CC BY
0AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
УДК 629.113
NAMANGAN SHAHRIDA AVTOSERVIS KORXONALARINI JOYLASHUVI VA TAKLIF ETILAYOTGAN XIZMAT TURLARI
Abdusattorov Nodirjon Abdujalil o'g'li Namangan muhandislik-qurilish instituti, [email protected]
Annotatsiya. Shahar transport infratuzilmasi muammosi avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlashni oqilona tashkil etishni, shahar hududida avtoservis korxonalarini maqbul joylashtirish tamoyili va taklif etilayotgan xizmatlar ro'yxati asosida ta'minlash nuqtai nazaridan ko'rib chiqiladi. Bunday korxonalarning tartibsiz joylashish muammosini hal qilishga imkon beradigan omillar aniqlandi.
Аннотация. Рассматривается проблема городской транспортной инфраструктуры в плане обеспечения рациональной организации технического обслуживания и ремонта автомобилей по принципу оптимального размещения автосервисных предприятий на городской территории и перечня предлагаемых услуг. Выявлены факторы, позволяющие решить проблему хаотичности расположения подобных предприятий.
Abstract. The problem of urban transport infrastructure is considered in terms of ensuring the rational organization of car maintenance and repair according to the principle of optimal placement of car service companies in the urban area and the list of services offered. The factors that allow solving the problem of the chaotic location of such enterprises have been identified.
Kalit so'zlar: avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash, avtoservis xizmatlari, oqilona joylashtirish, ko'rsatilayotgan xizmatlar ro'yxati, sifati, omillari, Namangan viloyati.
Ключевые слова: техническое обслуживание и ремонт автомобилей, автосервисные услуги, рациональное размещение, перечень предоставляемых услуг, качество, факторы, Наманганская область.
Keywords: car maintenance and repair, car service services, rational placement, list of services provided, quality, factors, Namangan region.
Namangan viloyatida, Respublikamizning aksariyat viloyatlarida bo'lgani kabi, avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash xizmatlarini ko'rsatuvchi korxonalar turli joylarda joylashgan (1-rasm).
Avtomobillarga TXKva T ho'viclia xizmat ko'rsatish
wt
sharoitlari
Sbabai Alto mobil Qisbloq
sbaroitlarida joylat4da
cbetida
1-rasm. Avtomobillarning texnik servisi va ta'mirlash korxonalari joylashgan joylari
ro'yxati
Avtoservis korxonalarini joylashishini tasniflash asoslari: - shahar va tog'li sharoitlar. Masalan, joylashuvi bo'yicha tasniflanishi mumkin:
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
Tog'li joylarda
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
- aholi punktlarida:
- shahar chetida (shahar hududida), qishloqlarda;
- aholi punktlaridan tashqarida yo'l chetida.
Namangan shahridagi avtoservis korxonalarini joylashuvini tahlili shuni k o'rsatadiki, ular hudud bo'lab tartibsiz joylashgan. Boshqa sabablarga ko'ra, bu shaharning tuzilmasini noto'g'ri qurilishiga (loyihalanishi) bilan ham bog'liq.Bundan tashqari Namangan shahrini bosh rejasi bilan bog'liq muammolar borligi ma'lum. Bugungi kunda ushbu tasdiqlanmagan hujjat Namanganni ko'p funktsiyali ma'muriy, sanoat, transport, ilmiy va madaniy markaz sifatida rivojlantirishni nazarda tutadi.
Sanoat ishlab chiqarishining o'sishi asosan yengil sanoat, qurilish sanoati va oziq-ovqat sanoatining rivojlanishi hisobiga prognoz qilinmoqda. Shahar infratuzilmasini, shu jumladan transport infratuzilmasini maqbullashtirish va yaxshilash muammosi nafaqat Namangan shahri va umuman O'zbekistonda, balki xorijiy mamlakatlarda ham dolzarbdir [1, 2].
Namangan viloyati bo'yicha Davlat statistika hududiy organining ma'lumotlari [3] 2022, 2023 yillarda Namangan viloyati bo'yicha avtoservis xizmatlari mintaqada ko'rsatiladigan barcha turdagi xizmatlarning deyarli yarmini tashkil etadi, bu esa ushbu muammoning mintaqa uchun dolzarbligini ko'rsatadi. Amalda, bu ko'rsatkich rasmiy ko'rsatkichlardan taxminan 55% ga oshadi.
