2O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI SUDLANGAN VA OZODLIKDAN MAHRUM ETILGAN SHAHSLARNING HUQUQLARINI BELGILANISHI
VA AMALIYOTGA JORIY QILINISHI
Sardor Taniyev
Toshkent davlat transport universiteti talabasi Ilmiy rahbar: Toshkent davlat transport universiteti dotsenti Mafura Muxtarxanova
Inagamova
ANNOTATSIYA:
O'zbekiston Respublikasi mustaqil va demokratik davlatdir. Har bir davlatda bo'lgani kabi O'zbekistonning o'z konstitutsiyasi mavjud bo'lib, unda davlatni tashkil qilib turuvchi har bir soha va fuqarolarning haq huquqlari aniq qilib belgilanib qo'yilgan. Respublika fuqarolarining teng huquqli ekanligi hech kimga sir emas, ammo mamlakatimizda shunday fuqarolar borki ularning huquqlari qonun bilan alohida belgilanib o'tilgan. Chunki mamlakatimizda barcha fuqarolarning huquqlari himoya qilinadi. Shu jumladan sudlangan va ozodlikdan mahrum etilgan fuqarolarning ham haq huquqlari O'zbekiston Respublikasi konstitusiyada1 aniq qilib belgilab berilgan.
Kalit so'zlar: konstitusiya, huquq, sudlangan shaxslar, ozodlikdan mahrum etilgan fuqarolar, imkoniyatlar.
Odatda jamiyatning har bir a'zosi o'zi yashayotgan mamlakatning konstitutsiyanini, qonunlarini bilishi va ularga rioya qilishi juda muhimdir. Chunki ko'plab huquqbuzarliklar va jinoyatlar fuqarolarning qonunni bilmasliklaridan kelib chiqadi. Zero qonunni bilmaslik qonun oldida jinoyat uchun javobgarlikdan ozoz etmaydi.
Jamiyatimizdagi sudlangan va ozodlikdan mahrum etilgan shahslarning huquqlari haqida gapirar ekanmiz, avvalo O'zbekiston respublikasi konstitutsiyasinin 28-moddasida "... Ozodlikdan mahrum etilgan shaxslar o'ziga nisbatan insoniy muomalada bo'linishi hamda inson shaxsiga xos bo'lgan sha'ni va qadr-qimmati hurmat qilinishi huquqiga ega. ..."2 deb belgilanganini ta'kidlash joiz. Bunda, inson hatto jinoyat sodir etgan holda ham uning haq huquqlari qonun tomonidan himya
1 O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi: // O'zbekiston Respublikasi qonuni. O'zbekiston Respublikasi Toshkent shahri 01.05.2023 19-modda Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi, 01.05.2023-y., 03/23/837/0241-son.
2 O'zbekiston Respublikasining maqsadli taraqqiyot strategiyasi uyushgan jinoyatchilik, ekstromizm va terrorizmga qarshi kurashning huquqi kafolati // Transmilliy uyushgan jinoyatchilik, terrorizm va ekstromizmga qarshi kurashda ichki ishlar organlarining roli hamda hamkorlik yo'nalishlari Respublika ilmiy-amaliy konfirensiyasi to'plami / IIB malaka oshirish instsituti 2023-yi. 5-9 b
2024-yil, 7-dekabr
242
qilinishi va uning sha'ni va qadr qimmati hurmat qilinishi belgilab qo'yilgan.
Shuningdek O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 43-moddasida "Davlat fuqarolarning bandligini ta'minlash, ularni ishsizlikdan himoya qilish, shuningdek kambag'allikni qisqartirish choralarini ko'radi. Davlat fuqarolarning kasbiy tayyorgarligini va qayta tayyorlanishini tashkil etadi hamda rag'batlantiradi." Deyilgan. Ya'ni har bir fuqaroning bandligini ta'minlash davlatning vazifasidir. Shu jumladan sudlangan shahslar va ozodlikdan mahrum etilgan shahslarning ham bandligini ta'minlash, kasbiy tayyorgarligini va qayta tayyorlanishini tashkil qilishga mas'ul. Oqibatda, jazoni ijro etuvchi muassasalarda sudlangan shahslarning kasbga yo'naltirilgan ta'limi tashkil qilingan bo'lib, u yerda mahkumlar duradgorlik, ustachilik, etikdo'zlik kabi kasblarga doir to'garaklar tashkil qilingan.
