CC BY
25Конституциялыц жэне эктшшк цуцыц
УДК 340.13
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НОРМАТИВТ1К К^ЦЬЩТЬЩ АКТ1ЛЕРДЩ КYШIНЕ ЕНУ1НЕ ЖЭНЕ ЦОЛДАНЫСЦА ЕНГ1З1ЛУ1НЕ ЗАЦДЬЩ ТАЛДАУДЬЩ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1
Сымбат Кенжебек^лы Укин
А. Байтурсынов атындагы Доставай мемлекеттж университетi, мемлекет жэне цуцыц теориясы кафедрасыныц доцентi, зац гылымдарыныц кандидаты, Казацстан Республикасы, Костанай ц., е-mail: [email protected]
Н^ржан Сэулен
Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институты, конституциялыц, этмшшк зацнама жэне мемлекеттж басцару бвлiмiнiц жетекшi гылыми цызметкерi, PhD докторы, Казацстан Республикасы, Нур-Султан ц., е-mail: [email protected]
Tyüíu свздер: нормативтж цуцыцтыц акт, зац, промульгация, кYшiне енд\, цолданысца енг\з\лд1, цолдану.
Аннотация. Бул мацалада авторлар нормативтж цуцыцтыц актiлердi ¡ске асыру мэселе-лергн баяндайды. Мацалада Казацстан Республикасында цалыптасцан нормашыгармашылыц жэне цуцыц цолдану практикасы зацныц немесе взге де актшц кYшiне енуi элi де осы актш басшылыцца алуга болатынын бтдгрмейтшн кврсетедi. Бул ретте мацалада кецес уацыты кезецтде Казацстанныц зацнамалыц акттертде белгш бiр зацнамалыц актЫ цолданысца енггзудщ нацты кундерт кврсете отырып, «цолданысца енггзтедг» терминологиясы пайдала-ныла бастаганына назар аударылады.
Авторлар, егер зац Республика Президентi цол цойганнан кешн кYшiне енсе, онда бул, бiрiншiден, зац шыгару процесшц барлыц сатыларынан вткешн жэне цабылдау рэЫмте бай-ланысты тYпкiлiктi зацды нысанды - Конституциялыц зацныц немесе Кодекстщ немесе зацныц вз\н, ектшгден, мемлекет басшысы зацды мацулдаганнан кешн зацныц барлыц цажеттi деректемелерiмен ресми сипатца ие екешн бшд1ред1.
Зацныц немесе взге де актшц кYшiне енггзтуте келетт болсац, бул авторлардыц пшрт-ше, зац зацды кYшiне ие болып цана цоймай, цуцыц беру, мiндеттердi жYктеу жэне цуцыц бузушылыц жасаганы Yшiн жауапкершiлiктi белгшеу арцылы цуцыцтыцреттеуге жататын цогамдыц цатынастарга да ыцпал етед1 Сондыцтан мацалада зацды немесе взге де нормативтж цуцыцтыц актгнг цолданысца енгiзу гана зацды цолданудыц гана емес, сонымен цатар барлыц взге нысандарда ¡ске асырудыц цуцыцтыц негiзi болып табылатыны атап вт\лед\.
Будан басца, авторлар цогамдыц цатынастарды негурлым тиiмдi цуцыцтыц реттеу мацсатында мынадай сипаттагы усыныс енгiзу цажет екендтн атап втедi: зацды немесе взге де нормативтж цуцыцтыц актн олар куш1не енгенге дешн цолданысца енгiзбеу, зац немесе взге де акт ^ште енгеннен кешн немесе бiр мезгшде цолданысца енгiзу.
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ЮРИДИЧЕСКОГО АНАЛИЗА ВСТУПЛЕНИЯ В СИЛУ И ВВЕДЕНИЯ В ДЕЙСТВИЕ НОРМАТИВНЫХ ПРАВОВЫХ АКТОВ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
Укин Сымбат Кенжебекович
Доцент кафедры теории государства и права Костанайского государственного университета им. А. Байтурсынова, кандидат юридических наук, доцент, Республика Казахстан, г. Костанай, е-mail: [email protected]
Саулен Нуржан
Ведущий научный сотрудник отдела конституционного, административного законодательства и государственного управления Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, доктор PhD, Республика Казахстан, г. Нур-Султан, е-mail: [email protected]
Ключевые слова: нормативный правовой акт, закон, промульгация, вступил в силу, введен в действие, применение.
