CC BY
39Азаматтьщ, азаматтьщ процеспик цуцыц
УДК 347.91\.95 (574) (094.4)
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АЗАМАТТЬЩ ПРОЦЕСТ1К КОДЕКС1Н ЖЕТЩД1РУДЩ КЕЙБ1Р ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ТУРАЛЫ
Венера Телеутай^ызы ^оныс
КР Зацнама институтыныц азаматтыц, азаматтыц ic жург1зу зацнамасы жэне атцарушылыц ic ЖYргiзу бвлiмiнiц бастыгы, з.г.к., Астана ц., Казахстан Республикасы; e-mail: konussova@mail.ru
Ty^h свздер: азаматтыц w жургiзу; сот; прокурор; жаца мэн-жайлар; жацадан ашылган мэн-жайлар.
Аннотация. Мацалада жаца редакциядагы Казацстан Республикасы Азаматтыц процестт кодекст (будан эрi - Кр АПК) талдаудыц негiзгi нэтижелерi усынылган. ЖYргiзiлген талдаудыц нэтижестде азаматтыц процестт зацнаманы эрi царай жетiлдiру багыттары аныцталды жэне тиicтi усынымдар тужырымдалды.
Жаца редакциядагы КР АПК-да жеке немесе зацды тулгалардыц бузылган cубъективтi цуцыцтарымен зацдымYдделерiн цоргау жэне цалпына келтiру бойынша соттыц процестт цызметШц жеделдетыут цамтамасыз етуге ынталанган кезде азаматтыц сот шн ЖYргiзудi оцайлату бойынша гана емес, сонымен цатар процеске цатысушы тулгалардыц адалдыц влшемшарттарына CYйене отырып, процестт мiндеттердi орындауы бойынша бiрцатар процестт новеллалар цамтылган.
Сонымен бiрге КР АПК-да цамтылган кейбiр цуцыцтыц ережелер цосымша пысыцтауды цажет етедi. Егер материалдыц зацныц нормаларында цандай да цогамдыц цатынастыц жалпы цуцыцтыц цурылымын бектуге жол бершсе, процестт зацныц нормаларында процестт цуцыцтар мен процестт мтдеттердщ мазмунын регламенттейтт тиicтi процестт институттардыц мазмунын толыц бекту цажет.
Осыган орай жекелеген институттар мен КР АПК ережелерiне автор ЖYргiзген талдау олардыц осалдыгы тургысынан цараганда, уацтылы болып табылады жэне осы саладагы зацнаманы эрi царай жетiлдiрудiц багыттарын айцындауга мYмкiндiк бередi.
Мысалы, мацалада КР АПК новеллаларыныц жалпы сипаттамасы берыген. Автордыц m^i бойынша, цайта царауды жэне эрi царай жетiлдiрудi цажет ететт жекелеген институттар мен кодекс нормаларына ол ерекше кецы бвлген. Прокурордыц азаматтыц процеске цатысуыныц институтына, «жаца» жэне «жацадан ашылган мэн-жайлар» угымдарыныц аражтн ашуга, буйрыц арцылы жэне оцайлатылган (жазбаша) w ЖYргiзуге жатцызылган wтердщ жекелеген санаттарыныц цайталану проблемасына автор ерекше кецы бвлдi.
Автордыц m^i бойынша, зац шыгарушы азаматтыц процестт зацнаманы жетiлдiру бойынша ауцымды жумыс ЖYргiздi. Сонымен цатар, азаматтыц штер бойынша сот терелтн ЖYргiзу тэртiбiн жетiлдiру бойынша усыныстар эзiрлеу мацсатында зацнама мен цуцыц цолдану практикасын талдауды жалгастыру цажеттт бар.
О НЕКОТОРЫХ ПРОБЛЕМАХ И ПЕРСПЕКТИВАХ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ГРАЖДАНСКОГО ПРОЦЕССУАЛЬНОГО КОДЕКСА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Конусова Венера Тулеутаевна
Начальник отдела гражданского, гражданско-процессуального законодательства и исполнительного производства Института законодательства РК, к.ю.н., г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: konussova@mail.ru
Ключевые слова: гражданский процесс; суд; прокурор; новые обстоятельства; вновь открывшиеся обсторятельства.
Аннотация. В статье представлены основные результаты анализа Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - ГПК РК) в новой редакции. В ре-
зультате проведенного анализа выявлены направления дальнейшего совершенствования гражданского процессуального законодательства и сформулированы соответствующие рекомендации.
ГПК РК в новой редакции содержит ряд процессуальных новелл не только по упрощению гражданского судопроизводства при стремлении обеспечить ускорение процессуальной деятельности суда по защите и восстановлению нарушенных субъективных прав и законных интересов физических или юридических лиц, но и по исполнению участвующими в процессе лицами процессуальных обязанностей исходя из критериев добросовестности.
В то же время содержащиеся в ГПК РК некоторые правовые положения нуждаются в дополнительной проработке. Если в нормах материального закона допускается фиксация общей правовой конструкции какого-то общественного отношения, то в нормах процессуального закона необходимо подробно фиксировать содержание соответствующих процессуальных институтов, регламентирующих содержание процессуальных прав и процессуальных обязанностей.
В этой связи произведенный автором анализ отдельных институтов и положений ГПК РК с точки зрения их уязвимости является весьма своевременным и позволяющим определить направления дальнейшего совершенствования законодательства в этой области.
Так, в статье приводится общая характеристика новелл ГПК РК. Автором уделяется особое внимание отдельным институтам и нормам кодекса, которые, по мнению автора, нуждаются в пересмотре и дальнейшем совершенствовании. Автором уделено особое внимание институту участия прокурора в гражданском процессе, разграничению понятий «новые» и «вновь открывшиеся обстоятельства», проблеме дублирования отдельных категорий дел, отнесенных к приказному и упрощенному (письменному) производству.
