IF = 7.921
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 321 www.in-academy.uz
ARTICLE INFO
Received: 14th February 2025 Accepted: 19th February 2025 Online: 20th February 2025
KEYWORDS Thin-layer chromatography, neuroleptic drugs, olanzapine, mobile phase, sorbent, separating reagent, solvent system, Rf value, validation.
APPLICATION OF THE THIN LAYER CHROMATOGRAPHY METHOD IN THE ANALYSIS OF OLANZAPINE G. R. Zokirova1 Sh.N.Berdiyarova2
Alfraganus University, Tashkent regional branch of the Scientific and Practical Center of Forensic Medical Examination of the Republic of
Uzbekistan2 *e-mail: [email protected] shohista.b erdiyarova@ mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.14898320 __ABSTRACT
A method for chromatographic determination of olanzapine in a thin layer of a stationary phase using mobile phases consisting of mixtures of various organic solvents was studied. The most stable systems were those containing ethyl alcohol-chloroform-benzene (1:1:4) Rf=0.67 and chloroform-hexane-acetone-25% NH4OH (50:10:10:1) Rf=0.62. A modified Dragendorff reagent (sensitivity 0.25 ng) according to Mounier was used to detect olanzapine spots on the chromatogram. The developed method is recommended for the identification
of olanzapine in dosage forms and biological objects. ПРИМЕНЕНИЕ МЕТОДА ТОНКОСЛОЙНОЙ ХРОМАТОГРАФИИ ПРИ
АНАЛИЗЕ ОЛАНЗАПИНА Г. Р.Зокирова Ш.Н.Бердиярова2
Университет Алфраганус, Ташкентский областной филиал Научно-практического центра судебно-медицинской экспертизы Республики Узбекистан2 *e-mail: [email protected], [email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.14898320
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 14th February 2025 Accepted: 19th February 2025 Online: 20th February 2025
KEYWORDS Тонкослойная хроматография, нейролептические препараты, оланзапин, подвижная фаза, сорбент, разделяющий реагент,
система растворителей, значение Rf, валидация.
Изучен метод хроматографического определения оланзапина в тонком слое неподвижной фазы с использованием подвижных фаз, состоящих из смесей различных органических растворителей. Наиболее устойчивыми оказались системы, содержащие этиловый спирт-хлороформ-бензол (1:1:4) Rf=0,67 и хлороформ-гексан-ацетон-25%МИ40Н (50:10:10:1) Rf=0,62. Для обнаружения пятен оланзапина на хроматограмме использовали модифицированный реагент Драгендорфа (чувствительность 0,25 мкг) по Мунье. Разработанный метод рекомендован для идентификации оланзапина в лекарственных формах и биологических объектах.
é
ш
IF = 7.921
www.in-academy.uz
ОЛАНЗАПИННИ ЮПЦА ЦАТЛАМЛИ ХРОМАТОГРАФИЯ УСУЛИДА
ТАХ,ЛИЛИ
Г. Р.Зокирова
Алфраганус университети [email protected] Ш.Н.Бердиярова
Узбекистон республикаси суд тиббий экспертиза илмий амалий маркази Тошкент
вилоят филиали shohista.b erdiyarova@ mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.14898320
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 14th February 2025 Accepted: 19th February 2025 Online: 20th February 2025 KEYWORDS
Юпца цаватли
хроматография, нейролептик дори
воситалари, оланзапин, цузгалувчи фаза, сорбент, очувчи реактив,
эритувчилар системаси, Rf циймат, валидация.
Турлича органик эритувчилар аралашмасидан иборат булган цузгалувчи фазалардан фойдаланган холда оланзапинни кузгалмас фазанинг юпца цатламида хроматографик аницлаш усули урганилди. Бунда этил спирти-хлороформ-бензол (1:1:4) Rf=0,67 ва хлороформ-гексан-ацетон-25%NH4OH (50:10:10:1) Rf=0,62 сацлаган системалар энг муътадил деб топилди. Хроматограммадаги оланзапин догларини аницлаш учун Мунье буйича модификацияланган Драгендорф реактивидан (сезгирлиги 0.25 мкг) фойдаланилди. Ишлаб чицилган усул оланзапинни дори шакли ва биологик объектлардан идентификация цилиш учун тавсия этилди.