Аннотация. В данной статье авторами освещаются вопросы реализации нормативных
правовых актов. В статье отмечается, что сложившаяся нормотворческая и правоприменительная практика в Республике Казахстан указывает на то, что вступление в силу закона или иного акта ещё не означает, что можно руководствоваться данным актом. При этом в статье обращается внимание на то, что начиная примерно со второй половины 90-х годов прошлого столетия в законодательных актах Республики Казахстан стала использоваться терминология «вводится в действие», с указанием конкретных дат введения в действие того или иного законодательного акта.
Авторы полагают, что если закон вступают в силу после их подписания Президентом Республики, то это во-первых, означает, что закон прошел все стадии законодательного процесса и обрёл окончательную юридическую форму в зависимости от процедуры принятия - форму или конституционного закона, или кодекса, или собственно закона, и, во-вторых, после одобрения закона главой государства закон обладает официальным характером со всеми необходимыми реквизитами.
Что же касается введения в действие закона или иного акта, то это, по мнению авторов, означает, что закон не только приобрёл юридическую силу, но и оказывает воздействие на общественные отношения, подлежащие правовому регулированию путём предоставления прав, возложения обязанностей и установлением ответственности за совершение правонарушения. Поэтому в статье отмечается, что только введение в действие закона или иного нормативного правового акта является правовым основанием не только применения, но и реализации закона во всех иных формах.
Кроме того, авторы отмечают, что с целью более эффективного правового регулирования общественных отношений представляется необходимым внести предложение следующего характера: не вводить в действие закон или иной нормативный правовой акт до их вступления в силу, а вводить в действие после или одновременно со вступлением в силу закона или иного акта.
SOME QUESTIONS A LEGAL ANALYSIS OF THE ENTRY INTO FORCE AND ENACTMENT OF REGULATORY LEGAL ACTS IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Ukin Simbat Kenzhebekovich
Associate Professor of the Department of theory of state
and law of A. Baitursynov Kostanay state University, candidate of law,
Republic of Kazakhstan, Kostanay, e-mail: [email protected]
Saulen Nurzhan
Leading researcher of the Department of constitutional, administrative legislation and public administration of the Institute of legislation and legal information of the Republic of Kazakhstan, PhD, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, e-mail: nuri [email protected]
Keywords: normative legal act, law, promulgation, entered into force, entered into force, application.
Abstract. In this article, the authors cover the implementation of regulatory legal acts. The article notes that the established normative and law enforcement practice in the Republic of Kazakhstan indicates that the entry into force of a law or other act does not mean that it is possible to be guided by this act. This article draws attention to the fact that as of the second half of 90-ies of the last century in the legislation of the Republic of Kazakhstan began to use the terminology «enforced», indicating the specific dates the enactment of a legislative act.
The authors believe that if the law comes into force after it is signed by the President of the Republic, it first means that the law has passed all stages of the legislative process and has acquired a final legal form, depending on the adoption procedure-the form of a constitutional law, a code, or a law itself, and, secondly, after the approval of the law by the head of state, the law has an official character with all the necessary details.
As for the introduction of a law or other act, this, according to the authors, means that the law has not only acquired legal force, but also has an impact on public relations that are subject to legal regulation by granting rights, imposing duties and establishing responsibility for the Commission of an offense. Therefore, the article notes that only the introduction of a law or other normative legal act is the legal basis not only for the application, but also for the implementation of the law in all other forms.
In addition, the authors note that for the purpose of more effective legal regulation of public
Конституцияльщ жэне эктшшк цщьщ
relations, it is necessary to make a proposal of the following nature: not to enact a law or other normative legal act before their entry into force, but to enact it after or simultaneously with the entry into force of a law or other act.
