CC BY
294. Казбаева А.Г. Роль и значение общественного мониторинга, проводимого Национальной палатой предприятий, в правовом мониторинге нормативных правовых актов // Вестник Института законодательства Республики Казахстан, №3 (44), 2016 г. - С. 78-83.
REFERENCES
1. Kazbayeva A.G. Kvoprosu ob obshchestvennom monitoringe normativnykhpravovykh aktov... // Vestnik Instituta zakonodatel 'stva Respubliki Kazakhstan, №3 (39), 2015 g. - S. 116-120
2. Klimkin S.I. Pravovoy Pravovoy monitoring Zakona Respubliki Kazakhstan ot 16 yanvarya 2001 g. № 142-II «O nekommercheskikh organizatsiyakh», razmeshchen na sayte Zakon. kz, ot 17 sentyabrya 2019 g.//https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34713097.
3. Kazbayeva A.G. Teoreticheskiye aspekty obshchestvennogo monitoringa normativnykh pravovykh aktov // Vestnik Instituta zakonodatel'stva Respubliki Kazakhstan, №4 (40), 2015 g. -S. 96-101
4. Kazbayeva A.G. Rol' i znacheniye obshchestvennogo monitoringa, provodimogo Natsional'noy palatoy predprinimateley, v pravovom monitoringe normativnykh pravovykh aktov// Vestnik Instituta zakonodatel'stva Respubliki Kazakhstan, №3 (44), 2016 g. - S. 78-83.
УДК 3401
ЗАНДАРДЫЦ ТШМД1Л1ГШ ЗАЦНАМА САПАСЫН АРТТЫРУ Ц¥РАЛЫ РЕТ1НДЕ ТАЛДАУ
Айгул вм^ржанцызы ^алиева
Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институты Куцыцтыц мониторинг орталыгыныц жетекшi гылыми цызметкер^ зац гылымдарыныц магистр1, Нур-Султан ц., Казахстан Республикасы; e-mail: kalieva_a@list.ru
TYUiu свздер: зацнаманыц тимдшгт талдау, цуцыцтыц мониторинг, нормативтж цуцыцтыц актiлердi талдау, мемлекеттгк органдар, зацдарды талдау нэтижелерi, зац шыга-ру цызметi
Аннотация. Мацала «Казацстан Республикасыныц Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институты» шаруашылыц ЖYргiзу цуцыгындагы республикалыц мемлекеттж кэсторны жур-гiзетiн зацдардыц тимдшгт талдау нэтижелерт пайдалану арцылы зацнаманыц сапасын арттыруга арналган.
Авторлар цуцыцтыц мониторинг угымын цогамдыц цатынастарды цуцыцтыцреттеудщ тимдшгт арттырудыц ерекше тетт реттде ашады, оган Казацстан Республикасы зацна-масыныц жай-куйт жэне оны ¡ске асыру практикасын багалау бойынша гана емес, сонымен цатар цуцыцтыц цубылыстардыц даму динамикасын болжау бойынша да ерекше функция-лар бертген. Бул цуцыцтыц нормалардыц цогамдыц цатынастарга тер¡с эсершц алдын алу жoнiндегi шараларды уацтылы цабылдауга мумктдж бередi.
Авторлар норма шыгару цызметшц сапасына жэне тимдшгте байланысты зацнама-ны, оныц жекелеген салаларын жетiлдiру жвнiндегi усынымдарды эзiрлеуде, сол сияцты Казацстандагы цуцыц цолдану практикасыныц жай-куш тэуелдi болатын тиiстi тусгндгру жумыстарын ЖYргiзуде кершс тапцан цуцыцтыц мониторинг нэтижелертщ ерекше мацы-здылыгын атап втедi.
Сонымен цатар, цуцыцтыц мониторинг турацты, циклдгк сипатца ие, ейткеш зацна-малыц акттерге ЖYргiзiлетiн талдау олцылыцтарды, цайшылыцтар мен коллизияларды аныцтауга жэне тужырымдамалардыц жобаларын эзiрлеу жэне тиiстi ведомствоаралыц комиссиялардыц царауына енгiзу арцылы зацнаманы жетiлдiру бойынша усыныстар енгiзуге мумкшдт беред1
Куцыцтыц мониторинг нэтижелерi норма шыгаруды, ягни белгiлi бiр идеяныц пайда бо-луынан басталатын процестi жэне цолданылуы барысында цуцыц нормасыныц цазiргi шын-дыгына, ягни белгiлi бiр жагдай мен субъект^е нацтыланбаган мiнез-цулыцтыц абстрактiлi ережелерiне айналатын, нысаны менмазмуны бойынша пысыцталган нормативтж цуцыцтыц
акттер мен басца да цужаттарды дайындауга багытталган жумыстыц взгн цамтамасыз ететт арнайы квмекшг зац цызметг реттде цолданылады деп санаймыз.
Зац жобаларыныц тужырымдамаларын эзгрлеу кезтде зацдардыц тимдшгт тал-дау нэтижелерт пайдалану цажеттттне назар аударылды. Цазацстан Республикасында цщыцтъщ мониторинг теттн одан эр1 жеттдгрудщ жэне оныц зацнамалыц акттердщ жо-баларын эзгрлеу процес1мен Yйлесуiнiц орындылызы туралы цорытынды жасалды.
АНАЛИЗ ЭФФЕКТИВНОСТИ ЗАКОНОВ КАК ИНСТРУМЕНТ ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
Калиева Айгуль Умиржановна
Ведущий научный сотрудник Центра правового мониторинга Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, магистр юридических наук, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: kalieva_a@list.ru
Ключевые слова: анализ эффективности законодательства, правовой мониторинг, анализ нормативных правовых актов, государственные органы, неправительственные организации, объекты и субъекты правового мониторинга, научно-методическое обеспечение.
Аннотация. Статья посвящена повышению качества законодательства посредством использования результатов анализа эффективности законов, проводимого республиканским государственным предприятием на праве хозяйственного ведения «Институт законодательства и правовой информации Республики Казахстан».