КИРИШ. Шизофренияга царши оланзапин дори воситаларининг кимёвий таркиби, тузилиши, ажратиб олиш хусусиятларини урганиш, уларни биологик суюцликлардан ажратиб олиш, экспресс-тах,лил усулларини ишлаб чициш, ушбу моддаларнинг суд-кимё экспертизаси ва кимё-токсикологик тах,лиллари талабларини цондирувчи тезкор ва юцори самарали аницлаш усулларини ишлаб чициш борасидаги тадцицотларни утказиш амалий масалалардан бири х,исобланади
АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ. Замонавий илмий адабиётларда шизофренияга царши оланзапин дори воситаларини биологик табиатга эга булган объектлардан ажратишнинг мутадил услубларини ишлаб чициш буйича комплекс изланишлар х,ацида маълумотлар жуда кам. Адабиётларда шизофренияга царши препаратларнинг кимёвий ва физик-кимёвий тах,лил усулларида аницлаш услублари х,ацидаги маълумотлар тарцоц булиб, улар бир тизимга келтирилмаган. Шизофренияга царши дори воситаларни чинлигини ва мицдорини аницлаш буйича кимё-токсикологик тах,лиллар учун яроцли текшириш услублари етарли даражада ишлаб чицилмаган. Шу сабабли шизофренияга царши оланзапин дори воситаларни ДВТМ ва кимё-токсикологик тадцицотлар талабини цондирадиган сезгир, тезкор ва аницлик даражаси юцори булган усулларини ишлаб чициш мух,им ах,амият касб этади. [3,4].
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 21 www.in-academy.uz
IF = 7.921
Ишлаб чицилган тахлил усулларини биологик суюцликлар таркибидан ажратиб олинган Шизофренияга царши оланзапин дори воситалар ва уларнинг метаболитларни аницлаш учун тадбиц этиш ва улар асосида Рухий хасталиклар шифохоналари учун ва суд-тиббий экспертиза бюролари учун зарур булган умумлаштирилган услубий цулланмалар тайёрлаш, муаммоларнинг ечимини топишга ёрдам беради.Марказий асаб тизимига барча фармакологик фаол моддаларнинг таъсири, тугридан - тугри ёки эгри йуллар билан биокимёвий воситалар орцали амалга оширилади.2024 йилдаги №24-сон дори воситалари ва тиббий буюмларнинг Давлат Реестри маълумотларига асосан Узбекистон худудида умумий 100дан оротиц номда нейролептик дори воситаларидан фойдаланилмоцда. Ушбу гурух моддаларига оланзапин воситаси хам киради [1] унинг Узбекистонда 9 та номдаги препарати(оланзапин ЛЕК, оланзапин ДЖЕЙ ЛАЙФ, эголанза, зипрекса, олфрекс, озапекс, золакса, олзап, джубрекса) руйхатдан утган булиб, у сариц кристалл кукун модда. [2]. Сувда эримайди, спиртда эрийди. Молекуляр массаси: 312,44 [5]. Оланзапин бир цатор тизимларга кенг фармакологик таъсир доирасига эга антипсихотик препарат (нейролептик). Оланзапин допаминли D2-рецепторларга нисбатан серотонинли 5 НТ2 -рецепторларига яццол яцинлик ва фаоллика эга. Оланзапин мезолимбик допаминергик нейронларнинг кузгалувчанлиги селектив пасайтиради ва шу вацтнинг узида мотор функциясини бошцаришда иштирок цилувчи нерв толаларига ахамиятсиз даражада таъсир курсатади[14]. Оланзапин ичга цабул цилинганидан кейин меъда ичак йулларидан яхши сурилади. Плазмада (Тстах-5-8с)га 5-8 соатдан кейин эришилади. Овцат цабул цилиш оланзапинни сурилишига таъсир цилмайди. Оланзапиннинг ярим чицарилиш даври Т1/2 (12-47)соатни ташкил цилади. Оланзапин фармакологик курсаткичлари жинс ёш чекишга булган майлнинг мавжудлигига цараб турлича булади[6,7]. Суд-кимё амалиётида оланзапинни аницлаш усулларини такомиллаштириш, сезгир тахлил усулини яратиш долзарб масалалардан хисобланади. Шундай усуллардан бири Юпца цатламли хроматография (ЮКХ) усули булиб, усул узининг соддалиги, етарли даражада сезгирлиги, цулланиш сохасининг кенглиги туфайли хозирги кунгача амалий ахамиятини йуцотган эмас [8,9,10 ]. Аксинча, усул, биофармацевтик, кимё-токсикологик ва суд-кимё тахлилларида бир томондан модда чинлигини аницловчи усул сифатида, иккинчи томондан, биологик объектлардан олинган ажратмаларни тозалаш ва бошца моддалар, жумладан метаболитларидан ажратиш учун цулланилиши маълум [11,12,13]. Бу эса мазкур тахлилларда мух,им ахамият касб этади. Шунингдек, усул нафацат моддаларни хроматографик ажратиши, балки уларни мицдорини хам цисман аницлашга имкон бериши билан ажралиб туради [14,15]. Юцорида цайд этилганлардан келиб чициб ЮКХ усулида тахлил шароитларини ишлаб чициш ахамиятга молик вазифа булиб хисобланади.