Aksariyat firmalar xususiy kompaniyalarga tegishli bo'lib, bunda avtoservis xizmatlarini tashkil etish tizimida belgilangan barcha shartlar va talablarga javob bermaydi va avtoservis xizmatlari sifatini ta'minlamaydi. Ushbu shartlarning asosiylari (2-rasm):
Korxonaning joylashuvi
va ish jadvali Mijozlarning xohish-istaklarini
hisobga olish
o'rtacha xizmat narxi darajasi Xizmat ko'rsatish muddati
Avtoservis xizmatini o'rsatishda
Taklif etilavotgan xizmatlar ro'vxati Xizmat ko'rsatish shartlari
sifatni tashkil etish tizimida talab qilinadigan shartlar
Avtomobillarga xizmat ko'rsatish infratuzilmasi
avtomobillarga xizmat ko'rsatish
infratuzilmasi; xodimlar malakasi darajasi;
Ishlab chiqarishni ixtisoslashuvi
Ishlab chiqarishni diversifikatsiya darajasi
2-rasm. Avtoservis xizmatini sifati va tashkil etish shakli
-korxonaning joylashuvi va ish jadvali; -mijozlarning xohish-istaklarini hisobga olish;
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
-o'rtacha xizmat narxi darajasi;
-xizmat ko'rsatish muddati;
-taklif etilayotgan xizmatlar ro'yxati;
-xizmat ko'rsatish shartlari;
-avtomobillarga xizmat ko'rsatish infratuzilmasi;
-xodimlar malakasi darajasi;
-xizmat ko'rsatish stantsiyasining texnik imkoniyatlarining zamonaviy darajasi (mijozning muammolarini hal qilishga imkon beradigan texnik xizmat ko'rsatish stantsiyalari [5]; -ishlab chiqarishni ixtisoslashuvi;
-diversifikatsiya darajasi xizmatlarni sotish uchun zarur bo'lgan tegishli tovarlarni sotib olishga imkon beradigan ishlab chiqarish.
Namangan shahrida mavjud dilerlik markazlari tufayli avtoservis xizmatlari qisman tarkiblangan.Bugungi kunga kelib, avtoservis xizmatlariga talab quyidagi sabablarga ko'ra ortib bormoqda (3-rasm):
3-rasm. Avtoservis xizmatiga talabni o'sish tamoyilini sabablari
1. Yangi tashkil etilgan korxonalar avtomobillarni ijaraga olishni yoki bir nechta transport vositalarini sotib olishni afzal ko'rishadi, mos ravishda bu holda texnik servisni tashkil etishga hojat yo'q;
2. Xizmat ko'rsatish printsiplaridan foydalangan holda o'rta quvvatli korxonalar ta'mirlash va mexanik ustaxonalardan ozod qilinadi, ular avtoulovlarga xizmat ko'rsatish uchun xizmat ko'rsatish markazlariga murojaat qilishadi;
3. Katta quvvatli firmalar ta'mirlash ustaxonalarini saqlab qolishadi, faqat birinchi texnik xizmat ko'rsatish va kichik ta'mirlash uchun;
4. Yangi va qimmat ATV (avtotransport vositalari) egalari ko'pincha xizmatni tashkil etish bilan bog'liq qo'shimcha xarajatlarga tayyor emaslar, natijada ular tavakkal qilmaydilar va avtoservis markazlarida xizmat ko'rsatadilar;
5. Zamonaviy avtomobillar xususiy avtomobil egalariga mustaqil ravishda ta'mirlash bilan shug'ullanish imkoniyatini bermaydi;
6. Aholini migratsiyasi;
7. Davlat statistikasi ma'lumotlarini tahlil qilish asosida yuzaga keladigan inqiroz tufayli avtomobillar parkining yoshi [6] nafaqat yangi avtomobillar, balki ishlatilganlar uchun ham narxlarning oshishi. Bundan tashqari, original sarf materiallari narxi oshdi va natijada dilerlik
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
(firma) markazlarida avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash uchun, bu kafolatdan keyingi davrda avtomobil egalari bir soatlik ish uchun maqbul narxga ega bo'lgan kichik texnik stantsiyalarni afzal ko'rishlarini ko'rsatadi.