Авторами раскрывается понятие правовой мониторинг, как особый механизм повышения эффективности правового регулирования общественных отношений, который наделен специфическими функциями не только по оценке состояния законодательства Республики Казахстан и практики его реализации, но и по прогнозированию динамики развития правовых явлений. Это позволит своевременно принять меры по предупреждению негативного влияния правовых норм на общественные отношения.
Авторами подчеркивается особое значение результатов правового мониторинга, выраженных как в выработке рекомендаций по совершенствованию законодательства, его отдельных отраслей, что обусловливает качество и эффективность нормотворческой деятельности, так и в проведении соответствующей разъяснительной работы, от которой зависит состояние правоприменительной практики в Казахстане.
Также отмечается, что правовой мониторинг носит постоянный, циклический характер, поскольку проводимый анализ законодательный актов позволяет выявить пробелы, противоречия и коллизии и внести предложения по корректировке законодательства посредством разработки проектов концепций и внесением на рассмотрение соответствующих межведомственных комиссий.
Считаем, что результаты правового мониторинга выступают в качестве специальной вспомогательной юридической деятельности, обеспечивающей нормотворчество - то есть процесс, который начинается с возникновения определенной идеи и саму работу, направленную на подготовку совершенных по форме и содержанию нормативных правовых актов и иных документов, в ходе применения которых воплощаются в современную действительность нормы права, то есть абстрактные правила поведения, не конкретизированные к определенному случаю и субъекту.
Обращено внимание на необходимость использования результатами анализа эффективности законов при разработке концепций законопроектов. Сделан вывод о целесообразности дальнейшего совершенствования механизма правового мониторинга в Республике Казахстан и корреспонденции его с процессом разработки проектов законодательных актов.
ANALYSIS OF THE EFFECTIVENESS OF LAWS AS A TOOL TO IMPROVE THE QUALITY OF LEGISLATION
Kalieva Aigul Umirzhanovna
Leading researcher at the Center for legal monitoring
of the Institute of Legislation and Legal Information
of the Republic of Kazakhstan, Master of Juridical Sciences,
Nur Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: kalieva a@list.ru
Цуцыцтыц мониторинг \ \\ \\ \\ \\ \\ \\ \\ \\ \ \\\\\\\\\\ \
Keywords: analysis of the effectiveness of legislation, legal monitoring, analysis of regulatory legal acts, government bodies, non-governmental organizations, objects and subjects of legal monitoring, scientific and methodological support.
Abstract. The article is devoted to improving the quality of legislation by using the results of the analysis of the effectiveness of laws carried out by the republican state enterprise on the right of economic management«Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan».
The authors reveal the concept of legal monitoring as a special mechanism for increasing the efficiency of legal regulation of public relations, which is endowed with specific functions not only to assess the state of the legislation of the Republic of Kazakhstan and the practice of its implementation, but also to predict the dynamics of the development of legal phenomena. This will make it possible to take timely measures to prevent the negative impact of legal norms on public relations.
The authors emphasize the special importance of the results of legal monitoring, expressed both in the development of recommendations for improving legislation, its individual sectors, which determines the quality and efficiency of rule-making activities, and in conducting appropriate explanatory work, on which the state of law enforcement practice in Kazakhstan depends.
It is also noted that legal monitoring is constant, cyclical, since the analysis of legislative acts allows us to identify gaps, contradictions and conflicts and make proposals for adjusting legislation through the development of draft concepts and submission to the relevant interdepartmental commissions.
We believe that the results of legal monitoring act as a special auxiliary legal activity that ensures rule-making - that is, a process that begins with the emergence of a certain idea and the work itself aimed at preparing normative legal acts and other documents that are perfect in form and content, during the application of which are embodied in the modern reality of the rule of law, that is, abstract rules of behavior, not concretized to a specific case and subject.
Attention is drawn to the need to use the results of the analysis of the effectiveness of laws in the development of concepts of draft laws. It is concluded that it is advisable to further improve the mechanism of legal monitoring in the Republic of Kazakhstan and its correspondence with the process of developing draft legislative acts.
Казахстан Республикасыныц 2025 жылга м^ият пысьщтау, сындарлы зац шыгару дэс^р-
дешнп Стратегиялык; даму жоспарында «Зацна- лерш жалгастыру2, цолданыстагы зацнаманы
маны жетiлдiру жэне зацдарды сацтау Yшiн жаца жагдайга бешмдеу3 жэне оныц жекелеген
жагдайлар жасауды цамтамасыз ету» басым- салаларына езекл сипат беру4 кажеттт туралы
дыгы шецбершде Мемлекет басшысы Н.Э. На- бiрнеше рет атап етть Осы аталган мшдеттердщ
зарбаев зацнама мен цолдану сапасын, барлыгы, бiздiц ойымызша, 6ykw зацнаманы
т^рактылыгын арттыру мшдетш цойды. Ол, атап жэне цолдану практикасын жетiлдiру
айщанда, «... Осы мацсаттарда зацды эркелю тетктерш, оныц шшде республикада зац-
тYсiндiру мYмкiндiктерiн жою, олардыц цайта- дылыкгы цамтамасыз етудiц пэрмендi ^¥ралда-
лануын болдырмау, зацдардыц т^ракгылыгын рыныц бiрi ретiнде ^цыктыщ мониторинг ЖYЙ-
жэне бiр мезгiлде зацнамадагы езгерiстер мен есiн д¥рыс вд>у жагдайында жYзеге асырылады
жацалыкгардыц болжамдылыгын цамтамасыз [1]. Елде жYргiзiлiп жащан реформалар аясында
ету цажет.»1 деп атап етть зацнама келемiнiц объективт ^лгаюы зацнама-
Б^л мiндеттер непзшен ^^ыктыщ монито- ныц тиiмдiлiгiне талдау жYргiзудi, зацнаманы
рингтi пайдалану кезшде шешуге болады. одан эрi жетiлдiру женiндегi нацты ¥сыны-
Мемлекет басшысы Казахстан халцына старды, ^^ыктыщ мониторингтщ ¥йымдасты-
жолдауларында, сондай-ац тYрлi сейлеген сез- рушылык-к¥^ыктык тетiгiн негiздеудi талап
дерiнде сапалы зацдар цабылдау, оларды тыгыз етедi. 2016 жылы «К^ыкгыщ актiлер туралы»
жэне Yйлесiмдi езара ю-цимыл жагдайында Казахстан Республикасы Зацыныц5 цабылда-
1 «Казацстан Республикасыныц 2025 жылга дешнгг Стратегиялыц даму жоспары» Казацстан Республикасы ПрезидентШц 2018 жылгы 15 ацпандагы № 636 Жарлыгы // 20.02.2018 ж. «Казахстанская правда», № 35 (28664); «Егемен Казацстан» 20.02.2018 ж., № 35 (29266); КР НКА Эталондыц бацылау баню электрондъщ тYрде 23.02.2018ж. МБ «Эдшет»
2 Казахстан Президентг Н.Э. Назарбаевтыц 2016 жылгы 1 цыр^йекте КР Парламенттщ алтыншы шацы-рылымыныц еюнш1 сессиясыныц ашылуында сейлеген сез1. [Электрондыц ресурс]. - Кол жетюзу режима http:// www. akorda.kz/ru.