По мнению автора, законодателем была проведена большая работа по совершенствованию гражданского процессуального законодательства. Вместе с тем, отмечается необходимость продолжения анализа законодательства и правоприменительной практики с целью выработки предложений по усовершенствованию порядка отправления правосудия по гражданским делам.
SOME PROBLEMS AND PROSPECTS OF IMPROVEMENT OF CIVIL PROCEDURE CODE OF THE REPUBLIC
OF KAZAKHSTAN
Konussova Venera Tuleutayevna
Head of civil, civil procedural legislation and executive proceedings department of the Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, Candidate of legal sciences, Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: konussova@mail.ru
Keywords: civil litigation; a court; an attorney, new circumstances; newly reviled circumstances.
Abstract. The article presents the main results of the analysis of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - the CPC of the RoK) as amended. The analysis identified areas for further improvement of civil procedural legislation and relevant recommendations.
The CPC of the RoK contains a number of novels. These novels relate to the simplification of civil proceedings with aspiration to ensure the acceleration of the court procedural activities to the protection and restoration of violated subjective rights and legitimate interests of individuals or legal entities. Moreover, such novels facilitate persons (involved in a trial) to fulfil procedural responsibilities based on the criteria of good faith.
At the same time some legal provisions of the CPC of the RoK need to be further developed. If the rules of substantive law may be fixing a common legal structure of a public relation, but in the rules of the procedural law, it is necessary to fix the detailed content of relevant procedural institutions regulating the content of the procedural rights and responsibilities.
In this regard, the author's analysis of some institutions and provisions of the CPC of the RoK from the prospective of its vulnerability is timely and allows determining the direction of further improvement of the legislation in this area.
The article provides general description of the CPC of the RoK novels. The author pays special attention to some of the institutions and norms of the Code, which, in the author's opinion, need to be reviewed and further improved.
The author pays special attention to the issue of participation of an attorney in the civil litigation, division of notions "new" and «newly reviled circumstances», problem of duplication
Азаматтьщ, азаматтыц процеспик цуцыц \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\I \ \ I \ \ \\\\\\\\\\\
of certain categories of cases referred to the writ and simplified (written) proceedings.
According to the author, legislator has performed extensive work on the improvement of civil procedural legislation. At the same time, there is need to continue the analysis of legislation and legal practice in order to develop proposals for the improvement of justice administration in civil cases.
АПК новеллаларынын жалпы сипат-тамасы
Жаца КР Азаматтьщ процеспк кодексш (будан эрi - АПК) эзiрлеу мен кабылдаудыц кажеттшп азаматтьщ ютер бойынша сот терелшн жYзеге асырудагы тэсiлдердi кайта караудыц объективтi кажеттшшмен туындаганы мэлiм.1 Бул кажеттшк Мем-лекет басшысыныц ¥лт жоспары - бес институционалдык реформасын iске асы-ру женшдеп 100 накты кадамында ерекше атап етшд^ онда сот жYЙесiн уйымдастыру жэне азаматтык iстер бойынша сот терелшн жYрriзу тэртiбiн жетiлдiру бойынша бiркатар шаралар кезделген [1].
Жалпы АПК азаматтар мен зацды тулгалардыц кукыктарын, бостандыктары мен зацды мYДделерiн соттыц тиiмдi коргауын камтамасыз ету максатында азаматтык процестiк зацнамасын жацгыртуга багытталган. Осы максаттарды юке асыру Yшiн АПК-да мынадай непзп езгерiстер кезделген:
- Iстi сот процесше сапалы жэне толык дайындау Yшiн iстi сот талкылауына дайын-дау сатысында шешiлетiн мэселелер аясы кецейтiлдi.
- Дэлелдемелердi усыну тэртiбi ре-гламенттелген, оган сэйкес дэлелдемелер ют сот талкылауына дайындау сатысында жэне бiрiншi сатыдагы сотта, ал ерекше жагдайларда, егер олар сот дэлелдi деп таныган себептер бойынша усынылмаса, апелляциялык сатыдагы сотка усынылуга тиiс (АПК 73-бабыныц 1-белiгi).
- Тараптардыц татуласу келiсiмiн жасаудыц жэне медиация тэртiбiмен дау-ларды реттеудiц, сондай-ак партисипативтiк рэамнщ тэртiбi мен салдарын реттейтiн «Та-туластыру рэамдерЬ» атты тарау кезделген.
Партисипативтш рэсiм жаца процестiк институт болып табылады, оныц мiндетi тараптардыц дауды адвокаттарыныц жэрдемдесуiмен реттеуi болып табылады. Осыган орай адвокаттарга дауды бейб^ жолмен шешуде мiндеттi турде жэрдемдесу тапсырылган.
- Тараптарды татуластыруга ынталан-
дыру максатында ic тараптардыц татуласу келiciмiмен, дауды (жанжалды) медиация тэртiбiмен реттеу туралы келiciммен немесе дауды партисипативтш рэciм тэртiбiмен реттеу туралы келiciммен аякталган жагдайда бiрiншi жэне апелляциялык сатылардагы соттарда - толык келемде, кассациялык сатыдагы сотта сот акпсш кассациялык тэртшпен кайта карау туралы етiнiшхат бершген кезде теленген соманыц 50 пай-ызы мелшерiнде мемлекеттiк баждыц кайтарылуы кезделген (КР Салык кодекciнiц 548-бабыныц 1-2-тармактары).2
- Сотка дейiнгi тэртшпен жасалган келiciмдердi орындау туралы мэселе «Оцайлатылган (жазбаша) ic жYрriзу» атты жаца тарауга енгiзiлдi, онда icтердi бiр айлык мерзiмде жэне ауызша ic талкылауды жYргiзу кажеттiгiнciз жазбаша дэлелдемелер непзшде icтердi карау кезделген. Сонымен бiрге, дауды сотка дешнп реттеу шецберiнде наразылыкка жауап беруде бершген келiciм буйрык аркылы ic жYргiзуде талапты карау Yшiн непз болып табылатыны аныкталды.