Оланзапинни ЮКХ усулида тахлил цилиш хацидаги маълумотлар аксарият цисми дори шакли учун таклиф этилган ёки маълум бир дори модда учун тавсия цилинган булиб маълум бир гурух учун келтирилмаган. Бу эса хроматографик пластинкадаги догнинг цандай моддага тааллуцли эканлигини аницлашни мураккаблаштиради. Мавжуд усулларнинг валидацион курсаткичлари урганилмаганлиги хам тахлиллар
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 321 www.in-academy.uz
IF = 7.921
натижаларига салбий таъсир этади. Шуларни инобатга олиб дори воситасини чинлигини аниклашда юпка катламли хроматография (ЮКХ) усулини яратиш, унда кулланиладиган органик эритувчилар аралашмаси, сорбентлар ва дог х,осил килувчи реактивларни танлаш х,амда уларнинг сезгирлиги ва хусусийлигини аницлаш ма;сад ;илиб олинди. [16,17,18]
Оланзапинни ЮКХ усулида тах,лилини амалга ошириш учун бир ;анча кузгалувчи фазалар аралашмаси, пластинкалар ва максадга мувофик очувчи реактивларни солиштириб, танлаб олинди.
Намунани та^лилга тайёрлаш. 1 дона таблетка олиниб, ховончада майдаланди. Майдаланган таблетка стакана утказилиб устига 20-30 мл этил спирти солинди ва магнитли аралаштиргичда аралаштириб эритилди. Таблетканинг эримай колган кисмидан фильт ёрдамида эритма ажратилиб, 50 мл улчов колбасига утказилди. Сунгра унинг чинлик ва микдорий тах,лили амалга оширилди.
Ишчи стандарт эритмани тайёрлаш. Оланзапиннинг 0,01% этанол (метанол)даги эримаси 5 мг оланзапин 50 мл этанол(метанол)да эритилади. Огзи зич беркиладиган колбада совутгичда са;ланади.
Драгендорф реактивининг Мунье томонидан узгартирилган вариантини тайёрлаш._ Эритма № I: 0,85 г висмут нитратнинг асосли тузи 40 мл тозаланган сувда эритилиб унга 10 мл сирка кислотаси кушилади. Эритма № II: 8 г калий йодид 20 мл тозаланган сувда эритилади. I ва II эритмалардан бир хил микдорда олиниб аралаштирилади. 10 мл аралашмага 100 мл тозаланган сув ва 20 мл сирка кислотасидан кушилади.
Формалиннинг конц. сульфат кислотадаги эритмаси (Марки реактиви) ни тайёрлаш. 1 мл конц. сульфат кислотага 1 томчи формалин кушилади ва совутилади. Хона х,арорати шароитида огзи зич ёпиладиган шиша идишда са;ланади. Реактив керак булган ва;тда янгидан тайёрланади.
Аммоний молибдатнинг конц.сульфат кислотадаги эритмаси (Фреде реактиви) ни тайёрлаш. 0,01 г майдаланган аммоний молибдат 2 мл конц. сульфат кислота билан аралаштирилади. Аралашма катти; чай;атилади. Х,осил булган сую;лик тиндирилади ва ундаги чукмадан ажратиб олинади. Хона х,арорати шароитида огзи зич ёпиладиган корамтир шиша идишда сакланади. Реактив керак булган вактда янгидан тайёрланади.
Текшириш объектлари. Кимё-токсикологик, суд-кимё текширувлар ва биофармацевтик тадкикотларнинг асосий объектлари булмиш биологик суюкликлар (кон, сийдик), шунингдек суд-кимё текширувларида ошкозон чайинди сувлари.