3 Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтыц 2017 жылгы 31 цацтардагы Казацстан халцына жолдауы «Ка-зацстанныц Ушгншг жацгыруы: жаhандыц бэсекеге цабшеттшк» // Казацстан Республикасы ПрезидентШц ресми сайты [Электрондыц ресурс]. - Кол жеттзу режимг. http://www.akorda.kz/ru.
4 Казацстан Республикасыныц Президент! Н.Э. Назарбаевтыц 2018 жылгы 10 цацтардагы Казацстан халцына жолдауы «Тертгншг енеркэсттгк революция жагдайындагы дамудыц жаца мYмкiндiктерi» // Казацстан Республикасы Президентшц ресми сайты [Электрондыц ресурс]. - Кол жеттзу режимi: http://www.akorda.kz/ru.
5 Казацстан Республикасыныц Президентi Н.Э. Назарбаевтыц 2018 жылгы 10 цацтардагы Казацстан халцына жолдауы «Тертiншi
нуымен кукыктык мониторинг нормативтж кукыктык актiлердiц зацдылыгын камтамасыз ету шараларыныц 6ipi ретiнде аныкталды. Осы Зацныц 50 жэне 51-6аптарына сэйкес жузеге асырылатын, Казакстан Республикасы зацнама-сыныц жай-кYЙi жэне оны колдану практикасы туралы акпаратты Yнемi 6акылау, жинау, талдау жYЙесiн 6iлдipедi (1-баптыц 20) тармакшасы). Бул ретте «жYЙе» угымы кукыктык монито-pингтi мемлекеттк функция pетiнде гана емес, мемлекеттж кукыктык саясаттыц 6eлiгi (институты) ретшде кepсетедi [2].
Гылыми айналымга «зацнама мониторин-ri», «зац мониторинг^), «кукык колдану кыз-метiнiц мониторинг^), «кукык колдану мони-тоpингi», «кукыктык кецiстiк монитоpингi», «ноpмативтiк кукыктык актшер монитоpингi» угымдары енгiзiлдi [3]. Бул ретте аталган тер-миндеpдiц мэш кукыктык pеттеудiц 6елгiленген максаттары мен кол жетмзшген нэтижелеpдiц аракатынасын 6елгшеу максатында когамдык катынастарды pеттеудiц нормативтж кукыктык непздершщ сапасын жэне оны кукык колдану кызмет 6арысында ю жYзiнде жYзеге асыруды 6агалау ретшде тYсiнiледi.
Бipкатаp зацгер галымдардыц пшршше, мониторинг о6ъектiсi колданыстагы зацнама мен оны колдану практикасы гана емес, сонымен катар 6илктщ 6арлык тармактары жYзеге асыратын зац жо6алау жэне езге де норма шыгару кызметi 6олып та6ылады. Ю. А. Тихомиров атап еткен-дей, кукыктык мониторинг - 6ул жумыс iстеудiц, 6аскарудыц, шаруашылык жYpгiзудiц жэне тагы сондай сияктылардыц 6арлык сатылары 6ой-ынша козгалатын, кукыктыц пайда 6олуы мен эрекет етуiнiц 6арлык кезецдеpiнде 6айкалатын акпараттык-6агалау сипатындагы каркынды уй-ымдастырушылык жэне кукыктык институт [4].
М.Т. Баймахановтыц [5] пшршше, зацнама мен кукык колдану практикасы мониторингшщ ерекшелт олардыц сапасын талдау жэне 6ол-жау гана емес, сонымен катар когамдык каты-настардыц накты жай-кYЙiн, адамныц шынайы eмipiн, мемлекет пен азаматтык когам инсти-туттары кызметiн талдау 6олып та6ылады, олардыц тYпкi максаттарына тек пэнаралык кешендi кукыктык pеттеудiц аркасында кол жеткiзуге 6олады.
кукыктык мониторинг жYpгiзу кезiнде жекелеген жагдайларда сы6айлас жемкор-лык pетiнде кepiнетiн кукык нормаларыныц олкылыктары, коллизиялары жэне 6аска да кемшiлiктеpi аныкталуы тиiс. Km6ip жагдайларда олкылыктар, коллизиялар жэне емушты нормалар мемлекеттiк органдарга «кемекте-седi» жэне кукык колданушылар ретшде оларга мундай кукыктык актiнiц 6олуы, ягни мони-тоpингiлеу кезiнде осы нормативтж кукыктык
актшщ кемшiлiктеpiн 6айкамауга ыцгайлы.
Осыган 6айланысты, зац эде6иеттерш-де кей6ip жагдайларда тек зацнамалык актiнi колдану тэжipи6есiн талдау оныц тиiмдiлiгiн 6агалауга мYмкiндiк 6еpедi деп кepсетiледi [6]. кукыктык мониторинг зацнама мен кукык колдану практикасын жетгвдрудщ негiзгi куралы 6олу Yшiн жеткiлiктi элеуетке ие деп санаймыз.