Оцайлатылган (жазбаша) ic жYргiзу icтерiнiц санатына талап кою сомасы жеке тулгалар мен дара кэсшкерлер Yшiн 200 айлык есеш!к керcеткiштен жэне зацды тулгалар Yшiн 700 айлык еcептiк керсетюштен аспайтын мелшердегi icтер, сондай-ак талап кою багасына карамастан, талап коюшы усынган, жауапкердiц акшалай мiндеттемелерiн белгшейтш кужаттарга жэне (немесе) шарт бойынша берешекп растайтын жазбаша кужаттарга непзделген icтер де жаткызылды (АПК 145-бабыныц 1-белiгiнiц 2) тармакшасы).
- Буйрык аркылы ic жYргiзуде каралатын талаптар т1збес кецейтiлдi.
- Адамдардыц кукыктары мен мYДделерiн коргау сапасын арттыру Yшiн азаматтык процеcтегi тараптар екшдшшц институты жетiлдiрiлген. Экiлдер катарынан баска адамдар Yшiн тапсырма бойынша жогары зац бiлiмiнiц мiндеттi тYPде болуы белгiленген.
- Азаматтардыц сот терелшне KOлжетiмдiлiгiн оцайлату Yшiн сот
1 2015 жылгы 31 цазандагы № 377-VК,РЗ Казацстан Республикасынъщ Азаматтыц процестт кодека (Электрондыц ресурс). Крлжет1мдшк режим1: «Эдшет» Казацстан Республикасы нормативтт цуцыцтыц актыертщ ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi.
2 2008жылгы 10 желтоцсандагы № 99-1V«Салыц жэне бюджетке твленетт басца да мiндеттi твлемдер туралы (Салыцкодекс)»КазацстанРеспубликасыныцКодека (Электрондыцресурс). Колжетiмдiлiкрежимi: «Эдшет» Казацстан Республикасы нормативтiк цуцыцтыц актыертщ ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi.
жуйесшщ сатысы оцтайландырылды. Бес буынды сот жYЙесiнен (алгашкы, апелляциялык, кассациялык, кадагалау жэне кайталама кадагалау) Yш буындыга (алгашкы, апелляциялык, кассациялык) кешу кезделген.
- Кассациялык сатыда iстердi Жогаргы Сот судьяларыныц саны так (кемiнде Yшеу) болатын соттыц алкалы кдаамы карайды. Кассациялык сатыныц сот каулыларын саны так болатын кемшде жетi судья карайды.
- Бас Прокурордыц нарызылыгы бойын-ша жэне Жогаргы Сот Терагасыныц ^сынуы бойынша зацды кушше енген сот актiлерiн кассациялык тэртшпен кайта караудыц негiздерi кезделген (АПК 438-бабыныц 6-белiгi).
- Талап кою сомасы 2000 АЕК-ден кем болган кезде жеке т^лгалардыц жэне талап кою сомасы 30 000 АЕК-ден кем болган кезде зацды т^лгалардыц мYлiктiк мYДделерiмен байланысты сот актшерш кассациялык тэртшпен кайта карау бойынша Жогаргы Соттыц соттылыгы шектелген (АПК 43-бабы 1-белiгiнiц 3) тармакшасы).
- Азаматтык сот iсiн жYргiзуде акпараттык технологияларды колдану мYмкiндiктерi барынша кецеюде. Арыздар мен баска к^жаттарды беру, процеске катысушыларга хабарлау, дэлелдемелердi кашыктыкта зерттеу жэне адамдардыц тYсiндiрмелерiн тыцдау акпараттык техникалык кдаалдар колданыла отырып жYзеге асырылатын бо-лады. Сот отырысыныц дыбыс- жэне бей-нежазбасын жYзеге асыру кезделген (АПК 189-бабыныц 1-белiгi).
- Инвестициялардыц к¥кыктык коргалуын арттыру, бизнестi жYргiзудiц колайлы жагдайларын жасау Yшiн Жогаргы Сотта апелляциялык алканы к^ру жэне Астананыц калалык сотында инвестициялык дауларды карау женшдеп мамандандырылган кдаамын вд>у аркылы инвесторлардыц к¥кыктарын коргау женiнде соттардыц мамандануы кезделген.
Азаматтык процестк кодекстiц айтарлыктай жацгыртылуын ерекше атап етiп, косымша пысыктау мен талдауды кажет ететiн кейбiр ережелерге толык токталып ету кажет.
Азаматтыц процеске прокурордыц цатысуы
¥лт жоспары - бес институционалдык реформаны жYзеге асыру женiндегi 100 накты кадам шецберiнде азаматтык сот iсiн жYргiзудi жетiлдiрудiц басым багыты ретiнде «Сот рэЫмдерш оцайлату жэне сот процестерш жеделдету Yшiн азаматтык-к^кыктык даулар женшдеп соттарга прокурордыц катысуын кыскарту» [1].
АПК-да осы мэселе Yстiртiн шешiлген жэне азаматтык процеске прокурордыц катысуыныц б^рынгы тэсiлдерi сакталганын атап ету кажет.