Bugungi kunda kichik xizmat ko'rsatish stantsiyalariga ko'plab garaj kooperativlarida o'z-o'zidan paydo bo'lgan "korxonalar" kiradi, ular ko'pincha murojaat qilgan mijozning ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda har qanday ish va xizmatni bajarish va taqdim etishni o'z ichiga oladi. Ushbu "hunarmandchilik" korxonalari avtoservis xizmati bozorining shakllanishiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda, chunki ishlab chiqarish jarayonining noto'g'ri tashkil etilishi tufayli ular aholiga katta xavf tug'diradi, xususan:
-ko'rsatilgan xizmatning shubhali sifati kelajakda turli xil salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, masalan, yo'l-transport hodisalari (masalan, 2023 yil yanvar Namangan viloyatida 453 ta yo'l-transport hodisasi (yo'l-transport hodisalari) qayd etilgan, bu o'tgan yilning tegishli davriga nisbatan 6,8% ga ko'p, Namangan viloyatida qayd etilgan yo'l-transport hodisalarining 50% dan ortig'i avtomobil detallari va tarmoqlarining noto'g'ri ishlashi natijasida sodir bo'lgan, ular qo'lbola ishlangan bo'lib, sertifikatlanmagan) [7];
-chiqindilarni utilizatsiya qilishni nazorat qilmaslik atrof-muhitga zararli ta'sir ko'rsatadi;
-mahalliy byudjet qonuniy ro'yxatdan o'tmagan korxonalardan faoliyatidan pul mablag'larini (soliq tushumi shaklida) olib bo'lmaydi.
Yuqorida aytilganlarning barchasi shuni ko'rsatadiki, shahar hududida ishlaydigan avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash korxonalarini joylashtirishning oqilona zichligi muammosini hal qilishda va ular taklif qilayotgan xizmatlarning maqbul ro'yxatini aniqlashda ilmiy yondashuv zarur. Ushbu masalaning amaliy yechimi sifatida Namangan shahar transport infratuzilmasini hokimiyat boshqarish tuzilmasida qo'shimcha organ tashkil etish taklif etiladi, uning faoliyati avtoservis korxonalari faoliyatini maqbul tashkil etishga yo'naltiriladi va ilmiy yondashuvga asoslanadi [8].
ЛИТЕРАТУРА
1. Hansman J., Magee C., Neufville C., Robins R., Roos D. (2006): Research agenda for an integrated approach to infrastructure planning, design, and management. In: Inter-national Journal of Critical Infrastructures, vol 2, no 2-3, pp. 146-159.
2. Markard J. (2011). Transformation of Infrastructures: Sector Characteristics and Implica-tions for Fundamental Change. In: Journal of Infrastructure Systems, 17(3), pp. 107-117.
3. Polvonov A., Abdusattorov N. Problems of restoring the beds of main bearings and studying the deformation-strength properties of polyurethane adhesives. international journal of early childhood special education (int-jecse) doi:10.9756/intjecse/v14i7.50 issn: 1308-5581 vol 14, issue 07 2022.
4. Polvonov A., Abdusattorov N. Problems of restoring the beds of main bearings and studying the deformation-strength properties of polyurethane adhesives. International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE) D0I:10.9756/INTJECSE/V14I7.50 ISSN: 13085581 Issue 07 2022
5. Polvonov A.S1., Boydadayev M. B2., Nasriddinov A. S3., Abdusattarov N. A4. Theoretical preconditions for increasing the durability of the positions of indigenous bearings depending on the heat conductivity of connections. PalArch's Journal of Archeology of Egypt/Egyptology. ISSN 1567-214X. PJAEE, 17 (6) (2020).
6. Polvonov Abdujalil1, Boydadaev Murotbek, Abdusattorov Nodirjon3. Problems Of Restoration 0f Main Bearing Beds And Study 0f Deformation And Strength Properties 0f Polyurethane Adhesives. International Journal of Aquatic Science ISSN: 2008-8019 Vol 12, Issue 03, 2021.
7. Polvonov A.S., Abdusattorov N. A. Avtoservis korxonalarini takomillashtirish yo'llari.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
International Conference on Research in Humanities, Applied Sciences and Education Hosted from Berlin, Germany https://conferencea.org June 30th 2022.
8. Polvonov Ä.S., Abdusattorov N. A. Ways to improve car service enterprises. Global Symposium on Humanity and Scientific Advancements Hosted From Jacksonville Florida, USA https://conferencepublication.com May 30th 2022.
9. Sharipov K. A., Abdusattorov N. A. Avtiservis korxonalarida ekologik menejment tizimini ishlab chiqish. Global Symposium on Humanity and Scientific Advancements Hosted From Jacksonville Florida, USA https://conferencepublication.com. May 30th 2022.
10. Sharipov K. A., Polvonov A., Abdusattorov N. Theoretical aspects of territorial location modeling of automobile service enterprises. The Seybold Report ISSN 1533-9211 Doi 10.5281/zenodo.6969377.
11. Ветрова В.Д. Мониторинг развития предприятий сферы услуг как инструмент повышения конкурентоспособности сервисного сектора экономики Ростовской области // Инженерный вестник Дона, 2012, №4 URL: ivdon.ru/ru/magazine/archive/n4p1y2012/1146
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