^азакстанда нормативтк к¥кьщтык акт, кептеген елдершдепдей романо-германдык к^кьщтьщ жYЙеде к¥кьщтьщ непзп кайнар кезi больш кала беред^ ^азакстан Республикасыныц аумагьнда дэлiрек айтсак, Н^р-С^л-тан каласыныц шегiнде кдаьшган «Астана» Халыкаралык каржы ортальташда ею жыл бойы ерекше к¥кьщтык режим колданылып келедi, онда Англия мен Уэльс к¥кь^ыныц каFидаттары, нормалары мен прецеденттерi колданылады.
^¥кьщтьщ жалпы теориясы саласында «нормативтж к¥кьщтык акт» дефинициясы-ныц кептеген доктриналык аныктамалары болFандыктан, казакстандык зац шьтарушы б^л ^ымды алFаш рет «Нормативтiк к^кьщтьщ актшер туралы» ^азакстан Республикасыныц 1998 жылFы 24 наурыздаFы Зацында бекiттi1, содан кешн б^л аныктама «^кьщтьщ актшер туралы» К^азакстан Республикасыныц 2016 жылFы 6 сэуiрдеri Зацында2 бекiтiлген.
«^кьщтьщ актiлер туралы» ^азакстан Республикасы Зацыныц 1-бабыныц 25) тар-макшасына сэйкес «нормативтiк к¥кьщтык акт - республикалык референдумда кабыл-данFан не уэкшетт орган кабылдаFан, к¥кык нормаларын белгшейтш, езгертетiн, толыкты-ратын, олардыц колданысын токтататын не-месе токтата т^ратын, белгiленген нысандаFы, каFаз жеткiзгiштегi жазбаша ресми к¥жат жэне сонымен бiрдей электрондык к¥жат».
Б^л казакстандык к¥кыктыц негiзгi кай-нар кезi ретшде коFамдык катынастарFа, адамдардыц мшез-к^лкына барынша ретте-ушi ыкпал ететiн нормативтж к¥кьщтык акт. БаршамызFа белгiлi, нормативтж к¥кьщтык актiлер эртYрлi негiздермен, яFни зацды кYшi, мазм^ны, зац шьмру субъектiлерi, уакыты мен колданылу аясы жэне т. б. бойынша жж-теледi.
^азакстан Республикасында 1995 жылFы Конституцияда3 парламент шыFаратын зацдармен реттелетш коFамдык катынастар шецберi (тiзбесi) белгшенген (61-баптыц 3-тармаFы). Осы тiзбеге юрмеген езге де барлык катынастар за^а тэуелдi актiлермен реттеледi. Б^л мэн-жай кептеген жаFдайлар-да мемлекеттiц аткарушы-еюмдк органдары шыFаратын зацFа тэуелдi актшер саныныц ар-туына ыкпал етедь
Казакстан Республикасы ^лттык зацнама-сыньщ серпiндi дамуы Казакстанныц к¥кык шыгармашылыгы саласындагы к¥кыктык жYЙесi «нормативтiк к¥кыктык актшщ кYшiне eHyi» жэне «нормативтк к¥кыктык актiнi кол-даныска енпзу» сиякты ^гымдарды бeлyiмен сипатталады. Аталган дефинициялардыц зацды талдауына кыскаша токталайык.
Казакстан Республикасы Конституциясы-ныц 62-бабыныц 8-тармагы республиканыц зац жэне езге де нормативтж к¥кыктык ак-тiлерiн эзiрлеy, ^сыну, талкылау, кушше енгiзy жэне жариялау тэртiбi арнаулы зацмен жэне Парламент пен оныц Палаталарыныц регла-менттерiмен реттеледi деп белгшейдь Осы конституциялык норманыц непзшде жогары-да аталган «К¥кыктык актшер туралы» Ка-закстан Республикасыныц Зацы кабылданды, ол «Нормативтiк к¥кыктык актшер туралы» 1998 жылгы 24 наурыздагы Казакстан Республикасыныц кYшi жойылган Зацыныц орнына келдi.
