстар жYргiзiлдi. ^урастырылган тапсырмалар сабактарда колданылды.
-Сауалнама жэне сухбат: мугал1мдердщ шыгармашылык тапсырмаларды колдану тэжiрибесiн багаланды, шыгармашылык тапсырмалар портфолиосы жинакталды. Окушылардыц тапсырмаларга деген кызыгушылыгы мен Yлгерiмi багаланды.
Мысал тапсырмалар:
-Есеп 1: Тецдеулер жYЙесiн к¥растырып, оны шешу Yшiн кемiнде eKi эдiс усыныцыз.
-Есеп 2: Геометриялык фигураларды пайдаланып, кYPдeлi дизайн элeмeнтiн жасацыз.
-Есеп 3: Сандар теориясы нeгiзiндe математикалык ойын курастырыцыз.
Нэтижелерь
Зерттеу барысында шыгармашылык тапсырмаларды к¥растыру мен колданудыц мынадай нэтижeлeрi аныкталды:
1. М:рашмдердщ 92%-ы осындай тапсырмалар окушылардыц белсендшгш арттыратынын мойындады.
2. Окушылардыц 68%-ы тапсырмаларды кызыгушылыкпен орындагандарын айтты, бул олардыц пэнге деген ынтасын арттырды.
3. Шыгармашылык тапсырмаларды колданган сабактардагы окушылардыц Yлгeрiмi 15%-га жогарылаган.
4. МуFалiмдeр портфолиосыныц сапасы айтарлыктай жаксарганы байкалды: материалдардыц бiрeгeйлiгi мен заманауилыгы артты.
Сондай-ак, шыгармашылык тапсырмалардыц Yлгiсi рeтiндe тапсырмалар усынылды, атап айтсак, мэтiндiк есептердщ альтeрнативтi шeшiмдeрiн табу, геометриялык фигураларды пайдаланып енер композицияларын жасау, сандар теориясы непзшде окушылардыц жеке жобаларын эзiрлeу.
Зерттеу керсеткендей, шыгармашылык тапсырмаларды курастыру муFалiмнiц кэсiби дамуына ыкпал eтeдi [5]. Портфолиога шыгармашылык тапсырмаларды енпзу муFалiмдeрдiц ез жумыстарын жYЙeлeп, заманауи бiлiм беру талаптарына сай келуш камтамасыз eтeдi. Сонымен катар, бул эдiс окушылардыц шыгармашылык ойлау кабшеттерш дамытуга мYмкiндiк бeрeдi [6].
Зерттеу барысында кeйбiр киындыктар аныкталды, атап айтканда, шыгармашылык тапсырмаларды эзiрлeугe уакыттыц жeтiспeушiлiгi жэне барлык муFалiмдeрдiц бул багытта кажeттi дагдыларыныц болмауы. Сондыктан арнайы семинарлар мен курстар уйымдастыру усынылады.
Зерттеу нэтижeлeрi шыгармашылык тапсырмалардыц математика муFалiмдeрiнiц кэсiби дамуында мацызды рел аткаратынын дэлeлдeйдi [7]. Эаресе:
-Шыгармашылык тапсырмалар окушылардыц пэнге деген кызыгушылыгын арттырып, олардыц ез безмен бiлiм алуга ынтасын оятады.
-МуFалiмдeр Yшiн кэсiби портфолио жинактау шыгармашылык идеяларын жYЙeлeп, жаца эдiстeмeлeрмeн тэжiрибe алмасуга мYмкiндiк бeрeдi.
Шектеулер:
-Шыгармашылык тапсырмалар эзiрлeу уакытыныц кептiгi.
-Кeйбiр муFалiмдeрдiц кажeттi дагдылар мен ресурстардыц жeткiлiксiздiгi.
Мундай киындыктарды шешу Yшiн бiлiктiлiктi арттыру курстарын уйымдастыру усынылады.
Корытынды:
Математика пэнiндe шыгармашылыкка нeгiздeлгeн тапсырмаларды эзiрлeу - муFалiмнiц кэсiби портфолиосын дамытудагы тиiмдi курал. Мундай тапсырмалар окыту сапасын жаксартып, бiлiм беру Yрдiсiн жацгыртуга ыкпал eтeдi. Зерттеу нэтижeлeрi бул багыттагы жумыстарды жалгастыру кажeттiлiгiн керсeтeдi.
Талкылау.
Шыгармашылыкка непзделген тапсырмаларды курастыру тек окыту сапасын жаксарту
Yшiн гана емес, сонымен катар муFалiмдeрдiц кэсiби есуi Yшiн мацызды курал болып
табылады. Зерттеу нэтижeлeрi шыгармашылык тапсырмаларды колданудыц тиiмдiлiгiн жэне
оныц окушылар мен муFалiмдeргe пайдасын керсeттi.
¥сыныстар:
1. Мектептерде шыгармашылык тапсырмалар банкiн куру.
2. МуFалiмдeргe арналган арнайы тренингтер уйымдастыру.
3. Портфолио курастыруды муFалiмдeр Yшiн мiндeттi кэсiби талапка айналдыру.
ПАЙДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Кулiшова, Г. А. "Шыгармашылык тапсырмалардыц педагогикалык непздерь" - Алматы: Бiлiм, 2019.
2. ^удайбергенов, Т. "Математика сабагында шыгармашылыктыц релi." - ^аз¥ПУ хабаршысы, 2020.
3. Левин, М. И. "Педагогикалык инновация жэне шыгармашылык " - Мэскеу: Просвещение, 2018.
4. Назарбаев, Н. Э. "Болашакка багдар: Рухани жацгыру." - Астана, 2017.
5. Smirnova, E. "Creative Problem Solving in Mathematics Education." - Journal of Pedagogy, 2021.
6. Polya, G. "How to Solve It: A New Aspect of Mathematical Method." - Princeton University Press, 2004.
7. Vygotsky, L. S. "Imagination and Creativity in Childhood." - Journal of Educational Psychology, 2004.