«кукыктык актiлеp туралы» Зацда кукыктык мониторинг жYpгiзу кезiнде мемле-кеттк органдарга Казакстан Респу6ликасыныц зацнамасында 6елгшенген тэpтiппен когамдык жэне гылыми уйымдарды, азаматтарды тартуга кукык 6еpiлген (Зацныц 50-6а6ы 3-тармагы). Жалпы, норма журтшылык eкiлдеpiне, аза-маттарга мемлекеттiк органныц тапсырмасын орындау аркылы мониторинг кызметше каты-суга мYмкiндiк 6еpедi. Бул ретте кукык-мшдет тужырымдамасына CYЙене отырып, уйымдар, азаматтар мiндеттi емес, мониторингке каты-суга катысты су6ъективтi кукыкка ие екенiн атап eткен жeн. Сонымен катар, мемлекеттiк са-тып алу, мемлекеттiк элеуметтiк тапсырыс жэне eзаpа iс-кимыл Yшiн зацнамада ^зделген 6аска да негiздеp 6ойынша 6елгшенген pэсiмдеp шец-6еpiнде мониторинг жYpгiзуге когамдык жэне гылыми уйымдарды, азаматтарды тарту жeнiн-дегi жумыс мемлекеттк органдардыц салалык мэселелеpiндегi мамандарды тартуга, жYpгiзiл-ген элеуметтанушылык зеpттеулеpдiц нэтиже-леpiн алуга жэне т. 6. мYмкiндiк 6еpедi.
Казакстан Респу6ликасында кукыктык мониторинга калыптастыру мен дамытуда «Казакстан Респу6ликасыныц Зацнама жэне кукыктык акпарат институты» шаруашылык жYpгiзу кукыгындагы респу6ликалык мемлекет-тiк кэсiпоpнына Yлкен peл 6еpiлгенiн атап eткен жeн6.
Кукыктык мониторинг жYpгiзу кезiнде мем-лекеттк органдарга жэрдем кepсету, сондай-ак оныц теттн жетiлдipу максатында Институт курылымында монитоpингтiк кызметтi гылы-ми-эдiстемелiк камтамасыз етудi жYзеге асы-руга 6агытталган Кукыктык мониторинг орта-лыгы жумыс ютейдь Kepсетiлген Орталыктыц негiзгi мшдеттерк
1) кукыктык мониторинг саласында ipгелi жэне колдан6алы гылыми зерттеулер жYpгiзу;
2) Казакстан Респу6ликасында мониторинг жYЙесiн дамытуга, оныц iшiнде уэкiлеттi орган-дарда кукыктык мониторинг жYpгiзуге жэрдем-десу;
3) зацнаманы жетiлдipу 6ойынша усыны-стар эзipлей отырып, оны колданудыц жай-кYЙi, даму Ypдiстеpi жэне практикасы туралы талда-малык зерттеулер жYpгiзу;
4) кукыктык мониторингке тарту 6ойынша когамдык, гылыми уйымдармен жэне жогары
6 «Казацстан Республикасындагы норма шыгармашылыгы цызметшц кейбгр мэселелерг туралы» Казацстан Республикасы Yкiметiнiц 2019 жылгы 28 наурыздагы № 149 цаулысы // КР НКА Эталондыц бацылау баню элек-трондык тYрде, 29.03.20l9 ж.; Казахстан Республикасыныц ÛYAM-ы 2019 ж., № 5-6 67-кужат.
оцу орындарымен езара ю-цимыл жасау болып табылады.
Орталыц жYргiзетiн ц^цыцтыц мониторинг нэтижелершщ мэш туралы нег^рлым нацты тYсiнiк алу Yшiн оныц шецберiнде зацнаманыц тшмдшгше талдау (нормативтiк ц^цыцтыц актiлердi талдау) жYзеге асырыла-тын Yшiншi мшдеттщ мазм^нын ашуга тоцта-луды ^сынамыз. Аталган талдаудыц нэти-желерiн мемлекеттш органдар ц^цыцтыц мониторинг жYргiзу кезшде пайдаланатынын атап ету цажет (К^цыцтыц мониторинг жYргiзу цагидаларыныц 15-тармагыныц 3) тармацшасы7).
Орталыц жыл сайын жоспарлы негiзде норма шыгару цызметшщ сапасына жэне тшмдш-гiне байланысты зацнаманы, оныц жекелеген салаларын жет^вдру женiндегi ^сынымдарды эзiрлеуде, сол сияцты Казацстандагы ц^цыц цол-дану практикасыныц жай-кYЙi тэуелдi болатын тиiстi тYсiндiру ж^мыстарын жYргiзуде керiнiс тапцан зацнамалыц актiлерге талдауды жYзеге асырады.
М^ндай ж^мыстыц нэтижелерi талдамалыц аныцтамалар тYрiнде цалыптастырылады жэне мемлекеттiк органдарга зацнамага цайшы ке-летiн, ескiрген, сыбайлас жемцорлыц жэне тшм-сiз iске асырылатын нормаларды жою женiндегi ^сынымдарды цамтитын зац жобалау цызметш-де есепке алу Yшiн жiберiледi. Зацнаманыц тшмдшгш талдау нэтижелерi бойынша Орталыц тоцсан сайын талдамалыц аныцтамалар жи-нацтарын цалыптастырады жэне Институттыц ресми сайтына (http://www.zqai/kz) орналасты-рады.
Зацдардыц тшмдшгше талдау жYргiзу кезiнде норма шыгару цызметш болжамды-тал-дамалыц цамтамасыз етуге ерекше назар ау-дарылды, ол ц^цыц салалары мен ц^цыцтыц жYЙелердiц даму Yрдiстерiнiц т^рацты мониторинга, нормативтiк ц^цыцтыц актiлердi цолда-ну практикасын талдауга негiзделедi.