Айта кету керек, кез-келген нормативтш к^кыктык акт, оныц мазм^нына карамастан, белгiлi бiр дэрежеде адам мен азаматтыц к^кыктарына, бостандыктары мен мшдеттерь не эсер етед^ себебi ол адамдар мен ^йымдар-дыц мшез-к^лкын реттеуге багытталган. Б^л ретте республика Конституциясыныц
4-бабыныц 4-тармагы «Азаматтардыц к^кыктарына, бостандыктары мен мшдеттерь не катысты нормативтiк к¥кыктык актiлердi ресми тYрде жариялау оларды колданудыц мiндеттi шарты болып табылады» деген ере-жеш бекiтедi. Нормативтiк к¥кыктык актшер-де тек к^кык нормалары бар жэне к^кык теори-ясынан колданудыц пайдалану, орындау жэне сактаудан айырмашылыгы к¥кык нормаларын iске асырудыц ерекше нысаны екендiгi белгiлi.
Б^л ретте мынадай мэселелер туындайды: 1) нормативтiк к¥кыктык актiнiц кYшiне енyi осы актЫ колданудыц к¥кыктык негiзi болып табыла ма? 2) «кYшiне ендЬ> жэне «кол-даныска енгiзiлдi» ^гымдарынан ненi тYсiнy керек? 3) нормативтш к¥кыктык актiнi колда-ныска енпзу осы актМ колдану Yшiн жалгыз к^кыктык негiз болып табыла ма? 4) езшщ магыналык жYктемесi бойынша «кушше ендi» жэне «колданыска енпзшдЬ» дефинициясы сэйкес келе ме, элде бул эртYрлi угымдар ма?
1 Казацстан Республикасы ПарламентШц Жаршысы, 1998 ж., № 2-3, 25-цужат. (Осы Зацныц ^mi жойыл-ды - автордыц ескертуi).
2 «Кщыцтыц актшер туралы» 2016 жылгы 6 сэуiрдегi Казацстан Республикасыныц Зацы// [Электрон. ресурс] - URL: http://adilet.zan.kz/kаz/docs/Z1600000480
3Казахстан Республикасыныц Конституциясы (1995 жылгы 30 тамызда республикалыц референдумда ца-былданды) (2019 жылгы 23 наурыздагы взгер1стер мен толыцтырулармен) [Электрон. ресурс] - URL: http:// http://adilet.zan.kz/ kuz/docs/K950001000
Осы мэселе бойынша 2002 жылы И.Ю. Лоскутовтыц «К^азакстан Республикасыныц нормативтж к¥кыктык акгшершщ «... кYшiне енуЬ> жэне «... колданыска енпзшуЬ» атты макаласы шыккан [1]. Атап айтканда, ол былай деп жазады: «... еюшшке орай, мемле-кеттiк органдардыц кепшiлiгi элi кYнге дейiн олардыц нормативтiк к¥жаттары «кYшiне ен-ген» кезiн, «колданыска енпзшген» кезiн элi де анык тYсiнбейтiнiн айтуга тура келедi [1]. Бiздщ ойымызша, б^л мэселе езектiлiгiн 6y-гiнде жогалткан жок.