Прокурордыц басца, оныц iшiнде зацды тулгалардыц MYдделерiн цоргау Yшiн талап цою цуцыгы сакталган. Б^л ретте прокурордыц баска адамдар мYДделерiн коргау Yшiн талап коюыныц бiркатар кемшiлiгi бар. Олардыц кейбiреулерi:
1) Прокурордыц талап кою арызын беру аркылы сотка жYгiнуiнiц негiздерi мен шарттары зацга тэуелдi децгейдiц езiнде накты айкындалмаган. Мысалы, азаматтык сот iсiн жYргiзуде зацдардыц колдануын прокурорлык кадагалауды жэне соттар-да мемлекеттiц мYДделерiне екiлдiк етудi ^йымдастыру туралы н^скаулыкта, сондай-ак КР прокуратура органдарында, ведом-стволары мен мекемелерiнде етiнiштермен ж^мысты ^йымдастыру женiндегi н^скаулыкта баска бiреудiц мYДделерiн коргау Yшiн талап коюды беру белНнде прокурордыц карауына шек койылмаган.3
2) Колданыстагы зацнамага сэйкес прокурордыц зацды т^лга мYДделерiн коргау Yшiн кажеттiлiктi негiздемей, талап кою арызын беруге к¥кыгы бар.
Сонымен бiрге, зацды т^лга езiнiц эрекет ету фактюше орай эрекетке кабiлеттi субъект болып табылады жэне езiнiц к¥кыктары мен зацды мYДделерiн тiкелей, сол сиякты екiл аркылы дербес коргай алады. Прокурорга зацды т^лгалардыц мYДделерiн коргау Yшiн талап кою арызын беру к¥кыгын беру олардыц ^станымын мемлекеттiк кызметшiнiц колдауына мYмкiндiк беред^ б^л ретте сотка осындай жYгiну мемлекеттiк баж телемiн кездемейдi. Прокурордыц каралып отырган екiлеттiлiгi тиiстi процестк
3 Азаматтыц сот Шн журггзуде зацдардыц цолданылуына прокурордыц цадагалауды уйымдастыру жэне соттарда мемлекеттщ мYддесiне окглдгк ету жошндегг нусцаулыц. Казацстан Республикасы Бас Прокурорыныц 2016 ж. 29 цацтардагы № 21 буйрыгымен беюттдь Казацстан Республикасыныц Эдтет министрлтнде 2016 жылгы 27 ацпанда № 13298 тiркелдi (Электрондыц ресурс). Колжетiмдiлiк режимг. «Эдтет» Казацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц акттершц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYйесi;
КР прокуратура органдарында, ведомстволары мен мекемелертде отШштермен жумысты уйымдастыру жонiндегi нусцаулыцта басца бiреудiц мYдделерiн цоргау ушт талап цою болтнде прокурор царауыныц шектерi белгiленбейдi. Казацстан Республикасы Бас Прокурорыныц 2012 жылгы 20 цацтардагы №4 буйрыгымен бекттдь Казацстан Республикасыныц Эдтет министрлтнде 2012 жылгы 14 ацпанда № 7425 тiркелдi. (Электрондыц ресурс). Колжетiмдiлiк режимi: «Эдтет» Казацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц акттерМц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYйесi.
Азаматтьщ, азаматтьщ процеспик цуцыц \
шешiмдердi кабылдаган кездеп сыбайлас жемкорлыкка бешмдшгшщ децгейi жогары болуыныц cебебi бойынша непзаз болып табылады.
3) Прокурорга «когамдьщ немесе мемлекеттiк мYДделердi» коргау Yшiн азаматтык сот iciн жYргiзудi козгау бойынша кец екiлеттiктер бершген.
Колданыстагы зацнамада кезделген жеке, когамдык, жария жэне мемлекеттiк мYДделер угымдары арасындагы шектщ анык емеcтiгiне орай мундай шекп кукык колданушы ез карауы бойынша айкындайды жэне езше колайлы багытта колданады [2, 19; 3, 63].
Кукыктык мемлекет жагдайларында азаматтык сот iciн жYргiзуге прокурордыц катысуын кепшiлiктiц мYДделерiн коргауга багыттау кажет деп пайымдаймыз.
Ресей Федерациясы Терелiк процеcтiк кодекciнiц (будан эрi - РФ ТПК) 52-бабында осындай тэciл кабылданды жэне прокурор коятын талаптар тiзбеci накты айкындалган.4 Осы норманы талдау керсеткендей, бул талап коюлар кепшiлiктiц мYДделерiн коргау Yшiн, кебшесе азаматтык-кукыктык айналымга катысушы ретiндегi мемлекеттщ мYДделерiн коргау Yшiн берiлуi мYмкiн [4].
Бул керiнicке мYДделi тулганыц етiнiшi мен арызына карамастан, шектелмеген адамдар тобыныц мYДделерiн коргау Yшiн прокурордыц талап коюы мYмкiндiгi кайшы келмейдi (АПК 54-бабыныц 3-белЫ).
АПК 54-бабыныц 2-белiгiне сэйкес, прокурор зацныц т1келей нускауы бойынша, соттыц бастамасы бойынша жэне ез баста-масы бойынша ic бойынша корытынды беру ушш процеске кiрicуге кукылы.
Осылайша, прокурор мiндеттi емес санаттагы кез келген ic бойынша процеске юре алады. 1с бойынша корытынды беру Yшiн прокурордыц катысуына осындай тэсш кайта карауды кажет етедi.