Б^дан басца, Орталыц цогамдыц, гылы-ми ^йымдар мен жогары оцу орындарын тарту арцылы жYргiзiлетiн талдаудыц сапасын артты-ру бойынша iс-шараларды Yнемi ^йымдасты-рып отырады, олар цолданыстагы зацнаманы жет^вдруге ез Yлестерiн цосып цана цоймай, со-нымен цатар езара тиiмдi ацпарат пен тэжiрибе алмасуды дамытады. Б^л iс-шаралар азаматтар мен ^йымдардан келiп тYсетiн зацнаманы жетш-дiру мэселелерi бойынша ^сыныстарды iрiктеу жэне цорыту арцылы зацнаманыц цазiргi езектi мэселелерiн талцылауга багытталган. Орталыц цуцыцтыц эртYрлi салаларындагы цолданы-
стагы зацнаманы жетiлдiру мэселелерi бойынша Yкiметтiк емес ^йымдармен ынтымацтасады. Когамдыц ^йымдарды ц^цыцтыц мониторингке тарту жэне олармен езара ю-цимыл жасау женш-дегi ж^мыс осындай iс-шаралардыц тшмдшгш керсететшш, сондай-ац ж^ртшылыц екiлдерi арасында жан-жацты цолдау табатынын атап ет-кен жен.
Орталыц жыл сайын зацнаманыц езек-тi мэселелерiн талцылауда цогамдыц, гылыми ^йымдар мен жогары оцу орындарын кещнен цамту мацсатында Казацстанныц эртYрлi ещр-лерiнен цогамдыц ^йымдар мен жогары оцу орындарыныц 300-ден астам екшнщ цаты-суымен семинар кецестер8 бейнеконференция форматында9 еткiзедi. Азаматтыц сектор екш-дерiмен ц^цыцтыц мониторинг мэселелерi бойынша ацпарат алмасу мацсатында Facebook эле-уметтiк желiлерiнде «Зацнаманыц тшмдшгш талдау» деген атаумен ресми топтар ц^рылды.
Мемлекеттж басцару жYЙесiнiц цогамныц мемлекеттiк емес ц^рылымдарыныц ресурста-рымен керсетiлген интеграциясы ете цажет, б^л т^ргыда С.М. Мироновтыц пiкiрi эдiл болып керiнедi, ол: «Егер бiз зацдарды цабылдай отырып, олардыц цаншалыцты пайдалы жэне орындалатынын тYсiнудi YЙренбесек, егер бiз шенеушкке мониторинг деректерiн есепке алу-ды YЙретпесек (оны iске асыруда сарапшылыц цогамдастыцтар, азаматтыц цогам институттары ез релш атцаратын болады), бiз алга цойылган мiндеттердiц ешцайсысын шеше алмаймыз», -деп атап етедi, эрi царай мониторинг жYЙесiн-дегi басты релдердiц бiрiн азаматтыц цогам институттарыныц, гылыми, цогамдыц жэне мемлекетпен байланысы жоц езге де ^йымдар-дыц атцаруына тура келедi дейдi [7].
Казацстандыц зацнама Yнемi жетiлдiру процесшде екенiн жэне республиканыц жэне элемдж цогамдастыцтыц элеуметлк-экономи-калыц дамуымен бiр мезгiлде езектi сиатца ие болатынын атап ету цажет. Салалыц зацнама жацартылып, оны одан эрi жетiлдiру багыттары айцындалады.
Сонымен цатар, кейбiр зацгер галымдардыц цолданыстагы ^лттыц ц^цыц жYЙесiн жацарту мен жетiлдiрудiц негiзгi факторлары ретiнде мыналарды атайды:
1) цогамдыц цатынастардыц бYкiл жYЙесiн царцынды дамыту жэне жетiлдiрудi атайды, ей-ткеш кез келген цогам кYрделi, езiн-езi дамы-татын организм ретiнде мэцгшк прогрессивтi немесе регрессивтi цозгалыста болады. Б^л мэн-жай цолданыстагы ц^цыц нормаларына тиiстi
7 «Кщыцтыц мониторинг ЖYргiзу цагидаларын бекту туралы» Казахстан Республикасы Yкiметiнiц 2016 жылгы 29 тамыздагы, № 486 цаулысы // «Эдшет» Казахстан Республикасы нормативтж цщъщтъщ акттерШц ацпараттыц ЖYйесi: http://adilet.zaM.kz/rus/docs/P1600000486.
8 http://www. iz.adilet.gov. kz/ru/news/vstrecha-po-obsuzhdeniyu-voprosov-o-privlechenii-obshchestvennyh-nauchnyh-organizaciy-i-vuzov-k http://www. iz.adilet.gov. кz/ru/news/26-sentyabrya-2017-goda-centrom-pravovogo-monitoringa-instituta-zakonodatelstva-byla
9 http://www. iz.adilet.gov. kz/ru/news/26-sentyabrya-2017-goda-centrom-pravovogo-monitoringa-instituta-zakono datelstva-byla
eзгеpiстеp енпзу, ескipген, колданылмайтын жэне ю жYзiнде зацдык кYшi жойылган норма-ларды жою 6ойынша кызметтi жYзеге асыруга мэж6YP етедi;
2) кукык шыгару техникасыныц талаптары-на толык кeлемде сэйкес келмейтiн, олкылыкта-ры 6ар, конституциялык нормалар мен жогары турган актiлеpге кайшы келетiн не редакция-сы пысыкталмаган, жеткiлiктi тYpде кYмэнсiз кукык нормаларыныц 6олуын;
3) мемлекеттщ саяси жэне экономика-лык 6агытыныц eзгеpуi де 6асымдыктардыц, кундылыктардыц, идеалдардыц, когамды 6аскаруга, 6аскару мен мемлекеттж курылым нысанына, саяси режимге, саяси-кукыктык иде-ологияга кeзкаpастаp жYЙесiнiц eзгеpуiне экеп согады, 6ул, сeзсiз, жаца мемлекеттiк-кукыктык жагдайга 6ара6ар жаца нормативтж кукыктык актiлеpдi ка6ылдауды талап етедi [8].