Shu jumladan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 50-moddasi Respublikada istiqomat qilivchi fuqarolarning ta'lim olish huquqi haqida bo'lib unda "Har kim ta'lim olish huquqiga ega. ..." deya ta'kidlangan. Shuningdek, ushbu moddada "... Maktabgacha ta'lim va tarbiya, umumiy o'rta ta'lim davlat nazoratidadir. ..."3 deb davlat maktabgacha va umumiy o'rta ta'limni ta'minlashi keltirilgan. Ushbu moddalarning ta'minlanishini asoslash uchun O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 16 aprel kunidagi "Ozodlikdan mahrum etilgan shaxslarning umumiy o'rta va kasb-hunar ta'limi tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi 318-son qarorini keltirishimiz mumkin. Unga ko'ra 6 ta jazoni ijro etish koloniyalarida (Toshkent viloyatidagi 7, 13, 21 va 24-Jazoni ijro etish koloniyalari, Navoiy viloyatidagi 4 va 5- Jazoni ijro etish koloniyalari) O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tasarrufidagi umumta'lim maktablari filiallari faoliyatiyo'lga qo'yilgan.
Jazoni ijro etish muassasalarida jazo muddatini o'tayotgan mahkumlarni qiziqishidan kelib chiqqan holda, to'garaklar tashkil etish orqali ularni xorijiy tillarga o'rgatish yo'lga qo'yilgan. Jumladan, jazo muddatini o'tayotgan mahkumlarni imkoniyatidan unumli foydalangan holda, bugungi kunda 539 nafar mahkumlar xorijiy tillarga o'rgatilmoqda. Ulardan 257 nafari ingliz tili, 133 nafari koreys tili, 137 nafari rus tili, 29 nafari turk tili va 5 nafari xitoy tiliga o'rgatilmoqda. Shu bilan birga jazoniijro etish koloniyalarida tashkil qilingan O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tasarrufidagi umumta'lim maktablari filiallarida tahsil olayotgan 359 nafar mahkumlarga rus va ingliz tillari bo'yicha dars mashg'ulotlari o'tkazilib kelinmoqda. Umumta'lim maktabida tahsil olayotgan o'quvchi mahkumlar hududiy xalq ta'limi bo'limlari tomonidan 3 668 dona (shundan 227 tasi rus tili va 211 tasi ingliz tili)
3 HHaraMOBa M.M. Cu^aTnu TatnuM th3hmhhh pHBo:®naHTHpHmHHHr 6at3H CTpaTeruK acocnapu //Pecny6nuKacH HHB ManaKa omupum hhcthtyth ax6opoTHOMacu. T.- 2023. № 3. 63-70 6.
2024-yil, 7-dekabr
243
Konstitutsiya — inson qadri uchun
The£onstitution^JiorHumanDigniiy
Toshkent davlat transport universiteti
o'quv darsliklari bilan ta'minlangan.
REFERENCES
1. Инагамова М.М., Журабоев Н. Ю. . Туркистонлик аёлларнинг сиёсий MaKOMtf//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. (E)ISSN: 2181-1784 4 (5), May, 2024. Б.78-90
2. Инагамоыв М.М .Узбекистонда аёлларга нисбатан зуравонлик масалалари: муаммолар, ютуклар ва истикболлaр/Лnternational Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 3 Issue: 06 | 2023 ISSN: P - 2181-2306, E - 2181-2314. Р. 107-112
3. Инагамова М.М. Сифатли таълим тизимини ривожлантиришнинг баъзи стратегик асослари //Республикаси ИИВ Малака ошириш институти ахборотномаси. Т.- 2023. № 3. 63-70 б.
4. Инагамова М.М Оила, никох муносабатларида махалла институининг ташкилий-хукукий жихaтлaри//Yangi O'zbekiston taraqqiyotida ilm-fan istiqbollari" mavzusidagi davra suhbati materiallari to'plami. - Toshkent. Jamoat xavfsizligi universiteti nashriyoti. 2022. - Б. 48-55
5. Инагамова М.М . Конституциявий ислохотларда инсон-жамият- давлат масалаларининг ривожланиш боскичлaри//«O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi - inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. - Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. Т.: 2023. Б. 59-64.