Азаматтык зацнама юмде-юмнщ жеке icтерге озбырлыкпен араласуына жол беру-ге болмайтындыгына негiзделген (Казакстан Республикасы Азаматтык кодексшщ 2-бабы (будан эрi - АК), «Прокуратура туралы» КР Зацыныц 28-бабыныц 2-белiгi, бул шектеуciз барлык санаттагы ютер бойынша сот iciн жYргiзуге прокурордыц катысуын кажет етпейдi.
Будан баска, кукыктык мэселелер бойын-
ша косымша сарапшы ретiнде прокурордыц сот icrn жYргiзуге катысуы сот корпусыныц кэciбилiгiне cенiмciздiк белгici гана бол-май, сондай-ак судьялар тэуелаздшнщ кагидатын бузады.
АПК-да прокурорга сот каулыларына наразылык бiлдiру бойынша кец екшетлктер берiлген. Атап айтканда, сот каулыларына апелляциялык наразылык бiлдiру кукыгы icri карауга катысатын прокурорларга, сондай-ак icri карауга катысуга карамастан, берiледi (АПК 401-бабыныц 3-белiгi), сот каулыларына наразылыкбiлдiрукукыFыКРБаcПрокуроры-нан бастап аудандар прокурорларыныц орын-басарларына жэне оларFа тецеcтiрiлгендерге бершедь
Кассациялык ic жYргiзуге катысты КР Бас Прокурорыныц езiнiц бастамасы бойынша да, кассациялык шаFымдану кукыгы берiлген тулFалардыц етiнiшхаты бойынша да зацды кушше енбеген сот актшерше наразылык бiлдiру кукыFы кезделген (АПК 435-бабыныц 2-белiгi).
Осылайша, колданыcтаFы зацнамада сот актiлерiне нарызылык бiлдiрудi шектеу кезделмеген.
Азаматтык сот iciн жYргiзу нысанасыныц езгешелiгiн жэне уйымдардыц кызмет мен азаматтардыц жеке емiрiне прокуратураныц араласуын болдырмауды есепке ала отырып, прокуратураFа сот актiлерiне наразылык бiлдiру бойынша осындай кец екiлеттiлiк беру непзаз болып табылады.5
КолданыcтаFы наразылык бiлдiру тэртiбi прокурорFа кец екшетпктер бере отырып, сот актiciнiц турактылы^ы мен тYпкiлiктiлiгiн элciретедi, сондай-ак прокуратураныц сотты бакылауыныц куралы ретiнде болады. Мы-салы, прокурордыц бастамасы бойынша кез келген icтi талап ету мYмкiндiгi осыныц анык Yлгici болып табылады (АПК 438-бабыныц 4, 5-белктер^.
Оцайлатылган (жазбаша) жэне буйрьщ арцылы ic жург1зудщ арацатынасы
АПК-да «Бiрiншi cатыдаFы сотта ic жYрriзу» атты 2-белiм шецберiнде «ОцайлатылFан ic жYргiзу» атты шаFын белiм кезделген, онда буйрык аркылы ic жYргiзу (12-тарау) жэне оцайлатылFан (жазбаша) ic жYргiзу (13-тарау) камтылFан.
Жалпы, осы ic жYргiзулер ез мэш бойынша каралып жаткан талаптар мэнше бай-
4 24.07.2002 ж. № 95-ФЗ Ресей Федерацияныц Тврел1к процесш1к кодека» (30.12.2015 жылгы редакция) (взгерктермен жэне толыцтырулармен, 01.01.2016ж. бастап куште ендi).
5 Казацстан Республикасыныц Азаматтыц кодека. Казацстан Республикасы Жогаргы Кецестщ 1994 ж. 27 желтоцсандагы цаулысымен цолданысца енгiзiлдi (Электрондыц ресурс). Колжетiмдiлiк режимi: «Эдыет» Казацстан Республикасы нормативтiк цуцыцтыц актыертщ ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi;
«Прокуратура туралы» 1995 ж. 21 желтоцсандагы № 2709 Казацстан Республикасыныц Зацы (Электрондыц ресурс). Колжетiмдiлiк режимi: «Эдыет» Казацстан Республикасы нормативтк цуцыцтыц актыертщ ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi.
ланысты азаматтык ютерд1 караудыц тYрлl процестж тэр^бш кездейд1.
Сонымен 61рге сот б^йрыгы шыгарылатын талаптарды (135-бап) жэне оцайлатылган (жазбаша) ic жYргiзу тэрт161мен каралатын icтердi талдау олардыц накты аражтнщ ашылмаганын керсетт^ б^л кайталануга экеп согады.
Мысалы, АПК 135-бабыныц 1) тармакшасында сот б^йрыгы шыгарылатын талаптар катарынан нотариат куэландырган мэмшеге негiзделген мiндеттеменi орындау туралы талап кезделген. вз кезегiнде, АПК 145-бабыныц 1-6елiгi 4) тармакшасында оцайлатылган (жазбаша) ic жYргiзу тэртi6iмен «Нотариат туралы» Казакстан Республикасыныц Зацында 6елгiленген немесе шартта кезделген жагдайларда сотка дейiн реттеу тэртi6iмен нотариус куэландырган дауды реттеу туралы келiciмдердi орындау туралы icтердi карау мYмкiндiгi керcетiлген. Дауды реттеу туралы келiciм, АК 147-бабыныц мазм^нына CYЙенcек, осындай келiciмдi орындау бойын-ша к¥кыктык салдарды туындататын мэмiле болып табылады. Осындай мэмiленi нотариат куэландырган кезде ол АПК 135-бабыныц
1) тармакшасында кезделген талаптарга толык сэйкес келедi жэне сот б^йрыгын шыгаруга жол 6ередi.6
Баска мысал: АПК 145-бабы 1-6елiгiнiц
2) тармакшасында «талап цою багасына царамастан, талап цоюшы усынзан, жауапкердщ ацшалай мшдеттемелерш белгтейтш цужаттарга жэне (немесе) шарт бойынша берешектi растай-тын цужаттарга неггзделген талап цою арыздары бойынша» icтердi оцайлатылган (жазбаша) ic жYргiзуде карау кезделген. Осы санаттагы ютер б^йрык аркылы ic жYргiзуге жаткызылган кептеген талаптарды кайталайды. Мысалы, талап коюшы ^сынган шарт бойынша берешектi растайтын цужаттарга непзделген ютерде АПК 135-бабыныц 11, 12, 13, 14-тармактарында кезделген талаптар кайталанады. АПК 135-бабыныц 3, 4, 5, 6, 10-тармактарында кезделген талаптар талап коюшы ^сынган жауапкердщ ацшалай мшдеттемелерш белгтейтш цужаттарга непзделген ютер санатына жатады.