Будан 6ылай кукык нормаларын iске асы-рудыц тшмдшгш 6агалауга гана емес, сонымен 6ipre кукыктык мониторингке гылыми жэне салалык тэсiлдеpдi кешендi колдана отырып, кукыктык ку6ылыстардыц дамуын 6олжауга ерекше назар аударылады. Бул зацнаманы жэне сапалы норма шыгаруды жетiлдipу 6ойынша тужырымдамалык усынымдарды эзipлеудiц алгышарты 6олып та6ылады. Зац шыгару кы-зметiндегi мониторингтщ пpогpессивтi peлi зац жо6аларын эзipлеушiлеpдi ноpмативтiк кукыктык актiлеpдiц кукыктык мониторингшщ нэтижелеpiн ескеpудi мiндеттейтiн Казакстан Респу6ликасыныц уэкiлеттi органдарында зац жо6алау жумысын уйымдастыру кагидала-рымен10 де расталады.
Мэселен, осы Кагидалардыц 4-тармагы-на сэйкес зац жо6асыныц тужырымдамасын дайындау кезiнде уэкiлеттi орган кукыктык реттеудщ тиiстi саласындагы колданыстагы зацнаманы талдауды, колданыстагы кукыктык тетiктеp тиiмдiлiгiнiц жеткштздт се6ептеpiн айкындауды, жYpгiзiлген зацнамалык актшердщ кукыктык монитоpингi нэтижелеpiн есепке алуды камтамасыз етуi тиiс. Бул зац жо6асы тужырымдамасыныц 6екiтiлген нысанында ^р-сетiлген. Бул ретте кукыктык мониторинг объ-ектiлеpiн аныктаудагы, сондай-ак осы тетжтщ су6ъектiлеpi мен 6аска да катысушыларыныц eзаpа iс-кимылындаFы тепе-тецдiктiц мацыз-дылыгын жеке атап eткен жeн.
Сонымен 6ipге, кукыктык мониторинг жYpгiзу корытындылары 6ойынша жыл сай-ынгы акпаратта кукыктык мониторинг пен зац жо6алау жумысы арасындагы тиiстi eза-ра 6айланыстыц жоктыгын куэландыратын мэн-жайлар кел^ршедь Атап айтканда, талда-малык аныктамада аныкталган акаулар тура-
лы мэлiметтеp 6олмаган жагдайда мониторинг субъектiсi YЙлестipушiге усынатын есептiлiк нысандарында нормативтж кукыктык актiлеpдi эзipлеу кажеттiлiгi айкындалады. Олкылыктар-ды, кайшылыктарды, коллизияларды, есмрген еpежелеpдi алып тастау 6eлiгiнде жекелеген зацнамалык актшердщ нормаларын сэйкестж-ке келпруге жэне нормаларды колданыстагы зацнамага сэйкестiкке келтipуге багытталган зац жобаларын эзipлеу жоспарланган жагдайда да кукыктык мониторинг субъектiлеpi талдамалык аныктамаларда бул кемшiлiктеpдi кepсетпейдi.
0з кезегiнде Институт туракты негiзде зацнамалык актiлеpдi талдау нэтижелерш, атап айтканда, зацнаманы жетгвдру бойынша усы-ныстар мен ескеpтулеpдi мемлекеттiк органдарга жолдайтынын атап eту кажет. Алайда мемлекеттiк органдар усынган тужырымдама-лар жобаларында жYpгiзiлген кукыктык мони-тоpингтiц нэтижелеpi болмады. Осылайша, Институт жыл сайын 50 зацнамалык актiге талдау жасайды, тек 2017 жылдыц iшiнде Институт гылыми кукыктык талдау нэтижелеpi бойынша 68 талдамалык аныктама дайындады, онда зацнаманы жетiлдipу бойынша 773 усыным бар11. Ю.А. Тихомиpовтiц айтуы бойынша, мониторинг «кеpi байланысты» - когамнан зац шыгарушыга - жэне кукыктык дамудыц кажеттi циклш камтамасыз етуi тиiс. Мунсыз «кукыктык пзбек» Yзiледi жэне кукыктык реттеудщ фраг-менттiлiгi мен сагымдылыгы сакталады [9].
Сонымен 6ipге, кукыктык мониторинг институтын pеттейтiн еpежелеpдi талдау кукыктык мониторинг теттнщ тиiмдiлiгiн тeмендететiн мынадай кемшiлiктеpiн аныктады.
Мэселен, мемлекеттiк органныц курылым-дык 6eлiмшелеpi кукыктык мониторинг нэти-желеpi бойынша есептi айдан кешнп айдыц 25-кYнiнен кешiктipмей тшст актiлеpдiц жобаларын эзipлеу жeнiнде шаралар кабылдайды (Кукыктык мониторинг жYpгiзу кагидаларыныц 16-тармагы). Кагидалардыц 20-тармагына сэйкес 6ipiншi жартыжылдык (агымдагы жылдыц 10 шшдесше дейiн) жэне жыл (есеш! жылдан кейiнгi жылдыц 10 кацтарына дейiн) есептi ке-зец болып табылады.
Бул ретте жыл корытындысы бойынша зацнамалык актшер бойынша жYpгiзiлген кукыктык мониторинг нэтижелеpi бойынша тиiстi зац жобаларын Зац жобалау жумыстары жоспарына енгiзу, зац жобасын Казакстан Республикасы Парламентшщ Мэжiлiсiне енгiзу не баска зац жобаларына тYзетулеp енгiзу кабыл-данган шара болып табылады (Кагидалардыц 18-тармагыныц 6ipiншi абзацы). Бул нормалар бip-бipiмен сэйкес келмейдi, eйткенi 6ipiншi нормада жыл корытындысы бойынша кабыл-
10 «Казацстан Республикасыныц уэкiлеттi органдарында зац жобалау жумыстарын уйымдастыру цаги-даларын бекту туралы» Казацстан Республикасы Yкiметiнiц 2016 жылгы 29 желтоцсандагы № 907 цаулысы. URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/U020000949
11 Талдамалыц аныцтамалар жинагы. URL: http://www.iz.adilet.gov.kz/ru/page-du/6331
данатын шаралардан басха жартыжылдыхтыц хорытындысы бойынша шаралар хабылданады.