Барча пластинкалар тах,лилдан олдин 105 °С да 30 дакика давомида активлаштириб, эксикаторда сакланди. Оланзапинларнинг ЮКХ тах,лилини амалга оширишда уларнинг х,ар биридан аник микдорда тортиб олиб, маълум концентрациядаги этил спирти (метанол) даги стандарт эритмалари тайёрланди. Тайёрланган стандарт эритмалар совутгичда сакланди. Дастлаб кузгалувчи фазада (органик эритувчилар ва уларнинг аралашмаларида) текширилувчи намуналарни таксимланиши текширилди. Шу билан бир каторда эътибор органик эритувчиларнинг кутблилиги, осон топилиши ва зарарсизлиги х,амда текширилувчи модданинг физик-кимёвий хусусиятларига каратилди. ЮКХ тах,лилини амалга кузгалувчи фаза сифатида
é
Ш:
№ Органик эритувчилар аралашмаси Дог хрсил ;илувчи реактивлар ёрдамида олинган Rf ;ийматлар
М-Драгендорф реактиви
1. этил ацетат-метанол-25% аммиак (85:10:5) 0,70
2. хлороформ-ацетон (9:1) 0,04
3. Циклогексан- (2:1:1) 0,07
4. метанол-25%ЫН40И (100:1,5) 0,78
5. хлороформ-этил спирт-сув (5:3:1) 0,88
6. циклогексан-толуол-диэтиламин (75:15:10) 0,46
7. этил спирти-хлороформ-бензол - (1:1:4) 0,67
8. хлороформ-гексан-ацетон-25%ЫН40Н (50:10:10:1) 0,62
9. этил спирт- хлороформ- бензол (1:1:2) 0,15
10. бензол-хлороформ-этилацетат (2:1:1) 0,86
é
Ш:
1-расм. Оланзапинни М-Драгендорф реактивини танлаш ва сезгирлигини аницлаш натижалари
2-жадвал. Оланзапинни ЮК|Х усулида чинлигини аниклашда доF х;осил цилувчи реактивларни танлаш ва сезгирлигини аницлаш натижалари
Тах,лил учун олинган Оланзапин ми;дори, мкг Фойдаланилган дог х,осил ;илувчи реактивлар
М-Драгендорф реактиви Марки реактиви Фреде реактиви Нингид рин реактиви
100 + + + +
75 + + + +
50 + + + +
30 + + + +
20 + + + +
10 + + + +
5 + + + +
2 + + - +
1 + + - +
0,5 + + - -
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.921 www.in-academy.uz
0,25 + - - -
0,1 - - - -
Бунда оланзапин дори воситасини хроматограммадаги догни тасди;лашда фойдаланилган туртта кимёвий реактивдан М-Драгендорф ва Нингидрин реактивлари энг сезгир реагент булиб чи;ди. Уларнинг моддага нисбатан сезгирлиги мос равишда 0,25 ва1,0 мкгни ташкил этди.
Тажрибанинг кейинги бос;ичида оланзапиннинг текширилувчи намуналари чинлигини ани;лашда ЮКХ тах,лилига сорбентларнинг таъсири урганилди. Бунинг учун "Алюминий оксид", "Silufol UV-254", "Kieselgel 60 F 254", "Силикагел (КСК)" сорбентлари са;лаган пластинкалардан фойдаланилди. Пластинкаларнинг старт чизигига 1 мг/мл са;лаган текширилувчи намуналарни этил спиртли эритмасидан 0,1 мл томизилиб, хона х,ароратида куритилди ва ЮКХ тах,лили амалга оширилди. Пластинкалардаги сорбентлар таъсири, усулнинг ани;лиги ва кайтарувчанлиги киёсий таккослаб урганилди. Олинган натижалар 3-жадвалда келтирилган.
3-жадвал. Оланзапин дори воситасини ЮКХ тахлилига сорбентларнинг таъсирини урганиш натижалари
Органик эритувчилар аралашмаси Дог х,осил ;илувчи реактив Оланзапин дори воситасини ЮКХ тах,лилида ;улланилган сорбентларнинг Rf ;ийматлари
Алюмин ий оксид Silufol UV-254 Kieselgel 60 F 254 Силикагел (КСК)
этил спирти-хлороформ-бензол (1:1:4) М- Драгендорф реактиви 0,35-0,47 0,640,67 0,35-0,40 0,43-0,50
3-жадвалда олинган натижаларга асосан оланзапинни ЮКХ усулида тах,лилини олиб боришда Алюминий оксид, Silufol UV-254, Kieselgel 60F 254 ва "Силикагел (КСК)" пластинкаларда амалга оширишда аник; ва кайтарувчан натижаларга эришилди.