6. Инагамова М.М Конституциявий ислохотлар - аёл хукуклари химоясининг гарови// Конституция - тинчлик ва тараккиёт кафолати: Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинган куннинг 27 йиллиги байрамини нишонлаш максадида утказилган Республика илмий-амалий конференция материаллари (2019 йил 5 декабрь). -Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2020. -Б. 121-125.
7. Узбекистоннинг максадли тараккиёт стратегияси уюшган жиноятчилик, экстремизм ва терроризмга карши курашишнинг хукуки кафолати//Трансмиллий уюшган жиноятчилик, терроризм ва экстремизмга карши курашда ички ишлар органларининг роли хамда хамкорлик йуналишлари: Республика илмий-амалий конференция туплами / Масъул мухаррир техника фанлари номзоди, доцент О.Т.Ахмедов. -Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Малака ошириш ошириш институти, 2023. - Б.5-9.
8. Ширинова Н.Д., Ширинова Н.Д. Янги бунёдкор комусимизда инсон кадри//"Жамият" ижтимоий-сиёсий газетаси. 2023 йил, 6 апрель. .№15(836).
244
2024-yil, 7-dekabr
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun
Tashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^^^^^^T^eCOnSti
9. Конституция Республики y36eK^TaH//lex.uz>docs/6445147
10. Shirinova, N. D. (2006). The expression of the relation of substance and attribute in the language system. The Problems of Philology and Methodics.- Bukhara, 98-101.
11. Shirinova, N. D., & Shirinova, N. D. (2023). LISONIY parallelizm hodisasiga doir. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(1), 51-56.
12. Иканова, Л. (2024). приоритет организации образования осужденных.
13. Ikanova, L. S. (2024). jazoni ijro etuvchi muassassalarda, ta'limni tashkil qilish tajribalari (aqsh misolida): Yangi O'zbekiston taraqqiyotida tadqiqotlarni o'rni va rivojlanish omillari. 7(3), 26-31.
14. Lazokat, I. (2024). sobiq sudlangan shahslarga ingliz tilini o'qitish: jahon tajribalari. World Scientific Research Journal, 32(1), 214-216.
15. Иканова, л. (2024). жазони ижро этиш муассасаларидан озод килинган шахсларга хорижий тилларни ургатишнинг хукукий асослари. Journal of new century innovations, 63(4), 120-127.
16. Lazokat, i. (2024). sudlanganlarni chet tiliga o 'qitish bo 'yicha xorij tajribasi (germaniya va aqsh misolida). образование наука и инновационные идеи в мире, 54(2), 65-69.
17. Латипов, О. Ж. (2022). коннотации вокруг слова-зоонима "ВОЛК" в русском, узбекском и таджикском языках. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(Special Issue 26), 647-649.
1. Дадашева А.А. The role of mass media in the development of civil society in new Uzbekistan // Educational Research in Universal Sciences VOLUME 2.ISSUE 4. 2023. Р. 203-207.
2. Дадашева А.А. Янги Узбекистонда махаллий ижро органлари фаолиятида жамоатчилик назорати// Фалсафа ва хукук. 2022/2. Б-137-138.
3. Дадашева А.А. Давлат хизматини ислох килиш шароитида хокимлар фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг асосий йуналишлари// Tashkent State Transport University Google Scholar indexed Prospects for Training International Specialists in the Field of Transport DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1 Volume 3 TSTU Conference 1 2022 . Б. 117-122.
4. Дадашева А.А. Жамоатчилик фикри-фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг мухим омили// Узбекистон Республикаси Президент хузуридаги давлат бошкаруви академияси. Жамият ва бошкаруви. Тошкент. № 2 (92). 2020. Б-125-129.
5. Дадашева А.А. Махаллий ижро хокимияти фаолияти устидан жамоатчилик назоратини натижадорлигини оширишнинг илмий-назарий
245
2024-yil, 7-dekabr
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun
^ashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^
ечимлари// Хукукий тадкикотлар журнали. 2-махсус сон. Тошкент. 2020. Б-227-232
246
2024-yil, 7-dekabr