Осындай кайталанушылык пен б^йрык
аркылы жэне оцайлатылган (жазбаша) ic жYргiзу аражiгiнiц накты ашылмауы оцайлатылган ic жYргiзудiц мазм^ны сапа жагынан кайта ецделмей, нысаныныц езгергеш туралы корытынды шыгаруга экеп сокты.
Осылайша, сот б^йрыгы шыгарылатын талаптар (135-бап) мен оцайлатылган (жазбаша) ic жYргiзу тэртiбiмен каралатын ютердщ (145-бап) аражiгiн накты ашу кажеттЫп анык. Б^л ретте аражiгiн ашудыц накты елшемшарты талаптар бойынша сот б^йрыгын шыгару Yшiн олардыц даусыздыгыныц елшемшарты болуга тиic. вз кезегшде, к¥кык туралы дау камтылган icтердiц езге де санаттары талап кою юш жYргiзу кагидалары бойынша оцайлатылган (жазбаша) ic жYргiзу тэртiбiмен каралуга жатады (144-баптыц 1-6елiгi).
Сот актшерш жацадан ашылган немесе жаца мэн-жайлар бойынша цайта царау женшде w ЖYргiзу
АПК новеллаларыныц бiрi «жаца мэн-жайлар» деген жаца ^гымды енпзу болып табылады.
Жалпы, сот актшерш жацадан ашылган мэн-жайлар бойынша кайта карау женшде ic жYргiзу азаматтык процеcтiц классикалык институты болып табылатынын атап ету керек, оныц шец6ерiнде жацадан ашылган жэне жаца мэн-жайлардыц аражiгiн айыруга т^жырымдамалык тэciлдер накты эзiрленген.
Б^л ретте жацадан ашылган мэн-жайлардыц аражтн жаца мэн-жайлардан накты айыру кажет.
Жацадан ашылган мэн-жайлар - б^л азаматтык icтi карау жэне шешу кезшде болган зацды фактшер жэне icтi д^рыс шешу Yшiн олардыц мацызы зор.
Жаца мэн-жайлар - б^л icтi карау кезшде болмаган жэне ic мэнi бойынша каралганнан кейiн туындаган зацды фактшер мен езге де мэн-жайлар [5, 337].
Осыган орай РФ ТПК (2002 ж. 24 шшде) тэжiрибеciн непзге алуга болады, б^л жерде 37-тараудыц 311-бабында осы ^гымдардыц аражiгi накты айырылган жэне оларга сэйкес келетiн кайта карау непздершщ тiз6еci келтiрiледi.7
АПК-да кезделген жацадан ашылган немесе жаца мэн-жайлар бойынша сот актшерш кайта карау женшде ic жYргiзудiц
6 Казацстан Республикасыныц Азаматтыц кодексi. Казацстан Республикасы Жогаргы Кецесшц 1994 ж. 27 желтоцсандагы цаулысымен цолданысца енгiзiлдi (Электрондыц ресурс). K,олжетiмдiлiк режимг. «Вдтет» Казацстан Республикасы норматиетж цуцыцтыц акттершц ацпараттыц-цуцыцтыц жуйесг,
2015 жылгы 31 цазандагы № 377-V КРЗ Казацстан Республикасыныц Азаматтыц процестж кодекс (Электрондыц ресурс). Kолжетiмдiлiк режимi: «Эдтет» Казацстан Республикасы нормативтж цуцыцтыц акттершц ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi.
7 24.07.2002 ж. № 95-ФЗ Ресей Федерацияныц Торелж процестж кодекЫ» (30.12.2015 жылгы редакция) (озгер^термен жэне толыцтырулармен, 01.01.2016ж. бастап куште ендi).
Азаматтыц, азаматтыц процест1к цуцыц
тужырымдамалык кемшiлiктерi бар.
Мысалы, АПК 455-бабыныц 1-белшнде жацадан ашылFан немесе жаца мэн-жайлар уFымдарыныц бiрыцFай аныктамасы келтiрiлген, ол сол уFымдардыц толык укcаcтыFын кездейдь
Соныменбiрге, эрi карай нормадажацадан ашы1етан (АПК 455-бабыныц 2-белiгi) жэне жаца (АПК 455-бабыныц 3-белш) болып табылатын мэн-жайлардыц тYрлi тiзбелерi келтiрiлген. Бул ретте олардыц аражiгiн ай-ыру Yшiн ешкандай негiздер кезделмеген. Будан баска, бул тзбелерде негiздердiц кайталануы орын алады. Мысалы, «осы шешiмдi, уЙFарымды немесе каулыны шыFаруFа непз болFан сот шешiмiнiц, Yкiмiнiц, уЙFарымыныц немесе каулысыныц не езге де мемлекетпк орган каулысыныц кYшiн жою» (АПК 455-бабыныц 2-белiгiнiц 3) тармакшасы) icтi карау жэне шешу кезшде преюдициалдык мацызы болFан сот актшнщ кYшiн жою (АПК 455-бабыныц 3-белтшц 1) тармакшасы) болып табылады.