Оланзапин дори воситасини ЮКХ усулида хусусийлигини урганиш ма;садида "Silufol UV-254" пластинкасига оланзапин ва айрим нейролептик дори воситаларининг (аминазин, тизерцин, клозапин, галоперидол) эритмаларидан (0,5 мг/мл са;лаган) 0,1 мл томизилиб, хона х,ароратида куритилди. Сунгра органик эритувчилар аралашмаси (этил спирти-хлороформ-бензол (1:1:4)) солинган ва уларнинг буги билан туйинтирилган хроматографик камераларга пластинкаларни туширилиб, эритувчилар аралашмаси 10 см баландликка кутарилиб, финиш чизигига етганида пластинкани олиб, хона х,ароратида куритилди. Хроматографик пластинкада моддани кутарилиб тупланган жойини ани;лаш ма;садида М-Драгендорф реактивидан фойдаланилди. Бажарилган тах,лил натижалари 4-жадвалда келтирилган.
4-жадвал
ЮК|Х усулида оланзапин дори воситасини хусусийлигини урганиш буйича олинган таххлили натижалари
IF = 7.921
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 321 www.in-academy.uz
№ Дори воситалари Rf кийматлар ДоF ;осил килувчи реактив (М-Драгендорф Реактиви)
1 Оланзапин 0,63 +
2 Аминазин 0,72 +
3 Тизерцин 0,32 +
4 Галоперидол 0,71 +
5 Клозапин 0,69 +
Ю;оридаги натижалар асосида ишлаб чи;илган ЮКХ тах,лил шароитлари оланзапин учун хусусий булиб, ушбу шароитларда бош;а моддалар орасидан аник; ажратилган х,олдаги Rf=0,63 доглар х,осил булиши билан тасди;лаб олишга эришилди.
Олиб борилган тах,лил натижаларига асосланиб, оланзапинни, экспертлик объектлари (дори воситасидан, дори шакилларидан) х,амда биологик объектлар (;он ва пешоб) таркибидан ани;лашда кулланилди ва ижобий натижаларга эришилди.
ХУЛОСА. Оланзапин дори воситасининг тах,лилини олиб боришда ЮКХ усулида тах,лили урганилди. Хроматографияни олиб боришда органик эритувчилар этил спирти-хлороформ-бензол (1:1:4) Rf=0,67 ва хлороформ-гексан-ацетон-25%ЫИ40И (50:10:10:1) Rf=0,62 энг яхши кузгалувчи фаза булиб чи;ди. Хроматограммадаги Оланзапин дори воситасини догини тасди;лаш учун фойдаланилган реактивлардан М-Драгендорф реактиви энг сезгир деб топилди ва унинг сезгирлиги 0,25 мкг ташкил этди. Ишлаб чи;илган ЮКХ тах,лил шароитлари оланзапин учун хусусий булиб, Rf=0,65 ни ташкил ;илди. Урганилган ЮКХ усули ёрдамида оланзапинни дори воситаси ва дори шаклидан тахлил килишда ижобий натижаларга эришилди. Тах,лил натижаларини суд-кимё амалиётида ашёвий далиллар (;он ва пешоб) таркибидаги оланзапиннинг тах,лилини олиб боришда кулланилди.
References:
1. Г.Р. Зокирова, Ф.С. Жалилов, Г.А. Султонова Нейролептик дори воситаларнинг контент тах,лили // Узбекистон фармацевтик хабарномаси. - Тошкент, 2021. - №3-4. -Б. 27-31
2. Узбекистон Республикасида ;айд этилган дори воситалари ва тиббий буюмлар Давлат Реестрлари.
3. Randall C., Baselt F. Disposition of Toxic Drug and Chemicals in Mon. 2004. Р. 476-478.
4. Poole C.F., Dias N.C. - Practitioner's guide to method development in thin-layer chromatography. J. Chromatogr. A, 2000. - 892/ 123-142.