Нормативтш хухыхтых актiлердiц жоба-ларын дайындау жоспарлары бiр жылга жаса-латын агымдагы жэне негурлым узах мерзiмге жасалатын перспективалых болып бвлiнедi («Кухыхтых актiлер туралы» Зацныц 15-ба-быныц 1-тармагы). Зац жобалау жумыстары-ныц агымдагы жоспарларын Казахстан Ре-спубликасыныц Эдiлет министрлiгi эзiрлейдi жэне олар Казахстан Республикасыныц Пре-зидентiмен келiсiледi («Кухыхтых актiлер туралы» Зацныц 16-бабыныц 6-тармагы). Зацнамалых актiлердiц жобаларын дайында-уды перспективалых жоспарлау Зац шыгару жумысыныц тужырымдамалых жоспары шец-бершде жYзеге асырылады, ол Казахстан Ре-спубликасы Парламентiнiц кезектi сайланымы кезещне хабылданады жэне зацнама салала-рын (аясын) кврсетедi («Кухыхтых актiлер туралы» Зацныц 16-бабыныц 1, 2-тармахтары).
Бул ретте уэкiлеттi органдар зац жобаларын Казахстан Республикасы Yкiметiнiц зац жобалау жумыстарыныц агымдагы жоспарын жэне Зац шыгармашылых жумыстыц тужырымдамалых жоспарын орындау Yшiн, сондай-ах Казахстан Республикасы Президентiнiц, Прези-денттiц тапсырмасына негiзделетiн Президент Эюмшшп Басшысыныц немесе Казахстан Республикасы Премьер-Министршщ тапсырмасы бойынша жоспардан тыс тэртшпен эзiрлейдi (Казахстан Республикасыныц уэкшетл органда-рында зац жобалау жумыстарын уйымдастыру хагидаларыныц 16-тармагыныц бiрiншi бвлт).
Демек, мемлекеттiк органныц хурылымдых бвлiмшелерiнiц жартыжылдыхтыц хорытынды-сы бойынша зацнамалых актiлердiц хухыхтых мониторингiнiц нэтижелерi бойынша норма-тивтiк хухыхтых актiлердiц жобаларын эзiрлеу жвнiнде шаралар хабылдауга мYмкiндiгi жох, вйткенi зац жобалары Зац жобалау жумыстарыныц агымдагы жоспарына енпзг^ тиiс. Олар твмендегi непздер бойынша да жыл хорытын-дысы бойынша шаралар хабылдай алмайды.
«Казахстан Республикасы Yкiметiнiц Ре-гламентi туралы» Казахстан Республикасы Yкiметiнiц 2002 жылгы 10 желтохсандагы № 1300 хаулысыныц 82-тармагына сэйкес алдагы жылга арналган Жоспардыц жобасын жыл сайын 1 шшдеге дейiн мемлекеттiк органдар Эдшет министрлiгiне усынатын зац жобалары-ныц тужырымдамалары бойынша Казахстан Республикасы Yкiметiнiц жанындагы Зац жобалау хызмет мэселелерi жвнiндегi ведомство-аралых комиссияныц оц хорытындысы непзш-де Эдшет министрлт халыптастырады. Бул ретте зац жобаларыныц тужырымдамаларын
Ведомствоаралых комиссия жыл сайын 1 тамы-зга дейiн махулдауга тиiс. Калыптастырылган Жоспардыц жобасы жыл сайын 1 хазанга дейiн Yкiмет хаулыларыныц жобаларын енпзу Yшiн белгiленген тэртiппен Yкiметке усынылады. Жоспар жобасы Мемлекет басшысына жоспар-ланатын жылдыц алдындагы жылдыц 15 хара-шасына дейiн усынылады жэне 31 желтохса-нынан кешiктiрiлмей бекiтiледi. Мемлекеттiк органдар агымдагы жылдыц 1 шшдесше дейiн Зац жобалау жумыстары жоспарыныц жобасы-на усыныстарын уахтылы бермеген жагдайда, Эдiлет министрлт тиiстi мемлекеттiк органныц басшысына немесе оныц мiндетiн атхарушы тулгага зац хызмет басшысын жауапкершшк-ке тарту туралы усыныс енгiзедi. Зац жобалау жумыстары жоспарыныц жобасына усыныстар болмаган жагдайда тиiстi мемлекеттiк орган Эдшет министрлтне усыныстардыц жохтыгы туралы хат жiбередi.
Зацнамалых жумыстарды гылыми непз-делген перспективалых жоспарлаусыз тиiмдi хухыхтых жYЙенi дэйектi хуру мYмкiн емес деп айтуга болады. Зац жобалау жумыстарыныц багдарламалары мен жоспарлары хогамдых ха-тынастарды хухыхтых реттеудiц кешендi тэсш-не мYмкiндiк бередi. Жоспардан тыс зац жобалау жумыстары белгшенген сай келмейтшщ мойындау керек, осыган байланысты олардыц Yлесi аз болуы тиiс.
Демек, хухыхтых мониторинг турахты, циклдiк сипатха ие, вйткеш зацнамалых ак-тiлерге жYргiзiлетiн талдау олхылыхтарды, хайшылыхтар мен коллизияларды аныхтауга жэне тужырымдамалардыц жобаларын эзiрлеу жэне тиiстi ведомствоаралых комиссиялардыц харауына енгiзу архылы зацнаманы тYзету бойынша усыныстар енпзуге мYмкiндiк бередь
Кухыхтых мониторинг нэтижелерi норма шыгаруды, ягни белгiлi бiр идеяныц пайда болуынан басталатын процестi жэне холда-нылуы барысында хухых нормасыныц хазiргi жагдайына ягни белгiлi бiр жагдай мен субъек-тiге нахтыланбаган мiнез-хулыхтыц абстрактiлi ережелерiне айналатын, нысаны мен мазмуны бойынша пысыхталган нормативтш хухыхтых актiлер мен басха да хужаттарды дайындауга багытталган жумыстыц взш хамтамасыз ететiн арнайы квмекшi зац хызмет ретiнде холданыла-ды деп санаймыз [10].