Будан баска, АПК эзiрлеген кезде жацадан ашылFан мэн-жайлар бойынша кайта караудыц «ic Yшiн айтарлыктай мацызы бар, арыз берушiге мэлiм болмаFан жэне болуы мYмкiн емес мэн-жайлар» сиякты негiз негiзciз алып тасталды. Бул негiз жацадан ашылFан мэн-жайлар бойынша кайта караудыц мэнш керсетедь Оны алып тастау осы ic жYргiзудiц маFынаcын жокка шы^арып кана коймай, сондай-ак ic Yшiн мацызы айтарлыктай болатын, сот шешiмiнiц мэнiн тYбiнде езгертуi мYмкiн мэн-жайлар аныкталFан кездегi сот актiciн кайта карау кукы^ын шектейдi.
Жацадан ашылFан жэне жаца мэн-жайлар уFымдарыныц аражiгiн айыру кажет.
БаяндалFан дэлелдер непзшде жацадан ашылFан мэн-жайлар бойынша icri кайта карау Yшiн «ic Yшiн арыз берушiге белгiлi болмаFан жэне белгiлi болуы мYмкiн емес елеулi мэн-жайлар» сиякты классикалык непз беюту максатка сай болып табылады. Атап айтканда, бул негiзбен 455-баптыц 2-белiгiн толыктыру кажет. Сондай-ак КР АПК 455-бабы 1-тармаFыныц 3-белiгiнде жэне КР АПК 455-бабы 3-тармаFыныц 2-белшнде кезделген негiздердiц кайталануын icтi карау жэне шешу кезшде преюдициалдык мацызы болFан сот актюшш кYшiн жоюды жаца мэн-жайларFа жаткызу (КР АПК 455-бабы 3-тармаFыныц 2-белiгi) аркылы алып тастау кажет.
Жогалган сот iciH жYргiзудi немесе атцарушылыц ^ жYргiзудi цалпына келтгру
АПК курылымыныц кисыны осалдау сиякты.
ЖоFалFан сот icrn жYргiзудi немесе аткарушылык ic жYргiзудi калпына келтiрудi жYргiзу 2-белiм «Бiрiншi cатыдаFы сотта ic жYргiзу» шецберiнде кiшi белiмде регламенттеледi, бул тYбiнде кате болып та-былады.
ЖоFалFан сот iciн жYргiзудi немесе аткарушылык ic жYргiзудi калпына келтiру туралы icтер езiнiц зацдык белгiлерi бойынша азаматтык сот icrn жYргiзу (талап кою, ерекше талап кою, ерекше, оцайлаты1етан) турлершш ешкайсысына жаткызылмайды. Сот iciн жYргiзудiц керcетiлген тYрлерiнiц iшiнен кез келген icтердi карай отырып, сот оларды мэнi бойынша шешедi (накты субъектшердш кукыктары мен мiндеттерiн немесе зацдык фактЫ белгiлейдi). ЖоFалFан сот icrn жYргiзудi калпына келтiру туралы ютер бойынша сот кукык туралы дауды шешпейд^ арыздарды карау нэтижелерi бойынша болFан, бiрак жоFалFан сот актiлерiн немесе шешiмдердi орындау туралы актiлердi калпына келтiруге Fана кукылы. Сондыктан ез мэнi бойынша олар баска азаматтык ютерге уксамайды.
Казак КСР Азаматтык процеcтiк кодексшде жоFалFан сот iciн жYргiзу немесе аткарушылык ic жYргiзудi калпына келтiру жеке косымшада кезделгенiн атап ету керек. Бул осы ic жYргiзудiц кукыктык табиFаты бурынFы зацнамада да бiрiншi cатыдаFы сотта ic жYргiзуге укcаcтырылмаFанын бiлдiредi.8
Мунымен жоFалFан сот icrn жYргiзу немесе аткарушылык ic жYргiзудi калпына келтiру туралы ютер ездерiнiц ерекше си-патына орай, азаматтык сот iciн жYргiзудiц жеке тYрi шецберiнде каралуFа жататын азаматтык icтердiц дербес санатын курайды. Будан осы icтер бойынша ic жYргiзу тэртiбi 2-белiмнен «Бiрiншi cатыдаFы сотта ic жYргiзу» атты дербес белiмде каралу керектiгi шыFады.
Сот актшн кассациялыц тэртшпен цайта царау кезшде сот арцылы цоргау цуцыгын шектеу
Сот жYЙеciн уйымдастыру тэсшдерш кайта карау шецбершде КР
АПК-да кассациялык шаFымдануFа кукыкты icке асыруда кейбiр шектеулер
8 Казац КСР Азаматтыц ie ЖYргiзу кодекс (Kymi жойылган). Цазац КСР 1963 ж. 28 желтоцсандагы зацымен бекiтiлдi. KYшi жойылган - К,Р 1999 жылгы 13 шiлдедегi № 412 Зацымен ~Z990412 (Электрондыц ресурс). Колжетiмдiлiк режимi: «Эдыет» Казацстан Республикасы нормативтiк цуцыцтыц актыертщ ацпараттыц-цуцыцтыц ЖYйесi.