Сондыктан, еткен гасырдан бастап ^а-закстан Республикасыныц зацнамалык ак-тiлерiнде белгiлi бiр немесе езге де нормативтж к¥кыктык актже катысты «колданыска енгiзiледi» деген :рым колданылганына кара-мастан, ^азакстан Республикасыныц зацна-масы осы кYнге дешн «^шше ендi» жэне «колданыска енпзшдЬ» деген дефиниция-ларга кецiнен аныктама бермейдi. Кдаык те-ориясында мемлекет басшысы конституция-да немесе зацда белгшенген мерзiмде жYзеге асырган, ресми баспасез органдарында кабыл-данган жэне бектлген зацныц жариялануын бiлдiретiн «жариялау» (промульгация латын тiлiнен promulgation - хабарландыру, халыкка тарату) деген :рым бар. Тек жарияланганнан кейiн гана зац, эдетте, мшдетл кYшке ие бо-лады [2, 559 б.]. Промульгация институты ^а-закстан Республикасыныц Конституциясында бекiтiлген (Конституцияныц 44-бабыныц 2) тармакшасы жэне баска да ережелер^. Конституцияныц 62-бабыныц 2-тармагы зацдар-дыц Республика Президентi кол койганнан кейiн кYшiне енетiнiн белгiлейдi. Б^л ненi бiлдiредi? Б^л с^рактыц жауабы айкын керь нетiн сиякты - зацга мемлекет басшысы кол койгандыктан, б^л зац кYшiне ендi, демек, Ыз осы зацды басшылыкка ала аласыз. Баскаша айтканда, республика Президентшщ зацга кол коюы бiрiншiден, зац шыгару органында зац шыгару процесшщ барлык сатыларынан еткенiн жэне кабылдау рэсiмiне байланысты тYпкiлiктi зацды нысанды - Конституциялык зацныц немесе Кодекстщ нысанын немесе зацныц езiн, екшшщен, мемлекет басшысы зацды мак^лдаганнан кешн зац ^шше енiп кана коймай, барлык кажеттi деректемелер-мен ресми сипатка ие екендiгiн бiлдiредi.
Алайда ^азакстан Республикасында ка-лыптаскан нормашыгармашылык жэне к¥кык колдану практикасы зацныц немесе езге де актшщ ^шше енуi осы актiнi басшылыкка алуга болатынын бiлдiрмейдi. Кецес уакы-тында К^азакстанныц зацнамалык актiлерiнде кандай да бiр зацнамалык актiнi колданыска енпзудщ накты кYндерiн керсете отырып, «колданыска енпзшедЬ» терминология-сы колданыла бастады. М.Н. Марченкомен келiсу керек, ол былай деп жазды: «КYPделi
жэне мацызды нормативтж-крыктык актiлер Yшiн ^шше ену мерзiмi барлык баска норма-тивтж-к^кыктык актiлерге караганда ^загы-рак болуы тиiс» [2, 308 б.]. Осы ж^мыста М.Н. Марченко сштемеде «Нормативтiк актiнi кабылдау мен оныц колданылуыныц баста-луы арасында айтарлыктай алшактык орын алган жагдайларда, кебшесе «оныц кYшiне енуi» туралы емес, «осы аклш колданыска енгiзу» туралы айтады [3, 308 б.].
Осыган байланысты зацды iске асыру-дыц (пайдалану, орындау, сактау жэне колдану нысанында) кажеттi жэне басты шарты зацныц кYшiне енуi емес, зацныц немесе езге де актшщ колданылуы болып табылады. Зац немесе езге де нормативтж кръщтык акт колданыска енпзшгеннен кейiн гана осы зацды басшылыкка алуга болады, ягни б^л жагдайда гана зацды барлык нысандарда - пайдалану, орындау, сактау жэне ец бастысы колдану нысанында юке асыру мYмкiн болады. Зацды немесе езге де аклш колданыска енгiзу зац зацды ^шше ие болып кана коймай, к¥кык беру, мiндеттердi жYктеу жэне к¥кык б^зушылык жасаганы Yшiн жауапкершiлiктi белгiлеу жо-лымен к¥кыктык реттеуге жататын когамдык катынастарга да эсер ететiнiн бiлдiредi. Б^л магынада зацды немесе езге де нормативтж к^кыктык актiнi колданыска енпзу гана зацды колдану гана емес, сонымен катар барлык езге нысандарда юке асырудыц к¥кыктык не-гiзi болып табылады.
Сондыктан, мысалы, 2014 жылгы ^а-закстан Республикасыныц К^ылмыстык ко-дексiне мемлекет басшысы сол жылдыц 3 шiлдесiнде кол койып, кол койылганнан кейiн ^шше енген кезде, соттар мен баска да к¥кык коргау органдары 2015 жылдыц 1 кацтарына дейiн (белгш бiр жагдайларды коспаганда) осы Кодекст басшылыкка ала алмады, ал 2014 жылдыц ^шше енген ^а-закстан Республикасыныц ^ылмыстык ко-дексi кезшде 1997 жылгы ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кодексiн колдануды жалгастырды.