Осылайша, хухыхтых мониторинг мшдет-терiнiц тиiмдi орындалуынан норма шыгару жэне хухых холдану теттнщ дамуы байланысты болады жэне осы барлых салалардыц конструктива взара iс-химылы гана тиянахты жэне турахты хухыхтых саясатты хамтамасыз ететш жYЙенi хуруга квмектеседi.
ЛИТЕРАТУРА
1. Тлембаева. Ж.У, Турлыбек.Д.М. Правовой мониторинг как инструмент модернизации национальной правовой системы Республики Казахстан https://www.zakon.kz/4936788-pravovoy-monitoring-
kak-instrument.html.
2. СафароваТ. С. НекоторыеаспектыновогозаконодательстваРеспубликиКазахстаноправовом мониторинге//Вестник Института законодательства Республики Казахстан №2 (43) 2016.С. 79-81.
3. Желдыбина Т.А. О значении мониторинга как самостоятельного правового института //Актуальные проблемы российского права. 2016. № 1 (62) январь. С. 34-41.
4. Тихомиров Ю.А. Организация и проведение правового мониторинга. // Право и экономика, 2006. № 10. - С. 13.
5. Баймаханов М.Т. О роли мониторинга в совершенствовании нормотворчестваЩазацстан-дагы парламентаризм, 2008, №1 (1).- С.53-59.
6. Черепанова Е. В. Формирование модели отраслевого правового мониторинга // Журнал российского права. 2011. № 3.
7. Миронов С.М. Теория и практика мониторинга правового пространства и правоприменительной практики: итоги и перспективы. - 20 июня 2006. - http://mironov.ru/moya-pozitsiya/teoriya-i-praktika-monitoringa-pravovogo-prostranstva-i-pravoprimenitelnoj-praktiki-itogi-i-perspektivy/.
8. Бусурманов Ж.Д. Место и роль мониторинга в правотворческой деятельности государства // Правовой мониторинг в Республике Казахстан: теория, проблемы, перспективы: Материалы международной научно-практической конференции 29 ноября 2012 года. - Астана: Цазацстан Ре-спубликасыныц Зац шыгару институты, 2013. - 325 б.
9. Тихомиров Ю.А. Эффективность закона: от цели к результату // Журнал российского права. 2009. №4 (148).
10. Арзамасов Ю.Г., Наконечный Я.Е. Техника правового мониторинга в нормотворческом процессе ПараГраф, 2012 https://www.hse.ru/data/2012/02/10/1263474219/2012_%D0%90%D1%80%D0% B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2%20%D0%AE%D0%93,%20%D0%9D%D 0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%AF%D 0%95_%D0%A2%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0..%D0%B8%D0%BD%D0% B3%D0%B0%20%D0%B2%20%D0%BD%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%BE%D1%82%D0%B2%D 0%BE%D1%80%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%20%D0%BF%D1%80%D0 %BE%D1%86%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B5.pdf
REFERENCES
1. Tlembaeva. Zh.U, TYrlybek.D.M. Pravovoj monitoring kak instrument modernizacii nacional'noj pravovoj sistemy Respubliki Kazahstan https://www.zakon.kz/4936788-pravovoy-monitoring-kak-instrument.html.
2. Safarova T.S. Nekotorye aspekty novogo zakonodatel'stva Respubliki Kazahstan o pravovom monitoringe//VestnikInstituta zakonodatel'stva Respubliki Kazahstan №2 (43) 2016.S. 79-81.
3. Zheldybina T.A. O znachenii monitoringa kak samostojatel'nogo pravovogo instituta //Aktual'nye problemy rossijskogo prava. 2016. № 1 (62) janvar '. S. 34-41.
4. Tihomirov Ju.A. Organizacija i provedenie pravovogo monitoringa. // Pravo i jekonomika, 2006. №10. - S. 13.
5. Bajmahanov M.T. O roli monitoringa v sovershenstvovanii normotvorchestva//Kazaqstandasy parlamentarizm, 2008, №1 (1).-S.53-59.
6. Cherepanova E. V. Formirovanie modeli otraslevogo pravovogo monitoringa // Zhurnal rossijskogo prava. 2011. № 3.
7. Mironov S.M. Teorija i praktika monitoringa pravovogo prostranstva i pravoprimenitel'noj praktiki: itogi i perspektivy. - 20 ijunja 2006. - http://mironov.ru/moya-pozitsiya/teoriya-i-praktika-monitoringa-pravovogo-prostranstva-i-pravoprimenitelnoj-praktiki-itogi-i-perspektivy/.
8. Busurmanov Zh.D. Mesto i rol 'monitoringa v pravotvorcheskoj dejatel'nosti gosudarstva //Pravovoj monitoring v Respublike Kazahstan: teorija, problemy, perspektivy: Materialy mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferencii 29 nojabrja 2012 goda. - Astana: Kazaqstan Respublikasynyц Zani shyFaru instituty, 2013. - 325 b.
9. Tihomirov J.A. Jeffektivnost ' zakona: ot celi k rezul 'tatu // Zhurnal rossijskogo prava. 2009. №4 (148).
10. Arzamasov Ju.G., Nakonechnyj Ja.E. Tehnikapravovogo monitoringa v normotvorcheskomprocesse ParaGraf 2012 https://www.hse.ru/data/2012/02/10/1263474219/2012_%D0%90%D1%80%D0%B7%D0 %B0%D0%BC%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2%20%D0%AE%D0%93,%20%D0%9D%D0%B0% D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%AF%D0%95_% D0%A2%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0..%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0 %B0%20%D0%B2%20%D0%BD%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%BE%D1%82%D0%B2%D0%BE% D1%80%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%20%D0%BF%D1%80%D0%BE%D 1%86%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B5.pdf