5. Жалилов Ф.С., Байрамова H.P., Тожиев М.А., Ахмеджанов ИТ. Карбамазепин дори моддасини юп;а катламли хроматография усулида биологик сую;ликлар таркибидан тах,лилини урганиш // "Тиббиётни долзарб муаммолари" мавзу сидаги талабалар ва ёш олимларнинг XVI илмий амалий анжуман материаллари. Урганч, 2009. 14 май - Б. 176177.
6. Определение сертралина из крови методом тонкослойной хроматографии / Ф. С. Жалилов, Г. Р. Зокирова, У. Г. Мустафаев [и др.] // Вестник науки и образования. - 2019. - № 23-1(77). - С. 108-110. - D0I 10.24411/2312-8089-2019-12304. - EDN FJPVWJ.
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.921 www.in-academy.uz
7. Пулатова Л.Т., Жалилов Ф.С. Практическое использование физико-химических методов анализа для качественного и количественного определения синтетических каннабиноидов «спайсов» и антидепрессантов (monography) // LAP LAMBERT Academic Publishing/ ISBN 978-613-7-38299-8. - 2018. - Maurituus. - 140 c.
8. Жалилов Ф.С., Султонова Г.М., Тожиев М.А. Депрес дори воситасини юпка катламли хроматография усулида тах,лилини урганиш // Узбекистон фармацевтик хабарномаси. - Тошкент, 2009. -№2. - Б. 22-25.
9. Жалилов Ф.С., Тожиев М.А. Суд-кимё амалиётида карбамазепинни юпка катламли хроматография усулида тах,лилини урганиш // Узбекистон фармацевтик хабарномаси. - Тошкент, 2011. - №4. - Б. 25-28.
10. Жалилов Ф.С., Зокирова Г.Р., Мустафаев У.Г., Бекчанов Б.С., Жалилова Ф.С., Пулатова Л.Т. Определение сертралина из крови методом тонкослойной хроматографии // Вестник науки и образования, - Россия, -2019. -№23(77). - С. 108-110
11. Жалилов Ф.С., Байрамова Н.Р., Тожиев М.А., Ахмеджанов И.Р. Карбамазепин дори моддасини юпка катламли хроматография усулида биологик суюкликлар таркибидан тах,лилини урганиш // "Тиббиётни долзарб муаммолари" мавзу сидаги талабалар ва ёш олимларнинг XVI илмий амалий анжуман материаллари. Урганч, 2009. 14 май - Б. 176177.
12. Г.Р. Зокирова, Ф.С. Жалилов, УБ-Спектрофотометрик усулда оланзапин дори моддаси тах,лили.// Фармация ва фармакология. - Тошкент, 2023. - №1. - Б. 14-20
13. Г.Р. Зокирова, Ф.С. Жалилов, Клозапин тах,лилида Юпка катламли хроматография усулини куллаш.// Фармацевтика журнали - Тошкент, 2023. - №3. - Б. 51-57
14. The clinical picture of acute olanzapine poisonings/ K. Ciszowski [et al.]// Przegl Lek.-2011.-№68(8).-Режим доступа: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22010430.
15. Zokirova G.R., Jalilov F.S. Termodesorbsion sirt ionlashuv spektroskopiya usulini klozapin tahlilida qo'llash // "Farmatsevtika sohasining bugungi holati:muammolar va istiqbollar" (xalqaro ilmiy -amaliy anjumani materiallari). - Тошкент, 2021. - Б. 401-402
16. Zokirova G. R. et al. Qon Tarkibidan Olanzapinni Ajaratib Olish Va Kimyo-Toksikologik Tahlili //Yosh Tadqiqotchi Jurnali. - 2023. - Т. 2. - №. 2. - С. 114-123.
17. Зокирова Г. Р. и др. БИОЛОГИК ОБЪЕКТЛАРДАН КЛОЗАПИН ДОРИ МОДДАСИНИ УМУМИЙ УСУЛЛАРДА АЖРАТИБ ОЛИШ ВА КИЁСИЙ ТАХ.ЛИЛИ //Eurasian Journal of Medical and Natural Sciences. - 2024. - Т. 4. - №. 11. - С. 18-25.
18. Зокирова Г. Р. СУВЛИ ЭРИТМАЛАРДАН КЛОЗАПИННИ ЭКСТРАКЦИЯ ЖАРАЁНИГА РН-МУХИТИНИНГ ТАЪСИРИНИ УРГАНИШ //ILM FAN XABARNOMASI. - 2024. - Т. 1. - №. 1. - С. 179-185.