Б^л ретте кYшiне ену де жэне колданыска енпзу де зацныц немесе езге де нормативтж к^кыктык актшщ керi кYшi принципiнiц сакталуын камтамасыз етуге тиiс. Б^л эЫре-се зацдык жауапкершiлiк саласына катысты. Осылайша, сот терелiгiнiц принциптерiнiц бiрi Республика Конституциясыныц 77-бабы 3-тармагыныц 5) тармакшасында бекiтiлген «жауапкершiлiктi белгiлейтiн немесе ^шей-тетiн, азаматтарга жаца мiндеттер жYктей-тiн немесе олардыц жагдайын нашарлататын зацдардыц керi кYшi болмайды. Егер к¥кык б^зушылык жасалганнан кейiн ол Yшiн жау-аптылык зацмен жойылса немесе жещлдетш-се, жаца зац колданылады» деген ереже болып табылады.
Конституцияльщ жэне эшмшшк цщьщ
Бул ретте «Кукыктык актшер туралы» зацныц 43-бабыныц 3-тармагы азаматтарга жаца мiндеттер жYктейтiн немесе олардыц жагдайын нашарлататын нормативтiк кукыктык актiлердiц керi кYшi болмайды деп белгiлейдi. Бiздiц ойымызша, осы ережеден нормативтiк кукыктык актшердщ кукыктык жауапкершiлiк саласында гана емес, элеумет-тiк eмiрдiц кец саласында керi кYшi жок деп корытынды жасауга болады.
Келесi сурак туындайды: зацныц немесе езге де нормативтж кукыктык актiнiц уакытында ^шше енуi оныц колданыска енгiзiлуiнiц алдында мiндеттi ме? Казакстан Республикасындагы нормашыгармашылык тэжiрибе керсеткендей, мундай жагдай эр-дайым орын алмаган. Мысалы, 2006 жылгы 20 кацтарда кYшi жойылган Казакстан Республикасыныц Эюмшшк кукык бузушылык туралы кодексiне «Казакстан Республикасыныц Эюмшшк кукык бузушылык туралы ко-дексiне eзгерiстер мен толыктырулар енгiзу туралы» №123 Казакстан Республикасыныц Зацымен eзгерiстер мен толыктырулар ен-гiзiлдi4. Мэселен, осы Кодекс дэл осы Зацныц редакциясында 2006 жылгы 1 кацтардан бастап, ягни 2006 жылгы 20 кацтарда езгерь стер мен толыктыруларга Мемлекет басшы-сы кол койып, кYшiне енгенге дешн Yш апта бурын колданыска енпзшдь Бул жагдайда зацды колданыска енпзу оныц кушше енуiнiц алдында болды.
Баска мысал келтiрсек. 2016 жылгы 1 кацтардан бастап колданыска енпзшген
2015 жылгы 29 казандагы Казакстан Республикасы Кэсшкерлш Кодексшщ5 323-бабы-ныц 2-тармагы мыналарды белгшейдк «осы Кодекстiц 159-бабы 1-тармагыныц, 295-бабы 3, 4 жэне 5-тармактарыныц салыктар сома-сын телеу бeлiгiндегi нормалары Инвести-циялар жeнiндегi уэкiлеттi органмен 2009 жылгы 1 кацтарга дешн жасалган инвестици-ялык келiсiмшарттар бойынша колданысын сактайды». Бул жагдайда Кэсшкерлк Кодекс
2016 жылгы 1 кацтардан бастап колданыска енпзшгенге дейiн eзiнiц жекелеген нормаларын колдану тэр^бш айкындайды.