кезделген. Мысалы, КР АПК 434-бабы 2-белiгiнiц 3) тармакшасына сэйкес талап кою сомасы 2000 АЕК-тен кем болган кез-де жеке т^лгалардыц жэне талап кою сомасы 30 000 АЕК-тен кем болган кезде зацды т^лгалардыц мYлiктiк мYДделерiне байланы-сты iстер бойынша сот актiлерi кассациялык тэртiппен кайта каралуга жатпайды.
Б^л ретте КР АпК 434-бабы 2-белЫнщ 3) тармакшасыныц нормасы эр адамныц ез к¥кыктары мен бостандыктарын сот аркылы коргау к¥кыгын кездейтiн КР Конституциясыныц 13-бабы 2-тармагына тiкелей карама-кайшы екенi айкын. Себебi кассациялык шагымдануга к¥кык та, сот актiсiн шагымдануга крък та, т^тастай алганда, сотта коргалуга к¥кык элементi болып табылады, б^л к¥кыкты шектеу КР Конституциясыныц 13-бабы 2-тармагын толык iске асыруга мYмкiн еместiгiне алып келедi [14].9
Оныц Yстiне, Конституцияныц 14-бабы 1-тармагында зац жэне сот алдында барлыгы тец делiнген. 14-баптыц 2-тармагында тегше, элеуметтж, лауазымдык жэне мYлiктiк жагдайына, жынысына, нэсiлiне, ^лтына, тiлiне, дшге кезкарасына, нанымы-на, т^ргылыкты жерше байланысты неме-се кез келген езге жагдаяттар бойынша ешкiмдi ешкандай кемсiтуге болмайды деп кезделген.
Конституцияныц 39-бабы 3-тармагына сэйкес 13 жэне 14-баптарда кезделген к^кыктар мен бостандыктарды кандай да бiр тYрде шектеуге жол берiлмейдi деп кезделгенiн атап ету керек.
взге де дэлелдер арасында, Конституцияныц 81-бабы Казакстан Республикасыныц Жогаргы Соты азаматтык, кылмыстык, жергiлiктi жэне баска да соттар-да каралатын езге де iстер женiндегi жогары сот органы болып табылады деп кездейтшш жэне б^л белiкте соттылыкты кандай да бiр шектеу кезделмейтшш атап ету керек.
Осыган :р;сас шектеу жойылуга тиiс, ал тиют к¥кык нормасы КР АПК нормала-рын Конституцияга сэйкес келтiру жэне сот
аркылы коргауга конституциялык к¥кыктыц тиiсiнше iске асырылуын камтамасыз ету максатында алып тасталган.
АПК-да пысыцтауды цажет ететт озге де кемшшктер бар.
Бiрнеше мысалдар келтiрейiк.
АПК-ныц «Т^лганыц к¥кыктарын, бостандыктары мен зацды мYДделерiн сотта коргау» атты 8-бабына талап кою ары-зын берудiц тэртiбiн айкындайтын жеке нормаларды косу артык болып табылады. Б^л бап нормалары азаматтык процестiц непз калаушы негiздерiн айкындай оты-рып, оны ^йымдастыру Yшiн багыттаушы мацызына ие жэне жекешелiктi регламент-темеуге тию «Азаматтык сот iсiн жYргiзудiц мiндеттерi мен кагидаттары» атты 2-тарауда кезделген. Оныц Yстiне, АПК-ныц 8-бабы 5, 6-белiктерiнiц мазм^ны бойынша АПК-ныц 152-бабы 1-белiгiнiц мазм^нын кайталайды.
«Айгактар беру мiндетiнен босату» атты 17-бапта куэгер ретiнде жауап алынуга жатпайтын, АПК-ныц 80-бабы 3-белiгiнде кезделген адамдар керсетшмеген.
Бiрiншi сатыдагы сот актшершщ катарына АПК-ныц 21-бабы 1-белiгiне сэйкес сот б^йрыктарымен, шешiмдерiмен, ^йгарымдарымен катар каулылар жаткызылган. Б^л нормада айкын кателжке жол берiлген, себебi каулы бiрiншi сатыдагы сот актiсi болып табылмайды. Б^л норманы б^рынгы редакцияга сэйкес келтiру жэне былайша: «Сот азаматтык ютер бойынша сот актшерш шешiмдер, ^йгарымдар, каулылар жэне б^йрыктар нысанында кабылдайды» деп бекiту орынды болады деп есептеймiз.
Корытынды
Осылайша, зац шыгарушы азаматтык процестiк зацнаманы жетiлдiру бойынша Yлкен ж^мыс жYргiзгенiн байкаймыз. Со-нымен катар жаца АПК-ныц к¥ндылыгын тYсiрмей, жекелеген ережелердi жетiлдiру бойынша ^сыныстарды эзiрлеу максатында одан эрi талдау кажеттiгiн атап ету керек, б^л азаматтык ютер бойынша сот терелЫн iске асырудыц тэртiбiн айтарлыктай сапалы жетiлдiруге экеп согатыны сезсiз.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН КвЗДЕР
1. Казакстан Республикасы Мемлекет басшысыныц ¥лт жоспары - бес институционалдык реформаны жYзеге асыру женiндегi 100 накты кадам.
2. Токарева Е.В. Защита прокурором публичного интереса в гражданском процессе. Зац гылымд. канд... дисс. СПб., 2015, 215-б.
3. Белоусова Е.А. Понятие публично-правового интереса в арбитражном процессе // Вестник Поволжской академии государственной службы. 2014. №6. 61- 65-б.
9 Казацстан Республикасыныц Конституциясы. 1995 ж. 30 тамызда республикалыц референдумда цабылданды (Электрондыцресурс). Колжетiмдiлiкрежимi: «Эдтет» Казацстан Республикасы нормативтш цщыцтыц акттершц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYйесi.