Бул жерде келесi сурак туындайды: оныц мазмунын бiлместен нормативтк кукыктык актiнi калай пайдалануга, орындауга, сакта-уга, ал ец бастысы калай колдануга болады, eйткенi ол элi жарияланбагандыктан, кушь не енгенге дешн колданыска енпз^вд жэне осылайша ресми жарияланганга дейiн зацды тYрде калай эрекет ете бастады? Бiздiц ойы-
мызша, бул жагдайда нормативтк кукыктык акт жарияланганга дейiн колданыста болган ресми жарияланганнан кейiн жарияланган актiнi iске асыруга байланысты мемлекеттш органдар, лауазымды адамдар, азаматтар осы аклш iске асыру Yшiн eзiнiц жариялануы-на дейiн колданыска енпзшген жарияланган аклш кeздейтiн кукыктык нэтижеге кол жет-кiзу Yшiн ю-кимыл жасауга тиiс. Алайда бул тэжiрибе акпараттык, кукыктык, уйымдасты-рушылык, материалдык-каржылык жэне тагы баска сипаттагы бiркатар колайсыздыктар ту-дыруы мYмкiн.
Бул ретте нормативтк кукыктык акт кушь не енгеннен кейiн немесе кушше енгенге дей-iн кYшiне енгенше карамастан, нормативтiк кукыктык актiнi колданыска енпзудщ кажет-тi шарты оныц кушше енуi болып табылады. Егер нормативтш кукыктык акт керi кушш кeздеген болса да, кYшiне енгенге дешн колданыска енпзшед^ онда мундай нормативтш кукыктык актiнi кукыктык шыгармашылык органда зацдык ресiмдеу толык аякталган кез-де гана мYмкiн болады, мысалы, зац жобасы зацга айналды жэне ол зацда оныц колданыска енпзшген кунш кeрсете отырып кYшiне ендi. Сондыктан, егер нормативтш кукыктык актiнi зацдык ресiмдеу аякталмаган болса, егер акт ресми зацды мэртебесше (Конституциялык зацныц, Кодекстiц, Зацныц, каулыныц жэне т.б. мэртебесi) ие болмаса, онда ол элi жоба болып табылады, мундай акт когамдык каты-настарды реттей алмайды.
Бул ретте, бiздiц ойымызша, нормативтiк кукыктык актшерге катысты «кYшiне ендi» жэне «колданыска енпзшдЬ» санаттарыныц айырмашылыгы болып табылады.
«Кукыктык актшер туралы» Зацныц 27-ба-быныц 12) тармакшасы колданылу мерзiмi аякталган нормативтiк кукыктык актшердщ жэне нормативтк кукыктык актiлердiц курылымдык элементтерiнiц кYшi жойылды деп тануга жатпайды деп белгiлейдi. Мундай нормалар, мысалы, олар белгiлi бiр уакыт ке-зецiне кабылданган, ол аякталганнан кейiн eз колданысын токтаткан 1995 жылгы Казакстан Республикасыныц Конституциясында бар. Эдетте олар Конституцияныц корытынды бeлiгiнде болады. «Конституция кYшiне ен-ген кезде колданылып жYрген Казакстан Республикасыныц зацдарына сэйкес сайланган Казакстан Республикасыныц Вице-Прези-дентi eзi сайланган мерзiм аякталганга дей-iн eкiлеттiгiн сактайды» деп белгiлейтiн Казакстан Республикасы Конституциясыныц
4 «Казацстан Республикасыныц ЭкшшШк цщыц бузушылыц туралы Кодексте взгергстер мен толъщтырулар енггзу туралы» 2006 жылгы 20 цацтардагы Казацстан Республикасыныц Зацы // [Электрон. ресурс] - URL: http://adilet.zan.kz/ kuz/docs/Z060000123_
5Казацстан Республикасыныц Кэсткерлж КодекЫ: 2015 жылгы 29 цазандагы № 375-VКРЗ Казацстан Республикасыныц Кодексi //[Электрон. ресурс] - URL: http://adilet.zan.kz/knz/docs/K1500000375
94-бабы 2-тармагыныц нормасы мысал бола алады.
Мэселен, Республика Конституциясыныц 44-бабыныц 10-1) тармакшасы Казакстан Республикасыныц Президент адамныц жэне азаматтыц крыктары мен бостандыктарын коргау, мемлекеттiц ^лттык кауш^здЫн, еге-мендiгi мен т^тастыгын камтамасыз ету MYД-десiнде, кYшiне енген зацды немесе езге де к^кыктык актЫ Республика Конституциясы-на сэйкестЫне карау туралы, Казакстан Республикасы Конституциясыныц 91-бабыныц 3-тармагында кезделген жагдайда корытынды беру туралы Конституциялык Кецеске етЫш жолдайды деп белгiлейдi. Тиюшше, Казакстан Республикасыныц Конституциялык Кецесi Конституцияныц 72-бабы 1-тармагыныц 2) тармакшасы тэртiбiмен Парламент кабыл-даган зацдардыц Республика Президент кол койганга дейiн гана емес, ягни зацдарга Республика Президент кол койган кезде кушь не енгенге дейiн, сондай-ак кушше енгеннен кейiн де Конституцияга сэйкестЫн карайды.
Жогарыда айтылгандарды корытынды-лай келе, Казакстан Республикасында крык шыгармашылык саласында нормативтiк к^кыктык актiнi барлык нысандарда юке асы-рудыц басты жэне айкындаушы шарты оны колданыска енпзу болып табылады деген ереже бурыннан калыптаскан. Нормативтiк крыктык актшщ кушше енуi ол колданыска
енпзшгенге дейiн де, енгiЗiлгеннен кейiн де актшщ езшдж «элеуеттi» жай-кYЙiн, ал колданыска енгiзiлуi нормативтiк кукыктык ак-тiнiц «кинетикалык» жай-кYЙiн бiлдiредi. Бiрiншi жагдайда нормативтiк кукыктык актшщ статикалык, ал екiншiсiнде - дина-микалык функциясы керiнедi. Нормативтiк кукыктык актiнiц динамикалык функциясы акт тура когамдык катынастарга, адамдардыц мшез-кулкына тжелей эсер ететiнiн болжай-ды.
Жогарыда айтылгандарды непзге ала отырып, когамдык катынастарды негурлым тиiмдi кукыктык реттеу максатында мына-дай сипаттагы усыныстар енгiзу кажет: зацды немесе езге де нормативтж кукыктык актiнi олар кушше енгенге дейiн колданыска енпз-беу, зац немесе езге де нормативтж кукыктык акт кYшiне енгеннен кешн немесе бiр мезгш-де кушше енгеннен кейiн колданыска енпзу. Зацнамалык акт кукык бузушылык жасаганы Yшiн зацды жауапкершiлiктi жоятын немесе жещлдететш немесе азаматтардыц жагдайын баскаша жаксартатын жагдайлар ерекше бо-луы мYмкiн кездердi камтуы мYмкiн.
Будан баска, «Кукыктык актiлер туралы» Казакстан Республикасыныц Зацында «нор-мативтiк кукыктык актiлердiц кYшiне енуi» жэне «нормативтж кукыктык актiлердi колданыска енпзу» рымдарын кисындап мазмун-дау кажет болады.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Лоскутов И.Ю. «Вступление в силу...» и «введение в действие...» нормативных правовых актов Республики Казахстан // [Kipy режим1]:Нирз://оп1те.1а^пЛ1ЮоситеШ/?^с_ id=1034300#pos=4;-108
2. Большой юридический словарь / Под ред. А.Я. Сухарева, В.Д. Зорькина, В.Е. Крутских. - М.: ИНФРА-М, 1999. - VI, 790 с.
3. Марченко М.Н. Теория государства и права. Учебник. - М.: Юрид. лит., 1996. - 432 с.
REFERENCES
1. Loskutov I.Ju. «Vstuplenie v silu...» i «vvedenie v dejstvie...» normativnyh pravovyh aktov Respubliki Kazahstan // [Kiru rezhimi]: https://online.zakon.kz/Document/?doc_ id=1034300#pos=4;-108
2. Bol'shoj juridicheskij slovar' / Pod red. A.Ja. Suhareva, V.D. Zor'kina, V.E. Krutskih. - M.: INFRA-M, 1999. - VI, 790 s.
3. Marchenko M.N. Teorija gosudarstva iprava. Uchebnik. - M.: Jurid. lit., 1996. - 432 s.
